| HE MOOLELO WALOHIA — No Ka — UI NOHEA ESETERA FANAMOA Hakoko ana no Kona Pono — Hooneleia i ka Waiwai Hooilina no Kona Kaikamahine ana— Hoopalauia a makalaia — Hoolaulea -. ka Kaku Fanamoa maloko o kona rumi kakau i keia a. Aole o'u manao e ae mai ana oia e hele aku kekahi i hoouluhua iaia," i pane aku ai o Miss Satalana. me ko'u nana ole, he hana pono na'u ka hele ana aku - ?.:a a haawi aku i ko'u mahalo iaia," i pane aku ai au ke pakike no ka ka lede keakea ana mai ia'u, me ka ulu - e la o ko'u manao okalakala ia manawa. ko'u holo aku la no ia maloko o ka rumi pahupahu, me niniu ana ae i ko'u kino no hookahi a elua manawa no ,: !i, no ka hula nui e malamaia ana ma ia ahiahi, a pii i i ke alapii pokole, a ku ana ma ka puka o ka rumi ka- ~ kuu makuakane. Ku iki iho la au no kekahi manawa, ; wehe aku la i ka puka. Aole o'u manao ua lohe a i ole -•• mai oia ia'u. ' . le'.e pono mai ana ka malamalama o ka la e aneane aku f napoo ma kona mau maka, a ma kona helehelena hoi i iki ole ke paio aku kona ia manawa; ua emi kona mau . rhe ihope e hoike mai ana ua aaki kona mau niho kui; o -, mau lima he hiona e hoike mai ana ua makaukau mau -^ ka paio; ua piha oia i ka inaina ame na manao inoino • .:•. pela ko'u ike aku. '"•> ke kau mua o ko'u weli, emi mai Ia au ihope, a ma ia -ra hooku'i mai la au nie kekahi wahi pakaukau uuku a ilalo a no ka halulu, huli ino mai la kuu makuakane e nana -r! r. ka halula. Ua nana mai oia ia'u ia manawa me na - -. huhu me ka weliweli ke nana aku, me he mea la, he . lapu kana mea o ka ike ana mai; alaila hamo ae la kona . maluna o kona mau maka, a me na maka hulili i mai la He mea anei kekahi au, e Esetera, i makemake ai maanei? • - au i oluolu maikai ; e lawe mai i kiaha waina no'u," -.. ana me ka leo malie a nawali. Holo koke aku la au e kii. He kupanaha no ke noonoo iho -.? au i hana iki i kekahi mea no kuu makuakane mamua aku keia ka makamua; aole oia i hoouna ia'u no kekahi mea ma -no he elele; i keia manawa iho la ua piha au i ka hauoli kona noi ana mai la ia'u e hana aku i kekahi mea nona, ma o kona hookani aku i ka bele no kekahi o na kauwa. " kuu manawa i lawe mai ai i ke kiaha waina a haawi aku <.!2 ua inu ae la oia, alaila waiho malie iho la i ke kiaha ilalo ••j'i mai la e nana ia'u, a i mai la: I kekahi wa hou aku au e hele mai ai i kuu keena nei ea, •H-lu oe e Esetera e kikeke mua mai i ka puka, a mai ho- e e komo malu mai iloko nei o keia rumi. Ua hoopuiwa ^e ia'u a o kahi i laki ai aole i lele koke ko'u hanu, no mea he ma'i puuwai ko'u. E hoike mai ano, heaha kou makemake ia'u?" Aohe a'u mea i makemake ai, e papa, o keia wale no, i hele nei au e haawi aku i ko'u mahalo ia oe, no ka mea ua ike : nei au i ka nani maoli o ka hoonaniia ana oloko o ka rumi â'iula, a he lokomaikai nui keia ou o ka haawi ana i aha a'vala maloko o keia home no ka hanohano o ko'u la hanau." * '-.noaka iho la oia a i mai la: He manaolana ko'u e hoohauoli ia ana oe e ia aha hulahula -Mwiia ana. E hoomanao i keia, he hana ia nau ka hula- a pu ana me kela ame keia keonimana e kii mai ana a noi >e, a mai palua aku i kou hulahula ana me kela ame keia -iniana." Hakalia no a pau kana kamailio ana mai ani mai la kona li- . ia'u e