Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 43, 23 October 1924 — HE MOOLELO No Ke Kaikamahine O Ka Pouli A i Ole Ka Iliohae Iloko o ka Aahu Huluhipa ame na Alahele o ka Poe Ino. [ARTICLE]

HE MOOLELO No Ke Kaikamahine O Ka Pouli A i Ole Ka Iliohae I loko o ka Aahu Huluhipa a me na Alahele o ka Poe Ino.

"Pehea, Ina e ioaa aku ana ka ike ia oe e Pilipo he kaikamahine oia i nele i ka inoa, a i ole he inoa paha au e ike aku ai iloko o ka nee ana o ka manawa, ua kikohukohu me na hana karaima, pehea kou manao no ia mea e kuu keiki?" "Pehea na mea e oili ana ma keia hope aku, e haaheo loa ana au i ka lawe ana mai iaia ma kona inoa e o nei 1 keia wa, a na'u e haawi aku i inoa hanohano maluna ona. Heaha ka waiwai o ko kaua hoopau manawa wale ana no ma keia mau kamailio ano ole? Hookahi mea nui • kuu kenerala, ina ua komohia iloko o'u ke aloha no kau kaikamahine, ua lawa ia, 0 ka hana wale no ma kou aoao, o ia ka ae mai, a i ole haawi mai i manawa no'u, e hooikaika aku ai ahiki i kona haawi holookoa ana mai i kona puuwai ame kona kino na'u." Noho hamau iho la o Keneraia Rudena no kekahi mau minuke, a iaia 1 aea hou ae ai iluna, hoomaka mai la e kamailio : ka pane ana mai: "Heaha la hoi, e haawi i'o aku ana au i manawa nou e hooikaika ai no ke oahele ana i ka noonoo o Mine, me ko'u haawi keke ole aku i ko'u ae i keia manawa, a i ole hoike aku paha i keia mau mea a kaua e kamailio nei ia Mine. "E hoolohe mai oe e Pilipo i na mea a'u e hoakaka aku ana, me kou kahamaha ole mai, ahiki i kou lohe pono ana i na mea apau. He keiki oe na ko'u hoaloha pilipaa loa, a ua like no oe me he keiki ponoi la mailoko aku o ko'u puhaka. Mamuli o keia kumu, ua ili iho kekahi hana nui a ko'iko'Uoa maluna o'u, e hiki ole ai ia'u ke huna iho mai ia oe mai. Aole loa he hookahi manawa a'u i hoike aku ai ma ka hana a ma ka olelo paha, no ka hiki ole ia oe ke mare ia Kaloke, a no na mea paha e hoea mai ana ma keia hope aku maluna ona. "O ahewa, mai auanei oe ia'u, no ka huna ana i kekahi mau mea e pili ana no Kuini, pela au e hoike aku nei i keia manawa nona, no ka mea owau wale no ka i ike i kona ohana." "E huikala mai oe e kuu kenerala, ke kahamaha aku ua ia oe. Ua hoopohihihi loa mai oe i ko'u noonoo, ma ka lphe ana tku nei, no na mea e pili ana i ka ohana o Kaloka. Aole anei oia no kau kaikamahine ponoi?" "Aole oia he kaikamahine ponoi naM e Pilipo, a no kona makuakane aole au i maopopo, malia paha ōia kekahi o na kanaka lapuwale loa ma ka honua nei, Ua lawe mai au ia Kaioke mailoko mai o ka hale o na keiki makua ole, me ka maopopo ole i ka poe na lakou e malama ana i kela home, na makua o Kaloke. Hookahi wale no mea «aluna o kona kino, i waihoia aku e kona makūahine, o ia no ka lohe i hookomoia ai maluna ona, mawaho ae o kela lole, aohe wahi mea hookahi, • liiki ai ke hookoloia aku ahiki t ka maopopo ana ae o kona mau makua." Ke pupue wale no o Matado i ka noho, oiai o Kenerala Rud««a e hoakaka mai aha i kela mau olelo, me ka i ana aku; "He oiaio anei, aole o Kaloke he kaikamahine ponoi nau? Aole anei oia he kaikamahine na kekahi o kou mau ohana? Ina he keiki makua ole oia i laweia mai e oe riiailoko mai o kekahi hale o ka lehulehu, alaila aole ana kuleana koi