Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIV, Number 31, 30 Iulai 1925 — He Moolelo Hooniua Puuwai NO KA UI NOHEA GELADIOLA Ka Ipo Aloha a na Mea Aloha Elua [ARTICLE]

He Moolelo Hooniua Puuwai NO KA UI NOHEA GELADIOLA Ka Ipo Aloha a na Mea Aloha Elua

"Mai pihoihoi oc, e noonoo oe nie ka manao leoa, s t nan* oku no ka pomaikai nui e loaa mai ana ia oe, pau pu me ka hanohano," i hoomama aku ai ka makuahine. Ua maopopo ia'u aia iloko ou na manao lehulehu like ole kahi i hana ai a ua lilo ia mau manao like ole i mau mea hoopihoihoi i kou noonoo. "He kaikamahine ilihune au ma kuu manawa i mare ai i ko ma>.i akane, ua ike oe ia mea, a no ko makuakane he kanaka waiwai oia, a no'u iho hookahi wale no wahi holoktf aole lole hou aku e uhi iho ai i ko'u kua. "Ma kuu manawa i hele pu aku ai me ia mawaena aku o ke alaiiui oloko o ka halepule no ke kuahu, aia wale no maluna o'u na maka o ka poe e nana mai ana me na maka hoohenehene, a i kuu noonoo iho ia manawa me he mea la, aia av tnt lewa kahi i lele ai, a iloko hoi o kekalii ao okoa loa. "Aole hiki ia'u ke hoomanao mahope iho no ke ano o b'u le ana aku a ku mamua o ke kuahu, aole no hoi i na huaolelo mai ke kahunapule mai, pehea la kana mau olelo o ke kauniilio • ana mai ia maua aole hiki ia'u ke hoomanao ae, o n» hUāolelo wale no i liiki ia'u ke hoomaopopo ae oia keia: "Mii kuu mau waiwai apau nia keia ao e ho|j)lako aku ai au ia oe.* "Ua kapalili ko'u houpo ia manawa a ke naholo !a. hoi ka ula ma ko'u mau papalina. E hoomanao i keia, ua komo aku iloko o kela halepule, kahi o maua i hoohuiia ai a lilo i hookahi, he kaikamahine ilihune l'oa; i kuu wa i lohe maiai { k*la mau huaolelo me he mea la, he mea ola au i like ol« me namea ola e ae. "O ia ano haawina i loaa ai ia'u o ia like ana no ko loaa ia oe i ko olua manawa ( mareia ai. e Geladiola. No k&ua iho eia ke aneane aku nei ina ke kae o kekahi pilikia ko*3«o'i loa. He manawa wal.e no no kaua e kaiehuia aku ai mailoko aku o keia hale a e lilo ana kaua i mau mea makilo maauhele i ko hai mau ipukahale ma kekalii manawa nei mua aku. "O keia mare aku ou ? kekahi haku a kaukaualii ko'iko*! § waiwai o ia wale no ka mea e hoopakeleia ae ai kaua mat ka| hune mai, a mai ka lilo ana aku hoi i mau mea kuttva htel4' Ima ke ala me ka waimaka. Ke haawi aku nei i ko'u mahal% i kiekie loa ia oe, e kuu Geladiola, no kou lilo ana he katotta4 hine laki loa ma o kou lilo ana he wahine na kekahi haku Wa?wai loa, ua laki oe, a i ka wa e loaa ai ka pomiikai ia oe ea*4o ko kaua pono like ana no hoi ia, nolaila, e pono oe e lawe i makana kiekie loa a kekahi mau kaikamahine o Nu loka f4| i kaniuhu ai no ka lilo ole ana o ka haku ia l&leou. aole e loaa ana kekahi minuke maha o ka noonoo ahiki i kll hooiaioia ana ua loaa ia oe ka pomaikai ma o kou mire ana aku i ka Haku Kalaweina." Ua like keia mau huaolelo a ka makuahine o ke kamallio an» . aku la ia Geladiola me he kui la e hou aku ana. Ma keia nawa ua hala ae la he hapaha hora hou, aohe no nae ! kahi keiki elele i hoounaia ai me ka leka a Geladiola ia TomfcPehea ana la e hiki ai ia Geladiola ke ola me ka mau no • na manao pioloke a hoopilihua noonoo iloko ona? E hiki mu adi. anei o Toma a aole paha? wahi ana i ninau mau iho ttoko ona. Me