| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | |
| | | Nupepa Kuokoa KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII | | |
| | | Hoopukaia i na Kakahiaka
Poaha Apau | | |
| | | Ka Nupepa Pookela o na
Nupepa Hawaii | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | BUKE LXIV-HELU 15 NUPEPA KUOKOA. HONOLULU. T. H. POAHA, APERILA 9 , 1925. NA HELU APAU 6355 | |
| | | |
| | | Hookahi i Make
ma Kekahi Ulia
Kaa Otomobile Pakele Mai Nae ke Ola o Kona Mau Hoa Mamuli o na Ulia Pomaikai I KAHULI KE KAA KE
KUMU O KELA POINO Manaoia Nae e Make Ana no
Kekahi o na Ohua i
Kukonukonu ka Poino Oiai e hele aku ana no ke alanui kauaoao, mahope iho o kona lele ana mailuna aku o ke kaa uwila o Manoa, ma ke alanui Beritania ma ka auwina la o ka Poalua iho nei, i hooku'iia aku ai he keiki Pake, nona na makahiki he umi-kuma-maono e ke kaa otomobile e hookele-ia ana e Kauka George Braly, a nui na poino i kau aku. maluna o kona kino, me ka maopopo ole o kona hopena. I kulike ai me na hoakaka a Mrs. Philomina Kelepine, kekahi o na hoike i ikemaka i kela ulia, e ku ana ka oia ma ke alanui helewawae kauaoao, mamua pono aku o ka hokele Donna, i ka manawa i holo mai ai o ke kaa uwila o Manoa a ku iho Ia ma kahi e lele ai na ohua. I ke ku ana o ke kaa uwila, ua lele mai la ke keiki Pake, a hoomaka aku la e hele no kahi o ke alanui kauaoao, o ka manawa nae ia i hooku'iia mai ai e ke kaa otomobile o Kauka Braly, e holo mai ana me ka puahia, a lele kela keiki iluna, me ka hoomau ana no o ke kaa otomobile i ka hoIo. Aole i maopopo i kela wahine, ina palia na kaualakoia aku ke ke-iki opio e ke kaa mahope o ka hoo-ku'iia ana, aka nae ma ka nana pono ia ana mahope mai, ua ikeia, mai kahi o ka hooku'iia ana o kela keiki ahiki i kahi i loaa aku ai o kona kino, he 50 kapuai ka mamao, he hoike kela no ke kaualakoia ana o ke keiki, mahope iho o ka hooku'iia ana e ke kaa otomobile. Ua hoomau ka holo ana aku o ke kaa o Kauka Braly, ahiki i ke alanui Keeaumoku, alaila hoohuli hou mai la ihope, a mai hoomau loa mai no ka kela kaa i ka holo ana, ina aole i kauoha maoli ia aku e ku. Ua hoole ae o Kauka Braly, no kona maopopo ana he ulia kekahi i loaa i kona kaa; ua paa nae oia i ka hopuia mahope mai, a laweia ae no ka halewai. Ma ka oleloia, mahope iho o kona ninaninauia ana aku ma ka halewai, ua ae ae kela kauka, no kona inu ana he mau kiaha rama, a na loaa aku no hoi ,he omole rama iluna o ke kaa, me ke koena rama liilii iloko. E LILO ANA O HAWAII NEI I
WAHI MAKAIKAI NUI IA. No ka manao ana e hoolilo aku ia Hawaii nei, i wahi makaikai nui ia e na malihini ma keia mua aku, i oiliili ae ai na lono like ole iloko o na la aku la i hala, no ke kukuluia aku o na hokele nunui ma Waikiki, a ma Hilo, Hawaii, i hiki ai ke hookipaia na malihini makaikai, i kela ame keia manawa. I keia kulanakauhale iho nei na lunanui o ka hui mokuahi Matson Navigation Company o Kapalakiko, me ka nana ana i na mokuahi, ame na uwapo o ka hui, mokuahi holo pili aina. Ua nanaia aku kela hana ma ka aoao o na lunanui o ka hui mokuahi Matson, e koonei poe, ma ke ano ua makemake kela hui mokuahi o Kapalakiko, e kuai a lilo na pono ame na kuleana apau o ka hui mokuahi holo pili aina ia lakou, ua hooleia ae nae ka pololei o kela manao, aka ua makemake ka hui mokuahi Matson, e loaa he mau mahele iloko o ka hui mokuahi holo pili aina, a ma kekahi olelo ana ae hoi, e kuleana ka hui Matson, iloko o ka hui mokuahi holo pili aina. Aole he mea maopopo loa i hoo-kahuaia i keia manawa e pili ana i kela mau hui mokuahi a elua pela hoi na hui hokele, na lakou e kukulu aku ana i na hokele maanei nei, mamuli nae o ka nui o na hokele i kukuluia ma kela ame keia wahi o Amerika, no na malihini e na hui hokele nunui, pela i noonooia aku ai, o Hawaii nei kekahi kikowaena a kela mau hui e kau mai Ia na maka, e lilo i wahi no ka imi ana i ko lakou mau pomaikai. | | |
| | | Hua'iia na Ino o ka Home Waimano i ke Komite Loheia na Manao Hoahewa i ke POO o Kela Home Mai na Hoike Mai Imua o ke Komite Hoonaauao o ka Hale | | |
