Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIV, Number 44, 29 ʻOkakopa 1925 — Page 2

ELUA NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H. POAHA, OKATOBA 29. 1925.


	me ka nana ole o ka lunahoomalu i na hana kipi a lakou o kela kau koho baloka i hala, hoonoho ia lakou ma na kulana o ke Kalana, i keia wa nae, ko nalinali mai nei. Pili no keia i na naheka e wela nei ka waha i ka ai a ka Repubalika. Ma lakobo 1:3 "Ua ike no hoi oukou, o ka hoao ana mai i ko oukou manaoio, o ia ka mea e ma- huahua ai ke ahonui". Hoohalikelike ana: Ua maopopo no i na enemi Repubalika o ka hapanui o na mana koho, he Re- pubalika lakou, a ke hookikina nei i na Demokarata e kupaa ana ma ko lakou aoao, na lakou e hana keia mau kalaiaina poalomaka a na ke Demokarata e hoao aku i ka manaoio o na Repubalika i paa ka manao mahope o ka Lunahoo- malu Spencer, a o ka hana a keia poe muhee e hana nei, hopiopio ka waha kuhikuhi na ke Demokarata e hana i ka lakou mau hana. E auhea kakou e na Repubalika e hoomahuahua mai ma ke ahonui ana, a komo na baloka o kakou no Spencer, haule na hoao a lakou i kou manaoio, o ia ka mea e mahua- hua ai ke ahonui. Ke hoike hou nei ka Episetole a lakobo Mokuna 1:8, "O ke kanaka i lolelua ka naau, ua lauwili oia i kona mau aoao apau". . Heaha ka pili i keia pauku. O ka pili o keia pauku, o ia no ke kukala ana ae o kekahi kanaka, hoike aku i ke akea he Repubalika oia, hana malalo o ka Repubalika, ohi i na pomaikai a ka Repubalika, oeoe malu i ka poeleele, hookikina i na Demokarata, penei oukou e hana ai, penei ae, penei iho, penei no, a o keia ano kanaka, hoolilo no oia iaia iho i muhee, lauwili no kona mau noonoo kalaiaina, a lau- wili ana ke ano o kana kaha ana i kona baloka. Hoohalikelike aku kakou i kekahi wahi kanaka holo malu, a i kona alualuia ana, kipa aku la ua wahi kanaka nei, i ka hale o kekahi ka- naka e okioki wahie ana, noi aku la ua wahi kanaka nei, i ke kana- ka okioki wahie, e huna iaia, a hunaia iho la ua wahi kanaka nei iloko o kekahi lua, a hoea mai la na kanaka e alualu ana i ua wahi kanaka nei, a ninau mai la i ke kanaka okioki wahie, ua ike iho nei paha oe i kekahi wahi kanaka i holo iho nei maanei. Mau no ua wahi kanaka okioki wahie nei i ke kulou ilalo, a ninau hou lakou, ea, ua ike iho nei oo i kekahi wahi kanaka i holo iho nei maanei. Olelo mai la ua wahi kanaka oki- oki wahie nei, aole au i ike i ke- kahi kanaka i holo iho nei maa- nei, ia wa hookahi no nae, ke ku- hikuhi nei ka lima o ua wahi kana- ka okioki wahie nei, i kahi e pee nei o ua wahi kanaka holo malu nei. Na hoohalikelike ana, ke waianu nei kekahi poe Repubalika, e kahe nei ka hu-a o ka waha, Repubalika au, Repubalika au, kuhikuhi ka li- ma i ka moo Demokarata e koho ai. He mau pule mamua iho o ke koho wae moho nui na lono i loaa mai, no ka haule o Sam Spencer ia Hale Alani, a ikeia no keia oolea o Hale Alani ma Hawaii Komohana. aka nae aole ia o ka makemake o ka makua lani e lanakila o Alani maluna o Spencer. He moolelo keia no kekahi haole Amerika, a i kona holo ana ma Pa- lani halawai aku la oia me ke kahi mau haole kaulana o Palani ame Pelekane, ma kekahi ahiahi akoakoa aku la lakou ma kekahi hokele, a pane mai la kekahi o la- kou, "he 3 lahui like ole e akoakoa nei", wahi a ka haole mua i pane ae ai, he haole Palani au, oia nei, he haole Pelekane, a oia la hoi, he haole Amerika. Olelo aku la ka haole Palani, mea maikai e hoike pakahi kakou i ke- kahi mau olelo kaulana no ko ka- kou aina, holo iho la keia, a lilo ka eo o ko kamailio mua ana i ka haole Pelekane, a olelo mai la ka haole Pelekane: "Haaheo no oe e Pelekane, ka U e pahola nei i ka malamalama apuni ka honua" I keia mau olelo a ka haole Pe- lekane, pihoihoi ae la ka noonoo o ka haole Palani, a ku ae la ka haole Palani, a olelo mai la: Haaheo no oe e Palani, ka ma- hina konane, a na kou uwila, e hoo- nee nei i ka holona pii a ke kai, ame ka holona emi a ke kai Ku aa la ka haole Amerika, a ole- lo nai la: "Kilakila oe e Keoki Wakinekona, ka loshua o Amerika, a nau i kauoha aku ka la ame ka mahina e ku malie i kahi hookahi a hoolohe mai ka la ame ka mahina O ka pili e hoopilipili aku ai	keia mau olelo kaulana a keia ^ haole, a hoopili aku me na hana kalaiaina e hooneeia nei i keia mau a, penei no ia. Mamua o ke koho wae moho o ke Kalana o Hawaii i hala iho la, nui na mea i kamailioia i ko Alani ika- ika ma na apana koho apau o ke Kalana, nui ka hauoli o na hoa paahana kalaiaina o Alani, kiko na kiaha puaniki i na hora o ke aumoe, kani na pila, hulaku'i na lede makaonaona, make ka puaa make ka moa, puana na mele ka- naenae, hoomomona i na puaa n. mea, a o ko Alani puka pulele loa i ka la koho wae moho i hala iho la, moe hou ka ihu o ka pu. a, he anana ka loa. Ma na wahi apau a'u i kn>D ai, o Alani i ka lehelehe o na mana koho ma na kihi alanui, o ia. like « ^ ke hoolohe aku, kunahihi ka manao, aka, i ka hoikeia ana ae o na huina baloka o Alani ame Spencer loaa ka lanakila ia Spencer, kunana ka poe e kakoo ana ia Alani, mumule ka ma'i, pau na walaau hooio ana a ke kamailio aku i koia mau la e nee nei, he meha hoi kau. Ma na paina ai puaa a lakou i haawi ai, nui ka hauoli, pii na ki aha puaniki i na hora o ke aumoe kani ka pila, nui ka lealea puana na niele kanaenae no Alani, a penei paha na olelo hoomaikai a lakou no Alani. "Hanohano no oe e Hale Alani ke alakai o ka aoao Demokarata, • oe no ka la e alohi nei, ma na x. 1 lau o Hawaii mokupuni, haaheo no oe Hale Alani, ka mea i like aku me ka mahina, o oe no ka ma- hina kau konane, a na kou uwila e ume nei, i ka holona pii a ke kai ame ka holona emi a ko kai. Ina e hoomaopopo aku kakou nui no ke kaulana o Hale Alani, nui na mea maikai i panaiia aku nona e na hoa paahana kalaiaina e ka koo ana iaia a no na hoa paahana kalaiaina e kakoo nei ia Samuel Spencer, penei hoi ka makou pu ana ana: "Kilakila oe e Samuel Mahuka Spencer, ka pua kau i ka wekiu holu ekahi oe i ka'u ike, puuwai oluolu i ka maikai, o oe ka loshua o Hawaii Mokupuni, ka mea i kau- oha. aku i ka la o i ia nei no Alani, ame ka mahina kau konane, a ma kau kauoha ku malia ka la ame ka mahina. Na hoopilipili ana keia, ku malio ka la i kahi hookahi ma ke kauoha a Iosua e ikeia nei ma ka Balabala a ina e laweia mai a hoopili aku i na hana kalaiaina, na ka mana o ka Makua Lani, i hoopa mai i na mana koho o Hawaii Hikina ame Hawaii Komohana, o Spencer ka moho, a loaa ka lanakila o Spencer maluna o Alani i ke koho wae moho i hala iho la. Me ka mahalo, A. KALEI AONA. Waiakea Homestead, Oct. 25, 1925 NA MARE.* R. E. P, Trevenen ia Annie K. Kauka, Oct. 19. John W. Blake ia Ida Malulani Oct. 22. George Ingram ia Susie Kaaua Oct. 22. S. Dunn ia Mary Pouli, Oct. 7t NA HANAU. Na W. C. J. Blaisdell ame Rosel- la Hopkins, he kaikamahine Iulai 28 Na John Chun ame Hattie Au. he kaikamahine Oct. 13. Na D. K. Kaaiai ame Eliza Mi- kahala, he keikikane, Oct, H, Na S. F. W Keliikuli ame M. Kauahiokalua, he keikikane, Oct. 14, Na Mr. ame Mrs. Leo K. Poaha, he keikikane, Oct. 17. Na Harry Kapule ame Mrs. Ka- pule, he kaikamahine, Oct. 22. Na Mr. ame Mrs. J. K. Puu. he keikikane, Oct. 23. NA MAKE. Joseph Kalauli, ma ke alanui Ho- bron, Oct. 20. J. K. Kanae, ma ka Halema'i Moiwahine, Oct. 21. Makaaho Naholoholo, ma ke ala- nui Hobron, Oct. 23. Mrs. N. M. Stillman, ma ka Hale- ma'i Moiwahine, Oct. 23. Joseph Barries, ma ka Home Ka- piolani, Oct. 24. Kamai, ma ka Halema'i Moiwa- hine, Oct. 24. Clarice Merseberg, ma Squatter- sville, Oct. 26.