haalele aku i ka rumi, o ko'u huli mai la no hoi ia :• mai la me ke pani pu ana aku i ka puka mahope o'u. Me ka awiwi au i holo aku ai noloko o ko'u rumi a hina . '.a iluna o ko'u moe, a malaila i hoohanini aku ai i na wai- '.KE. He hana hilahila ole ia a he ano kamalii no hoi, aka r. i ko'u noonoo iho, o ko'u mau manao hauoli a pau ua kaa- .U mai a'u aku. He makahiki ma ia hope mai ua nukunuku au no ka noonoo ana ae no ia mau la, ka manawa e omama- K- * ko'u noonoo, a e lai wale ana no hoi ke kino a e holo i • koko me he waipuna la, e puliki mau ia ana." ' MOKUNA II "'ma hora mahope mai ua makaukau au, u apaa ko'u •-_ aahu no ka hulahula. Ua noi mua aku au ia Kalana-.--i e hele ae iloko o ka rumi buke no ka nana ana mai ia'u, i .ilkai a nani paha ko'u kulana mailuna a lalo i kana nana mamua o ko'u komo ana aku iloko o ka rumi hulahula, a - : paha Loaa aku oia ia'u maloko o ia rumi e kakali mai, ana u o ka hoea aku." '•' oiaio loa keia a'u e hoike aku nei ia oe aole hookahi vahine ui ma ke ao elike me oe," wahi ana o ka mahalo . ai. a ke hauoli loa la au no ia pai mai ana ia'u. "Ua • - ••- ine kekahi moiwahine iloko o kona kahiko piha, e kuu * v : *\\" wahi hou ana o ka pai ana mai. . au maloko o ka rumi hoahu buke ua hiki ole iho la e hoomanawanui hou aku, makemake loa au e komo • VK-U \ ka rumi hulahula a e hulahula koke; ua ike mai o ahana ia uluhua o'u o ia kona wa i pane mai ai, "ke ike ri au ua hele oe a makemake loa e hele koke aku e hula-r hoomanawanui iki iho oe, a mamua o kou hele ana aku, .i mua aku oe i kou helehelena i ke aniani nana loihi. i hooko aku la au ia makemake ona, a oiai au e nana -a i ko'u helehelena ame ko'u aahu ame na mea gula .ma maluna o ko'u kino ua piha au i ka hauoli, no .->.. elike no me ia a'u e ike iho ana i ko'u ui pela ana no * e nana mai ana e hoohialaaiia aku ai lakou. ka lole a'u e komo ana mai ke kulanakauhale mai o Pa-: --unaia mai ai; ua hanaia ia he kilika keokeo wale no - îihilihi nanahe i humuia maluna o ia lole. na pohaku daimana a kuu makuahine i haalele mai ai n kau au ma kuu a-i a ma kuu lauoho, a he mau puu--imana hoi ke pihi o ko'u mau kamaa. Ua kauoha mua kau wahine kauwa e weheweheia na pua lole apau i hu-ai maluna o kuu lole a e hoopaaia ma ko lakou mau wahi : pua loke maoli, a oiai au e komo ana ia lole ke ike iho - • • ma ko'u kino a puni he mau pua loke keokeo liliu keokeo ' i ano pua keokeo wale no a pau a'u i makemake ai no ••' •='-•••« nani a pela hoi me ka moani o ko lakou aala." - e kuu hone." wahi a Kalanahana o ka hooho ana ae," | ia'u e nana aku nei ia oe ua Iike oe me kekahi kakahiaka o ka mahina o Mei ka makalapua, na ano pua a pau, ka malamalama o ka la ame ke kehau !" Alaila, hopu mai la o Kalanahana i kuu lima hapai malie ae la iluna a hoopaa iho la i kona mau lehelehe. "E hoomaikai mai na lani ia oe, e ka puuwai hala ole! "Ua luaa ia'u ka manao nia waena o na wahine opio i like me a'u i haawi mai i ko lakou aloha a me ka lakou hoomaikai, aole i oi aku ke koikoi o ka lakou mau olelo mahalo ia'u mamua o ka Kalanahana. Ia'u e kokoke loa ana e haalele iho i ka hoahu buke a maua e ku pu ana me Kalanahana lohe aku a au i ka namunamu ana iho ona iaia iho i keia mau