maluna ou." * "Aole ana koi maluna o'u i ku i ke kanawai, koe wal« no ke aloha i kukuni paa ia mawaena ona ame a'u; ua nana aku au ia Kaloke me he mea la he keiki ponoi loa oia na'u," 4ilaila hoomaka, mai la oia e kamailio ma ke ano neepapa i ka moolelo o kona hanai ana ia Kaloke, elike me kela moolelo hookahi no a ua o Kenerala Rudena, i kamailio aku ai i ka wahine Paele, ma kela po ana o ka haalele ana iho i kona home, a huli hoi mai ai, mo ka loaa ana mai o Mine e noho aku ana e k&kali iaia. "Ke hoike aku nei au ia oe e Pilipo i keia mau mea, mamuli o kO'u manaoio he hana pono ia ma ko'u aoao no kou pono. Malia paha ua paa loa kou manao e lawe mai ia Kaloke i wahine nau, elike me kau i olelo mai nei ia'u no ka nui o kou aloha iaia; a ina e loaa ana he mau keiki ia olua ma keia hope aku, alaila e pono e ike mua oe, o ka makuahine o kela mau keiki, he makuahine oia i nele i ka inoa. Akahi | no a hoomamaia mai kuu noonoo, ua puka aku la keia mea j ano nui iwaho. | "H« nani ia, ua maopopo aku la ia oe na mea oiaio loa e 1 pili ana ia Kaloke, pehea ke paa nei no anei kou mamao e! lawe mai iaia i wahine mare nau?" ! "Ke mau nei no ka pa* o ko'u manao e mare me ia," i pane aku ai o atado ma ke ano hookakanalua, a Kenerala Rudena no nae e ike mai la. "Ua lohe mua aku nei no oe i ko'u manao, o Kaloke hookahi wale no ka wahine a'u i aloha ai ma keia honua, nolaila aole i hoololiia ae kela aloha, 0 keia mau mea au i hoakaka mai la ia'u." "Pela i'o ka hoi I" i pane mai ai o Kenerala Rudena ma ke ano haka-nu. "Ke hoomanao pu nei oe no ko'u kamailio mua ana aku nei, aia maoli no a loaa he manawa nut kupono nou e kaana ai, no ke kupono a kupono ole paha ia oe e mare aku me Kaloke, ia wa wale no au e noonoo aku ai no kau noi. E hoomanao pu iho oe, aole loa i loaa iki aku ka ike ia Kaloke no keia mea, ia oe wale no au i kamailio aku Ia; nolaila e hoi kaua noloko o ke keena hokipa, a e hookawale i keia kumuhana mai ko kaua noonoo aku, no keia manawa." O ka pane wale no a Matado no kela mau hoakaka, 0 ia kona haawi ana aku i ke kunou, a elike me kekahi kanaka akahi no a puoho ae mai kona hiamoe mai, pfia oia i ukali aku ai mahope o Kenerala Rudena noloko o ka rumi hookipa. Ua huli hoi mua mai o Pilipo ame Mine, mai ka laua ma-

kaikai ana ialoko o ka hale o na meakanu, a e noho mai ana, me ke kakali ana o ko laua nei hoea aku. Hakalia no nae a ike mai o Pilipo i ke komo ana aku o Matado, ku koke ae la oia iluna, a noi mai la ia Matado e hookuu aku iaia, oiai ua makehiamoe loa oia, o kona haawi mai la no ia i ke aloha poeleele, a hoi aku la noloko o kona rumi me kona' piha i ka olioli, no kona kaawale koke ana aku, mai ia Mine mai. I kela noho ana iho hoi o Matado ilalo ma ka aoao o Mine, hawanawana mai la ua kanaka nei, i ka i ana mai: "Ma ka hora umi-kumamalua ponoi o keia po, e iho mai ai oe no ka hui pu ana me a'u malalo o na kumulaau paina, ma ka 'aoao komohana o keia hale. Hookahi kumu nui o ko'u kauoha ana aku la ia oe e hoea ae no kela wahi, eia kaua ma ke ka'e o kekahi pali nihinihi kahi i ku ai, e maopopo ole ai ko kaua ola ame ka make." "Ina o kau kauoha ia ea, alaila e hoea i'o aku ana au no kela mau kumulaau, iloko o ka manawa i manaoia," wahi