| | | Ikeia ka Hana
Ohumu a Kekahi
Poe Haole Koa Kukuluia he Ahahui me ka
Manao e Hoala i ka Ha-
na Hookahuli Aupuni KANONO KA HOOPA'I
I KAUIA NO KE ALAKAI He Kanaha Ona Makahiki e
Noho ai Maloko o ka Ha-
lepaahao no Kela Hana Mamuli o ka hoalaia ana ae o kekahi Ahahui Hookahuli Aupuni, e kekahi poe koa ma Leilehua, ma kekahi manawa ae nei i hala, i kauia aku ai ka hoopa'i o kanaha makahiki e noho ai ma ka halepaahao me ka lawelawe i na haua ikaika malana o kekahi koa o Paul Crouch ka inoa, me kona hoopau pu ia mailoko aku o ka oihana koa. No kekahi manawa ae nei i hala, ka hakilo ana o na aliikoa ma Leilehua i ka hana a keia koa, ame kekahi poe koa okoa ae, ahiki i ko lakou hopuia ana no ke ku-e i na kanawai o ka oihana koa, a ma ka Poalima aku nei i hala, i hookolokoloia ai kela koa, me ke ahewaia ana, a kauia mai ka hoopa'i, elike me ia maluna ae la. I kulike ai me ka moolelo no ke kukuluia ana o kela ahahui, ua alakai aku o Crouch i kona mau hoa koa, e lilo lakou i mau lala no kekahi ahahui, o ka manao nui ame ka hana a kela ahahui, o ia no ka hookahuli ana i ke aupuni, ma na alahele apau e ikeia ai ka holopono o kela hana, ina no ia ma ka hoala ana i ke kipi. Mamua nae o ka holopono ana o kela hana kukulu ahahui, me ka manaoia, e komo nui aku na koa, ame na makaainana pu, ua omu 'o koke ia ae ia, e na aliikoa, ma ka paa ana o na alakai o kela hana i ka hopuia, a kauia aku ka hoopa'i kanono maluna o ke alakai o kela hana, a hoopaneeia mai ka hookolo-koloia ana o kona man hoa. O kela koa o ka hoopa'iiia ana mai, he iwakalua-kumamalima wale no ona mau makahiki, oia kekahi o ka poe ua lakou i kukulu i keia ahahui, me ka manao, e hoohui aku me ka ahahui o keia ano ma ka aina makua. PAA KE KANE NO KA HOEHA
I KANA WAHINE. Mahope iho o ka hoikeia ana ae i ka oihana makai no ka hakaka a hoeha ana o R. L. Moore i kana wahine maluna o ke kaa oto Ford ma ke kihi o ke alanui Moi ame Kalakaua ma ke Sabati i paa ae ai oia i ka hopuia no kona ninaninauia ae e ke Kapena Makaikiu Kellett. He kanaka e iho kekahi i paa pa ae nona ka inoa o Kaiser a ma ka oleloia nona ka ke kumu i ala ai ka hakaka mawaena o Moo-re ame kana wahine. Ma ka ka Makai Stagbar hoike o ka hoihoi ana ae, ka mea nana i ninaninau, o keia poe ekolu kekahi aha inu rama, a no kekahi kumu i maopopo ole, me he mea la ua lili o Moore ia Kaiser no kana wahine, ke kumu o ko laua hakaka ana, a eha ka wahine ma na maka mamuli o ka holuia ana aku me ka puupuu, a no Moore hoi he mau kahaku ma kona helehelena me he mea la ua wawaluia aku e na lima o ka wahine ma ka manawa o kona laweia ana ae i ka hale o ka oihana makai. Ma ka oleloia ua holo ka o Mrs. Moore mailuna aku o ke kaa a ua alualuia aku nae oia e ke kane a loaa a hapaiia ae iluna o ke kaa. Ua hoole ka wahine i ka hoopii ana ae i ke kane me kona nana ole i kona eha. O Moore ke poo o na akena o ka hui o B. L. Moore & Co., o kona mau keenahana aia maloko o ka hale Boston Building maloko o keia kulanakauhale. E hoea e mai ana ke aumokukaua o Amerika no Hawaii nei, mamua ae o ka manawa i manao mua ia ai, ma a Ia hope o keia mahina. Aia kela aumokukaua ma Kapalakiko kahi i hoolulu ai i keia manawa. | | |
| | | Holo na Hoa Ahaolelo me na Malihini no Molokai Loheia na Manao o na Ma'i o Kalaupapa no ka
Lakou Mau mea i Makemake ai-Hoea
na Solona no na Aina Hoopulapula | | |
| | | Halawai o E. K. Wongham
me ka Make Hikiwawe Loa Hoihoiia Mai Kona Kino Wailua Mai Kalaupa-
pa Mai me ka Hookaumahaia o ka Ma-
nao o Kona Mau Hoaloha Lehulehu | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | | | | | | | | Ma ka home o ka Lunanui Jack
MeVeigh, ma Kalaupapa Molokai, i
halawai ai o Eddie K. Wongham
me ka make hikiwawe loa ma ke
kakahiaka o ka Poaono aku nei i
hala, mahope iho o ka lele ana aku
o na hoa o ka ahaolelo ame na
malihini ma Kalaupapa, a ua hoi-
hoiia mai kona kino wailua ma ka
mokuahi Mauna Kea no Honolulu
nei, ma ka po o kela Poaono no.
