| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | |
| | | Nupepa Kuokoa KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII . | | |
| | | Ka Nupepa Pookela o na
Nupepa Hawaii | | |
| | | Hoopukaia i na Kakahia
Poaha Apau | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | BUKE LXIII—HELU 43 NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T, H., POAHA, OKATOBA 23, 1924. NA HELU APAU, 6631 | |
| | | |
| | | Make Kekahi
Alikoa ma ka
Ulia Kaa Oto I Hooku'i Kona Kaa me ke Kumulaau Pela i Halawai ai me ka Poino MAKE MA KA HALEMA'I
O NA KOA MAHOPE MAI Na kekahi Mau Mea Elua i
Hoihoi Mai Iaia no Wai-
pahu e Lapaauia ai Mamuli o ka hooku'i ana o kona kaa otomobile, me kekahi kumulaau, ma ke alanui o Leilehua, he hapalua mile ka mamao mai Kipapa mai, mawaena o ka hora ehiku ame ka hora ewalu, o ka po o ka Poaono aku la i hala, i loaa ai na palapu kukonukonu maluna o ka Lukanela William Clinton McCarthy, a ma kela po no i make loa ai oia maloko o ka halema'i o na koa. Aole he poe i ike pono i ke ano o ka halawai ana o ke aliikoa me ka ulia poino, oia hookahi wale no maluna o kona kaa, i ka wa i hooku'i ai me ke kumulaau. Na kekahi mau mea elua oia o Tom Akase ame S. Uyeda, he mau kanaka hana no ka Hui Aila Union, i ike i ke aliikoa poino maluna o kona kaa, a hoihoi loa mai la iaia no ka halema'i ma Waipahu, a mai-lania aku i hoihoi loa ia ai no ka halema'i o na koa, a make no oia ma ko aumoe ana iho ma kela po; Ma ka manawa i loaa aku ai ke kaa a kela aliikoa e kau ana, ua pau ka makani oloko o ka laholio o ka huila akau, pela hoi me ko ka huila hema, aole he mau pilikia e ae o ke kaa, koe wale no kela wahi o ka hooku'i ana aku i ke kumulaau. Mamuli o kela ano o ke kaa, i koho wale ia ai, ua pa-hu ka makani o ka laholio o ka huliia hope o Ire kaa, mamua o ka loaa ana o ka ulia, no kela pa-hu ana, i pahu'a ai ka holo ana o ke kaa no aoao akau, ahiki wale no i ka hooku'i ana i ke kumulaau. HOPUIA NO KA HOIKE WAHAHEE Ma ka noho ana o ke kiure kiekie o ke Teritore, no ka noonoo ana i ka hihia o kekahi Pilipino nona ka inoa o Luis Tirona, i hoihoi ae ai kela kiure i kana hoike, ma ka Poaha aku nei i hala, e hoakaka ana no ka loaa ana he hoopii hoahewa e ku-e ana iaia, no ka hewa hoike wahahee. Ma keia hoopii hoahewa e ku-e ana ia Luis Tirana, e hoakaka ana ia, no ka hana ana o kela Pilipino i kekahi palapala hoohiki wahahee, o olelo ana no ka pololei ole o kana oleloike mua i waiho ae ai imua o ka aha, ma ka manawa e hooloheia ana ka hihia o Pablo Manlapit ame Cecilio, a i ahewaia ai laua. Mahope iho o ke kauia ana mai o ka hoopa'i maluna o Manlapit ame kona kokoolua, i hana ai kela Pilipino; i kekahi hoohiki, e olelo ana no ke ki-peia ana aku he $500 e John Oxiles, he makaikiu. Ua loaa aku mamuli o ka noii ana a ka Hope Loio Kalana Stafford, o Luis Tirona, kekahi o na Pilipino ekolu i hana i ka lakou mau pala-pala hoohiki, . e kakoo ana, i ke noi imua o ka aha, no ka hoolohe hou ia o ka hihia o Manlapit ame Basen. Ma ka hoakaka a ka Hope Loio Kalana Stafford, o kela kekahi o na palapala hoohiki hoopunipuni, no ka mea o kekahi mau Pilipino, i hoakakaia maloko o ka palapala hoo-hiki, aole ma Oahu nei, ma ka manawa i oleloia ae ai, no ka ukuia ana aku o ka elima haneri dala, ma ke ano ki-pe. KU KA AHANUI WAIALEALE
WAHINE MA KAUAI Ma ke ahiahi o ka Poalima o ka pule aku la i hala, i kukuluia ai
he Ahahui Wahine no ka Ahahui
Waialeale ma Kauai, o John. K
Kekuewa ka mea nana i kukulu, me
kona mau hoa hele, na lunanui o ka
Ahahui Wahine, o ke Ahahui Luna-
lilo mai Honolulu aku nei.