HOOKOMO AE HE KEIKI I KA- NA HOOPII IMUA O KA HA. He hoopii ka Joe Rosario, kekahi o na opio kane eha i hoopiiia ae ai e ke kiure kiekie o ke teritore ma ka la 2 o Okatoba me John Hai- li, William Chock See ame William Chung, no ke komo ana a aihue i kekahi mau waiwai mailoko aku o ka halekuai o Sam Ching ma ka la 2 o Sepatemaba, a he mau lako kaa otomobile ka hapanui o na waiwai i aihueia, o ka hookomo ana ae i ka aha kaapuni ma ka Poaha aku la o ka pule i hala, no kona ho- ohaia ana ma ke ano hoomainoino loa e na makai. O na kumuhoopii no kona pepehi- ia aua e ka makai ua hoakakaia maloko o kana oleloike i kakauinoa a i hoohikiia a hookomoia ae i ka aha kaapuni, o keia malalo nei ke- kahi hapa o ke kumuhoopii: "E hoakaka hou ana ka mea hoo- pii, mamua koke iho o kona hoo- paaia ana maloko o ka halepaahao kalana i oleloia a mamua aku hoi o kona hopuia ana a hoopiiia ae e ke kiure kiekie ua pepehiia oia mo he holoholona la a eha loa e na makai o ko kulauakauhale o Hono- lulu, o na alina ame na mea hoike oiaio no ia pepehiia ana oia mau no ke kau maluna o kona kino, he mau alina hoi a ka mea hoopii i hoike mai ai ma ka manawa o ka hooloheia ana o ke noi no ka olelo- ike i hoohikiia a i hoopili pu ia." Lele Maluna o ka Pa-pohaku a Holo Ma ka manawa o ka hookolokolo- ia ana o na hoa e ae ekolu o Rosario i hoopii pu ia ai mamua o ka Lu- nakanawai Frank Andrade maloko o ka aha kaapuni ua lele aku la o Rosario amo kekahi hoa paahao e ae ona ma kekahi hihia okoa aku, mai ka halepaahao kulanakauhale aku iwaho maluna aku o ka pa o ka hale paahao ma kekahi ahiahi, a he mau la lehulehu ma ia hope mai i paa hou ae ai laua i ka hopuia. Ma ka oleloia o John Haili, ke- kahi o na kanaka opio i hoopiiia ae he mau manawa lehulehu kona o ka ike ana i na paia laahia o ka halepaahao. Maloko o ka Rosario oleloike i hoohikiia "aia no oia malalo a maloko hoi o na makahiki he 18". O ka Loio Harry T. Mills ko Ro- sario kokua a nana i hookomo ae i ke noi imua o ka aha kaapuni no ka hopukaia mai o kekahi kauo- ha mai ka aha mai no ko Rosario hookaawaleia mai na paahao kana- ka makua mai i hoopa'iia no ke karaima ua noi pu ae oia e hoololiia ae ko Rosario hookolokoloia ana na ka aha o na opio. No keia noi a ka loio ma ka hora 2 o ka auwina la o ka Poakahi iho nei i hooloheia ai e ka Lunakanawai Andrade. O ke noi e hookaawaleia ae o Ro- sario ma kahi e mai na paahao ka. naka makua mai ua hookahua ka Loio Harry. T Mills malalo o ka mokuna 136 o na kanawai i hoo- ponopono hou ia o Hawaii o ka 1925. LAWA OLE KA PAPA KIURE NO KA HIHIA PEPEHIKANAKA. O ka wae ana i na kiure no ka hookolokolo ana ia Robert W. Lane, G. D. Sewell ame Ira Matson, na haole i hoopiiia ae ai no ka hewa pepehikanaka ma ke degere ekahi ma ka Poaha o ka pule aku la i hala ua loaa ole, no ia lawa ole i hoomaka hou ai ka wae ana ma ka Poalima, mai maloko o ka aha kaa- puni a ka Lunakanawai Andrade ma ka hora 9 o ia kakahiaka. Ma ka manawa o ka hoopanee ana o ka aha ma ka Poaha aku he 12 mau kanaka maloko o ka pahu he ehiku i pau i ka ninaninauia a he elima i koe a e ninaninauia hoi ma ke kakahiaka, o ka Poalima mai no ko lakou kupono e lilo i 9 ma ka aoao o ke aupuni na kiure a ma ka aoao o ke aupuni a he 18 hoi ma ka aoao pale i hoomaka ia ka hoohana ana aku ia lakou, a i ka nana aku me he mea la e hala ana no he mau Ia lehulehu mamua o ka waeia ana o kekahi papa kiure a hoohikiia no ka hookolokolo ana i keia hihia koikoi. O na kanaka he 12 maloko o ka pahu ma ka manawa o ka hoopanee ana o ku aha ma ka Poaha o ia keia malalo nei: George T. Kuhue, Peter S. D. Hoe, Manuel F. Souza, Mew Choy Yap, Alfred Bung Kwai Yee, William E. Wright, Charles A. Simpson, Moses A. Apana, Ernest C. Gonsalves, Wil- liam K. Aki, Ching King Amona, ame George H. Moore. O ka hope Loio Kulanakauhale John C. Kelly ka mea lawelawe i ka hihia ma ka aoao o ke aupuni, a o Harold E. Stafford, ka hope loio kulanakauhale mua ma ka aoao pale. O ka hihia o Lane, Sewell ame Matson i hoopiiia ae ai oia ko la- kou pepehi ana ia Walter K. Adams a make ma ka home o Adams ma ka po o ka la 19 o Mei i hala ma Ka- akaukukui. Ua moku o Adams ame kekahi kanaka okoa aku i ka pahi. Ma kekahi manawa o ka pule aku nei i hala, i kulike ai nae kekahi mea hou o ka loaa ana mai i keia kulanakauhale, i hoopauia aku ai o John Kealoha o Kapaa, Kauai, mai kona noho hana ana aku mala- lo o ke komisina i'a me manu, no ke kumu, ua maua'e wale aku oia mawaho o kona mana, ma ka hoo- puka ana i na laikini.	