Ua lilo kela make hikiwawe ana
o Mr. Wongham, kekahi malihini
a na hoa hoa o ka ahaolelo, i mea
hookaumaha, aole wale no i ka ma-
nao o kona mau hoaloha lehulehu
aka i ka manao kekahi o na hoa o
ka ahaolelo, ka mea nana i hoo
kuia mai i kela huakai makaikai
no Molokai; a ua hoopuiwaia hoi
kona ohana ma Honolulu nei, i ka
manawa i hoea mai ai ka lono kau-
maha no kona halawai ana me ka
make.
Ma ka olelo a kekahi poe mali
hini o ka holo ana ma kela hua
kai no Molokai, na kamailio mua
aku ka o Eddie Wongham ia lakou,
no ka maikai ole o kona ano, ia
lakou o ka lele ana aku iuka o ka
aina, aole nae he hookahi iwaena o
lakou i maopopo, he mau olelo kela
no ke kukonukonu o ka pilikia, a
ua hookokoke loa mai hoi ka make
i na minuke apau.
I ka manawa e akoakoa ana ka
lehulehu ma ka home o ka Lunanui
McVeigh, o Mr. Wongham no ke-
kahi iwaena o lakou, e noho ana no
oia maluna o kekahi noho, i ka
hala ana o kekahi manawa, ua ku
ae la oia iluna, a komo aku la ma-
loko o kekahi rumi, a he mau mi-
nuke pokole wale no mahope mai,
ua hina iho la oia iluna o ka pa-
pahele, na kahi o kokoke loa ana
ia Kauka Goodhue.
No keia hina ana o Mr. Wongham
iluna o ta papahele, ua lulumi mai
Ia ka poe e noho kokoke ana ma
keia wahi, no ka lomi ame ka o-pa
ana iaia, pela hoi i lawelawe iho HALA KEKAHI WAHINE KAHI
KO O MAUI, I KA 102 O
NA MAKAHIKI. He lono mai Lahaina, Maui, mai,
ke hoakaka ana no ka make ana
mai nei o Mrs. Mary Makekau, ka
wahine kahiko loa o Maui, ma ka
po o ka Poalima o ka pule i hala
ma kona home ma Lahaina mamuli
o ke kahiko loa.
Ma kela mahina ae ka e piha
ai iaia na makahiki 102 a make
e aku la nae. Ua haalele iho oia
ma keia ao be eono ana man keiki
ame na moopuna he lehulehu, he
elua o kana mau keikikane aia ma
Hawaii, oia o Abel Makekau, he
kumupoo no ke kula ma Pahala, a
o R. H, Makekau lunakanawai apa-
na o Waimea, Hawaii. O ke koena
iho o na keiki aia no ma Maui, he
lehulehu kana mau moopuna.
Ua hanauia o Mrs. Makekau ma
Honolulu nei ma ka mahina o Mei,
o ka 1823, a i kona manawa be
kaikamahine wale no na hoi aku
oia a noho ma Lahaina, a mai ia
manawa mai kona noho ana ma-
laila a make wale aku la no. Ma
ka lono ua hoike mai kona mau
ano apau i kona kahiko, he keneku-
lia a oi a ua nui hoi kana mau mea
i ike iloko o ia man la, he o ia
mau no ka ka maikai o kona ola
kino ahiki he mau pule lehulehu
aku nei i hala akahi no a hoike
mai i kona kokoke loa aku i kona
hopena. EIWA POE MA WAIKIKI I PAA
AE I KA HOPUIA ME NA
LOLE AUAUKAI. He eiwa poe o Waikiki i paa ae i ka hopuia e na kanaka hooko kanawai o ke aupuni ma ke ahiahi o ka Poalima o ka pule aku la i hala no ka hoolohe a malama ole i na hoakaka a ke kanawai a Senatoa Desha i hooholoia ai e hookapu ana i ka hele o na kane ame na wahine me na kapa auau wale no maluna o ko lakou mau kino maluna o na alanui, me kekahi kapa loihi ole e uhi ana i ke kino ahiki i na kuli. Aole ia poe apau i hopuia i ka manaka hookahi ua hopu pakahi ia lakou, a ma na olelo hoopii oiaio e ku-e ana ia poe o ka hooopiiia ana ae ua haalele aku ka ia poe i ko lakou mau hale pakahi me ka aahu auau wale no maluna o ko lakou mau kino, a ua hoea ia poe mamua o ka aha hoomalu ina ke kakahiaka o ka Poaono aku la i hala. No na inoa o ia poe i hopuia aole i hoopu-a ae na makai, na koho
wale ia aku no nae he poe kiekie
wale no lakou o na inoa, ina be
poe aka liilii ea kauia'i koke ia ae
i ka la. | na Kauka Goodhue, Trotter ame
Hanchett, i na hana e hoopakele
ae ai i ke ola o ka mea poino; ua
lilo nae ia mau hooikaika ana apau,
i mea waiwai ole, no ka mea iloko
o ka manawa pokole mahope mai,
i lele loa ae ai kona aho hope loa.
