| MOOLELO NO LAIEIKAWAI KA U'I HELU AKAHI O PALIULI I KA UKA O PUNA. MOKUNA XIX. (Kakauia e Z. P. K. Kawaikaumaii- ka makaokaopua.) (Hoomauia mai.) "He wela e, he wela,, Ke po'i mai nei ka wela o kuu ipo ia'u, Ke hoohahana nei i kuu kino, Ke hoonakulu nei hoi i kuu ma- nawa, No kuu ipo paha keia wela-e." I aku o Aiwohikupua. "Aole no'u na wela, malia paha no Poliahu no na wela, ua huhu paha ia kaua." I aku Ia o Hinaikamalama. "E hoomanawanui hou kaua, a ina i Iliki hou mai ka wela maluna o kaua, alaila, haalele mai oe ia'u a hookaawale aku oe!" Mahope iho o keia mau mea, ho- ao kou ae la lana i ka laua hana no ka hooko i ka laua hoohiki. Ia manawa, kau hou mai la no ku wela maluna o laua, alaila, ha- pai hou ae la oia ma ke mele: "He wela-e he wela-la, Ke apu mai nei ka wela a ka po ia'u, Ke ulili anapa nei i kuu manawa, KA wela kukapu o ka hooilo, I haoa enaena i ke kau, Ka la wela kulu kahi o ka Ma- kalii, Ke hoeu mai nei ka wela ia'u e hele, E hele ao-e." Ia manawa ke ku ae la no la o Hinaikamalama hele. I mai o Ai- wohikupua. "Ka i no o ka haawi mai i ka iini, alaila, hele aku." l mai la o Hinaikamalama. "Ao- le e haawiia ka ihu ia oe, o ka hao ana nai ia o ka wela o ua wahine nei au, pono ole. Aloha oe." E waiho kakou i ke kamailio ana no Aiwohikupua maanei. E pono e kamailio pokole no Hinaikamala- ma. Mahope iho o kona hookaawale ana ia Aiwohikupua, hele aku la oia a noho ma ka hale kamaaina. Ia po iho, he po le'ale'a hou no ia no Hauailiki me na alii ma Puuopapai. Ia po, hoomanao ae la o Hinaikama- lama no kana kauoha ia Hauailiki, mahope iho o ko laua umeia ana, a mamua hoi o kona hoohuiia ana me Aiwohikupua. I kela po, o ia ka lua o ka po le'ale'a, alaila, hele aku la o Hinai- kamalama a noho pu aku la ma- waho o ka aha Ia manawa, na Kauakahialii laua me Kaililauoke- koa ke kilu mua; a mahope iho na Kaililauokekoa me Makaweli, ka lua o ku po le'ale'a Ia laua o lalu ana, komo mai la o Poliahu iloko o ka aha le'ale'a. Ia Hauailiki me Poliahu ke kilu hope o ia po; a no ka ike ole o ka mea ume ia Hinaikamalama i kela po, nolaila aole e hiki i ka mea ume ke koomaka i kana hana; no ka mea, ua oleloia i ka po mua, no Hauailiki ame Hinaikamalama ka Ie'ale'a mua o ia po, a no ka loaa ole i ka maka o ka mea ume, ua lilo ka le'ale'a i na mea e ae. I ko kokoke ana e ao na po nei, huli ae la ka mea ume iloko o ka aha ia Hinaikamalama, a lona iho la. Ia manawa ku mai la ka mea ume a waenakolu o ka aha, ia Hau- ailiki me Poliahu e kilu ana, ia ma- nawa kani aku la ke oli a ka mea ume, e hookolili ana i ka welau o ka maile iluna o Hauailiki, a kaili mai la ka mea ume i ka maile, alaila, ku mai la o Hauailiki. Hele aku la ua mea ume nei a loaa o Hinaikamalama, kau aku la i ka maile a kaili mai la. Ia ma- nawa, ku mai la o Hinaiakamalama mawaho o ka aha imua o ke anaina A ike mai la o Poliahu ia Hinaika- malama, kokoe aku la na maka i