UA LAWE AE A LANE I KE KOIKOI O KA HOO- PAI MALUNA IHO ONA Maloko o ka aha hookolokolo a ka Lunakanawai Frank Andrade i lawe ae ai o Robert W. Lane i ke koikoi o na ahewa ana maluna iho ona no ka make ana o Adams ma- kai ae nei o Kakaako mamuli o ka houia ana me ka pahi ma ka po o la ka 19 o Mei i hala, mamuli o kona ae okoa ana ae nana i hou ia Adams i ka pahi ma ke kakahi- aka o ka Poalima aku nei, ma ka hihia e ku-e ana iaia ame elua mau koa e ae no ka hewa laweola. Ua hoopa'iia mai oia mai ka eli- ma a ka 10 makahiki e noho ai ma- loko o ka halepaahao me ka hana i ka hana oolea, a ma ia kakahiaka no i hoomaka ai kona hana ana no kona hoopa'i. O na koa e ae elua i hoopii pu ia ao ai me ia oia o G. D. Sowell ame Ira Maston. ua hoopau waleia ko laua hihia ma- hope iho o ko Lane ae ana ae i kona hewa. Ma ka la 29 o Mei i hoopiiia ae ai keia mau koa e ke kiure kiekie no ka hewa pepehikanaka ma ke degere ekahi, a ma ko lakou ma- nawa o ka ninaninauia ana ua hoo- le like lakou apau i ko lakou pili i ka hewa, ma ka Poaha o ka pule aku la i hala ka hoomaka ana a ka aha a ka Lunakanawai Kaapuni Frank Andrade e hoolohe i ko la- kou hihia. Ua hoohalaia he ma- uawa loihi o ka aha ma ka hooika- ika ana e loaa i mau kiure na la- kou e hoolohe i keia hihia, he hapa wale no nae o na kiure i ninaninau a aponoia e na aoao elua a no ka ninaninau ana no na kanaka mai i koe e piha ai ka papa kiure ua hoopaneeia mai a ke kakahiaka o ka Poalima. Aole i lawa na kiure he 12 no ka hoolohe ana i keia hihia ma ka manawa a ka Loio H. E. Stafford ka loio o ka poe i hoo- piiia, i hoike ae ai imua o ka aha o kekahi o. kana mau lawehala ka i makemake e hoololi i kana noi mua mai ka hoole ana a i kona ae ana ae ua hewa oia. Ia manawa ka hope loio kulana- kauhale John C. Kelly i hoakaka ae ai imua o ka aha mahope o kona ninaninau a noii ana i na mea apau e pili ana i ka hihia ua hooholo oia e hoopau wale i ka hihia o na koa me ka hookolokolo oleia. Ia wa i ae mai ai ka aha i ke noi a Lau e huki hou i kaua pane mua no kona hewa ole a e hookomo aku i pane hou e ae aua ua hewa oia. Ia manawa i hoike aku ai o Lane imua o ka aha ua makaukau oia no ke kauia mai o ka Hoopa'i ma- luna ona ia wa i kau mai ai ka aha i ka hoopa'i paahao mai ka elima a ka umi makahiki. Ua hookuuia mai na koa e ae Sowell ame Maston, i hoopaa puia ai me Lane mai ka manawa mai i hanaia ai ke karaima pepehikana- ka mai ko Iaua hoomaluia ana maho- pe iho o ka hoopau wale ia ana mai o ko laua, hihia. Ua houia o Adams me ka pahi a i lilo ai ia moku ona i kumu no kona make ana ma ka po o ka la 19 o Mei, mahope o ka paio a aumeume pu ana me na kanaka i hoao ae e komo aku iloko o kona hale. Ma ka oleloia ma ia po ua hoea ao o Lane ame kona mau hoa i ka hale o Adams a kikeke ae la i ka puka no ka huli ana i ke- kahi kanaka i kamaaina ia lakou, ua hoole aku o Adams aole iloko o kona hale ke kanaka i lakou i hele mai ai e huli, a ia Adams i oili aku ai iwaho ua hoomaka ko lakou hakaka ana a ua hoohua mai ia hakaka ana i ka make ana o Adams. Maluna o ke alanui Ala Moana i paa ai o Lane, Sowell ame Maston i ka hopuia mahope iho o ka hoikeia ana ae o ia karaima i ka oihana makai, he wahi mamao iki mai ka hale aku o Adams. O ka hopena iho la keia o keia hihia i ku loihi mai ka mahina mai o Mei KOHOIA O KAUKA MERMOD I KAUKA NO WAHIAWA Ma ka halawai a ka papa ola i noho ae ai ma ka la 21 o ka mahina o Okatoba nei, i hookohuia aku ai o Kauka R. J. Mermod, nola ke keena oihana ma Waipahu, i kauka aupuni no ka apana o Wahiawa; a ma ka la 1 ae nei o ka mahina o Novemaba e lawelawe aku a oia i na hana o kona kulana hou No ka pono ame ka pomaika o na mea apau e noho ana ma ka pana o Wahiawa, ame na wahi k coke mai, ua hiki ia lakou ke hee ae imua o keia kauka aupuni lu, a akena hoi o ka papa ola no kela apana, a waiho aku i na hoi j no na hanau, na mare ame na ake i hela ame keia manawa. NA LEKA I KII OLE IA MAI AHIKI I OCT. 24. 