Ma ke kukuluia ana mai la o keia
ahahui hou, he kanakolu-kumamaono
ka nui o kona mau lala, e hooma-
huahuaiia aku ana nae na lala, elike
me ka loihi o ke ku ana aku o ka
ahahui. | | |
| | | Ahewaia Elua Mau Pilipino no Ke Puhiahi Lokahi na Kiure ma ka Lakou Olelo Hooholo no ko Laua Pili i ka Hewa NA KEKAHI PILIPINO I HUAI I KELA HANA Elua Mau Pilipino na Laua i Puhi i ka Mala-ko i ke
Ahi ma Ewa ae Nei Mahope iho o ka hooloheia ana o ka hihia o. kekahi mau Pilipino elua, oia O Cecilio Basan, ke kakauolelo o ka ahahui uniona o na Pilipino, a o kekahi hoi o na alakai olohani, ame Gregorio de la Cruz; he limahana olohani no ka mahiko, imua o ke kiure o ka aha a ka Lunakanawai Kaapuni Banks, i hoopuka mai ai i kela kiure i kana olelo hooholo, no i ka pili o ka hewa puhi kolohe i ka mala-ko ma Waipio, Ewa, Oahu, ma ke degere ekolu, ma ka Poaono aku la i hala, a ma ka Poalua nei, i kauia mai ai ka hoopa'i maluna o laua e ka aha. No na hora elua a oi aku ka noonoo ana o ke kiure i kana olelo hooholo, a no kekahi mau manawa lehulehu, o ke koho baloka ana o ke kiure, ua ku he umikumamakahi ma ka aoao ahewa, a hookahi ma ka aoao hookuu; aka ma ka hoomau ani i ke koho baloka, i huli mai ai ka mea hookahi ma ka aoao hookuu, a pau loa na kiure he umi-kumamalua, i ke koho ma ka aoao ahewa i ua mea i hoopiiia. O ka hoike ano nui ma ka aoao o ke aupuni, no ka lawelaweia ana o ka hana puhi kolohe i ka mala-ko i ke ahi oia o Estaban Ferandez, kekahi o na Pilipino i hoopii pu ia me na mea i ahewaia, aka i lilo nae i hoike ma ko ke aupuni aoao. Wahi a keia hoike, oia ame de la Cruz, ka i hele pu e puhi i ka mala-ko i ke ahi, malalo o ke kauoha a Cecilio Basan, me ka haawiia ana aku ia laua he ekolu mau poki kukaepele, ame elua dala. Ua hoole loa nae o de la Cruz ame Cecilia Basan, no ko laua komo ana iloko o kekahi hana ohumu e puhi i ka mala-ko, a oiai e hooloheia ana ka hihia, i ikeia ai ka hoopunipuni o kekahi hoike ma ka aoao o na mea i hoopiiia, no ia kumu, i hopuia ai oia no ka hoike wahahee e ka Loio C. K. Quinn, ka loio o na lawehala. He hoike hou ae kekahi no na mea i hoopiia, i hopuia, i kona wa i ikeia mai ai e na makai, malalo o ke kumu hoopii he aihue ame ka powa. O de la Cruze ka Pilipino o ka hoopaaia ana maloko o ka halepaahao no na la he 54, me ke kumu hoopii ole, e ka Makaikiu Kellett, a no ia hoopaaia ana, i ala mai ai he kumu hoopii e ku-e ana i ka Makaikiu Kellett, me ka hoolohe ole ia o kela hihia. Ua hookolokolo mua ia o Cecilio Basan me Pablo Manlapit, no kekahi hewa okoa, me ko laua hoopa'i-ia ana, e noho maloko o ka halepaahao, mai ka elua makahiki ka haahaa, a i ka umi makahiki, ke kiekie; a hui pu iho la me keia luhia, ua lawa ia, i uku pana'i kupono, no ka haoa ana e hoala i ka olohani iwaena o na limahana Pilipino o na mahiko. WAIHOIA NA HIHIA O NA KOA I KA