ka ike i kona enemi. A hala aku la o Hauailiki me Hinaikamalama ma kahi kupono ia lana e hooluolu ai; a ia laua e hui ana, i aku la o Hinaikamalama ia Hauailiki: ''Ina he lawe kou ia'u no ka manawa pokole a pau ae, alaila, ua pau ae la no kaua, no ka mea, aole pela ka makemake o ko'u mau ma- kua, alaila, e waiho ia'u pela. Aka, ina i manao oe e lawe ia'u i wahi- ne hoao nau, alaila, e haawi nu ia'u nau a mau loa, elike me ka makemake o ko'u mau makua." No koia olelo a ka wahine, na'i aku o Hauailiki i kona manao. "Ua pono kou manao, na like no kou ma- nao, me ko'u, aka, e hoohui mua kaua ia kaua iho elike me ka make- make o ka mea ume, a mahope aku alaila hoao loa kaua." "Aole pela," wahi a Hinaika- malama, e waiho pela ia'u, ahiki i kou kii ana ae ia'u i Hana." I ke kolu o ka po le'ale'a o Hau- ailiki, i na alii e akoakoa ana, ame na mea e ae, o ia ia po i hui ai o Lilinoe, Poliahu, o Waiau i ka pi- ko kuahiwi o Maunakea ame Ka- houpoakane, no ka mea, ua imi mai lakou ia Poliahu, me ka manao ke pono nei ko Aiwohikupua ma noho ana me Poliahu Ia po, ia Aiwohikupua me Maka- weli o kilu ana, i ka waenakonu o ko laua manawa le'ale'a, komo ana na wahine noho mauna iloko o ka aha le'ale'a. Ia Poliahu ma eha e ku ana me na kapa hau o lakou, he mea e ka | hulali ia manawa, ne-i aku la ka aha le'ale'a no keia poe wahine, no ke ano e o ko lakou kapa. Ia manawa, popoi mai la ke anu i ka aha le'ale'a apuni ka papa'i kilu, a kau mai la maluna o ka aha ka pilikia ahiki i ka wanaao, haalele o Poliahu ma ia Kauai. O keia manawa pu no hoi ka haalele ana o Hinaiakamalama ia Kauai. (Aia ahiki aku i ka hiki ona o Laieikawai i Kauai, mahope iho o ko Kekalukaluokewa hoao ana me Laieikawai, alaila, e hoomaka hou ke kamailio no Hinaikamalama.) Ha keia wahi e kamailio no ke kauoha a Kauakahialii i kana ai- kane, pela aku ahiki i ka hui ana me Laieikawai. Ia Kauakahialii me Kaililauoke- koa ma Pihanakalani, mahope iho o ko laua hoi ana mai Hawaii mai; oiai, ua kokoke mai ko laua mau la hope; ia manawa kauoha ae la o Kauakahialii i kana aikane ia ke Kalukaluokewa, i kana olelo hoo- pomaikai maluna ona, a eia no ia: "E kuu aikane aloha nui, ke wai- ho aku uei au i olelo hoopomaikai maluna ou, no ka mea, malama, o ka wahine a kaua; aia a haule aku uu i kahi hiki ole ia'u ke ike mai ia olua me ka wahine a kaua, ala- ila, ku oe i ka moku, a o oe uo ma- luna, o ka wahine a kaua malalo, elike no me ka kaua na'i ana i na moku a puni ai pela no oe e noho aku ai me ka wahine a kaua. "A make au, a manao ae paha oe i wahine uau, mai lawe oe i ka kaua wahine, aole no hoi e manao oe iaia o kau wahine ia no ka mea, ua lilo no ia ia kaua. "Aia kau wahine o kii, o kuu wahine i haalele aku nei i Hawaii o Laieikawai; ina o kau wahine ia ola ke kino, a kaulana no hoi; a manao oe e kii, hookahi au mea malama o ka ohe a kaua, aia a malama pono oe i ka oho a kaua, alaila wahine