a Mine, me ka piha i ke kahaha. "Heaha keia pilikia nui o kaua e Toda Matado? Ua pili anei ia Pilipo?" "Aole, aka ua pili ia oe; nolaila mai hoohakalia oe i ka hele ana ae e hui pu me a'u i keia po." Aole a Mine pane ma kona aoao no kela mau olelo, aka aia nae ma kona mau maka, ka hoailona, e hoike mai ana, no kona hooko i'o mai 4 i kela kauoha,, nolaila nanea iki iho la laua ma ke kamailio ana maluna o kekahi mau mea e ae ahiki i ke koi okoa ana aku o Matadd ia Mine e hookuu mai iaia, e hoi ana oia e hiamoe, o ke ku ae la no ia iluna, a huli hoi aku la noloko o kona rumi. He mau sekona* helu wale no nae ko ua o Matado o ka hoohala ana maloko o kona rttmi, iho hou mai la oia ilalo, me ka hele pololei ana aku no kahi kau papale, hopu aku la i ka papale mua loa, o ka pa ana aku i kona lima, kau ae la iluna o kona poo, o ka oili aku la no ia iwaho, ma kekahi puka ma ka aoao o ka hale. No kekahi mau minuke kela hele ana aku a Matado, hoea aku la oia no ka ulupaina ma ka aoao komohanau o ka hale, me kona wehe ana ae i kona paka kikalika, a puhi iho la, me ka noke ana nae i ka holoholo, me ka nauki o ka piha kuaki, no ka ulolohi loa o ka nee ana o ka manawa, i hoea koke mai ai o Mine e kukakuka pu me ia maluna 0 kekahi kumuhana ano nui loa, i pili i ko laua ola. Ma ka hora< umi-kumamalua ponoi nae o kela po, aia hoi, ku ana no o Mine, imua o Matado, me kekahi koloka loihi, me ka paa ana aku o kekahi lima maluna o ka poohiwi o Matado a i aku la: "Ua hoea mai la au e Matado elike me kau kauoha, nolaila e hoike mai i ka hana nui nana i hoopilikia aku i kou noonoo. Ea, ua hele maoli kou helehelena a haikea, ua loaa aku anei kekahi mau hoohuoi ana no kaua? Ua loaa aku anei kekahi wahi makili ike, aole owau ka hooilina oiaio o na waiwai o Kenerala Rudena? He mea anei kekahi i hoomaopopoia, no ka mare mua ana o kuu makuahine me Felipo Julito, a i ole, ua ikeia anei ko kaua mareia ana ?" "Aole he mea i ikeia o kena ano au e ninau mai nei ia'u," i pane ae ai o*Matado me ka leo pikanana o ka piha huhu. "Auhea oe e Mine, ma keia po, i loaa ai ka ike ia'u, aole o Kaloke he kaikamahine ponoi na Kenerala Rudena; ua like no ke kuleana ole o kela kaikamahine i na waiwai o ke kenerala ame kou; o keia ka'u i lohe ai mai kona waha ponoi mai. Elike me oe, he mea komohewa pela no oia, a elike me oe, aole oia he kaikamahine na ke kenerala." "Heaha keia mea āu e kamailio mai nei?" wahi a Mine, me ka hooiia ana ae o kona kahaha. "O ka mea oiaio ea, hē kaikamahine inakua ole kela i laweia mai ke kenerala mai kekahi home mai o na keiki makua ole, no ke pani ana i ka makalua o kana kaikamahine i make, kana kaikamahine hookahi wale no, i loaa mai mamuli o kona mareia ana me kana wahine oiaio loa; nolaila e ike mai oe, aole loa he kuleana iki o Kaloke i ka inoa o Kenerala Rudena, eiike me ko'u kuleana ole, i ka inoa o Pilipo Kuaina, a oki lo» aku hoi kou kuleana ana 1 ka inoa e o la nmittna ou." Ma kela wahi, 1 hoomaka ; t ku ai 0 Matado e lioike i ka rtioolelo piha e pili ana ia Kaloke, elike me ia a Kenerala Rudena i hoike mai ai iaia, a iaia i hooki iho ai i ka haha'i ana i kela moolelo, pane mai la: "He hookahi wale no alahele a kauā e hooko aku .ai, o ua alahele