1925. Aiona, Annie Mrs. Kanekoa, Jn Aina, W. K. Mrs. Anahu, B. Kanoa, Geo. Aimaka, C. K. Kealalio, Jos. Ii, Jas. K. Koahau, Mrs. R. Hea, Mrs. Mary Lupana, Mary K. Ku, Jno. Hookiekie, W. Lone»*. M. Kani, Annie Mawai Mrs. I Kahele, Jos. E. K Waiolama, Sol. Kamai, L. Mrs	MAHALO NO HAWAII HIKINA. Mr. Lunahooponopono, Nupepa Kuokoa, Aloha oe:— Ma na huahelu a ke kakauolelo Kalana Hapai i hoike ae ai i ka lehulehu, 451 ba- loka ka oi o Sam Spencer mamua o Hale Alani, a iloko o na pahu koho baloka i lilo ka lanakila ia Hale Alani, he 6 pahu i lilo iaia, Kalapana, Opihikao, Waiakea-home stead, Laupahoehoe, Kukuihaele ame Waipio, a o na pahu i lanakila ai o Sam Spencer o ia no o Kapoho, Pahoa, Olaa, Waiakea, Hilo, Papai- kou, Honomu Honohina, Paauilo, Kalopa, ame Honokaa, a o- na ba- oka i loaa ia laua pakahi, Alani 1660, Spencer 2111. Kaulana no oe e Kalapana i ka liu moe, me ke pulu a Kaleikini, aohe no kau he puhi, no-mai pau loa na baloka iloko o ke eke a Ha- kai, 59 Alana, 27 Spencer, imua e na hoahanau o Spencer a inu i ka wai awaawa, paa ia mai a paa, hoa ia mai a paa, mai ae aku i ka lakou hoonioni mai, e nui ke aho e na hoahanau, a komo hou na ba- loka o kakou i ka pahu baloka. O Opihikao keia, e nu hele nei ke kualau, la-lau na lima i ka ba- loka, i ke kaha ana 27 baloka no Alani 10 no Spencer, he pahu oolea keia no Alani i manao ole ia e loaa hookahi baloka no Spencer, a o na 10 baloka i loaa no Spencer, ua haawiia mai me ka puuwai aloha ka hamama, "mahalo no ia oukou, hoomauia aku ke aloha. O Kapoho, keia, aina kaulana i ke kamahao, kamahao no kau hana lanakila o Spencer i ko oukou pahu, hoike mai oe i kou nani i ke ana- panapa a ka wai welawela, hui ae me ka wai a Pele, ka wai kamahao o ka aina. Kaulana oe e Pahoa, a hoa paa ia kou hilinai, 36 no Spencer 30 no Alani, moe hou na hoomaikai ana i na mana lani, e loaa hou ka lanakila ia oukou ma ke koho nui i Novemaba. Kilakila kulana oe e Olaa, ka aina kaulana i ke kia manu, kia ia mai na manu a pan, i hulu melemele kau i ka umauma, uma ia ko lima a paa, a paa hou i ka hae o ka lanakila. O kuu home hookama keia, kuu home iloko o ka inea mo ka hune, ua hune pu ia me na hoaaina, haa- lele aku r ka home, a noho i keia aina malihini Waiakea-Home Hoo- kuonoono. Iloko o na makahiki e hookupa nei maluna o keia aina ma- lihini, ua holo liko ke ano o ka nohona hoaloha ana, a ma na ninau kalaiaina, mahao aku ka pilina ho- aloha iloko o na uluku kalaiaina e hooneeia nei i kela mau la a kohu ao polohiwa o na lani, e hoopouli ana i ka paeopua, a pela iho la ka holo like ole o na manao kalai- aina mawaena o makou, like ole ka manao e holo nei. Ke olelo nei ka poe o Hale Ala- ni, oia ke kanaka kupono e lilo i kapena no ka hookele ana i ke au- puni kalana o kakou, a ke olelo nei makou, aole oia ke kanaka kupono. Ma ka Alani haiolelo, ma Kukui- haele, ua hoike ae oia, mamuli o kona makaukau ma na hana eneki- nia, kupono loa oia ma ke kulana lunahoomalu no ke kalana, ua hoike pu ae oia, ina e lilo oia i lunahoo- malu, ua hiki iaia ke kiko-la i na hana apau o ke keena enekinia o ke kalana, hiki anei i ka lehulehu ke hilinai mai i keia mau mea e kukuluia aku nei imua o na mana- koho baloka, ma kona ano makau- kau i na hana enekinia, e koho ka lehulehu iaia? Kupono anei ke ho- ike aku au i na mana koho baloka, kupono loa au o holo, a alualu i ke kulana lunahoomalu no ke ka- lana, a kohoia au a puka, alaila e kiko-la mau au i na hana a ke kakauolelo o ke kalana, a hooholo paha i kekahi kanaka makaukau ma ke kanawai, i loio paha, a kohoia oia a puka, o kana hana i manaoia ai, e kikola oia i na hana a ke keena loio o