Ma ka ike a na kauka, ua halawai
o Mr. Wongham me ka make ma-
muli o ka ma'i puuwai; o ka oolo-
ku o ka moana, ma ka holo ana
aku a ka mokuahi Kilauea ma ka
po o ka Poalima, ke kumu nana i
hoopilikia iaia, ahiki i ka hoea ana
mai o kela hopena.
Wahi hoi a kekahi poe ohua, be
mau huaale hoopau poluea ka, ka
Mr. Wongham i ai ai, ma kela hua-
kai aumoana, i ole ai oia e lua'i;
ua manaoia, no kela mau huaale
kekahi kumu o kona pilikia, no ka
mea he kanaka oia i maa ole i na
mea ikaika; a ma ka olelo hoi a
kekahi poe, o kona manawa iho la
no ia, oiai ua like ka make me bo
aihue la, he wa wale no e hoea mai
ai iloko o ko ke kanaka ola ana.
He kanaka opio o Eddie Wong-
ham, i kamaaina i ko ke kulana-
kauhale nei poe, oia ka lunanui o
ka halekuai lole Fashion, e ku nei
ma ke alanui Papu, a no kona mau
ano maikai he nui, na lilo kona
make ana i mea minamina nui ia
e koua mau hoaloha ame ka poe
apau i kamaaina iaia.
Ma ke Kula Kamehameha oia i
hoonaauaoia ai, a puka pono mai i
ka makahiki 1895, ua waiho iho oia
mahope nei, he wahine kane-make,
me ka laua mau keiki elima, e
kanikau aku nona iloko o ka luu-
luu ame ke kaumaha.
Ho lala oia no ka Ahahui Ka-
mehameha; pela pu iloko o ka aha-
hui Phoenix ame ka ahahui Lunalilo
___ keia Poaono e weheia ai kona
kino, no ka ike ana o ka ohana
ame kona mau hoaloha, me ke kaa
ana o na bana ku kiai ma ka aoao
o na ahahui, a ma ka auwina la
o ke Sabati ae, e malamaia ai ko-
na anaina hoolewa. MAKEMAKE E HOOLIMALIMA o KAAKAUKUKUI AME
KUKULUAEO. Ma ka waiho ana ae o ke komite
o na aina aupuni, i noho lunahoo-
malu ia e Francis Ii Brown, i ka
hoike maluna o ka olelo hooholo
Helu 8 o ka hale, ame ka olelo
hooholo hui Helu 26, e pili ana i
ka aina aupuni o Kaakaukukui ame
Kukuluaeo, a kekahi mau ohana
Hawaii lehulehu e noho mai nei, na
kakauinoaia kela hoike, e ka hapa
uuku o ke komite, me ke apono
ole o ka hapanui, a ua waihoia ka
hoike a ka hapa uuku ma ka papa,
ahiki i ka waiho ana ae o ka ha
panui o ke komite i kana hoike.
Ma kela hoike a ka hapa uuku
o ke komite, e hoakaka ana ia, no
ka biki ole i ke komite ke apono
i na olelo hooholo a elua, ma ko
laua ano i waihoia ae ai oloko
o ka hale o na lunamakaainana, no
kela kumu, i hui pu aku ai ke ko-
mite me ke komisina o na aina au-
puni, ame ka hope loio kuhina, a
kukakuka i na wahi e hoopakeleia
ai na pono o ke aupuni, a iloko
hoi o ia manawa hookahi, e loaa he
kuleana maoli i na Hawaii e noho
ai maluna o na aina o ke aupuni.
Ma ka manao o ke komite, o ke
alahele pololei loa e bana aku ai
o ia no ke kauoha ana i ke komisi-
na o na aina aupuni, e ana i na
apana pa-hale ma Kaakaukukui ame
Kukuluaeo, alaila waiho aku ma ka
hoolimalima, i ka poe koho kiekie
loa malalo o ke kudala, elike me
ka manao o ke kanawai no na hoo-
limalima Iaula, no ka manawa o
umi-kumamalima makahiki.
I kulike ai me kela mau hoaka-
ka ae la maloko o ka hoike, i wai-
ho ae ai ke komite i kekahi olelo
hooholo i kaokoa mai na olelo hoo-
holo mua elua, me ka manaoio o
kela komite, ma kela ano walo no
e biki ai i na kanaka ke noho ma
na aina o ko aupuni, aole ma ke-
kahi mau ano e ae.