keia mau manao like ole e hana la iloko o Geladidlt hoi ua poha mai la ke kani o ka bele ma ka puka komo mamua ia wa. MOKUNA XII Me ka puuwai e kapalili ana a aneane e pili ka hano, o ko Geladiola holokiki aku la no ia a hiki i ka puka, a oiai no Toma no kana mea e upu ana ia manawa o kona hiki koke mai, ia hemo ana mai no o ka puka e ku mai ana mawalio he mea okoa aole o Toma ka mea ana i lia nui ai e hiki mai, aka o ka Haku Kalaweina me ke kahunapule i ukali pu mai ai iaia. Ua manaoio maoli no o Geladiola o Toma ka mea nana i hookani mai i ka bele mawaho o ka puka, nolaila, iaia 1 holo aku ai no ka pane ana ia bele, me ka helehelena hoihoi oia o ia hōlo ana aku, eia nae, i,ka ike ana aku keia o ka haku ke ku mai ana ua like o ia me kekahi hee i ku i ke kakala ka mae o ka helehelenk. Ua u '*~ l <ahaha nui ia aku ka haku i kona ike ana mai ia Gelad: . • aku ana me ka helehelena pihoihoi,, malia paha ua 1- ua haku la i holo aki/o Geladiola ika puka no ka aku iaia no ka nui o kona hauoli no ia hoi koke na; ua kuhihewa nae oia ma ia.koho ana, o ke ku- • ka haku hookahahaia ana aku oia kona ike ana mai diola ponoi ka i hele aku i ka puka aole hoi o' kekahi o na kauwa, ka poe i manao mau ia na lakou ia hana. Maloko no o ka rumi hookipa 6 Mrs. Demona kahi i noho ai kakali oka hoi mai ona. No kekahi manawa, ika Geladiola ikt iho iaia me he mea la e hina iho ana oia a waiho a make maluna o ka papahele i ka manawa a ka haku Kalaweina e kai mai ana iaia noloko o ka rumi hookipa. Pehea la, e hiki mai ana no anei o Toma? He umi minuke wale no i koe a hooholoia ka mare mawaena o Geladiola ame ka haku. O pehea ana la ka nui oka mea e ikeia ana ia manawa? Ia Geladiola ma i u noho iho ai iluna o ka punee, a ke nolee la no hoi ka haku i ke kamailio i kekahi mau olelo hoohauoli a hoomalimali ia Geladiola, eia nae, no ka lilo loa o ko Geladiola noonoo i Manua ua maopopo ole iaia na mea e kamailioia aku ana iaia aia ko Geladiola noonoo nui ia manawa ia Toma, a e hoolohelohe mau ae ana no hoi oia i ka poha mai o ka leo o ka bele ma ka puka. Oiai no oia e hoolonolono ana ia manawa, ua poha mai Ia ka leo oka bele me ka ikaika ame ka moakaka. Ua hoao iho la ua o Ge!adiola e ku mai kona noho ae eia nae ua holule loa iho la kona mau lala ia manawa e hiki ole ai ke eu ae. I kona ike iaia iho ia manawa me he mea la ua haalele ma! kona uhane i kona kino aua hiki ole hoi iaia ke hele aku. E hele aku ana anei ke kuene i kahi o ka puka no ka pane ana aku i ke kahea? O, e ke Akua heaha la ka mea nana i hookaulua iaia mai ka hele ana aku? Ua lilo ka lolohi o na kaina wawae o ke kuene e hele malie ae ana no kahi o ka puka i mea hoonaukiuki ia Geladiola ia minuke, hoao hou ae la oia e ku, eia nae, ua nawaliwali loa kona mau wawae e hiki ole ai ke lawe i kona kino kaumaha no kahi o ka puka. Ke noho la oia hoolono me kona puuwai iloko o kona mau maka; i na maka ona i huli aku ai i kahi o ka puke a haia

