Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIV, Number 37, 10 September 1925 — HOONANEA NA KA MANAWA. Moolelo No Kekahi Alii Kaulana o Ka Moku o Kau, Hawaii No Halae'a. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

HOONANEA NA KA MANAWA.

Moolelo No Kekahi Alii Kaulana o Ka Moku o Kau, Hawaii No Halae'a.

e Z. P. K. Kawaikaumaiikam.'ikaokaopua.) No Koha. O Hilea ka aina banau o Koha. E!;kc no mc k e ano o ka noho ana c ka wa kahiko, he hoomana i ka i ? a, nu manu, ka pohaku, ka 3-au. a pela i makemake ai o Koha : nkua laau kona e hoomana ai. Oiai, o Koha o noho ana ma Hileahe nui na kauhale ma kela v.*ahi, a he wahi maikai o ka noho ma i ka "*va kahiko, he kahua lepo f ale no kahi e ku ai na hale; a ma-r-uli o ka makemake loa o keia alii e hanaia i laau nui, a e kukuluia īluna o ka puu o Makanau, e pili » kokoke la no i na kauhalo o Hilea, >auoha aku la oia i kona mau kah«r.a e pii me na kanaka e oki laa, a ua pii aku la na kahuna ame na kan.ika, a o ka laau a ke alii i maai, he laau eha anana ka loa, o ekolu kanaka nana e apo. "ifamuli o keia mau olelo a ke aHi na o!clo a"ku la na kahuna: "E e, ina pela kou manao, eia ae no ka laau nui e kokoke mai nei, h* kii aku no ooki, a he laau paa e'ike ine ka laau kauwila ka popopo ole ke kanuia i ka lepo." Ninau niai la o Kolia: "Heaha ia ]-?au?" "Eia ae no ka ulu i kulik« me kou makemake e ke alii." Alaila, apono mai la, ke alii. "Ua pnno kela." Alaila, ookiia ae la kokahi ulu nui elua kannka na laua c ano, a elima anana ka loa, ua kulike iho la koia laau me kona enakemake. Kanoia mai Ia ua Iōau ulu nei a mlalo pono o ka puu o Makanau waiho; a hookahi mea i koe, o ia Iiaī, e hanaia kekahi poo o ua laau «hi nei i kii kanaka, a oleloia ae la ka poe ike i ke kalaikii, ua hanaia a like me he kanaka la; a pau ka hana ana a ka poe kalai kii, alaila, makaukau no ka huki ana iluna 0 ka puu o MakaAau, e kukūlii ai. T?a pii kekahi poe kanaka iluna • ka pua e hnki ai, a o kekahi poe, malnlo akn o kekahi poo o ka laau, aae kelii pu po kekahi. O ka hana iho la ia, po ae ana ua la, a pela;aftis?ma, a he manawa loihi loa ka<'lfeil& ana, aole wahi n?en aku iluna/ a na kn a molowa maoli na kanaka i keia hana hooluhi. Aole loaa iki o ka manawa 1 na kanaka no ka lakou hftna ponoi iho, nolaila, kukakuka iho la k?kahi poe kanaka olalo e hapai ia me ka poe huki i ka laau iluna: " A. ka la apopo e olelo aku Kakou i ke alii e hoi oia a malalo pono p ke poo o ka laau, i hiki ai e aonoi i ke akui kii ona." Holo like ae la keia .manao; "a 5 huki oukou a he mau anana ka namao mai Jta Iepp.aej.eyke <n,o jne na la a kakou e huki nei, alaila, hooktm iho oukou; , ' a ua maikai ae la keia manao. A kakahiaka ae, akoakoa na kanaka ma kahi o ua kii nei, a olelo aku aku la na kanaka i ke alii: "E ke'lii e» i keia la e hoi oe a malalo pono o ke poo o ka laau 0 ko akua, alaila, hapai oe. Akahi *a h:ki ole o ke akua; pehea la ia i k r, u manaol" "Ua pono kela," a pii aku la ra kanaka oluna o ka puu, a makaukau ka huki alaila, hoi ae la ua " ' ī nei malalo o ke poo o ka laau. U-.:ki ae la ka poe kanaka oluna o Va pnu i ka laau a he mau anana, v .r>okuuia iho la ka laau, a make i'-.o la o Koha; a ua kapaia iho t keia hana a na kanaka o Kau, ■ r - "Makaha." Pololei no na kao Kan. NO MOIHAIiA O Moihala ke alii e noho ana wa Kamaoa, Kau, Hawaii. Ua loihi no n» la o ka noho ana ma ka. aina o Kamaoa, a ulu ae la ka manao e hple i ka pohu la'i a Ehu, a olelo sku la i kona mau aialo o helo hoom.iha ma Kona; a ua ku mai la lakr»u a hele, a haalele aku 3a i ka aina o Kamaoa; ahiki lakou i Kona, a ua noho lakou, ma ka aina o Kapua, Kona Hema, Hawaii. O ka hana no hoi a na kanaka »t na kamaaina o Kapua o ka hele 1 ka lawai'a. Ia lakou e nanea ana - i ka ai i ka i'a o' Kona, ka i'a pu* mehana ame ka ai pumehana o ka Haliukna, k a aina iwaenakonu o ka ululaau, hookahi mea ikeia 0 ka la, 0 na hoku ame ka mahina a ua aloha loa na kupa i keia aina uka waokele a o kahi no hoi keia a keia alii e kii ai i kana ai. Ua loihi no na la o ka noho ana 1 Kona, ua hpouna aku la oia i ker kahi mau elele i Kau, e lawe mai i pu3a, i ai, i i'a; a ua hiki aku la i ka manao o ke'lii; a i ka ana o na kanaka i keia kauoha, • ua hana iho la lakou i na mea apan i kauohaia aku ia lakou; i ka ma* kaukau ana o ka ai, ka i'a, ame ka puaa, ua hele mai la lakou mai Kftu mai, ame na kanaka apau o noho ana ma Kainaoa. Va hele mai la lakou he huakaihde nui maoli; a ike kekahi mau- elele ua makaukau ka huakaihele no ka ka hēle i Kona ua hoi mua aku la kekahi mau eiele no ka an»