Maloko o na olelo hooholo ihoo-
komoia ae e Anderson ame Ly-
man, e koi ana ia i ka aha-
olelo lahui, e hookomo aku i na
aina o Kaakaukul-ui ame Kukulu-
aeo, iloko o na aina malalo o Ice
kanawai hoopulapula, no ka waiho- ia aku i mau home no na Hawai
e noho ai. Mahope iho o na hoakaka manao ana maluna o kela hoike a ka hapa uuku o ke komite, i rula mai ai ka noho, e waihoia ka hoike ma ka papa, ahiki i ka wa e waiho mai ai ka hapanui o ke komite i kana hoike, ia wa e hapai hou ia mai ai ka noonoo ana i kela hoike a ka hapa uuku. | | | | | | | | | | | | | | | Ma ka halawai a ke komite hoo-
naauao, o ka malamaia ana ma ka
po o ka Poaha o ka pule aku nei
i liaia, o ka hale o na lunamaka-
ainana, i nokeia ai o Kauka George
S. Bilss, ke poo nui o ka Home
Waimano, ka home o na keiki na-
waliwali o ka noonoo i ka meleia
e na lala o ke komite, ma ke ano
e hoalaia mai ai na manao okaikai
iloko o ka lehulehu, no ke ano o
kana malama ana i na keiki maloko
o kela home.
Ua nui a lehulehu na hoike i
hoea ae imua o ke komite, a ma ka
lakou mau mea i hoakaka ae ai,
ua olelo ae kekahi poe o lakou,
no ka onou okoa ia aku o ka omo
le aila hoonaha iloko o na waha
o na keiki, me ko lakou makemake
ole, a ua hukihukiia hoi Lo lakou
mau pepeiao, me ka haawiia ana
ia lakou o ka papapa wale no,
no na ai ana ekolu o ka la, ma ke
ano he hoopa 'i, i kauia aku maluna
o na keiki.
Ua hoea pu ae ka poe kahiko i
noho liana mua maloko o kela home,
pola me na keiki i hookuuia ae i
ka lakou mau hoike, e hoakaka ana
i na mea oiaio i hanaia e Kauka
Bliss maluna o na keiki.
Mo na kumu hoohalahala nae he nui i waihoia ae e ku e ana ia Kau
ka Bliss, ua hoole ae oia i ka oiaio
o kela mau hoohalahala apau.
Ma kela ninaninau ana a ke ko-
mite, i oili ae al kekahi mea oiaio,
no ka haawiia ana o ke dala, e na
ohana o kekahi mau keiki, no ko
laua malamaia maloko o kela home,
no keia kumu, i pii ae ai ke kai
o kekahi lala o ke komite, e hoa-
hewa i ka papa komisina, no ke
ku-e i ke kanawai.
No na mea pili i ka ukuia ana
ao o ke dala, wahi a kekahi o na
hoa o ka papa komisina, ua haawiia
ae kela dala, mamuli o ka makema-
ke ponoi o na makua o na keiki,
aole ma ka hookikinaia aku, a koiia
aku paha ma kekahi ano; a ua
hoihoiia aku kela mau dala apau
i ke aupuni.
Mahope iho o ka hooloheia ana o
na hoike ma na aoao a elua, me
ka noke ana no hoi o na lala o ke
komite i ka ninau ia lakou apau,
i lohe okoa ia aku ai ka olelo mai
o kekahi poe iloko o ke anaina, e
kiola i ko poo o kela home iwaho,
e hoike mai ana, i ka hookahuaia
ana o ko lakou mau manao ku-e
iaia, mamuli o na mea a lakou i
lohe aku ai mai na hoika mai. WAIHO O FORBES I KA NOHO
KOMISINA ANA. E ukali aku ana mahope o ka
pilikia i i keia mawaena o Kiaaina
Farrington ame ka loio kuhina mua
Matthewman, ka pilikia hoi i komo
aku ai na hoa o ke senate a kokua
ma ka aoao o ke kiaaina, i oili
hou ae ai he waiho oihana mai ia
D, M. Forbes mai he lala no ka
papa komisina hoonaauao no ka mo-
kupuni o Hawaii, e waiho mai ana
i kona noho lala ana no kela ko
misina.
O ka manawa mua loa i hoomao-
popoia ai, no ka waiho ana mai o
Mr. Forbes, i kona noho lala ana no
kela komisina, ma ka manawa no
ia i noho no ai o ka aha senate
ma ka auwina la o ka Poakahi iho
nei, i ka wa i heluhelu ae ai ke
Kakauolelo Albert E. Lloyd, he leka
mai ke kiaaina mai, e hoike mai
ana no ka loaa ana aku iaia o ka
palapala waiho oihana a Forbes, a
ua hoouna aku oia i kana pane no
kela leka, e apono aku ana i kona
waiho ana mai i ka oihana.
E hoakaka pu mai ana ke kiaaina
maloko o kana leka, i kona mina-
mina loa no kela waiho ana mai
o Mr. Forbes, i ka noho lala ana
no ka papa komisina hoonaauao, no
ka mokupuni o Hawaii, me ia mi-
namina no nae, ua haawi aku oia
i kana apono ana.
Mahope iho o ka heluheluia ana
ae o ka leka a ke kiaaina, i noi
koke mai ai o Senatoa C. A. Bice,
e waihoia ka noonoo ana no kela
leka, ahiki i ka wa e hapaiia mai
ai ka noonoo ana no na hookohu
oihana.
Iloko o na pule elua ae nei i
hala, ua lohe maoli ia ka manao
ku-e o kekahi mau hoa o ke senate,
no ka hoomauia aku o Forbes iloko
o ka papa komisina hoonaauao, pela
me kekahi mau hoa e elua, na hoo-
maalahiia ae nae ke alahele mamuli
o kona waiho okoa ana mai la i ko-
na kulana oihana, e hiki ai ke hoo-
pihaia aku me kekahi kanaka okoa
i kulike ai me ka makemake o na
hoa o ke senate.
