Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXV, Number 43, 28 ʻOkakopa 1926 — Page 2

ELUA NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H. POAHA, OKATOBA 28, 1926


	kau i ehaeha ai, i ulu a i pii ae iloko o kou poli a lilo i kanaka makua, hoonaauao aka la iaia me ka hoomanawanui a iloko o ka noho nele ana, lilo, i keiki nou e loaa ai kahi manaolana o kou mau la palupalu, pii ao la oia i ka piko o ka pali, leha aku la ou mau maka iaia, peapeahi mai la oia ia oe, i kona makua i nawaliwali, e pii aku iluna o ka mauna ana, e ku mai ana, oiai ka lewa i holopuni ae ai kona kino poepoe me ka noe e uhi ana i kou alaloa a e pinapinai aua ke kulu ana a ka ua, a e nakolokolo ana ka paia-paa o ka lani, owaowaka ana ka uwila a e ku'i ana ka hekili a me ia mau ouli, kaupono ole aku a oe i kahi e ku mai ana o kau mea i eha ai, i ala ai o kou po, i auwe ai i ka luhi o ka hoomanawanui ana, i kaniuhu ai, i naauauwa ai i kona mau la e mailo ana, i kulu iho ai ou mau waimaka a mamuli o kou hiki pono ole ana aku i kahi e ku mai ana o kau keiki, e ahewa ana anei oe iaia a hoonele aku i kau keiki i luhi ai, i ehaeha ai, i kulu ai ou waimaka, i ka ike ana aku iaia. Aole anei e olioli oe ko ike aku iaia, o noho mai ana a kou pahukani ame ke alakai ana a kou lunaikehala. Ke nonoi haahaa aku nei au ia oe	ame ou mau hoaloha, e ike iho ia Anoia a e haawi iho hoi i ka puolo, e hauoli ai kona makua, na pokii ame kona mau ohana, a pela pu hoi ka lehulehu i iini e ike aku e noho mana mai ana ka malu, ke kaulike ame ka holomua o na hana o ka papa lunakiai, no ka pono ame ka lanakila ou, e na pua a Kamehameha. LAWRENCE KALEIOPU. HAVANA, Oct. 24— He haawina dala hou no ka hana kokua a hoopakele ola ka ka Ahahui Ke'a Ulaula o Kuba o ka noi ana ae i ka Ahahui Ke'a Uulaula Amerika ma ka po aku la i hala. Ma ka hoike a ia Ahahui aneane 600 poe i make a ma kahi o 60,000 poe i hooneleia i na home iloko o ka manawa e pa ana o ka makani ikaika ma ka Poakolu i hala. lmi^w ab ni HOOLAHA LULU MANAWALEA. (Hale o na Alii o Hawaii) Mamuli o ka make ana o ka Ma- mo Alii Mrs. Maria Kaipo, i keia wa e ukuia ka manawalea Helu 3l. ESTHER K. AINOA, Iku Wai. 6434— Oct. 28.

HE MELE HULA NO DESHA.

E ahaia aua o Desha,

O ka ipo hooheno a ka lehulehu,
He pua nani oe na Hawaii,

I puka i ke ao malamalama,
Malama pono ia kou kulana,
I makai nui na ka lehulehu,
Ua kupono oe ia kulana,

He u'i he nohea me ka mikioi,
Kiina ko laki aia imua,
I ka pahu baloka puni Oahu;
Ke aloha kupaa me ka lokahi,
Paa i ka puuwai o na mana koho
O na Mana Lani kou kokua.
Lei oe i ka lei o ka lanakila.
Oia hookahi ka puuhonua,
Lilo i mea ole na enemi,
Haina ka puana me ke aloha,
Lanakila Desha puni Honolulu,
Haina hou ia mai ka puana,
Desha ka'u moho hele lanakila.
Hakuia e ANNIE K. FREITAS
1315 Miller St.