he mau sekona weheia mai ana ka puka aohe nae o k<> Toma leo o ke keiki elele ka i hoi mai, wahi ana o ka lohe aiia aku I ke kuene i ka i ana mai: "Ua haalele mai kela keonimana i keia kulanakauhale. Aohe mea i maopopo i kona manawa e hoi mai ai, he kanalUa loa ia kona hoi hou mai. Aole o Toma ma ke keena |io ka haawi ana aku i ka leka, nolaila ua hoihoi hou ia mai ia leka," wahi a ka elele. Ua pani hou ia aku la ka puka, a lohe aku la ua o Geladiola i ka halulu o na wawae o kahi keiki iaia i iho aku ai ilalo mai ke alanuipii aku. Alaila make loa iho la ka manaolana iloko 0 ua Geladiola. Aohe e hoi hou mai ana o Toma, ua hala oia 1 na aina e, malia no ka makahiki a mau makahiki paha a i ole no ka manawa pau ole paha—ua hala loa oia ma kahi mamao e hiki o!e ai i ua o Geladiola ke ike hou aku iaia, mamuli o ko Toma manao ponoi no na manawa a pau e hiki mai ana. Ilina aku la ua o Geladiola ihope o kona noho, me ka make loa o kona manaolana no kona mare me Toma, a he nanaina o ka mea i hoka ma kona mau maka. "Ua makaukau anei oe no ko kaua hoohuiia ae?" i ninau ae i ka haku, mahope o ko laua noho haniau loa ana no kekahi manawa. Ia manawa ua ike mai la o Geladiola i ka nana pono aku o na maka o ka makuahine, a na ia nana ana mai ana i loaa hou ae ai ka ikaika iloko o Geladiola. 0 kona ku koke ae la no ia a kau iho la i kona lima maluna ko ka hakū lima, a alakai aku la oia iaia noloko o ka rumiaina akea, a malaila i lulu lima aku ai oia me ke kahunapule a hoomaka mai la no hoi ke kahunapule i kana hana. No na pane a ka Haku Kalaweina no na ninau a ke kahunapule he nui a moakaka kona leo, a ma ka Geladiola mau pane hoi me he mea la aohe i maopopo iaia na mea a apau i ninauia mai ai iaia. Ua ike mai la ka makuahine i ke kupanaha o ka Geladiola mau pane a ua piha iho la oia i ke kahaha. I ka pau ana o keia mare hoopunipuni ua lilo ae Ia o Geladiola i wahine mare na ka Haku Kalaweina. Ma kahi o ko ka Haku kulou iho e honi i ka wahine elike me ka mea i maa mau ia i kekahi poe, hookuu kokeia iho la ko Geladiola mau. lima ilalo a hele koke aku la ka haku no kahi a Mrs. Demona e ku mai ana, a i-aku la: W E Mrs. Demona, he wahi dala no anei kekahi au iloko nei o 0 keia hale, no ka uku ana ae i ke kahunapule no kana mea 1 hana iho nei? No kuu awiwi loa i ka hele ana mai nei ianei, ua palaka loa ko'u noonoo i ke kii ana aku i' kekahi mau bila dala paihakahaka no ka hoolilo ana aku i mea e lōaa mai ai kekahi mau dala nahaha," wahi ana o ke noi ana ae me ka wikiwiki loa o ia kamailio ana ae ana. M E kuu hunonakane, hookahi wale no a'u wahi dala gula, i nei manawa me a'u a e lawe pu ana no hoi au me a'u ma na wahi a pau a'u e hele ai no ka haawina laki, a eia no ia me a'u i nei minuke, a oiai he wahi huina dla uuku loa ia a oia wale no ka'u dala me a'u i koe i nei manawa ke kanalua nei ati i ka haawi aku ia oe/he umi wale no wahi dala, a pehea auanei lawa ai ka uku o ke kahunapule?" i pane mai ai ka makuahonowai wahine. "O, ua lawa no ia umi dala nei manawa. Aia a hoi hou mai au he hora paha a oi i koe, ke hoi aku hoi ke kahunapule tne ka uku aku iaia me kekahi bila hookahi hanen, alaila hoihoi mai au i kau," wahi a ka hunonakane -alapahi ole wale. Oiai no oia e kamailio aku ana o pu aku la no kona lima no ka haawiia mai o ia umi dala, haikea ae la ko Mrs. mau lehelehe ia manawa, aohe nae he lioole mai, huki ae la no i kana wahi ekeeke mai kona pakeke ae a haawi mai la i ka hunona me ka maikai ole o kona noonoo; he apana dala ia ana I minamina loa ai a i hooholo ai hoi aole e hoolilo ina