Hookahi mea maopopo loa, ua paa
ka manao o na senatoa, e lilo o S
W. King, oia kekahi mea e hooko-
huia no ka oihana hoonaauao o Ha-
waii nei, mo elua mau inoa hou
ae; o keia ka ke kumu i kokua
mai ai kekahi mau senatoa, a haa-
wi i ka lakou mau kakoo ana, no
ka hoopauia o Matthewman, pela
hoi ka hookohuia ana ae o ka Loio
Kuhina Lymer.
Maloko o ka palapala waiho oiha-
na a Mr. Forbes, i hoouna mai ai
i ko kiaaina ma ke kakahiaka o
kela Poakahi, e hoakaka ana ia,
o ke kumu e hiki ole ai iaia ke
hoomau aku i ka noho lala ana no
ka papa komisina hoonaauao, ma-
muli o kona manao ana e holo aku
no na aina o ka hema, iloko o keia
mau pule aku, me ka maopopo ole
o kona manawa e huli hoi hou mai
ai no Hawaii nei.
No ke pani ana aku i ka maka-
lua i hookahakahaia, mamuli o kela
waiho ana mai o Mr. Forbes i ka
hana o ka lehulehu, aohe mea a ke
kiaaina i hookohu ae ai, ua manao-
ia nae, i wahi e loaa koke aku ai
ke apono ana a ke senate no ke
kanaka ana i makemake ai no kela | PAA AE KEKAHI WAHI PUHI
RAMA I KA HOPUIA. O ka ipuhao puhi nuna nui Io
i ikeia ma Hawaii nei a i paa ae
hoi i na luna aupuni federala i ka
hopuia oia ka i paa ae i ka hopuia
e ka Ilamuku Cox ame kona mau
paalalo ma ke alanui Waiakamilo
ma ka Poakahi aku la o ka pule
i hala, maloko o ka hele o Saze
Miyagi, mauka ae nei o Kalihi.
O ka ipuhao i paa ae ai i ka ho-
puia he 200 galani kona piha. Ua
paa pu ae ma ia hopuia ana o Mi-
yagi he kanaha mau galani okole-
hao i makaukau no ke kuai ana
aku, a he 43 mau galani rama laiki
i hoawaawaia. Ma ka oleloia ua
kuaiia aku ka ka okolehao e Mi-
yagi ma ka $3.50 no ke galani.
Ma ka manawa o ka hopuia ana
o Miyagi e Cox o kona hope ila-
muku Herman Clark pu kekahi me
William Clark ame Eaton H. Ma-
goon, na kokua o ka loio Amerika.
Ma ka Poalua nei i hooloheia ai
ka hihia o Miyagi mamua o ka Lu-
nakanawai Federala W. T. Rawlins.
LEHULEHU KA PO EKU-E KA-
NAWAI WAIONA I PAA AE. He elima mau lahui like ole i
paa ae i ka hopuia e John Wise
ame kona mau kanaka ma ke kaka-
hiaka o ka Poaono i hala aku la,
a o ia poe i paa ae al makai aa
nei o Kakaako kekahi, ma Kalihi.
a ma ke alanui Buckle kekahi.
Maloko o ka hale o Harold C.
Ross ma ke alanui Puuhale, Kalihi,
i loaa aku ai be 246 mau omole
kuaka bia.
Maloko o ka bale o Joseph Enos,
ma ke alanui Kulika, eiwa galani
saida i loaa aku a pau i ka nini-
niia.
Maloko o ka hale o Mrs. Mary
S. Gum, ma ke alanui Kulika, hoo-
kahi galani okolehao i loaa aku.
Maloko o ka hale o Paul Kuma-
ewa, makai ae nei o Kakaako he
58 galani suaipa i loaa aku, a pau
i ka nininiia.
Maloko o ka hale o Mrs. Mitan
Nakane ma ke alanui Buckle hoo-
kahi ame hapa galani rake i loaa
aku, hookahi palani bia laiki, ame
hookahi kuaka okolehao.
O keia ae la na pio, ke ano ame
ka hui o na ano rama i loaa
aku i na kanaka hooko kanawai
hookapu waiona, o ka hana wale
no i koe o ka hookolokoloia mai
a kauia mai na hoopai maluna o
ia poe.
O ka hana mua a John Wise o ia
ka hoomakaukau ana i na palapala
hopu no keia poe ae la ma ia ano
ke nana aku ua maopopo mua na
wahi hana lama i pololei ai ka lakou
bele ana a ia mau hale, a loaa na
olo rama e ahu mai ana a he hopu
wale no. kulana, e konoia mai ana oia, e ui
mua mai i na senatoa, mamua o
kona hana ana mai i kekahi hoo-
kohu oihana.