ke kalana. Nana aku i ka Meia Wilson o ke Kalana o Honolulu he enekinia kona kulana, makaukau ma keia hana, ikeia kona makaukau, a na Wilson, i wawahi aku na pali paa o ka Pali o Nuuanu, nui na alanui ana i hoomoe ai o Honolulu, na alanui o Maui, a komo loa mai i ko kakou mau alanui o Hawaii Mo- kupuni, ke ano iho la ia o ka Wilson haiolelo ana ma Honolulu, he enekinia kana hana, a koho ka lehulehu iaia, a o ka mea kupanaha, nui ka pilikia a kakou e ike nei i ko Kalana o Honolulu i keia mau la e nee nei, a ke hoopiiia mai nei e kekahi mau lala o ka papa. O kekahi mau mea e ku-eia nei o Spencer, no na luawai o Hilo nei ka Haukapila na paipu wai a pela wale aku, nui ka ka lilo o ke au puni, aole wai o na luawai, kahe na paipu kulu ka hale haukapila He mea oiaio, ko hu nei ka wa mawaho o na luawai i piha pono ka wai, a ke olelo nei keia po aohe wai o keia mau Iuawai, o ka hele maka mai no o na mana koho a pii e ike maka alaila pau ke kana lua o na mana koho. Puka mai ma na nupepa o Honolulu i ko lakou mau luawai, elike no me na mea e oleloia nei, kahe aku kahe mai ka wai ma-o maanei. Ke kukuluia aku nei keia mau mea apau a lakou olelo nei i ke poho o ke aupuni poho ka lehulehu, na kiina baloka iho la keia e loaa ai ki lanakila ia Alani, a o ka oiaio aole loa. Ma na kohokoho bila haawina o Hawaii Komohana nui na mea hoikeia aku, aole kupono o Spencer i lunahoomalu, a eia no, ninau iho i na lunakiai o Hawaii Komohana Ako, Akina, Yates, ina ua ku-e aku o Spencer i na bila haawina o Hawaii Komohana, e hoike mai no lakou i ka oiaio o na mea i hanaia, a ma keia kokua ana o Spencer i na lala o Hawaii Komohana, nui ka huhu o na lunakiai o Hawai Hikina i keia mau hana a Spencer i ke kokua aku ia Hawaii Komoha- na, a no ka mea, uuku loa na loaa ohi auhau o Hawaii Komohana i ko Hawaii Hikina, aole anei keia he hana aloha na Spencer i hana a me ka nana ole i ka makemake o kona mau hoa o Hawaii Hikina nei k o ia maoli iho la na hana kaulike aole nana ma kahi nui o na auhau o ohiia ana inalaila ka hoonui o na puu dala no na alanui. O ka oiaio, keia o hoikeia aku nei, a paa ma na moolelo o ka halawai o ka papa lunakiai. O keia pahu o na homestead, ua manao maoli ia no, e kiekie loa ana na baloka o Alani, elike me ke kau o ka makahiki o ke kau o ka	1923. Nui na luna hooikaika i komo kauhale, a i ka heluia ana o na baloka, he hookahi no baloka ka oi o Alani 144 i ka 143. O ka loli kupanaha o ka manao o na mana koho, aole ma ka makou hoo- kikina ana, no ka mea aole i komo kauhale ia e ko makou poe hooika- ika no Spencer, aka ma na hoopo- nopono ana a na Mana Lani, a ma- tou e haawi nei i ko makou mau manao hilinai, mai Iaia mai ka la- nakila, aole ma ka naauao o ke kanaka, ame ka mana o ke dala. Ku no keia olelo a ka Haku. "Ha- awi ka Kaikala, na Kaikala" a o ka lakou haawi ana, make na puaa, make na moa, kani na pila, nui ka hauoli o ka poe, pii na kiaha pua- niki a pela wale aku, "Haawi ka ke Akua, na ke Akua" a o ka makou haawi ia, hoopii i na leo pule, i ka makua ma na lani, aole make ka makou puaa no Spencer, aole makou i kike kiaha, aole ma- kou i hauoli, aole i kani na pila, a o ka makou e kali nei, aia a pau na hooponopono ana a ke Akua, a lanakila o Spencer i ke koho nui, noonoo aku i na hana hoohauoli. O ka pahu o Waiakea-kai, ka pahu keia i manaoia no Alani, a ma kana mau haiolelo apau ma Wai- akea nui ke ohohia o ka poe i ako- akoa aku, kunahihi ko makou ma- nao i ka lohe aku i keia mau mea, aka aole i haawipio aku i na manao- lana mailuna mai, a nana e hoo- ponopono ia ninau, a i ka heluia ana o na baloka, ua loaa ka lanakila ia Spencer 425 i ko Alani 374, a o ka nani kamahao keia o ke Akua, ehia la poe iloko o na mana koho o Ha- waii Hikina ame Hawaii Komoha- na, e hiki e hoole mai, o ka lana- kila o Spencer mai ke Akua mai, ua maopopo i na haipule ka oiaio o keia mea. Kiekie loa na baloka o Spencer i.. Alani ma ka pahu o Hilo 545 i ko Alani 341. O ka pahu Demokarata o Papaikou i manaoia ai no Alani na- haha ke oolea, hookahuliia