hua olelo. Makemake Ioa au ina aole kuu lede opio i kau mai nei i na mea gula a ka makuahine, no ka mea he haawina pakalaki ka a mau mea e lawe mai ana nona" "Ia minuke a mahope mai no aohe au i noonoo iki no kekahi manawa he mau olelo oiaio ia ana, eia nae, no kekahi manawa ua hoanoeia ae la ko'u noonoo no kana mau olelo a'u i manao i he wanana kupono ole loa ia ana no'u." "Ia'u i komo aku ai iloko o ka rumi hulahula hele aku la au a ku ma ka aoao o kuu makuakane ame ka wahine kane-make ke Duke wahine o Kaleitona, he hoahanau no makou, ka mea e hana ana i na hoohanohano ana no ke Kakela Fenamoa ia po. "Ke mau haneri o na ihoiho kukui a na lakou e hoomalamalama ana i ka rumi hulahula a he malamalama hoi ko ia mau ihoiho ilike me ka loke akala. O na wahine keia i aoo a ua hala hoi na makahiki opio o kekahi poe he keu aku a ka nani o ko lakou mau aahu ame na helehelena ke nana aku mamuli o ka akala o ka malamalama o na ihoiho kukui. "He poe hookani pila gita, vaiolina, ukulele ame banajo ke noho maiana ma kekahi kihi o ka rumi ua hunaia ae e na lau uliuli o na laau, a na ia poe i hoolako mai i na mele hulahula, Aohe mea nani e ae elike me ia, a oiai au he kaikamahine aole komo mua iloko o kekahi aha. a na kamalii elike me ia ua ilihia maoli au a ua piha hoi ko'u naau i ka hauoli a hu aku mawaho, no ka mea o ka makamua loa ia o kekahi aha hulahula nani a'u i ike ole ai i ka lua elike me ia mamua. "Na'u i wehe mua ka aha hulahula ma o ko'u hula pu ana me ke Duke o Noffoka, oiai oia ke kanaka kiekie loa o ke kuana mawaena o na Kaukaualii apau i akoakoa mai maloko o ke kakela maia po mamuli o kona konoia ana aku e kuu makuakane, ame ke Kauna wahine hoi o Lomona i hulahula pu ai kuu makuakane. "He kanaka piha hooio a keha ko'u pakana iaia iho, eia nae, me ka oluolu mau oia e kamailio iho ai ia'u, aole no hoi i hoike ae i kekahi ano e haawipio wale aku ai au iaia. Ua hauoli au i ka pau ana o ka hulahula nui mua, a hakalia no a hookuu ma iko'u pakana ia'u, ua puni koke mai la au i kekahi mau kanaka opio o ka hele ana mai e noi ia'u no ka hulahula pu ana aku me lakou. Me ke kanalua ole ke olelo ae he nui aku na aha hulahula nani i haawiia mamua aku ma na wahi like ole, aka nae, no ko'u ike ole ana ia mau aha hula-hula, ua olelo iho au ia'u iho o keia ka aha hulahula maikai loa i kuu manao. "Ua kaulana ka rumi hulahula o ke Kakela Fanamoa mai mua Ioa mai ma o a maanei, o Enelani o na mea nani apau a ka hoolala ae ai ua laweia mai a akoakoa ma ia po. "Elua mau kanaka i nonoi mai ia'u no ka mare. Hookahi o ia mau kanaka a'u i akaaka aku ai, no kona opiopio loa, a o kekahi aohe o'u makemake iaia, a ua hoole aku au i ko'u pili ana aku me ia, no ka mea he kanaka kioea. Mawaho aku ai ko'u noonoo m ake ano kupanaha loa. "He kanaka niape a wiwi wale no oia, he haikea kona helehelena, he hiohiona kona elike me kekahi kii mabala ke nana aku ma kahi mamao. He loloa kona lauoho a he piipii a he liilii loa kona mau umiumi maluna ae o kona lehelehe e hiki ole ai no e nalowale kona mau lehelehe. O kona mau maka i ka wa* e huli malie mai ai a nana ia'u, ua lilo i mea makemake ole na'u a huli koke aku la ko'u mau maka e nana i kahi e. "Ua poina au i ka mea nana