Ha ka la 14 o ka mahina o Au-
gate o ka makahiki 1923, i hoo-
kohuia ai o Mr. Forbes i hoa no
ka komisina hoonaauao, a iloko ae
nei o ka mahina o Augate o keia
makahiki e pau ai kona hookohu
oihana. | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | Elike me ka hana maa ma na
kau apau e noho ai ka ahaolelo
kuloko, o ia ka holo o na hoa o ka
ahaolelo, no ka ike ana i na ma'i
ma Kalaupapa, pela i hookoia ai
kela hana, ma ka haalele ana iho
o ka mokuahi Kilauea ia Honolulu
nei ma ka po o ka Poalima aku
nei i hala, me na hoa o ka aha-
olelo, ame ka lakou mau malihini
a hoea hou mai no ke kulanakauhale
ma ka po o ke Sabati nei.
He huakai makaikai kela, aole
wale no, uo ke kahua o na ma'i
ma Kalaupapa ame Kalawao, aka
no na aina hoopulapula kekahi ma
Kalamaula, Hoolehua ame Palaau
no ke ake e ike i na aina hoopula-
pula o Molokai, ko kumu ikaika
loa o ka manao o kekahi heluna
nui o ko ke kulanakauhale nei poe,
e holo ma keia huakai, ft.ua hookoia
ko Iakou mau iini, me na manao
mahalo, no na mea a lakou i ike
ai.
Iloko nae o na manao hauoli o ka
lehulehu o ka poe i holo ma keia
huakai, hookahi mea nana i hoo-
kaumaha mai i ko lakou manao, o
ia no ka halawai ana o kekahi o
Iakou me ka make hikiwawe ma
Kalaupapa, oia o Eddie Wongham,
kekahi o na malihini i holo pu ma
keia huakai, mamuli o ka ma'i puu-
wai.
Ua hooikaika na kauka he nui,
e hoopakele ae iaia mai ka make
mai, na hiki olo nae; mamuli o
kela poino, i hookauia mai ai kona
kino wailua maluna o ka moku-
ahi Mauna Kea ma Kaunakakai, a
hoihoi loa ia mai no ke kulana-
kauhale nei, me ke koe aku no o
ka nui o na malihini, no ka hoo-
mau ana e hele makaikai i na
aina hoopulapula.
Ua ku aku ka mokuahi Kilauea
no Kalaupapa mamua ae o ke kani
ana o ka hora ehiku o ke kakahi-
aka Poaono; mahope o ka paina
kakahiaka, i lele aku ai na mea
apau nouka, o ka aina, aia hoi na
ma'i ke kakali mai la me na ma-
nao hauoli, aole wale no, mamuli
o ka holo kino ana aku o na hoa
o ka ahaolelo, aka no ka holo pu
ana aku kekahi o ka Bana Hawaii,
no ka hoolealea ana ia lakou.
Ua hoohalaia na hora o kela ka-
kahiaka Poaono, e na komite ola
o na hale kaukanawai a elua, ma
ka hele makaikai ana maloko o na
wahi e noho ana o na ma'i oiai hoi
kekahi poe malihini e holo makai-
kai ana no Kalawao.
I ka akoakoa ana mai o na mea
apau, a i ka hoea ana ae no hoi
i ka hora umi-kumamalua o ke awa-
kea, i paneeia mai ai he papaaina
imua o na malihini hanohano, me
ka haupa ana, i na meaai i paneeia
mai, e na puuwai hamama o Ka
laupapa, ua ai na malihini i na mea
apau, me na manao hoomaikai no
na mea e oluolu ai ke ola kino.
Halawai Makaainana
Mahope o ka paina luau, i mala-
maia ai he halawai makaainana
akea maloko o ka holo o Kalaupa-
pa, no ka hoolohe ana i na make-
make o na ma'i, pela hoi ka hoolo-
he ana i na haiolelo, mai na hoa
aku o ka ahaolelo.
Ua weheia kela halawai makaai
nana, e ka Peresidena Shingle o
ke senate, me ka hoolauna ana aku
i ke Senatoa Arnold, ka lunahoo-
malu o ke komite ola o ke senate
ame ka Lunamakaainana Paschoal
ka lunahoomalu o ke komite ola
o ka hale, ma ke ano o lana na
mea kuleana nui, no na mea a na
ma'i i makemake ai; alaila waiho
aku la oia i ka halawai ma ka noho
hoomalu ana a Senatoa Arnold.
No ka mana oi kaheaia ai o kela
halawai, i hoakaka aku ai ka Lu-
namakaainana Paschoal, he hala-
wai ia no ke ake ana o na hoa o
ka ahaolelo e lohe i ka makemake
o na ma'i, a iloko no hoi o ia ma-
nawa hookahi, i hoakaka pu aku
ai oia i ka hooholoia ana o keka-
hi mau hooponopono ahaolelo e pili
ana i ko lakou mau pono, ko na
ma'i ma Kalaupapa.
Oiai ua hooholo na ma'i, ma ke-
kahi halawa o ka malamaia ana
ma ka la mamua aku, i hookahi no
mea nana e waiho mai i ko lakou
mau makemake, ua kaa ka hano-
hano o kela haua i ka Lunanui
McVeigh, ma ka hoakaka ana mai
no ka makemake o na ma'i, e pa'i-
ia na kii o na keiki a na ma'i i
hoihoiia mai no Honolulu nei, a
hoouna aku i na makua o kela poe
keiki.