no he kumu maikai loa ia e hooliloia aku ai, eia ka ka hana ana e lilo ai. Ua ike no hoi paha ka haku aohe ana dala painuu nae i ka mare, ēia nae, ma ia haawi ana mai ana aole oia i hoike mai ma kekahi ano ua haawi mai oia ia apana dala me ka minamina nui iloko ona, no kona makemake ole e ike aku ka haku ia ano ona. I ka loaa ana aku o ka umi dala ma ke gula i ke kahunapule, he minoaka o ka hauoli ma kona papalina. Ua manao wale oia e nui aku ana la ke dala e loaa aku ana iaia mai ka haku aku, eia nae, ua uumi wale iho la no oia i kona manao me ka hoka a hookomo iho la no hoi i ka apana dala gula iloko o ka pakeke, haawi mai la i kekahi kunou haahaa, a mahope o kona lulu lima ana me ka paamare me kekahi mau olelo kaukau, hnli aku la hoi. Mamua o ko ka lede Demona hele ana ae no kekahi aoao o ka rumi kahi a ka Haku Kalaweina e ku ana me ka wahine, ua huki kokeia aku kona noonoo no kahi o kekahi leo ana o ka lohe ana aku maloko mai o ka holo. He mau leo no kekahi mea i piha me ka huhu ka i pae mai la i kona mau pepeiao. w Aole hiki ia oe ke komo mai, he kuhihewa nui loa ia. Ua pupule oe no kou hoahewa»ana mai i ka haku no kekahi mea| 0 kela ano. E piha loa ana na lede o keia hale i ka huhu ke lohe aku laua i keia mea. Hele koke aku oe iwaho mai keia hale aku, me ke kali liou ole iho! "O keia ka ka lede o ka lohe ana aku. "Aole loa au e nee aku ana mai keia hale aku ahiki i kuu ike ana aku i na maka o ks<» Haku Kalaweina," wahi a ke kanaka i komo mai ai, a he ano leo hoi no kekahi Palani ka mea 1 loheia aku la. "Heaha keia pilikia?" i nui mai ai ka leo o Mrs. Demona me ka piha loa i ka huhu, me kona hele pu ana mai a ku mamua o na kanaka elua, a nana mai la hoi me ke ano hookano mai ke kauwakane a i ke kanaka i konio mai ai. "He makemake keia kanaka e ike i ke kanaka i kapa iaia iho ka Haku Kaiaweina," wahi a ke kauwakane o ka pane ana ae," eia nae, he hana hookiekie maoli ka keiki kanaka aohe hele īiiai ma ke ano haahaa a kamailio mai me ka maikai, a no ia hookiekie ona i manao iho nei au aole e ae aku iaia e ike i ka haku. **HFeaha kana i makemake ai i ka haku la?" i ninau hou aku ai o Mrs. Demcna me k aleo kakana. M Heah?. hoi, aole au i maopopo," i pane mai ai ke kauwakane. "Na'u ponoi t kamailio aku no'u iho," i pane mai ai ke kanaka malihini, me ke pale ana ae i ke kauwakane ma kekahi aoao, a nee mai la imua a kunou mai la ma ke ano hoohaahaa īaia iho imua o ka lede. "No ka'u huakai o ka hoea ana mai la eia no ka mea oiaio, i lohe mai oe, e ka madame maikai, o ke keonimana a 100 kauwa kane nei i olelo mai nei he haku oia, a o ke kanaka hoi a'u o ka huli hele ana no kekahi mau pule ae nei i hala, i keia la iho la i maopopo ai ia'u kona wahi e loaa ai, a oia ko'u kumu o ka hoea ana mai la ianei niahope o ko'u hahai ana mai mahope ona a hiki i keia hale." "I kou maopopo ana iho la eia ianei, heaha ana kau mfta i makemake ai iaia?" i ninau aku ai ka wahine me ke okalakala. «O ia hoi ka'u e makemake nei e hoakaka aku ia oe kuniu o ko'u hahai ana ma; nei iaia; he kanaka oi» i kuai mau i ke-