	HE MANAO HOAKAKA NO KA MOHO MOI-KUI, CHARLES N. ARNOLD, A KA AOAO REPUBALIKA. I na mana koho o ke Kulanakauhale a Kalana o Honolulu: — Oiai kakou ke aneane aku nei i ka la a ke kanawai o ka aina i haawi a i ao mai ai, no ke koho ana iho i ko kakou mau baloka, i na moho e holo mai nei no na kulana like ole o ke Teritore ame Kalana, e ae oluolu mai e o'u mau makamaka e hoomaikeike aku au ia Charles N. Arnold i hulipahu, a i moi-kui no ke Kulanakauhale-poo o Hawaii Aiana ame kona mau ewe. A oiai ka nui manu e pohai ana ka liko o ka pua, i mohala me ka hoao ana iho e o-u ao i kona nani, oi pawalu a paumi ae ai ka u'i nohea o nei pua kamahao, a lilo iho a ka hailuku ana a na manu, i mea liki ole ke lanakila maluna o ka nani ame ka hiehie o ka laau a ka Mea nana i hana, a i ulu ae iloko o kona mahinaai. Ea, auhea mai oe e, e ike iho hoi ia Kale Anola, ka pua i mohala ae iloko o ka mahinaai, a nana pu ho i kona liko i omamaka kona nani; e hoohuli a e papani i ou mau pepeiao i na olelo hailuku a kona mau enemi; e onou iaia imua i moikui a i alakai wiwoole nou ame a'u, a no ka nui lehulehu o ka aina, i nani ai ke kilohi ana aka i ka noho kalaunu me ke kanaka e noho mai ana i kona ihikapu. Eia na olelo lauahea ke pa nei me he makani kokololio la, i na kihi eha o nei mokupuni, e i ana; he moho keia na ka poe ae o ia, a ina e lanakila, o ka poe o ia auna, kana e ike iho ai. Ea, ke like mai nei o Anoia me ka Haku, i ke kumakaia ia e ka poe ike ole i kona nohona home ana, elike me a'u ke kanaka i ai pu me ia, i moe pu i kona pupupuhale a i ike pu i kona hookipa i ke kiekie a ka haahaa me ka olelo ole aku; o ka poe waiwai ka mea i oi aku imua o ko'u alo mamua o oukou, e ka poe haahaa. A oiai oe he Hawaii, a he Hawaii no hoi keia i like me kaua, pehea	makemake no anei oe e lilo ka noho Meia i ka mea he wahi koko Hawaii ole kona iloko ou, elike me ka haawi ana o Keopulupulu, kela makaula kaulana i ka ai a i ke kai. A oiai ke emi mau aku nei ko kakou heluna baloka ilalo, a ke pii mai nei na lahui e, he nani anei ke kilohi ana aku i ka makuu o ka noho, me ke kauaia e, e noho hoekepue mai ana. Aole anei e hiki ia kakou ke uumi i na olelo hakuepa a na manu e paialewa hele nei, ahiki i ka mauawa e ike aku ai i kona oiaio a oiaio ole paha. E ahewa anei kakou i ke kauaka i iu-. - '- kona hewa, me ka haawi ole iaia, i wa nona e pale iho ai i lona mau aoao. E haawi anei kakou i ka olelo hooholo o ahewa ana iaia, me ke ku ole imua o Solomon, ka lunakanawai i oi aku kona ike ame ka naauao, mamua ou ame a'u? Aole, e opu-alii kaua e pono ai, a e leha aku i ka Rose o Salona ame ka Lilia o na awawa. E koho kakou ia Kale Anola, i Meia no ka aina, a e haawi iaia i ka olelo hooholo e apono ana i ke kulana ana, e imi pauaho ole nei i pau ai ka uluaoa o ka papa o na lunakiai, elike me na makahiki malalo o ka Meia Wilson ame koaa mau paalalo, i hoike mai i ko lakou kupono ole e hoomauia aku i mau kauwa nau ame a'u a na ka nui lehulehu o Kakuhihewa. Ke manaoio nei au e loaa ana ia kakou ka pono, mai ia Kale Anola mai, ko haawiia he manawa nona e noho mai ai ma ia kulana, oiai, o ka meia e noho nei i keia mau la, ua hoike mai oia i kekahi mau mahina i hala ae nei; o ke kuikuipuupuu kana mea makemake loa, a mamuli o ia mau hana ana, i hoohaahaa iho ai oia i ka inoa maikai ou e ke kanaka Hawaii. E huli kakou ia Anola a e nana aku i kana mau hana e lawelawe mai ai, a i ku no hoi i ka pono ole, nana aku ana ua kanaka kupono no ka hoopiha ana iho ia makalua, aka, i pono ka hana a keia Hawaii e hoomau aka no iaia, i omamaka mau ai ke kumu ame ka liko o ka Rose ame ka Lilia a Solomona. E ka makuahine e, ina he keiki