a»? 1 » a ua makaukau na mea apau i kauohaia aku ai. Ahiki aku la na elele imua o ke 'lii, a ninau aku la ke alii: "Pehea aku nei ka oukou huakai?" Olelo aku la na elele: "Ua makaukau na mea apay; elike me kau kauoha; ina aku ahikl mai." ''A ka poahia e hiki mai ai?" "Apopo hiki mai ka poe o Kau, aia i ka auwina la." A lohe o Moihala i keia olelo a na elele, olelo aku la o Mloihala 1 kona P oe ai alo apau, e hoomakaukau no ka hoi ana i Kau; a kena aku la i na kanaka hoewaa e hoomakaukau i na waa, no ka hoi ana i Kau; <t ua hookoia aku la ia olelo a ke alii Moihala. , - A makaukau na waa i ka hoi i Kau, oiai no nae, o ka la no ia e puka mai ai-ka poe o Kau; a kau aku la na mea apau maluna o na waa, a hoi aku Ia i Kau. ! I ka poe o Kau e hoi la maluna o na waa, puka ae la ka makamua o ka huakai i Kapua, i kahi i noho ai ke alii; a ninab ka poe o Kau mai: "Auhea ke'Jiif" a ha'iia mai la e ka poe kamaaina, ua hoi aku la i Kat «tlun& o na waa r aia ke hoi la. I nH3a io aku la ka hana, e hoi ana apau; akoakoa mai la ka poe hele mauka, mai Kau mai, kukakuka iho la lakou, a hooholo iho la e ai lakou i ka ai apau, ame ka i 'a, ame ka puaa i kaluaia, a e kaluaia na puaa ola apau. Aole mea ai hookahi e hookoeia. Aia no ko lakou hoi i Kau, a pau na meaai i ka aiia e lakou; a kauohaia aku Ia na kanaka i hele mai ai mai Kau mai, e malama kela kanaka/ ame keia kanaka, i kana puolo la'i; ma- | mua o ka ai ana, ua kauohaia kela ; kanaka, ame keia kanaka, e malama i kana puolo la-i, me ke kiola ole. | I ka lohe ana o na kanaka apau | i ka leo kauoha a ko lakou mau j luna, ua hooko lakou ia Ieo kauoha; a kauoha aku la na lūna i na kanaka e hoopihaia na puolo la-i me na pohaku.