la nae, he alahele nihinihi ia me ka laumania. Ina aole e lanakila ana kaua ma na hooikaika ana, no ka lilo holookoa mai o na waiwai apau ia kaua, alaila e oi ae ka pono, o ka loaa ana o ka hapalua omoomo palaoa, mamua 0 ka nele loa. o ia hoi, o ka waiwai wale no o Kenerala Rudena ke lilo ia kaua, a koe aku no ko Pilipo Kuaina mau waiwai me ia." "Ke pohihihi loa nei au i kau mau mea e kamailio mai nei ia'u e Matado, e hoakaka hou mai oe i ke ano o ka hana a kaua e lawelawe aku ai." "Penei ka manao maoli o ka'u mau mea i kamailio mua aku nei ia oe: Oiai ua mare mua ia kaua, he kane a he wahine, he mea pono no e hooko hou ia ka mare mawaēna o kaua, ma na inoa a kaua e hookohukohu nei, no ka holopono nae o keia mareia aku o kaua, he mea pono e make o Pilipo Kuaina i keia po, ina aole pela alaila e papaia aku oia me ka ikaika loa, aole e hoike ae i kona ano oiaio i ka la apopo imua o Kenerala Rudena. "I lohe oe e Mine ea, ua noi aku nei o Pilipo ia Kaloke i wahine mare nana, a tja haawi aku o Kaloke i kona ae; nolaila ua paa loa ko Pilipo manao, e hoike ae i kona ano oiaio maoli ma ke kakahiaka o ka la apopo, aka i wahi e hooko ole ia ai kela hana, he mea pono e make oia ma keia po." Hakalia 110 a pau kela mau olelo i ke kamailioia aku e Matado, ia wa i loheia aku ai ka leo o Kenerala Rudena i ka pane ana mai: "Loaa pono olua ia'u e keia mau lapuwale!" wahi ua kenerala nei, me ke ku pono ana mai imua, 0 kahi a Matado ame Mine e noho ana, no ka hoolala ana i ka laua mau hana ohuniuhumu, i wahi e lilo aku ai na waiwai o Kenerala Rudena ame Pilipo Kuaina ia laua. "Ke olelo hou aku nei au, ua loaa pono olua e keia mau moonahesa ino ia'u! Owai olua e keia mau moonahesa a'u, i hoomoamoa ai maloko o kuu home, a i pulama mai ai ia olua iloko o kuu puuwai?" I ka manawa a na mea kolohe 1 lohe pono al i na huaolelo o ka hoopukaia anai mai e Kenerala Rudena, ua uwa okoa ae la o Mine, i kau a mea o ka puiwa, me ka makaukau ana e holo, eia nae paa e aku la kona lima i ka hopuia e Matado, oiai hoi ua o Matado, i kulana mai ai ihope, o ia no oe o kekahi kanaka i houia mai kona aoao me ka pahikaua, aia ua mau nlea la, ke haka pono la ka laua nana ana maluna o ka helehelena 0 Kenerala Rudena, me ka piha i ka weliweli. No kekahi mau sekona lehulehu, aole e hiki ia Matado ame Mine ke oni ae, a i ole pane ae paha he hookahi huaolelo, ua lilo kela oili honua, ana aku o Kenerala Rudena, iloko o ka manawa a laua i moeuhane mua ole ai, i kumu e hoauheeia aku ai na noonoo maikai mailoko aku o laua, hookahi hana o ka noho mumule, elike me kekahi mau iole i paa iloko o ka umii, a e kakali aku ana o ka hookauia mai o ka make maluna o laua. No ka pua'i leo ole nui kekahi aku o na mea kglohe, i nee

hou mai ai o Keneiala Rudena imua, a ku iho la mawaena o Matado ame Mine, me ka hoomaka hou ana mai e kamailio: "Ea, owai olua e keia mau moo nahesa ino?" wahi ana me ka leo o fea mea piha ika inaina ame ka huhu. "Ma ka inoa o ke Akua, eia ka au ke hoopumehana nei ia olua e keia mau mea komohewa, a o ka hopena o ka'u pulama ana ia olua maloko o ko'u home nei, o ia ko olua hoolala ana, e lawelawe aku i kekahi karaima pepehikanaka maluna o ke keiki a kuu hoaloha, pela ka hoopoino