oia i hoolauna mai ia'u, a aole no hoi i lohe pono aku au i kona inoa ma ka manawa o ka hoolaunaia aha mai, aka nae, i kona manawa i noi mai ai ia'u e hulahula, ike iho Ia au i ka hiki ole ia'u ke hoole aku. "I ka hoomaka hou ana e hulahula ua hula pu au me ia, he liilii loa kana mau wahi huaolelo e kamailio mai ai, a ke ike Ia no nae au e hakilo loa mai ana oia i ko'u mau ano apau. I ka pau ana o ka hulahula i mai la oia ia'u: "E hulahula hou aku kaua, e ka Lede Fanamoa, mamua o ka pau ana o ka hulahula o keia po. "He kauoha maoli keia ana ia'u mamua o ke noi wale mai no. "Ua pane aku la au, "aole hiki ia kaua ke hulahula pu hou, no ka mea he lehulehu ka poe i hoopaa mua mai ia'u no ka hulahula pu ana me lakou." Ia manawa hele mai la kekahi keonimana hou a nonoi mai la e huia pu au me ia. "Owai kela kanaka i hula mua iho nei me a'u?" i ninau mua aku ai au i ko'u pakana. "Aohe au i lohe pono i kona inoa i ka manawa ona i hoolaunaia mai ai ia'u." "Pela? Aole ka i loaa ia oe kona inoa? O Darela kela. He kanaka kahakii oia, he kanaka hakumele, a heaha aku la aohe au i ike. He kanaka akamai, eia nae he kanaka kulana haahaa Ioa. Ua kamaainaia oia e ko Ladana nei apuni, a no ke ano e loaa o kela kanaka aole hiki i ka lehulehu ke hoomaopopo i kona mau aoao apau." "Mahope mai he keu aku ko'u hakilo mau i kela kanaka, ma kana oni ana a ma kana ano o ke kamailio ana me he mea la aohe poe hoihoi aku iaia. I ka nana aku aohe ona ohohia no ka hulahula hou, aohe no oia i hulahula hou, eia nae, ua lilo ka hapanui o kona manawa i ke kamailio me Miss Satalana. "E kokoke aku ana e pau ka aha hulahula o ia po hele mai ana oia a nonoi mai la ia'u e hulahula hou maua. Ma kekahi ano, i maopopo ole ia'u he hana paakiki ma ko'u aoao ka hoole ana aku ia noi ana, i ko'u nana iho ia'u me he la ka hoi he ma na ko kana mau olelo maluna o'u. "Ua hoole aku la au fa noi ana, ia manawa hele mai ana o Miss Satalana mahope o'u a noi mai la e ae aku au iaia e hoo-paa mai i kekahi mau pua loke i aneane e hemo mai kuu lole aku. Emi hope aku la maua a ma kekahi wahi pouliuli mai ka ahakanaka aku, a i mai la o Miss Satalana ia'u: "Ke manaoio loa nei au e hooko ana no oe i ka makemake o ko makuakane aole oe e palua i kau hula ana me ka panaka hookahi." "Ua like kana mau huaolelo me he ke-pa la nana i hoala ae la ka manao ku-e iloko o'u. Aole au i pane aku ; aka hoi hou aku la au a ku me Darela, ke kahaka no a'u i hoihoi ole ai, oiai oia e kakali mai ana o ko'u hoi hou aku. "E hula pu aku ana au me oe, ina he makemake oe," wahi a'u o ka pane ana aku iaia, a he mau sekona mahope iho o maua pu kekahi i hoohehelo pu aku mawaena o ka poe e hulahula mai ana." 'Pehea Ia au e hoakaka aku ai i ke ano o ka mana o Darela maluna o'u? I ko'u noonoo iho ua like ole loa ka'u hulahula ana mamua aku me ka poe e ae. mai ka keia kanaka ae. Aohe hoihoi iloko o'u nona eia nae, me he mea la he mana ume kona. | i ko'u noonoo, ma kana mea e makemake mau ai ia'u e hana aole hiki ia'u ke hoole aku. "Mamua o ka hiki ana i ka hapalua a pau ka hulahula ana alakai aku la oia ia'u aloko o kekahi keena ma-hu e hamama pono mai ana ka puka i ka rumi hulahula Ua weheia ka puka aniani o keia rumi a hamama ua