nei au aole i ikeia o Haalilio ko Wm. P. Jarrett inoa Hawaii, aia wale no a i ka wa i holo makai nui ai no Honolulu, kau ana o Haalilio ma ka baloka. Kamaaina no au ia Wm. P. Jarrett no 40 a oi aku makahiki, aka, ahiki mai i keia la, aole loa au i ike e kakau ana oia i kona inoa o Wm. P. H. Jarrett, a aole no hoi au i lohe i kekahi mea e kahea ana iaia o Haalilio, aia wale no a he manawa koho baloka, kapili wale ia ae la no malalo o ka inoa Wm. P. Jarrett, elike me keia: (Haalilio Opio), he hoike mao-popo hoi aole io no ka inoa Haalilo he inoa kupuna iloko o ka ohana Jarrett.

Eia ka moolelo pokole i haiia mai ia'u he makahiki i hala ae nei, a ke manaoio nei au he pololei no ia moolelo.

I ka wa o na 'Lii, Kamehameha
IV, V ame Lunalilo, he lehulehu
wale na haole o na haole keokeo
ame na haole hiwapaa i hoopuna-
heleia e na 'lii. Iwaena o na haole
a na 'lii i hoopunahele ai o Jarrett
kekahi, ka makuakane o ka elele.
Na na 'lii i kapa aku i inoa Ha-
waii no keia poe haole punahele, a
pela i kapaia aku ai o Haalilio i
ka makuakane o Wm. P. Eia ke-
kahi mau inoa a na 'lii i kapa aku
ai.

O Maunakea no Monsarratt makua; o Pinao, no Swinton makua; o Pakaka, no Robinson, a nui wale aku, he poe punahele wale no i na 'lii. A ina he oiaio keia moolelo a he oiaio hoi ka na Demokarata i ka holo i Hilo e imi inoa Hawaii ai, alaila ua pa'iapa'i laua nei ma ka hopu wale ae no i inoa Hawaii. 2. Mai koho oukou i ka malihini. O keia mau huaolelo na huaolelo hope a Kiakahi ame Jarrett i hoopuka a a'o mai ai i na mana koho o Lahaina, a o ka manao paha o ia no, aole e koho ia Houston i elele. O ka kekahi poe kanaka olelo hoi, "mai koho kakou i ka haole." Ma na hoakaka maluna ae nei ua maopopo loa, aia ke koko Hawaii iloko o na aakoko o Houston. Pehea la ka nui o ke kapa ana aku a ka naaupo iaia he haole oia, e ku mai ana no oia a hooiaio mai me na hooiaio maopopo aia no ke koke Hawaii iloko ona kahi i oni ai. Nolaila aohe kamailio ana no ka mea i maopopo. Aka, ke a'o mai nei o Jarrett, mai koho kakou ia Houston, no ia mea, he malihini oia. A heaha la ia mea he malihini.

I ko'u hoomaopopo ana he elua no ano o ka malihini. He malihini makamaka ole a ohana ole kekahi ma kahi ana e hele aku ai, a he malihini makamaka a ohana hoi ko kekahi ma kahi ana e hele aku ai. A ina hoi aohe makamaka a ohana o ka mea e kipa mai ana, o kana hana no ka mea nana e hookamaaina iaia, ma kahi ana e hele aku ai.

Ua nele anei o Houston i keia mau mea elua i kapa ai o Jarrett iaia he malihini. Aole. Eia ma Hawaii nei kona ohana, ma na kai o Hawaii nei oia i holoholo ai no ke kukulu ana i na hale ipukukui a ma Puuloa oia i noho ai e kiai e nana, a e hooponopono i ke ku-