pu ana i ke ola o kuu kaikamaliine, ka mea ioi aku mamua o kuu ola nei. Lapuwale o na lapuwale 1 "Alaila o keia iho la la anei ka kau mau mea i hoolala ai!" me ka huli ana mai o Kenerala Rudena imua o Matado me na maka hulili. "O keia anei ke kumu o kou noke ana mai i ke koikoi ia'u, e hooikaika aku e loaa mai ko Kuini ae, o oe kana kane e mare āku ai, ke kanaka i kahiko iaia iho iloko o na aahu o konā haku, me ko manao, ma ia ano e loaa aku ai ia oe ka hanohano, ka waiwai, mamuli o kau mau hana karaima? O na mea a olua i hoolala ai, o kela kekahi o na hana i oi aku ka ekaeka imua o ka eleele o ka inika, o ia ke karaima mare lehulehu, ame ke' karaima pepehikanaka." "Alaila ua maopopo anei ia oe na mea e pili ana i ko maua mau ano oiaio?" i pane mai ai o Matado, me ka leo o ke kanaka i ike i kona poino. "Alaila aole anei oe e kala ma keia wahi, a ua lohe pono oe i na olelo apau i kaihailioia mawaena 0 maua?" "Ua lohe pono au i na mea apau loa," wshi a Kenerala Rudena me ke ani ana ae i kona lima akau. "Mamuli o kau noi 1 keia po, e pili ana no kuu kaikamahine, ua hoopilikia loa ia mai kuu noonoo, oiai ua maopopo mua ia'u, ua lilo aku kona puuwai i ka mea okoa, no keia kumu, aole e hiki ia'u ke hiamoe, ahiki i ko'u haalele okoa ana aku ialoko o ko'u mmi, a hele mai la no ka hoomama ana i ko'u noonoo maloko nei o ka ululaau. "Mailoko mai o ko'u noho pouliuli, i oili mai ai ka malamalama i keia po mai ko 'olua mau. lehelehe ponoi mai, ua auhee loa aku na ao omamalu o na mea i hala mai ia'u aku, a ua maopopo loa, aole o'u kuleana i.keia kaikamahine ma na ano apau, a ua maopOpo pu no oia ka wahine mare a kekahi kanaka iloko o ke koloka b ka moo iiahesa, ōia no oe ka mea pepehikanaka." "Ke ike nei au, aole oe he keiki na kuu hoaloha, aka o Satana kou inoa pololei loa e pono ai ke kapaia āku maluna ou. O kuu mareia ana me ka makuahine o keia walīine, keia Kaikamahine ō ka Pouli, ka hua mailoko mai o ka opu o kekahi wahine ino, aole ia i ku i na kanawai o ka aina ame na kanawai o ke Akua. "Nolaila ke ike mai la olua, no ko'u lohe ana i na mea apau a olua i hoolala ai ma keia po. Pehea ke maopopo mai la anēi ia olua, ke poho wale o ko olua mau manaolana, no ka hiki hou ole ia oltta ke noho mai malalo o na kaupoku o kuu home? "E ku olua a hēle mai kuu alo aku, me he mau puaa e ae'a ana maloko o ka nahelehele. Ma keia alanui e moe pololei la no kahi o ka puka-pa, malaila olua e hele aku ai, a ina he wahi noonoo kanaka kekahi i koe iloko o ko olua poo, alaila o keia wale nc} ka manawa maikai loa no ka hookaawale ana mai kuu alo aku, a e loaa iho ka manao hoomaikai iloko o olua no ko'u ae ana aku ia'lolua e mahuka, aole hoi e haawi aku iloko o na lima, o na kanaka o ke aupuni, ka poe kupono loa na lakou e uku pono mai no ka olua mau karaima i hana ai. "Aohe manawa hou iho e hoohakalia ai, aka e ku a holo elike me ka mama i loaa i ko olua mau wawae, no ka mea iloko o na minuke elima mai keia 'manawa aku ina aole olua e hooko ana i ka'u kauoha, e kahea no au i na kauwa apau o ko'u home, a e hoike ae i ka'u mau mea i ike ai ma keia po, a e hoike aku imua o Pilipo Kuaina i kou mau ano oiaio maoli; nolaila o ka lohe ke ola a o ke kuli ka make!" "Alaila manao