oe; o ia ke kauoha ia oe." Ma keia kauoha a Kauakahialii, ua pono ia i ko ke aikane manao. Ma ia hope mai, make aku la o Kauakahialii, lilo ka noho alii i kana aikane, a o ka laua wahine no ko kuhina; a ma ia hope mai, i ke kokoke ana i ko Kaililauoke- koa mau la hope, waiho aku la oia i olelo kauoha no ka malama ana ia Kanikawi ka laua ohe kapu me kana kane, elike me ke kauoha a Kauakahialii: "E kuu kane, eia ka ohe, mala- maia, he ohe mana, o na mea apau au e makemake ai, ina e kii oe i ka wahine a ko aikane i kauoha ai ia oe, o ka mea no keia e hoo- huiia ai olua. "Eia nae, e malama mau loa oe, ma kau wahi e hele ai, a e noho ai, mai haalele iki oe i ka ohe, no ka mea, ua ike no oe i ka hana a kau aikane i ko olua manawa i kii ae ai ia'u i kuu wa e aneane aku ana i ka make mamuli o kuu aloha i ko aikane; na ua ohe Ia keia ola ana e ola aku nei mai ka luaku- papau mai, nolaila, e hoolohe oe me ka malama loa elike me ka'u e olelo aku nei ia oe." MOKUNA XX. A make aku la o Kaililauokekoa, lilo ae la ka noho alii apau loa ia Kekalukaluokewa, a hooponopono aku la oia i ka aina, ame na ka- uaka apau malalo o kona noho alii. Mahope iho o ka pau ana o kana hooponopono ana i ka aina, ame kona noho alii ana, ia manawa hoo- manao ae Ia o Kekalukaluokewa i ke kauoha a kana aikane no Laiei- kawai. Ia Kekalukaluokewa i manao ai e hooko i ke kauoha a kana ai kane, kauoha ae la oia i kona ku- hina, e hoomakaukau i na waa hoo- kahi mano, no ka huakai kii wahine a ke alii i Hawaii, elike me ka aoao mau o ke alii. A makaukau ka ke alii kauoha, lawe ae la ke alii elua mau puna- hele a lawe ae la i na kaukaualii ka poe kupono ke hele pu me ke l alii, a lawe ae la oia i kona mau aialo apau. I ka malama i oleloia o ka Ma- hoe mua, o keia ka malama o Iune; na ka mea e kakau nei keia; o na maluna malie, a maikai keia o ke kai, a o na mahina ka'i uhu ia keia e ka poe lawai'a uhu; a no keia mau mahina o Iune ame Iulai ka olelo kaulana: "Le'a kulou a ka lawai'a, ua malie." Ua ake loa o Kekalukaluokewa iloko o na mahina malie loa e holo ai me kona mau waa (4,000) a haalele lakou ia Kauai, a holo aku i Hawaii. Ua nui no na la i hala ia lakou ma ia holo ana. Ma keia holo ana a lakou, ua maikai wale no ka moana ahiki ma Makahanaloa i Hilo, ma ke ka- kahiaka nui. Ia manawa olelo aku kahi kanaka nana i ike mua ia Laieikawai i ke alii. "E nana oe i kela anuenue e ] '-i Ia iuka, o Paliuli no ia, o ia no ua wahi la, a malaila no kahi i loaa ai ia'u." E nee ana ka ua ia mau la o Hilo a lakou i hiki aku ai ma Makaha- naloa. (Aole i pau) He 267 ka nui o ka poe i haule hope ka hookaa ana i ka wai ma ke ana mita i ke aupuni kulana- kauhale a no lakou hoi ka huina aie o $3,784.08, a o okiia aku ana paha auanei na paipuwai ke hoo- kaa koke ole ia ae. | VITO KA MEIA I KA HAAWINA DALA NO KA HALEMA'I HOU Ma ka halawai a ka papa luna- kiai o ke kulanakauhale i malama