OIHANA KOA Mamuli o ka aelike ana mawaena o na luna oihana o ke Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei, pela hoi me ka, loio kuhina o ke Teritore, i hooholoia ai, o na hihia apau e pili ana i na koa, ma keia mua aku, e waihoia ana na ka aha hookolokolo o ka oihana koa, e hoolohe i ko lakou mau hihia, e kau mai i na hoopa'i, elike me ke kanawai. Ma keia waiho ana aku la na ka aha hookolokolo o na koa, e hoo-lohe i na hihia i pili i na koa, ua manaoia, e hikiwawe loa ana ka lawelaweia o na hihia maihua o ke kaa ana na na aha hookolokolo kuloko nei, aka nae, ma kekahi mau hihia liilii, e laa ka hakihaki ana i na kanawai pili i na kaa, ame na hihia e ae, e waihoia ana no na na aha hookolokolo kuloko e hoolohe ia mau hihia. Ina e hakihaki ana na koa i kekahi mau kanawai, ma na mokupuni like ole, alaila e hookolokoloia ana no lakou, ma na mokupuni i hanaia ai ka hewa. He mau hihia kekahi no kekahi poe koa, i hoolohe ole ia o na aha hookolokolo kuloko, ua pili ke karaima pepehikanaka ame ka laweola, pela hoi ka aihue ma ke degere ekahi, akahi nae a hoea mai i ka hooloheia ana o kela mau hihia, ua waihoia aku la imua o ka aha hookolokolo koa. | | |
| | | OKIIA EHA KEIKI LIILII I KA PAHI E KA PILIPINO Ma Kekaha Kauai i Hanaia ai Kela Karaima me ka Make Ana Elua Keiki—Pakele Aku ke Ola o Elua Keiki ma ka Apua | |
| | | WEHEIA KA HOIKEIKE FEA TERITORE MA KA POAKAHI NEI Huliamahi ka Lehulehu no ka Ike Ana i na Hana Hoikeike ma ke ao Ame ka po— Ku i ka Nani na Hana Hoikeike | |
| | | HALAWAI KA LOIO AMERIKA CARDEN ME KA MAKE ULIA Piholo Oia Iloko o ke Kai ma Waimea ae Nei
Oiai e Auau Ana ma ka Auwina la Sa-
bati i Hala—Aole i Loaa ke Kino | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | | | | | | | Me ka ua kilihune liilii e puhiia
mai ana. e ka makani ma ke kaka-
hiaka o ka Poakahi nei, i weheia ae
ai ke Kahua Hoikeike Fea o ke
Teritore mawaho ae nei o Kapahulu,
ma ka hora eiwa o kela kakahiaka,
me ka hoea aua o ka Hope Kiaaina
Raymond C. Brown, ke Konela R.
M. Schofield, ka Meia John H. Wil-
son, ame na komite Iike ole o ka fea,
na luna oihana o ie aupuni, awe na
aliikoa; kiekie o ka oihana kaua ame
ka oihana koa, ka, lehulehu no hoi
o ka poe makaikai, no ke kahua hoi-
ikeike.
Maloko o kela ame kela hale, i ku-
kaluia, no na mea hoikeike o kela
ame keia ano, e ahu mokaki mai ana
na. mea hoikeike, na meakuai, na
mea hoohauoli, a ma ke ano nui ke
olelo ae, na mea no apau e hialaai ai
ka noonoo, ua hoakoakoaia mai a
kokoke i kahi hookahi.
No kela ake nui no e ike i na
hana hoikeike like ole, aole i kakali
iho kekahi mahele nui o na maka-
ainana, a na hora o ka auwina la,
ka manawa i hookaawaleia ai no na
hana hoikeike kaulia ame kau pi pi
ahiu; aka aa hoea mua lakou noloko
o ke kahua hoikeike, i loaa ai ka
manawa nui, e hele makaikai ai ma
kela ame keia wahi.