puhi mai la ka makani huihui o ka po iloko. Noho iho la maila ilalo maluna o kekahi koki pulu. Ke hoahewa loa la ko'u lunaikehala ia'u iho no ko'u noonoo ana iho aole ko'u makuakane e apono mai ana i keia hana a'u i ku-e loa i kona makemake, aole ona makemake i ka ike mai e noho pu ana au me kekahi kanaka malihini o maua wale no maloko o kela rumi, oiai nae hoi he lehulehu no o ka poe i hana pela mamua iho. He kupanaha loa ka mana ume o na olelo a keia kanaka ia'u; he hapa o kana mau olelo he mau mea hoohauoli mai a he hapa he mau mea hoehaeha, a o ke koena aku he mau olelo hooipoipo, he mau olelo kupono ole e ae wale aku ai au." "Makemake au e ike hou ia oe, wahi a ua kanaka la o ka hoomaka ana mai, me kekahi mau olelo hoolauna mua ole. He keiki wale no oe i maopopo ole i ko ke ao, oia hoi no na makahiki he umi-kumamahiku elike me kou. Aohe kela poe i ao mai ia oe i kekahi mea, eia nae, ua lilo kou helehelena i mea hialaai nui na'u. "Heaha la ka'u e pane aku ai no ke ano olelo a Darela elike me keia? O keia wale no, o ke kakali malie iho ahiki i ka pau ana o kana mea i makemake ai e kamailio mai." "O kou ola ana ua pulamaia, ua hoomaluia, ua hoopaaia e liki ole ai ia oe ke oni ae a ke hanu aku hoi i na ea oluolu a huihui o kekahi mau wahi e aku a e ike aku hoi i na mea o ke ao e waiho mai nei; ia'u e nana aku nei ia oe aia no he uhane iloko ou e aa ana ehoao aku i kekahi mau hana e kaulana ai oe, aia no hoi ma kou mau maka he nanaina e hoike mai ana ka iini nui iloko ou no kekahi mea. Ia'u i hakilo aku ai ia oe i keia po e nalu nui ana au iloko iho o'u ina paha e hiki ana ia oe ke lu ae i na ano i maa mau i ka ike ia e oe a hoao akue hana ma kekahi ano o ke ola hou ana. 'Pehea la au e pane aku ai," wahi a Esetera iaia iho. "Aohe mea hiki ia'u ke pane aku. O ko'u akaaka aha aku no kana mau olelo he hoike maoli ana aka no ia i ko'u ano kamalii, eia nae, ma kona helehelena a'u e nana aku ana he mea no kekahi ie hiki ole iho ai ke uumi i ka akaaka ana. He kupanaha loa kana mau olelo i kuu manao, me he makeneki la e huki okoa aku ana no i na noonoo mailoko aku o'u; a ua hoopoluluhiia ko'u noonoo no kekahi manawa." Pehea? o kou kulana kiekie, kou waiwai, ame kou home nani ame ou mau aahu nani, he mau mea anei keia a pau e pakui aku ai i kou waiwaiio maoli? wahi a ke kanaka me ka leo ano hoohenehene. "Aole o'u manao pela," i pane aku ai au me ka piha huhu Ioa. "Ua loaa ka maneo ia'u ia manawa aole hiki ia'u ke noho mumule loa a hoolohe wale aku no i kana mau olelo hoonaukiuki." "Ua maopopo ia'u ua hauoli oe i keia mau mea nani a pau," wahi ana me ka akaaka iki ana iho, e hiki ole ai ia oe ke hookaawale aku.' Ia manawa ike iho la au i ko'u hilahila no ko'u haioleloia mai e keia kanaka ma keia ano, he kanaka i hoohauoliia aku me ka maopopo loa e ka hulahula elike me ka hoohauoliia ana o kekahi poe malihini; e ae. Nana mai la oia me ka heluhelu mai i ko'u mau manao a i hou mai la: Ke ninau iho la paha oe ia oe iho i ke kumu o ko'u hoea ana mai ianei i keia po, a e hauoli pu me ka poe e ae i na mea nani maloko o keia hale, ea? Ina oia kou manao o ia ka'u mea i makemake ai e kamailio aku ia oe. Eia au maanei i nei po no ka mea, no ko'u ike ana