ae ai ma ka auwina la o ka Poalua aku la i hala, i vito ae ai ka meia, i ka haawina dala, e pili ana no ka hana ana i halema'i hou no na ulia poino. O ka halema'i hou i manaoia e hana ae a kupono no ka hookipa ana aku i ka poe ma'i maloko ola- ila, o ia ka Hale Austin, ma ke kihi o na alanui Kalepa ame Nuuanu, Ua kuaua keia hale a lilo mal i ke aupuni kulanakauhale, ma ke- kahi manawa ae nei i hala, a ua hookaawaleia kekahi hapa o kela hale, no ka hoopaa ana i ka poe i loohia i ka ma'i pupule, no ka hiki ole ke hoopaaia lakou, maloko o kahi hookahi me na lawehala. No ka hana hou ana ae i ke koe- ua aku o kela hale, a kupono i halema'i no na poino ulia, pela ka paku'i ana mai i kekahi hale hou, elike me ka makemake o Kauka Hanchett, pela iho la i ak ei a ai e e hooholoia ka bila haawina no ka waiho ana aku i ka hana i kela hale malalo o ke kohokoho ana a ka poe lawe aelike, eia nae ua hiki ole ke hookoia aku kela manao, oiai ua vito mai la ka meia i ka huina dala i makemakeia ai. --------- —-- ------------ KOMOIA HE HALEAINA E NA MAKAI WAIONA O ka haleaina o Ikesu e ku nei ma ke alanui Ala Moana kahi i konaia aku e huli e aa Akena Wai- ona John T. Barrett me ka ukaliia e Max Overpeck ame J. Bishaw, ma ka hora 8:30 o ka po Poaono aku la i hala; he elua mau papa ahaaina i loaa aku he maloo wale no oluna o ke pakaukau, a ma ka Barrett hoike nae o ka hoihoi ana ae he wahi omole waiona uuku ka ka i loaa aku iaia e kau ana maluna o ka pahuume iloko o ka rumi ma- hope o ia hale. Ma ka hora 12:15 o ia aumoe i hoi hou aku ai na akena e hakilo ia hale, ia hoea ana aku he meha wale no oloko a ua pio na kukui. Aia kela hale aina i noi manawa malalo o kekahi hoopii hoomalu ma- muli o ka hopuia ana o ka waiona maloko olaila ma ka makahiki aku la i hala. Ma ke ahiahi loa ana iho o ka auwina la o ka Poakahi nei he elua mau hale i komoia e huli a i paa ae i ka hopuia na oua. Maloko o kekahi hale ma ke alanui Kula i loaa aku ai i na Akena Joe Bishaw ame William Smith he eiwa mau barela rama i hoawaawaia, a he elua ame hapa galani lemuhao, me hookahi ipuhao puhi rama. Maloko o ka apana o Kakaako i komoia ai e hopu e ka Akena Wil- liam Holmes i loaa aku ai kekahi halehana bia, a he umi galani Wa, i loaa aku a pau ia mau kalani oia i ka nininiia. HE $1.50 ME KA ULIULI O NA MAKA KA HOOPA'I Ia Souza e holoholo ana ma ke alanui Betela aneane ma ka hora 5:30 p. m., o kekahi la o ka pule aku la i hala, kahea mai ana ke- kahi o na kanaka o ka puulu hoo- haunaele, aole hiki ia oe ke hakaka me ka newa ole. He Makai o Souza no na moku- kaua i hoonohoia e kiai i na kana- ka o na mokukaua mauka nei o ka aina, i kona lohe ana i ka leo hoonahoa hakaka a ka mea i kaheu mai iaia aole oia i noonoo iho no hookahi minuke a pane koke aku la: "Iua o kou makemake ia hele mai a ma ka paka ma Pauoa kaua o hoike ai i na keikikane o kaua." I ka lohe ana aku o ka mea i makemake