	HE LEKA HAMAMA I NA MANA KOHO O kuu iini nui, o ia ka hui kino ana aku me oukou. He hana paakiki nae na'u ka hui pu ana aku me ko'u mau hoaloha apau, nolaila ke lawe nei au i keia manawa maikai, ma o keia leka pokole la, no ka hoakaka ana aku i na manao a'u i makemake ai e hooko aku. Ua lilo ke keena oihana o ka Loio Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei i mea kokua nui aku ma ka hoohana ana i ka mikini o ko kakou aupuni Maluna o ka hoohanaia ana o kona mau hana me ka hoopono ame ka maemae, i kauka'i aku ai ke kupono o ko kakou noho ana, a ua lele aku ke ano o ke kanaka a oukou e koho ai ma ke kulana Loio Kulanakauhale a Kalana ma ka lawelawe ana i na hana o kona keena. Ina e kohoia i Novemaba 2, he mea ia e haawi mai ana ia'u i manawa no ka hoao ana e hoopau pono i kekahi o na hana hoomaemae, ma ka hoohanau ana o ka oihana hooko kanawai, a'u i lawelawe ai. Aole au e waiho i ka oihana no ka pono o ka oihana loio. Ua hoea mai au i na makahiki i loaa ole ai ia'u ka manao uilani no ka oihana ame ke kalaiaina, mawaho ae o ka hoao ana o kokua aku i ka hoa-kanaka. Ua hoao au, a e hoomau aku i ka hooikaika au ame ka pauaho ole e kinai i ka puulu piliwaiwai iwaena o kakou. E olelo ae anei au, oiai ua manao iho au he ino ka puulu piliwaiwai, aole nae ia mamuli o ka piliwaiwai ponoi iho, aka mamuli mai o ke karaima i hanau ae a i hoopunapunaia iloko o ka heana piliwaiwai. Ma ka lawelawe ana i na hana o ko'u keena, ua hoao au e lawelawe i ke kaulike ame ke aloha. Ua ku mai imua o'u ka pono o ko kakou poe keikikane ame na kaikamahine. I ka manawa a ma kahi i konoia mai ai e haawi aku i ke kupale ana no ka hoopilikiaia o kekahi ohana, a no ka hoopakele ana ae paha i kekahi makaainana, ua hooko aku au i ka mea pono, a ua lawe ae i ka noonoo no ka pono o ka hoa-kanaka, aole hoi no ka halepaahao. Ke ku nei au no ke aupuni kulanakauhale hoomakaulii, a ma kahi a keia keena i ike ai he mea pono ke hanaia, e makaala ana au no ia mea. Ma ke kalaiaina he Demokarata au, aka ma ka lawelawe ana i na hana o ke keena aohe a'u nana kalaiaina. O ka'u hana ma ke ano he kauwa na ka lehulehu, no ka pono o ka lehulehu holookoa ka mua, ka hope loa ame ko'u noonoo apau. He nui ko'u mau hoaloha iwaena o na lahuikanaka apau, a ua maopopo no ia oukou ua hana like au, a e hana Iike aku ana me na makaainana maikai a elike me ka oukou i ike ai, ua kokua aku au i ka poe iloko o ka nele, a na kaohi i na hoopii kanawai imua o ka aha. Me ka nana ole i ka lahui o ke kanaka a o kona kulana paha ma ke ola ana, au, a e hana aku no i na mea apau ma ke ano kaulike a hoopilimeaai ole. Na ko'u moolelo no i na mea apau ma ke ano kaulike a hoopilimeaai ole. Na ko'u moolelo e kamailio nona iho. Ua nana aku au maluna olaila me ka hilahila ole. Ina e koho ana oukou a puka au i Novemaba 2, e loaa ana no au ia oukou me ka makaukau mau ma ke ano he hoaloha no oukou a he mea a'o aku aole hoi he mea hoopii ma ke kanawai. E ae hou mai ia'u e olelo ae, ke minamina loa nei au no ka loaa ole ana o ka manawa maikai ia'u e ike ai ia oukou ma ke kino, a e ae mai ana anei oukou, e noi akuaau no ka oukou kakoo ana mai ia'u ma ke koho baloka laula e hoea mai ana? Me ka oiaio loa. HOWARD HATHAWAY. HE PANE I KA MEA HAIOLEO O MOOHEAU PAKA Mr. Solomon