ia Aurelia Satalana eia ianei, a oiai hoi ua hoopalauia au nana ma kekahi manawa aku nei i hala mamuli o kekahi ano hana kupanaha loa, nolaila au i makemake ai e ike aku iaia ma kekahi ano no ka hakilo ana aku iaia, i mea e loaa ai ia'u kekahi olelo hooholo. No elua hora ko'u hakilo ana a ua lawa ko'u ike nona. O ko'u kamailio koke ana aku nei no ia ia Miss Satalana, o kela hoopalau o maua ua pau, a no keia mua aku aohe a'u noonoo hou ana aka no ia hoopalau o'u me ia. Ua pii ae Ia ka ula ma ko'u mau papalina ia manawa a ke ike iho la au i ka hahana o ko'u mau kumu pepeiao, me ka maopopo ole ia'u o ke kumu, koe wale no ko'u haupuupu ae e noi mai ana paha pia ia'u i wahine nana. "E ae ana anei oe me ka oluolu loa e haawi mai i kou lima ia'u? Ke makemake nei au e hoi hou aku kaua iloko o ka rumi hulahula," i noi ae ai au iaia ma ke ano he kauoha. "No'u iho la ea aohe o'u makemake e lohe aku i kekahi hoakaka mai a oe mai e pili ana no Miss Satalana a i ole nou ponoi, o ia ano hana he mea ia i maa ole ia'u mai ko'u manawa mai i hanauia ai ahiki i nei manawa a he hana hewa loa i kuu manao ka hoolohe wale ana aku no i kekahi mau olelo niania, a imihala paha," wahi a'u o ka pane ana aku. 'Aole hiki ia oe ke hoopio mai i kuu manao me kela leha haakei wale mai no au, ke ano hana a ka poe kiekie a waiwai wahi ana o ka pane ana mai me ka leo malie, loa. 'He kaikamahine wale no oe o umi-kumamahiku makahiki, he kamalii loa i maopopo ole i na ano o ke ola ana, a ke manao nei au me ka nana ole aku i kela maumanao a olelo haakei ou ame kou ano hookiekie hoi au o ka olelo ana mai nei aole ou makemake e lohe aku i kekahi mea e pili ana i na olelo hoahewa a Miss Satalana ame a'u pu, he manao okoa loa no ko'u aohe o'u makemake i ka mahaloia mai a i ole hoahewaia mai paha, he mau mea i maopopo ole ia'u iho. 'Ua hoopa mai kekahi mau kane a mau wahine i kekahi mau mea iloko o ko'u poo a me ko'u puuwai, i ka wa a lakou e hoopa maiai ua hiki loa ia'u ke heluhelu aku i na manao ilo-ko o ko lakou lolo, ua lele mai ko lakou mau manao iloko o'u dike me ka lele ana a ke ao. Heaha la ka hopena o keia? Eia, o keia oleloa'o. E wehewehe ae i ka hihia o kou ola ana mai ko Miss Satalana mai, ina e hiki ana ia mea ia oe ke hana: a ina aole, e hoomamao aku iaia me ka hilinai ole aku no ka manawa pau ole.' "Malia paha he hana naaupo na'u ka manaoino ana aku ia Miss Satalana," i pane aku ai a'u. "no ke kumu ua hoonaau- ao mai oia ia'u a ua koiia mai no hoi ail e hoolohe mau aku ikana mau ao ana no na makahiki lehulehu; aka aole hiki ia'u ke haawi ole aku i ka hilinai ana ia Miss Satalana, ka wahine a kuu makuakane i mahalo ai, a o ka wahine hoi ana i aneane ai, pela i ka'u nana aku, e hoolilo iaia oia kekahi lala o ka oha na," "Ua loaa iho la ka mahao hauoli ia'u mahope o keia mau olelo a'u, ua hookaawaleia aku ka manao ahewa ia'u iho no ka hoolohe ole ana i ka makemake o kuu makuakane no ka palua ana o ka'u hulahula aha me keia kanaka malihini." "A, ko makuakane!" wahi ana a noho malie hou iho la. Nana aku Ia au iaia me ke kahaha: he helehelena kaumaha kona no kuu makuakane i ka'u nanaaku, a ua lilo hoi ia hele- helena ona i mea hoopuiwa ia'u. Mamua o ka hiki ana ia'u | |