I ke komo ana maloko o ke kahua
hoikeike aohe manao hou ana e
hoi no ka hale e ai ai i, ka aina
awakea, aia maloko olaila na meaai
o na ano apau, aia malaila kekahi
lanai nui i kukuluia, e ka ahahui
o ka Home Hoohanau Keiki Kapio-
lani, me na meaai Hawaii; he oiaio
i ka hiki ana i ka libra umi-kuma-
malua o ke awakea i momoku aku
ai kekahi heluna nui o na malihini
ame na kamaaina maloko o kela
lanai, no ka ai ana i ko lakou aina
awakea, a e malama mau ia. ana
ho luau i keia ame keia la, ahiki i
ka Ia hope o ka fea.
Na Hana o ka Auwina la
Elike me ka maa ma na hana ano
nui o keia ano, ua malamaia he kai-
huakai o ka poe kaulio, na kaa oto-
mobile, ka poe holo pa-u, mailalo
mai o Aala Paka ma ka hora ekahi a
oi o ka auwina la, ua hele na alanui
a piha i ka poo makaikai, me ka
nani i ka nana aku i ka hiona o kela
huakai, me na wahine holo pa-u, e
hoikeike ana i ko lakou kulana hie-
hie, ame ka pulelo o na pa-u.
Ma ka hora elua a oi o ka au-
wina la, i hoea ai ka huakai no ke
kahua hoikeike fea; na kaa oto-
mobile heihei ma kekahi alanui, a o
ka poe hololio hoi, ame ka poe hoIo
pa-u ma kekahi alanui, malalo o ke
alakai ana a ka Bana Hawaii ma-
luna o ko lakou kaa.
I ke komo ana o ka huakai iloko o
ka paka, i hoomaka ai o Mr. J. K.
Mokumaia e hoikeike i ka poe holo
pa-u, ma ke kuupau ana i ka holo,
maloko o ke kahua i hookaawaleia
mamua aku o kahi e nohoia ana e
ka poe makaikai, he pulelo mai
hoi kau o na pa-u i ka makani,
e hoihoi hou mai ana i na
hoomanao ana i na hana o kela au
kahiko i hala.
Ma ke poo hoi o na keiki pani-
olo hoohei pipi o na lahui like ole,
ko lakou alakai Eben P. Low, iloko
o ko lakou kahiko o na keiki o ke
kipukaili, i ukaliia aku e Miss von
Tempsky, ke kaikamahine kaulio
ahiu o Maui ame Miss Trickey, ke
kaikamahine kaulio kaulana o ke
ao nei; mai Amerika mai.
Kau Pipi Ahiu
No ka pomaikai o ka poe makai-
kai i hoikeike ae ai o Miss von
Tempsky, i kona makaukau, ma ke
kau ana maluna o kekahi pipi ahiu;
iloko o ka owala o ka pipi, he mea
ole wale no ia i kela kaikamahine,
ahiki i kona lele okoa ana ilalo,
iloko o na leo huro o ka lehulehu.
O Alec Tripp o Haleakala, ke-
kahi mea i hoikeike ae i kona ma-
kaukau ma ke kau ana iluna, o ke-
kahi lio ahiu, me kona nokeia i ka-
pa'ipa'i, i kau a mea o ka hiki ole
i ka lio ke kiola iaia mailuna aku
o kona kua.
Hoikeike Oto Heihei
O kekahi o na hana hoopihoihoi
noonoo ma kela auwina la, o ia no
ka hoikeike ana o na kiakaa mai
Amerika mai, i ka holo o ko Ia-
kou mau kaa oto heihei, he ku i ka
menemene ke nana aku, i kau a mea
o ka holo, me ke ku o ka o a o ka
lepo iluna.
Ua hoikeike pakahi ia kela mau
kaa heihei apau, me ka hiki ole ke
hoomaopopoia, ka oi aku o ka mama
holo imua o kekahi, koe wale no ko | lakou mama, ka mea i ike mau ole
ia ma Hawaii nei.
Na Hana o ka Po ,
Ma ka po ana iho e kela la hewa
ua mea he kanaka, i ka piha o ke
kahua hoikeike, mi kahi o na kau-
kani ka nui; me he mea la ua unuia
aku na kauaka apau o ke kulana-
kauhale nei no kahi hoikeike.
O na alanui keia e hoopunl ana i
ke kahua hoikeike, ua hele a piha i
na kaa otomobile; iloko nae o ia
piha, ua maalahi na hoohana ana
ame na hooponopono ana a ka oi-
hana maikai me ka pilikia ole.