Hanohano, Aloha oe: — E oluolu mai oe e hookomo iho i ke poomanao e kau ae la maluna, he pane na'u i ka mea haiolelo maloko o ka Mooheau paka, elike me kana hoolaha maloko o ka Nupepa Kaokoa o ka la 21 o Okatoba aku aei i hala. Aukea oe e ka mea haiolelo o Mooheanu Paka, ua manao paha oe, he keiki makua ole o Kaleoaloha Houston, eia no au kona aunty ponoi mailoko mai o ka pupuu hookahi ke ola nei. I kuu wa i ike ai i kaa hoike e pili ana no kuu keiki, e olelo ana oe aole i loaa i na Repubalika ke kanaka kupono, hopu lalau na lima i ke kanaka oloko o na malako. Mai kapa oe i kuu keiki noloko o na mala-ko, aole paha o kahi o na holoholona e moe ai, o ia kahi o ka'u keiki e moe ai. Ua kulu iho kou mau waimaka no kuu keiki; no ka mea he alii oia na makou, a he punahele hoi na'u, a pela pu no hoi me kona ohana e noho mai uei apuni o Hawaii nei. Auhea oe e ka mea haiolelo o Moeheau Paka, no kuu keiki na mokupuni ewolu i ka nohou e na ku puna o Kaleoaloha neia mau mokupuni, a he mau kupuna kona me na kulana kiekie i ke au o ko lakou mau moi. O ke koho o kuu keiki he koko alii piha e hiki ole ai ia oe ke hopu wale ae. Aole loa ona makemake ia'u e olelo he koko alii ke holo la iloko ona, aka hoi no ka hiki ole ia'u ke noho malie iho, mamuli o kela hoakaka a ka mea haiolelo o Mooheau Paka, pela au e hoike nei i keia mea i ke akea. No kona manao aloha no ka lahui o kona makuahine, a no kona makee i kela koko Hawaii e holo la iloko ona, pela oukou e ike nei iaia e ku aku ana imua o oukou e na Hawaii, a uwalo aku, no ka oukou kakoo ana mai iaia; nolaila e huli mai kakou me ka manao lokahi a koho iaia i elele lahui na kakou i Wakinekona, e hewa ole ai au ke pahapaha wale ae no i keia mau mapuna leo aloha: E Hawaii nui o Keawe, eia mai ko keiki i kiolaia ae la e ka aoao Demokarata iloko o ka mala-ko, kohoia mai i elele nau i Wakinekona. E Hilo i ka Ua Kanilehua, e Kau hoi i ka makani kuehu lepo, e na Kona i ke Kai Malino a Ehu, puia-	maia mai ka milimili a kakou ma ka la koho baloka e hoea nui ana. E Hamakua i ka makani pili lau-i, me Waimea i ka Ua Kipuupuu, hui pu mai me Kawaihae i ke Kai Hawanawana, e Kohala, i ka Makani Apaapaa hou mai ke aloha no Victor Kaleoaloha Houston, ma keia Poalua iho, i elele lahui na kakou i Wakinekona. E Maui o Kama, i ke ala o ka Rose Lani; me Molokai Nui a Hina, i ka Ulukukui o Lanikaula, hooleiia mai ka rose lani o ka lanakila no ka moho e hoinoia nei! E Kauai o Manokalanipo i ke ala o ka mokihana, a hala loa aku i Niihau i ka ulu i ka hapapa me ke ko eli o Halalii, eia mai ka elele ola na iwi, hooleiia mai i ka lei mokihana, ma keia Poalua ae. Nou e Oahu ka ula leo hope; ua kaulana oe i ka pua o ka ilima; eia mai o Kaleoaloha he pua nau, he milimili na ka makua he hiialo na ke kupuna, haawiia iho ka papahi lei ilima o ka lanakila maluna ona, ma ka pahu baloka ma keia Poalua e hoea mai ana. Ke haawi aku nei au i ko'u mahalo nui i ka Nupepa Kuokoa. Owau iho no KAIKAMAHINE O KE KAONA Aunty no Kaleoaloha Houston. KOHU OLE NA OLELO HOINO- INO A NA DEMOKARATA NO KALEOALOHA HOUSTON Solomon Hanohano, Aloha nui oe: — E oluolu o hookipa aku i keia wahi puolo a ke aloha ma kekahi wahi kaawale o ka hiwahiwa a ka lahui Hawaii, i ike mai ai na kini o kaua mai ka Ia puka i Haehae a hala