kāhi mau waiwai mai a makou aku no kekahi manawa aku nei i hala; hc halekuai lole ka makou aia ma ke alanui Baxter, a ua hoolimalima mai oia i kekhi mau paalole a makou nona e komo ai no ka hele ana i na aha hulahula a i na hale keaka, a i na ahaaina ame na mea like o ia ano. 4 "Eia nae, he kanaka hookaa pololei ole oia, i kekahi manawa he mau wahi dala iiilii lōa kana e uku mai ai mahope o ka hala ana o kekahi manawa loihi a ua ku a uluhua maoli makou me ka hiki ole ke hoomanawanui i kona ieolohe, oiai o makou no kekahi piiikia, o na dala e hookaaia mai ana eia, he mau mea kokua mai ia ia makou, me ia mau dala e hiki ai e loaa mai i mau waiwai hou, a e hiki ai hoi ke uku aku i na ukuhana o na limahana o ia hale, "He kupakako hou ka makou o ka hoolimaiima ana, a ua palaka loa nae makou i ke ao ana aku iaia aole e hoaie hou i keia kanaka e kapa hoopunipuni nei iaia iho he haku, he kānaka epa, ua haawi aku la oia iaia i kekahi paalole, me kona uku ana ae hookahi wale no dala no ia paalole, he paalok i haawiia aku iaia no ka manawa a hoihoi ae, eia nae, aole oia i h6ihoi iki ae, aolē no i uku piha ae i ka uku no ka hoolimalima ana no ia lolfc. "Mai ia manawa mai ko'u hookolo ana mahope ona, a ke hauoli loa nei hoi au i kona loaa ana ia'u ianei i keia la. Ua ike mai nei au iaia i keia la i kona komo ana mai nei i keia hale mahope o kona lele ana mailuna mai o ke kaalio ana i kau ai, i maopopo oia ia'u mamuli o kela paalole ana e komo mai la 1 nei manawa. "Me kō'u mama holo a pau au i hahai mai nei mahope o ke kaalio, eia nae, aole ia i loaa mai nei ia'u i ka manawa kupono e paa ai ia kaalio ia'u, a o ia holo mai nei no ke kaalio a ku maniua o keia hale, a ike mai nei no au i ka pii ana mai nei o kela kanaka ma ke alanuipii no keia hale. I mai nei ko kauwakane nei o ka Haku Kalaweina ka kona inoa, ia makou nae, aua kamaaina makou iaia o Jones kona inoa, he kanaka haahaa loa, a ina o ka Haku Kalaweina kona inoa o ka hoike ana mai ia oukou alaila, ua puni loa oukou i kela kanaka epa. Aole oia he haku, he 'kanaka lopa no oia elike me a'u ame kekahi mau kanaka e ae o ke kulana haahaa a ilihune," wahi a ke kanaka malihini. "Eia no ko'u makemake o keia hoea ana mai la a e hoihoi mai oia i kela paalole, a i ole e uku mai oia i ke kumukuai piha 0 ia paalole, a i ole pela e kii aku ana au i kekahi makai, a mahope aku'oloko o ka halepaahao kona wahi e hoopaaia aku ai. "No'u iho aohe au he kanaka hiki ke paani wale ia, aole no he kanaka hiki ke hoopanee wale ia kekahi manawa okoa aku, e hoomaopopo mai oe eka madame i keia. No ia kumu la ea, e oluolu oe e lawe koke mai ia Jones maanei, a i ole ia ia Kalaweina hoi, ka inoa i kamaaina ia oukou, me ka hoōhakalia hou ole aku." Ua koikoi lōa keia mau hoakaka a ke kanaka malihini i ko ka lede noonoo, nolaila pili aku la oia i ka paia no ke koo ana ae iaia iluna i ole e hina iho. Ua makemake oia e papa aku 1 ke kanaka malihini e noke loa mai i ke kamailio i na mea e pili ana i ka haku, oiai aia pu ke kauwa malaila a e lohe pu ana oia i na olelo apau e kamailioia mai ana eiā, no ka mea ua piha loa iho la oia i ka liilahila ia manawa no keia moolelo ana o ka lohe pono ana mai la. Aka aole hiki iaia ke papa aku no ka mea, ua piha loa ke kanaka malihini i ka huhu, o kona huai mai i ka moolelo epa o'ka haku ole wale a pau iwaho ka mea wale no e hoomamaia ae kekahi inaina iloko ona, me kon'a nana ole owai la ia mea e lohe aku