e hakaka ua ee koke ae la laua iluna o ko kaa a no ku paka ma Pauoa ka pahuhopu, a ua hooukaia he hakaka kuikui puu- puu mawaena o Souza ame kona hoa paio malaila, o ka hopena o ia hakaka ana o ia ka uliuli o ko Souza maka, a pela no hoi me ko kona hoapaio, a he hakaka maikai iho la ia, wahi a Souza Na Souza i uku i ke kalaiwa no ko kaa i Iawe ai ia laua ame ku hoihoi ana mai, he $1.50. A wahi ka a Souza o ka hoakaka aua ae, "ua hoike aku au i kola kaaka he hiki i ka makai kiai mau- ka nei o ka aina ke hakaka me ka newa ole." HOOLE KA PAPA I KA HAA- WI ANA I KEKAHI UKU O ke koi a Mrs. Julia K. Macy, ka makuahine o ka Makai George S. H. Macy, i make ai ma kekahi ulia ho manawa pokole wale ae nei no i hala, no kona kuleana i kekahi mahele o ka ukuhana e kana keiki, ua hooleia ia, ma ka noho ana ae o ka halawai a ka papa komisina ulia, ma ka Poakolu uku nei p ka pule i hala. Ma ka hoakaka a ka makuahine imua o ka papa komisina, aole ae pilikia o kona noho ana, ua lawa no ka ukuhana o kana kane, no ka malama ana iaia, aka nae, he mea maa i kana keiki, ka hoihoi ana aku iaia, i kona uku mahina i na mahina apau, a mailoko ae o kela huina, e lawe ae ai pia i na hoolilo o kona noho ana. No ka muumuu ana o kekahi Pi- lipino he limahana no ka hui hana halakahiki, ka Hawaiian Paineap- ple Co., i hooholo ae ai kela komisi- na, e ukuia oia e ka hui, i ka ha- palua o kona ukuhana. | EIA HOU KO UA MAKE I KA ULIA OTOMOBILE He manawa pokole mahope iho o ka halawai ana me kekahi ulia kaa otomobile, ma ke kihi o na alanui Alapai me Beritania, ma ka hora eono o ka kakahiaka o ka Poakahi la 9 i pauaho mai ai he Kepani o Matsu Oshiro ka inoa, maloko o ka Halema'i Moiwahine, ma ka ho- ra eiwa a oi o kela kakahiaka po, mamuli o ka naha ana o kona poo, iaia i haule ai mailuna aku o kona kaa otomobile, a hooku'i iluna o ke alanui paakiki . I kulike ai me ka moolelo no kela ulia, o hookele ana o Frank Wong i kona kaa otomobile ma ke alanui Beritania no ke taona nei, a malu- na o kona kaa, kana wahiae. Ma kela alanui Beritania no hoi, e hookele ana o Matsu Oshiro i kona kaa, mai ke taona aku nei, no ke alahele o Waikiki. Ua kaa- hope mai ke alanui Alapai i ke kaa o Frank Wong, ike aku la oia i ke kaa o Oshiro, e holo mai ana me ka puahia, ma ke alahele e hoo- ku'i mai ai i kona kaa, nolaila ua hoao ae la oia e hoohuli i kona kaa no ka aoao hema, aole nae e hiki ke kaawale aku i kahi e, o ka hooku'i ae la no ia o na kaa elua i kahi hookahi. Ma kela hooku'i ana, ua kiolaia o Oshiro mailuna aku o kona kaa, a haule ana iluna o ke alanui paa- kiki, me ka naha ana e koiia poo, mamuli o ka ikaika loa o kela hoo- ku'i ana. Ua hoihoiia aku ka mea poino no ka halema'i o na poino ulia, maluna o kekahi kaa otomobile o ka maalo ana ae, a mailaila ae i hoihoi loa la aku ai noloko o ka Halema'i Moiwahine, a maloko o kela hale- ma'i i make ai oia mahope mai, me ka