Ioa aku hoi i ka welona a ka la i ka mole olu o Lehua, Hoko o keia mau la okooko o ke kaua kalaiaina, ua ike iho au i kekahi mau manao awahia i hoopuka ia e kekahi mau alakai o ka aoao kalaiaina Demokarata, o i pa'iia mai hoi ma na nupepa namu o Ho-nolulu, a ua lohe ponoi no hoi i ke k---'"! a kekahi poe mana koho o Maui nei, e olelo hoinoino ana no Kaleoaloha Houston, he mau olelo oiaio ole nae a ku i ka hoino pilikino wale. E lawe mai ana au i elua wale no o keia mau manao i hoopukaia, a maluna o ia mau manao au e kamailio pokole ai i ko'u manao, a o ia keia: 1. Aia a holo baloka ae nei, wikiwiki ka holo i Hilo e imi ai i inoa Hawaii. 2. Mai koho oukou i ka malihini. Mai koho oukou i ka haole. E Mr. Lunahooponopono, ua komo kukonukonu loa alu keia mau anoano kakalaioa a na Demokarata i kanu ai, iloko o ka naau o na kanaka Hawaii, na Pukiki ame na haole maoli no o ka aoao kalaiaina Demokarata, a i ka nana aku, me he la, aolo e hiki ke hookomoia aku kekahi mau hoakaka a wehewehe naauao ana, e pili ana no ko Kaleoaloha kulana. Malia paha ke lawe nei lakou nei i ka olelo a kahiko, penei: "He kaulike wale no na mana apau ka wa kaua ame ka wa hooipoipo". Ina hoi ha pela, alaila, aole hoi au e ahewaia nui ke ae i kekahi mau mea oiaio e pili ana no Kaleoaloha 1. Aia a holo baloka ae nei wikiwiki holo i Hilo e imi ai i inoa Hawaii: Ea, e Hawaii e! Aole au e ninau aku ana i ka haole, a i ke Pukiki a i kekahi lahui e ae paha Aka ia oe no au e ninau aku nei, he mea hewa anei ia no kekahi keiki Hawaii i hanauia ma na aina e, e hoi mai a e ninau i kona ohana maanei, ina he inoa Hawaii kona. Aole anei oia ka makemake nui o na keiki i hanau hapa ia ; keia mau la, o ka maopopo o ko lakou inoa Hawaii? Ke ohi mai nei ka haole la ame na lahui e i ka inoa Hawaii, a pehea ke keiki i hanauia e ka ma kuahine Hawaii, e hoohemahema anei eia i kona inoa Hawaii. Ke hoike nei oia ma kona mo olelo pokole, a Kealalaina Kahikiola kona makuahine, o Luika Pelekuke (makua) kona kupunawahine, a o Luika Pelekuke (kumukula o Kehehuna mamua) kona anate. He hoopunipuni anei keia keiki. Ma ka po o ka la 14 o Sept. iho nei ko'u halawai mua ana me Kaleoaloha ma Lahaina nei, aka, ua komo mua ka manaoio iloko o'u he kanaka pono a pololei oia, mamuli o ka ike ana i kona moolelo ame kona kulana. E hiki anei i kekahi kanaka ina he kanaka hana pono ole oia ke pii aku ma kekahi kulana kiekie iloko o ka oihana kaua moana o ke aupuni mana loa ma ka honua nei, a hookahi no anuu i koe o ke kau aku no ia i ke kulana ame ka noho adimarala, elike no hoi me kona makuakane. Ua ike a kamaaina au i kona kupunawahine, oiai lakou e noho ana ma Garden Lane, Honolulu, ma kahi e ku nei o ka Office o ka Mutual Telephone Co. Ike no au i kana kane o Pelekuke, he lunaleta no Honolulu, a o David Manaku paha, he keiki no Lahaina, a o ka mea nona ka Bay View kaulana ma Aala ia mau la, ka hope lunaleta. Owai o na keiki hele kula o Honolulu i ike ole ia Luika Pelekuke, ke kukula o Kehehuna no na makahiki loihi? Eia ae no ka ohana o Kaleoaloha a makena wale e noho mai nei ma Honolulu, a ma Hilo, a ia Demokarata ma ae nei hoi he makilo inoa ka! Nawai e ole ka loaa o ka inoa Hawaii, oiai ua noho punahele na makua ame na kupuna i na alii! Ma kekahi aoao hoi, ke hoomanao