ana i kana mooielo. I ka loaa ana ae o ka īkaika i ka lede alaila i mai la i ke kanaka; "Komo mai iloko o keia rumi, a na ka haku ia e hele mai e hooponopono me oe no keia koi au." Mamuli o ka lohe ana mai o Kalaweina i kona inoa hele mai la oia a ku ma ka puka o ka lanai a lakou nei e kuku ana, a i ka ike ana mai i ke kanaka i hoea aku ai, he minoaka o ke ano hoohenehene ma ko laua mau helehelena ia manawa, o ke kanaka malihini nae ka mea i ike maopopo ia aku ia ano mamuli o kona ike ana mai ia Jones e komo ana no i ka paalole ana i aie ai. No ka haku hoi nana wale aku la no oia me ka helehelena paweo, ke ano o ka poe kolohe. "E hookaawale aku oe mai keia wahi aku!" wahi a Mrsf Demona o ke kauoha ana ae i ke kauwa, oiai no oia malaila a ua lohe maopopo hoi i na mea apau a ke kanaka o ke kamailio ana mai, me ka leha mua ana ae o kona mau maka mai ke kanaka malihini a 1 ka haku, me kona noonoo nui iloko iho ona heaha ana la ka hopena. I ka puka ana aku o ke kauoha a ka lede aohe i hoololohei hou iho ke kauwa o kona huli aku la no ia hele, eia nae, me ka hala o kekahi manawa loihi iaia o ka hele malie loa ana maloko aku o ka holo akea no ka hoolohelohe ana mai i na olelo apau e kamailioia ana mawaena o na kanaka elua. "Akahi no kaua a halawai he alo a he alo," wahi a ke kanaka • • -''• ••<' "n niai ua loaa iho la oe ia'u, no ko'u manao, e tiku koke mai oe i ke kumukuai piha o kena paalole au o ka lawe ana me ka uku ole i ka uku hoolimalima piha, a i ole 0 kou hoopaaia aku paha i ka halepaahao, no ka mea, ua lawa ka manawa no ka hoomanawanui ana ia oe no kau hana epa. E uku koke mai oe i ka iwakalua-kumamalima dala, a i ole e hoopaa kokeia aku oe ika halepaahao, mahea kau koho? Aohej au hoopaneenee hou ana aku, aohe no hoi he haawi hou ana aku 1 manawa no kau mau kumupale. "He poe kekahi i epa ia'u mamua elike me oe, aole nae au 1 haawi aku i manawa no ia poe e hoapaapa hou ai, ua manaka au ia ano hana, nolaila, ke koi aku nei au ia oe e uku koke mai, ua pau kou manawa o ka epa ana," wahi a ke kanaka malihini. "Aohe a'u dala i nei manawa me a'u, a ina e oluolu ana oe, eia kuu komo no ka hoopaa ana aku, a ma ka la apopo e hoea kino aku ai au no ka hookaa ana aku i ka iwakalua-kumama- ■ lima dala,' me ka huki pu an ae o Kalaweina i ke komo e paa ana i kona manamanalima a e anapa ana hoi a kiola aku la i ke kanaka malihini. O, aole loa e hiki ia u ke ae aku e lawe i keia komo i mea hoopaa no kou hoea ae ma ka la apopo. O ke kanaka i hiki ole ke hookaa i kekahi paalole o iwakalua-kumamalima dala aole hiki iaia ke komo daimana ma kona lima. He komo keia me ka onohi wale no, ina he komo daimana maoli aole loa oe e ae ana e haawi mai ia'u. Aole au e haawi aku ana i manawa nou e hookaa mai ai ahiki i ka la apopo, a i ole i ēlima minuke paha mai keia manawa aku. Ina e hookaa koke ole mai ana oe i keia huina dāla i nei manawa e kii koke aku ana au i kekahi makai no ka hele ana mai e hopu ia oe, lohe oe?" I Wili iho la ke poo o Kalaweina a mahope huli ae la e nana i ka lede, a i ae la: E kuu madame maikai, e oluolu ana anei oe e uku ae i nei bila no'u ?" wahi ana me ka mae o ka helehelena, ke ano o ka mea kolohe a i nele hoi ike dala e uku ae ika manaw* e ! koiia mai ai. (Aole i pau.)