ka noo- noo o na mana koho, e wai, "haina ka Mesia ka Hoola", Honomu he pahu Repubalika keia lona ka lana- kila ia Spencer 143 i ko Alani 81. Honohina oi ana like no, Spencer 30, Alani 19. O Laupahoehoe kekahi pahu i hoikeia mai, laki e loaa ia Spencer 30 baloka, a o na wahi baloka e loaa ia Spencer, o ia no na wahi baloka o ka poe hana alanui i huiia aku me ko Laeha mau wahi baloka, a i ka heluia ana o na baloka, he 9 no ka oi o Alani ia Spencer, 108 no Alani 99 no Spencer. Na mea i hoikeia mai e kekahi luna hooikaika o ka aoao Demokarata, no Spencer ana keia pahu i ka la koho nui. Paauilo ame Kalopa loaa ka lana- kila ia Spencer, o Kalopa mai ka pahu i manaoia no Alani, a ma kau huakai malaila, hoikeia mai no ka oiaio elike ma na mea i hoikeia mai, no Alani ka lanakila, a i ka hooponopono ana o na mana lani, heaha ka mea i ikeia 69 i ka 34 o Alani. Lawe haaheo loa o Spencer i ka pahu o Honokaa, 174 i ke 72 no Alani. A i ka pahu o Kukuihaele haule o Spencer 40 i ka 26 no Alani. A i ka aina kaulana aku, o ka i'a mili opu i ka lima, me ka wailele o Hiilawe, aohe no wa a ike o Spen- cer i ka puka a Kaniho 55 i ka 9 no Spencer. Iloko o na la i kaahope aku la, ua komo aku au iloko o na paio hahana o na ninau kalaiaina ma Honolulu ame Hawaii nei, kalele ka ikaika o ka noonoo maluna o na mea pili kalaiaina o ko ke kino kuleana, hoohemahemaia na hana kalaiaina ke kuleana o ka uhane, hapuku ana i kela ame keia, mao- popo ole na mea e palapalaia nei ma ka baibala a i ka hiki ana mai o ka pilikia maluna o'u, he pilikia e hiki ole ai i ka naauao o ke ka- naka e pale ae, he pilikia e hiki ole i ka mana o ke dala e hoo- pakele ia'u, a ia wa iho la, komo mai la ka uhane aloha o ke Akua, kohu aniani e maalo ana imua 0 ke alo, ike aku la i koia mau mea e palapalaia nei, "Owau no ke ku- mu waina, o oukou na lala. O ka mea e pili ana ia'u, a owau hoi iaia, oia ke hoohua nui mai; no ka mea, aole mea iki e hiki ia ou- kou ke hana, ke ole au." Ia wa hoomaka aku la e imi i ka nani o ke Akua, a ma ka hoao ana, noho iloko o ka mihi, me ka hookeai ma ke kino ame ka uhane, o ka pane i loaa mai, ua loaa ka lanakila ia'u, ma ka'u hoopii i ka hui mahiko o Waiakea. Nolaila ma ka imi ikaika ana i ka nani o ke Akua, me ka imi ana i na mea e palapalaia nei, ua loaa aku ka momi waiwai nui, na hoikeike, na olelo noeau a ko kakou Haku, a hiki no ke hoopili- piliia mai ia mau men, ma na ni- nau kalaiaina, ke kulana o ke ka- kanaka a pela wale aku. A o ka'u hoonee kalaiaina e hoo- nee nei i keia mau la, ke lawe nei nu i na mea e hoikeia nei ma ka Baibala, a hoohalikelike aku me na ninau kalaiaina pili i ko ke kino kuleana, a penei no ia, ma ka Epi- setole o Ioane 1 — Mokuna 4: pauku 20, ke olelo nei: "Ina e olelo aku kekahi, ke alo- ha aku nei au i ke Akua, a e hoo- maau aku oia i kona hoahanau; he mea wahahee ia; no ka mea, o ka mea aloha ole i kona hoahanau ana i ike maka ai, pehea la e hiki ai iaia ke aloha aku i ke Akua ana i ike maka ole ai. Na hoohalikelike ana. "Ina e olelo kekahi kanaka he Rupubali- ka Kona aoao kalaiaina, a hoole i na kahuahana o ka aoao kalaiaina, lilo oia he kanaka hoopunipuni, no ka mea, ua ike maka oia i na po- maikai, ka pomaikai a ka Repu- balika e hanai nei i ka poe e paa nei i kekahi o na kulana o ke Ka- lana, ka holomua o ko Kalana ma- lalo o ka Spencer pailaka ana i ke aupuni, hiki anei iaia ke olelo iho, puka na Demokarata loaa mai na pomaikai mai ia lakou mai, i ka mea i ike maka ole ia. Koho ia Samuel M. Spencer ka mea i ike maka ia. Pili keia i ka poe muhee e ku-e mai nei i ia Lu- nahoomalu Spencer. Ma lakobo 1:4 ke hoike nei, "E hoomau oukou ma ka mea kupono i ke ahonui, i lako oukou, a i he- molele hoi, aole wahi hemahema". Hoohalikelike Ana: Ke ohi nei ka poe e paa mai nei i na kulana oihana o ke Kalana, i na uku ma- hina pokeokeo, i oi aku i ko'u uku mahina, ahonui ole iho la no i kani papaa palena imua o ke alo, ulako- lako ka noho ana, lawa pono ka makemake o mama sia, haawi he- molele ia e ka Lunahoomalu Spencer