hiki ole ke hoopakeleia ae kona ola. No Frank Wong, aole he pilikia i loaa iaia, aka no Mrs. Frank Wong oia ka i mokumoku i ke aniani na- haha o ko kaa, a ua haawiia aku iaia na lapaau ana ma ka halema'i o na poino ulia, a mailaila aku, i hoihoi loa ia ai no kona home, me na manao hopohopo ole, no kona palekana mai na poino mai. NUI KE POHO MA KEKAHI PAUAHI Ma ke kihi o na alanui Moi me Maunakea, ma ka hora eono o ke ahiahi o ka Poalua la 10 nei, i puo- ho ae ai kokahi pauahi, ka mea nana i haawi aku i hana na na kanaka o ka oihana kinaiahi, e hooikaika ai ma ke kinai ana no hookahi hora, mamua o ka pio ana o ke ahi. O na poho i kohoia aku no kela pauahi, aia mawaena o ka elima ame ka umi kaukani dala. Mai ka manawa mai i hoea ae ai na kanaka kinaiahi, no kahi o ka hale pauahi, ua hooikaika lakou e kinai i ke ahi, ma ke kiki ana i ka wai, ma na wahi e pahola ole aku ai ke ahi, ma na hale e ku kokoke mai ana malaila. He hale pohaku iiiniha.pa kela hale o ka pau ana i ke ahi, no Kwong Chong Lung, o elua papa- hele ke kiekie. Maluna o ka papahele elua, aia malaila kahi i hoahuia ai o na ukana o kela ame keia ano, pela me na mea pahupahu; ua poino holo- okoa kela hale i ko ahi ame ka wai mai nu iliwai aku a ua kanaka kinaiahi. Ma kekahi keena okoa ae, he keena i hoahuia ai ua lole ame na waiwai e ae o na Pake mai Kina mai, ua hoopoino pu ia, o ka wai, pola hoi na papahele o ka hale ma- lalo, hookahi nae mea i laki loa ai, o ia no ka hoopoino ole ia ana aku o na kauhale e ae e ku ana malaila. ALA HE KU-E NO KA HOO- LOIHI ANA AKU I KE ALANUI O kekahi manao i hoalaia ae, no ka hooloihi ana aku i ka alanui Pauahi ahiki i ke alanui Bihopa, ua ala mai he ku-e ana mai ia John J. Pavao mai, ka ona o ka Hokele Modele, a he mea ona waiwai hoi, me kona waiho ana aku i kana pa- lapala ku-e imua o ke kakauolelo kalana, no ka waiho loa ana aku imua o ka papa o na lunakiai. O ka hooloihi aua mai i ke ala- nui Pauahi, mai ka hui ana me ke alanui Papu, ahiki i ko alanui Bi- hopa, e hoakaka ana ka mea ku-e, malia paha he kumu maikai no ke- la hooloihiia ana aku, i maalahi ai ke alahele no na kaa e holo ai, no na hale oihana ma ke alanui Bi- hopa, aka o ka hooloihi ana aku i kela alanui ahiki i ko alanui Ala- kea, aia malaila koiia ku-e ikaika loa, no ke kumu, aole he hana ano nui loa i ikeia ai ka waiwai o kela hooloihi ana aku i ke alanui Pau- ahi ahiki i ke alanui Alakea, koe wale no, no ka haawi ana aku i wahi nui no na kaa otomobile e kukuluia ai, oiai nae, o na ona wai- wai ame ka poe hookaa, ka poe na lakou e uku na hoolilo o kela hooloihi ana i ke alanui. NAINA NANE. Mr. Solomon Hanohano, Lunahoo- ponopono o ka Nupepa Kuokoa:— Oluolu e hookomo iho i ka'u haina o ka pane a ke keiki o ka Pali kapu o Keoua, Mahele 1. Owau no ka alepa ame ka Omega ke kumu ame ka welau, owau ka oi maluna o na meaulu apau o ka honua, aole mea nana e pa'i kuu poo. | |