Mamua ae o ke kahi ana o ka
hora ehiku ma kela po, ka manawa
e malamaia ai ka hoikeike, no ka pae
ana mai o- ka Moi Kamehameha 1
no Oahu nei, me kona mau pukaua,
ua hele oloka o ka paka a piha, ma
na wahi e pili ana i ke alawai oki,
ma ke komo ana aku iloko o ka
paka.
Oiai ka lehulehu e kakali aaa o
ka ike aku i kekahi hi ono o kela
au kahiko i oili mai ai ka auwaa o
Kamehameha, oiai hoi o Kameha-
meha, e kahiko ana i kona ahuula,
me kona papale mahiole ame kana
ihe, iloko o ke kulana kapukapu o
ke alii nui o Hawaii nei, a maluna
o na waa e. ae, kona mau ukali;
elike me ia i manoia aku ai o kona
ano ia o ka pae ana mai i. Oahu
nei, i ka makahiki 1795. Ua kahi-
koia na ukali apau o ka Moi Kame-
hameha, elike me ko Iakou kulana,
ma ke koko, a ma ka lakou oihana
iho.
O kela hoikeike, o kekahi ia o na
hiona, i ike ole ia ma na wahi e ae
o ka honua nei, ma Hawaii nei wale
no.
I ka hoea ana mai o ka auwaa o
Kamehameha no kapa o ke kahua
hoikeike; i lele mai ai o Kameha-
meha me kona mau ukali iuka o ka
aina, A malalo o na kumulaau ohai,
i kukala ae ai oia i kona Kanawai
Mamalahoa, "E hele ka luahine
ame ka elemakule a moe i ke ala
me ka hoopilikia olo ia."
Hoikeike Hoolele Kukui
E ukali aku ana i ka hoikeike no
ka pae ana mai o Kamehameha i
Oahu nei, na hana hoolele ahi-kao,
me ka hoolele kukui uwila; he ku
maoli kela hana i ka nani, i oi ae
i na hoikeike o kela ano i malamaia
ma Hawaii nei mamua aku. nei.
E hooleleia ana na ahikao iluna
o ka lewa, a i ka wa e pa-hu ae ai,
o ka wa ia e helelei iho. ai na huna-
huna-ahi o na mea like ole, me ka
hoolele ana aku o na kukui uwila,
malalo o ka hoohana ana a ka oi-
hana koa, he mau kukui uwila me
na waihooluu anuenue.
Ua hiki ke ikeia mai na kukui
uwila ame na ahikao mai na wahi
like ole mai o ke kulanakauhale nei.
Mahope o kela mau hana hoikeike,
i hoohala ai ka lehulehu, ma ka hele
ana e makaikai maloko o na hale
like ole, i hoahuia ai na meahoike-
ike, mai ko Amerika mau mea hoike-
ike mai, a i ko Hawaii nei.
No hookahi pule holookoa e ma-
lamaia ai keia hoikeike fea, me ka
loli mau o ka papa kuhikuhi o na
hoikeike i kela ame keia auwina la,
pela hoi ma ke po ana iho.
Ma ka aoao o na komite na lakou
i hoomakaukau i keia hoikeike fea,
pela hoi me ka Hope-Kiaaina Brown,
aole a lakou mea e ae e kamailio ai,
o ka holopono wale no o na hana
apau i hoolalalaia; a ua komo pu
aku hoi ka lehulehu iloko o ia ma-
halo, ana, aole wale no, no ke ku i
ka nani ame ka nui o na mea hoike-
ike, aka no ka piha pu kekahi i ka
poe makaikai, me ka pakuwa ole, i
ka hele ana e nana i na mea hoike-
ike.