anei oe e hiki ana ia oe ke hooko i na mea apau au i kamailio mai nei?" i hoomaka mai ai o Mine e kamailio, no ka manawa mua loa. "Manao anei oe e ae aku ana maua e hookuu ia oe no ka hoala ana i na kauwa?" "Aole, aole loa! Auhea oe e Kenerala Rudena, manao anei oe, i kou oili ana mai me he kiu la, e hoolohe i na olelo no ko maua mau manaolana, e ae aku ana au ame kuu kane nei e hoolilo mai oe ia maua he pio nau? I lohe oe e kuu kenerala maikai, aole maua he mau keiki liilii au e kauoha mai nei e ku a hele mai kou alo aku, aka he mau aiwaiwa maua no na kualono o Sepania, e naka ai ko mau kuli ke lohe aku, o keia no o Toda Matado, a owau ka momi o Bacelona." "O oe i'o anei ka Moffii o Bacelona, a o ka moolelo a keia kanaka e kamailio ana ma kekahi po aku nei i hala, he moolelo oiaio loa ia?" wahi a Kenerala Rudena me ka piha hoowahawaha i kela mau mea. "Ae, owau i'o ua wahine nei," wahi a Mine me ka hele o na maka a. hulili, ke oni wale la no hoi kona kino, o ia no oe ona mea i uluhia ena uhane ino daimonio. "Owau i'o kela wahine, a o na mea apau a kuu kane nei i kamailio ai ma kana moolelo, ht mau mea oiaio loa ia. Owai keia o ka Madame Matado, ka Momi o Bacelona, ka Wahine e Kakali Ana; aka ua hoea mai nae i ka wa e pau ai ko'u kakali hou anā, hookahi a'u mea e nana aku nei, o ka papahi i ka lei o ka hanohano ame ka lanakila.'Hakalia no a pau kela mau olelo maluna ae i ke kamailioia aku e Mine, o ka manawa no ia o ua wahine nei, i lele aku ai maluna o Kenerala Rudena, elike me ke tiga maluna o ka hipa keiki, a iloko o ka imo ana a ka maka, hulali ae la kana pahi i ka malainalama o ka mahina, a inu aku la i ke koko o ke kenerala, ke hoke la ua wahine nei i ka hou i kana palii, me he puaa la kana e noke ana i ka pepehi, aole kela manao menemene a aloha paha iloko ona, aka ua nohoalii iho na uhane haukae apau o ka po maluna ona. ' Hookahi kumu holopono o kela hana a Mine maluna o ke kenerala, o ia no ka nanea maoli o Kfenerala Rudena, me ka noonoo ole ae no kekahi poino, a iloko o kona nanea, hakalia no a pa aku oia i ke kino o Mine, i ka wa o ua kaikamahine nei i Kblo aku ai imua me ka ikaika, ua kulana aku la oia ihope, me ka liina ana a hooku'i ke poo i ka pohaku. Qfiai oia e huli ana ke alo iluna, i hoomaka iho ai o Mine e hou iaia me ka pahi, aia hoi ke koko ke kaheawai la, ua like nae ia koko me ka ole ia Mine, ua hele mai la oia a hehena kohu wahine pupule, hookahi noonoo nui iloko ona, o ia no ka okioki liilii ana i ke kino o ke kenerala iloko o na apana lehulehu. I ka wa hoi o Matado i ike mai ai i ka hana ku i ka hoomainoino a Mine maluna o Kenerala Rudena, holo awiwi mai la oia imua, me ka hopu ana aku ma na poohiwi o kana wahine a huki aku la no kahi kaawale, ke noke la ua o Mine i ke kupaka 1 o a ia nei, me ka pāne ana mai i kana kane: "E hookuu ae oe e Matado. ia'u, i hoopau pono aku ai au i ka'u hana hoomainoino maluna o keia kanaka, nana i hoao e hoohoka mai ia kaua, no ka hoea aku i ka ,hookoia ana o ko kaua mau manaolana. E lilo anei ka'u mau hooikaika ana e kaa mai kona mau waiwai no'u, i mea poho wale ? Aole loa! Ke ike aku la anei oe i kona kaoko, he keu aku a ko'u hauoli i ka nana aku i ka ulaula o kona koko I £Aali i