E hana a paa loa, aole e Jiooleiia hookahi pohaku, ahiki i kahi i makemakeia e klola ka pohaku. Ua noho iho la ka poe i hele : māi ai mai Kāu mai, e ai i ka waiwāi ā lakou •i'lawe mai ai mai Kail Aāi rA pau no hoi i ka ai ka a lakou i lawe ai, alaila, makaukau lakou no ka hoi i Kau. A i ka hoi ana 0 ka huakāi, ua hoi aku la no ka huakai ma kahakai me na puolo pohaku e auamo ana; a ua hoounaia kekahi poe e kii i /waa >£ Kau ana ma Kailikii, "Waioahukrni| ine ka nana ole aku 1 ke alii i na no ia malaila kahi i noho ai. I ka hiki ana 0 na kanaka .i Kailikii, Waioahukini, ua hoi lo a no o" Moihala no uka 0 Kamaoa, aole hookahi oia poe i hoi ai i noho malaila, koe "wale no na kamaaina noho paa i ka lawai'a. Ahiki aku la ka poe i hoounaia, a ninau aku la i na kamaaina. "I ka wa hea i hiki mai ai ke'lii ianei neif" .. "I ke ahiahi nei. *Pae mai iio na waa, a lioi loa no'k'e alii no uka 0 Kamaoa." Alaila, 0 na waa apau loa e kau ana ma Kailikii, Waioahukini, ua pau loa i ka laweia mai e ka poe 1 hoounaia; a ua loaa mai la ka huakai nui e hele aku nei māuka; a kau maluna 0 na waa me na puolo pohaku a lakou. Ahiki ka huakai i Kailikii Waioahukini, apau ka poe iuka, a kau no hoi na waa, alaila, hoikeia mai la ka lohe i na kanaka apau; mai ,kekahi mai 0 na alii i holo mahope o na makaainana; "ua maopopo no ia oukou ka hana a keia mau puolo pohaku!" Hoole aku la : na kanaika. Aole: . E hoolohe mai oukou i ka olelo: 0 keia mau puolo pohaku a kakou apau e hoolei iluna 0 Moihala. 0 ia ka mea i papaia ai oukou kapu ke*a (pohaku). Aole e kiolaia a kiola iluna 0 Moihala, na puolo pohaku a kakou." A lohe ae la na mea apau; pela ka i hanaia ai keia mau puolo pohaku, he mea pepehi no Moihala; a hoomaka aku la ka huakai no ka pii ana iuka t Kamaoa. Ololoia aku la na kanaka e pii like, n e lalani like ka pii ana ahiki 1 kahi 0 noho ana ke alii; a o.ke kanaka mamua loa hele no oia a lioolei i kana puolo pohaku a ku ia a hele loa, a pela aku no ka lua, a pau na kanaka puolo pohaku. Ua hana aku la na kanaka pela, ahiki i ke ku ana o ke ahua pohaku nui e hiki ole ai e hu'e hou ia ae, al ka pohaku, e kona mau hoaloha; a make iho la o Moihala; a pela i kapaia ai ka inoa o kela aina. "Kapua'', no ka hookapiia ana 0 ke-a «ole e kiola. 0 keia na alii hooluhi ekolu 0 ka 0 Kau; a e oUloia nei, Kau nnakaha. (Ka Hopena.)