O kekahi mea a na ma'i i make-
make ai, o ia no ka hoololi ana i
ke kanawai e pili ana i ke ano o
ka hoolilo ana aku i na waiwai o na | ma'i e make ana, ma ke ano e pau koke ai -i ka hooponoponoia, aole hoi elike me mamua ka waihoia a hala hookahi alaila hooponoponoia ko lakou mau waiwai. Mawaho ae o kela mau mea i makemakeia e na ma'i, na makemake pu lakou e hoomahuahuaia ae ka haawina kokua o na ma'i, mai ka hookahi dala, a i ke dala me ka hapalua no ka pule, pela hoi ka loaa o ka elima dala no ka mahina, i ka poe hapopo o ka ike o ko lakou mau maka, ame ka pilikia maoli. O kekahi mau hoa o ka ahaolelo, i kaheaia e haawi i mau haiolelo imua o na ma'i, oia o Scares, Kumalae, Marcallino, Mrs. Keliinoi, Chillingworth ame ka Lunahoomalu Lyman. Haalele ia Kalaupapa no Kaunakakai Ua hele a na hora o ke ahiahi, i haalele aku ai ka mokuahi Kilauea ia Kalaupapa, a holo mai la no Kaunakakai, me ka hoea ana mai no kela awa, ma ka hora ehiku o ke ahiahi. Ua lele kekahi poe iuka o ka aina, no ka hoaumoe ana ma na hale kamaaina, aka ua moe no ka hapanui o na malihini maluna o ka mokuahi, a mahope o ka pau ana o ka paina kakahiaka, i lele mai ai lakou ma ka hora ehiku o ke kakahiaka Sabati ae, me ke kaa ana malalo o ke komite hookipa, a kau maluna o na kaa otomobile, no ka holo makaikai ana ma na aina hoopulapula. Ma ka hora umi-kuraamalua o kela la, i haawiia ai he luau no na malihini ma ka malumalu o na kumuniu, he luau i akoakoa ae ai na malihini ame na kamaaina pu he hookahi ka komo like ana iloko o na hauoli. Oiai e paina ana, i mele ae ai ka papa himeni o Halawa, pela hot ka Bana Hawaii, i paani ai i kekahi mau mele hoonanea ka lehulehu Ma ke kono a ke Kakauolelo Duncan, o ke Komisina o na Home Hawaii, ua noiia mai o Senatoa Desha, e haawi i kekahi haiolelo, a ma ke ano nui o kana haiolelo, e hoeueu ana oia i na Hawaii apau e hooikaika ma ka hana hoopulapula. O Senatoa Chillingworth kekahi i noiia mai e haiolelo, pela hoi me ka Lunahoomalu Lyman, hokahi no manao nui o ka lakou mau haiolelo, o ia no ka hoeueu ana i ka manao o na Hawaii, e lilo lakou i poe hooikaika ma ka mahi ana i ko lakou aina aole o ke kauka'i wale no maluna o na kokua ana mai ke aupuni aku. Ma ka hora eha o ka auwina la o kela la, i haalele aku ai ke Ki-lauea ia Kaunakakai, a huli hoi mai la no Honolulu nei, me ke ku ana mai ma ka hora ewalu o kela po, a huli hoi aku na mea apau no ko lakou mau home. HOOKAHI I MAKE MA KA ULIA
KAA OTO. Ma ke awawa o Kipapa, ma ka
auwina la o ka Poalua iho nei, i
halawai ai hookahi Pake nona ka
inoa o Mun Yik, he tela lole no ke
alanui Beritania me ka make ulia,
mamuli o ka haule ana o ke kaa
otomobile ana e iau ana ilalo o ke
awawa mai ke alanui aku.
Mawaho ae o kela Pake, ua loaa
pu he elua man Pake hou ae me
na poino kukonukonu loa, me ka
maopopo ole o ke ola mai o kekahi
o laua a he eha hou aku poe Pake
i loaa na palapu, aole nae i kuko-
nukoni loa.
I kulike ai me ka moolelo o kela
ulia, i huli hoi mai ana tela poe
Pake maluna o kekahi kaa otomo-
bile nai Leilehua mai, a oiai e iho
mai aia ma ke awawa o Kipapa,
ua oili aku la he kaa kalaka e holo
ana na ke alahele o Leilehua,
Ua hoaui ae la ke kiakaa o ke
kaa a ikeia poe Pake e kau ana i
ka hoinana o kona kaa, ma kekahi
aoao o ke alanui, i ole ai e hooku'i
na kaa a elua i kahi hookahi, o ka
mea me i ikeia, ua hooku'i aku
Ia ka huila o ka aoao hema o ke
kaa otomobile me ke kaa kalaka, a
mamuli o kela hooku'i ana, i haule
aku a ke kaa otomobile ma ka
aoao o ke alanui, a kakaa aku la
ilalo o ke awawa no ehiku manawa.
Maw ho ae o na poino he nui i
kau aka maluna o na Pake ohua,
a i make ai hoi kekahi o lakou,
ua pau kela kaa otomobile i ka
nahaha | | | | | | | | |
| | | | |
| | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