WEHE IA OPIO HAWAII

I KEENA KUAI AINA

Ma kela mau pule aku nei i hala, i wehe ae ai o Samuel W. King, kekahi o na opio Hawaii i kamaaina aui ia e ko keia kulanakauhale, i kekahi keena kuai aina, ma ka Hale McCandless ma ke kihi o na Alanui Moi ame Bekela.

He opio Hawaii o Samuel W. King, i loaa na hoonaauao kiekie ia ana, maloko o na kulanui o ko keia kulanakauhale, a i kona puka pono ana mai, a mamuli o kekahi ulia laki, ua loaa iaia ka hanohano o ka waeia aua ae, oia kekahi o na haumana o ke kula a'o kaua malalo o aa lilo o ke Aupuni e like me ia e ikeia nei i keia wa.

Mahope iho o kona hemo ana mai mai ia kula mai, na hookouhuia mai oia e ke keena oihana kaua moana ma ke ano oia kekahi o na Poo Alakai Oihana Nui no ke keena oihana kana moana no Hawaii nei, he kulana hoi, nana i paa ai me ka mae-mae a Hawaii e haaheo ai, no kekahi mau makahiki loihi, a mamuli o kona hoololiloli mau ia, ianei a i na aupuni e, ua waiho aku oia ia kulana, mamuli o kona aloha no i ka aina hanau nei.

"Ua wehe ae nei oia he keena kuai aina nona, he hoailona e Hoike mai ana ua lawa oia i ka makaukau e lawelawe i kekahi oihana nona po-: -A iho ,a oia no hoi ke kakauolelo

• • kekahi hui enekinia o ke kulanakauhale nei.

Ma na mea i hoikeia ae, eia ke-

kahi hapanui o kona mau hoaloha

ame kekahi hapa o ka lehulehu ke

: r; u aku nei na maka o ka hoea

mai i ka la a lakou e koi aku ai

iaia e holo no ke kulana Meia no

oia kulanakauhale, a ina pela ka

i (?, oiaio alaila, aole e hiki ke

: " h.-wrjhcwaia kona kupono malai-

r< «o ka mea ua lawa me ka

: :.".;.>uknu hookele aupuni.

MAKE ME KA HIKIWAWE LOA
I KA UWILA

Ma ka auwina la o ka Poakahi iho nei, i halawai ai o Edmund F. Deinert, ka lunanui o na hale pauma wai o ka mahiko o ka Hawaiian Commercial and Sugar Company, me ka make ulia mamuli o kona paa hewa ana i kekahi uwea uwila, i kulike ai me kekahi lono meahou, o ka hoounaia ana mai i Honolulu nei ma kela Poakahi mai Wailuku, Maui, mai.

O Puunene kahi noho o Mr. Deinert a mamuli o kana oihana ua hoea aku la oia no ka hale uwila ma Kaheka, no ka nana ana, a oiai oia e hooko aku ana i kana hana nana i na hewa i oia i kekahi uwea uwila ikaika loa, me kona halawai koke ana me ka make iloko o ka manawa pokole loa.

Ma ka manawa i hoopaaia ai ka

uwila a nanaia ke kino make, ua lele- a papaa.

No na makahiki he iwakalua ae nei i hala, i noho hana aku ai o Mr. Deinert me kela hui mahiko, a ua kamaaina oia i na mea apau ma Maui ,a ua lilo kona make aua me ka hikiwawe loa, i nuhou hookaumaha aku i ka manao o kona mau hoaloha lehulehu.

Ma ka Hookuku kinipopo peku

wawae o ka uleleia ana mawaena o ke kula o Punahou ame McKinley, ma ka Poaono aku la i hala, ua aha'i ae ke kua o Punahou i ka lanakila ma o na helu he 18 i ka 6.

WAIHO I KAEA NA IWI O KA-
MAHELE.

Ma ka auwina la o ka Poakahi la
19 o keia mahina o Okatoba A. D.
1925, i pauaho mai ai o Mrs. Maggie
Kawelu Akana a i kapa hou ia o
Mrs. George Makea i keia ola ho-
nua ana no ka ma'i puuwai iloko
o na minuke pokole loa haalele iho I
la i ka mea aloha he kane ame ka
ohana i ka ukana luuluu he puolo I
waimaka na lakou e paiauma aku I
ma keia kae o ka muliwai eleele
o ka make mau loa ahiki i ka la
a kona Haku e hoala hou mai ai
iaia.

Ua hanauia o Mrs. G. Makea ma Waihee, i na lae makawalu o Koolaupoko Oahu, mai ka puhaka mai o Mr. Akana kona makuakane a koe aku ka inoa o kona makuahine i ka meakakau ma ka la 10 o Okatoba A. D. 1882, a o ka piha ana hoi ia o kona mau makahiki i ke 43 ame 19 la.

Ua hoohuiia oia ma berita maemae o ka mare gula me George Makea o Kipahulu, ma ka la 30 o Iune A. D. 1917. O kona la i pauaho mai la i keia ola honua ana, o ia ka piha ana o ko laua mau la iloko o ka mare i ka 8 makahiki 3 mahina ame 19 la.

He malihini o Mrs. Makea no ka makani kaili aloha o Kipahulu uei, aka no kana mau hana maikai a ku i ke aloha ma ko ke kino ame ko ka uhane, na ia mau hana maikai i hapai ae iaia ma kekahi kulana kiekie iloko o ka oihana haipule, he lunakahiko wahine no ka ekalesia hoole Pope o Kipahulu nei, a hoa paahana pu no ka Rev. Mrs. Alice L. Kahokuoluna iloko o ko ke Akua aupuni.

Ua malamaia kona anaina hoolewa ma ka luakini o Palapalahoomau e ka Rev. Mrs. Alice L. Kahokuoluna malalo o ke poomanao alakai ma ka buke elua o Samuel, mokuna 1: pauku 10.

O ka nani o ka Iseraela ua pe-
pehua o ia maluna o na. wahi kie-
kie ou; "Ka i ka haule ana o ka
poe ikaika!"

He ku i ke anoano ame ka eehia ka haiolelo hoalohaloha a ke kahunapule wahine imua o ke anaina no ka mea i hala mao.

Ua hookuuia ke anaina hoolewa ma ka halelua o ka mea i hiamoe (make) ma ke meleia ana o ka himeni, Ma ka lani kuu home e maha mau ai.

Ma kekahi o na la i aui aku la ua nui na hauwawaia ae e huli hoi aku ana ka mea i hala aku la me kana aliikane no na pali hauliuli o Koolau Oahu, kona aina hanau a o kahi hoi o kona ohana e noho mai la, aka ua ko ole nae ia mau upu ana a o ia ka ka meakakau i hoomanao ae ai i ka olelo a ka poe kahiko, "Waiho i Kaea na iwi o Kamahele" Eia ka Buke Nui ma Ioba. mokuna 7: pauku 8-9-10 penei:

O ka maka o ka mea i ike ia'u aole oia e ike hou ia'u.

Maluna o'u ko'u mau maka, a

e ole auanei au,

Elike me ke ao e nalowale ana a
e hele aku ana,
Pela no ka mea e iho ana i ka lua- i

kupapau,

Aole ia e ea hou ae iluna.
Aole ia e hoi hou i kona hale,
Aole hoi e ike hou kona wahi

iaia,

Nani wale ka hiamoe ana o ka poe pono iloko o ka maluhia me ka ike ole i na ehaeha o keia ola ana. Eia hoi ka ka noeau Solomona. O ka wahine noho pono he papalealii oia no kana kane.

He mea ehaeha no ka ohana ka ike ana iho ma ka nupepa, o Mrs. Makea ua hala mao.

Ua hala ka puulena aia i Hilo, Ua imi aku la ia Papalauahi. Ua hala ka la ua hala ma ke kua

o Lehua,

Kuu ka maluhiluhi o ke ahiahi,
Moe okoa no Kauai aia iluna

ka la.

Me ke aloha i ka Lunahoopono-
pono, ame na keiki o ka papapa'i.
GEO. W. K. KAMAKANIKAILI-

ALOHA.
Kipahulu, Maui,

Iwaena o na haina nane ame na haina ninau Baibala e waiho nei ma keia keena i keia mauawa, aole he hookahi o kela mau haina i pololei, ua pau wale no i ka lalau.