Oia o keia ka manawa mua loa. i
weheia ai ka hoikeike fea ma kela
kahua, ua manaoia, e oi loa aku
ana ka holopono o na hoikeike ma
keia mua aku, mamuli o ka loaa
ana he manawa nui kupono, e hoo-
ponopono aku ai i kekahi mau hema-
hema liilii i ikeia ma keia maka-
hiki. Ma ka hookuku kinipopo peku
wawae mawaena o na keiki o ke
Kula Kamehameha ame ka Mc-
Kinley, i malamaia ma ke kahua
paani o ke Kula Kamehameha ma
ka auwina la o ka Poaono aku nei
i hala, ua kaa ka lanakila ma ka
aoao" o ia keiki o Kamehameha, me
na helu he iwakalua, i ka huakaka
ma ka aoao o na keiki o ke Kula
McKinley. | | | | | | | | |
| | | | | | | | | | Ma Kekaha, Waimea. Kauai, ma ka auwina la o ka Poalua o ka pale aku la i hala, i hanaia ae a kekahi karaima ku i ke weliweli ame ka manaonao e kekahi Pilipino mamuli o ke okiia ana o kekahi mau keiki liilii me ka pahi oki-ko, ia Iakou e huli hoi ana no ko lakou mau home mai ke kula aku, a hookahi o kela mau keiki i make maloko o ka halema'i o Waimea a nalowale ke kino o kekahi keiki uuku i manaoia no nae ua make, a pakele mahunehune aku hoi ke ola o ke kahi mau keiki elua. O ke keiki i make maloko o ka halewa 'i o Kasei Miyashiro kona inoa a nona hoi na makahiki he umi Ua okiia kona helehelena ame ke poo i ka pahi, a mamuli o ke kukonukonu loa o kona mau poino pela oia i make ai. O ke kaikuahine o kela keiki, nona ka inoa o Hisako Miyashiro, oia pu kekahi i okiia i ka pahi, eia nae aole i loaa kona kino, a ua manaoia ua halawai pu oia me ka make. O na keiki hoi i pakele mai ko laua, mau ola ma ka apua, oia o Manuel Souza, nona na makahiki he umi-kumamalua ame kona kaikuahine o Mary Souza ka inoa, nona na makahiki he umi. Ua moku no ka helehelena ame ke poo o Manuel Souza i ka pahi, eia nae aole i kukonukonu loa kona poino, a ma na poohiwi hoi kahi o Mary Souza i moku i ka pahi, me ke kukonukonu ole no nae o kona pilikia, pela iho la i palekana ai ko laua mau ola. Ka Moolelo o Kela Karaima. Ma ka olelo a na keiki i pakele ko laua mau ola, e hoi ana ka lakou no ko lakou mau home, mahope o ka pau ana o ko kula ma kela la, ma ke alanui mauka o Kekaha, mawaena o na aina i kanuia i ke ko. Iloko o ko lakou naa ea i ka hele, i halawai aku ai Iakou me kekahi Pilipino e paa ana he pahi oki-ko iloko o kona lima. Me kekahi kumu maopopo ole, koe wale no ka hoohalua ana o kela Pilipino i ko lakou mau ola, ua hoomaka mai la kela Pilipio e oki i kana pahi maluna o ke kaikamahine Kepani nona ke kino i nalowale, a wahi a Mary Souza, ua hoomaka kela kaikamahine Kepani e holo no-loko o ka aina ko; o ka mea kupaianaha nae aole i loaa aku kona kino, i ka wa i huliia ai mahope mai. Mahope iho o ka hooko ana aku i ke karaima maluna o kela kaikamahine, i hoohuli ae ai ka Pilipino i kana pahi, maluna o ke koena mai o na keiki. I ka wa i moku ai o Manuel Sou-ra i ka pahi oki-ko a ka Pilipino, ua hoomaka aku la oia e holo, a he hookahi mile paha ka mamao o kela holo ana aku ana, ua hina iho la oia ilalo, i kau a mea o ka nui o kona poino. No kona kaikuahine hoi, ua holo pololei loa oia no ko laua home, a hoike aku la i ka mea i hanaia maluna o lakou. Hoomaka ka Huli Ana I ka manawa i ku'i aku ai ka lohe no kela karaima ku i ka weli-weli i hanaia, ua hoea koke mai la na kokua iloko o ka manawa pokole loa me ka ho 'iho 'i ia ana o na keiki poino noloko o ka halema'i o Waimea, a ma ka hapalua o ka hora "ono o ke ahiahi ana iho, i make ai o Kasei Miyashiro, a no na keiki a ae, ua hoihoiia aku no ko laua home, mahope o ka haawiia ana aku o na lapaau ana no ka hoopakele ana i ko laua mau ola. Ua hoopioloke koke ia ka noonoo o na mea apau mamuli o kela karaima a iloko o ka manawa pokole, i hoomakai a ai ka huli ana maloko o na aina ko, no ka Pilipino pepehi-kanaka, a no ke kino o ke kaika-mahine Kepani o ka nalowale ana. Mai kela manawa mai ahiki wale no i kekahi la ae, ua hoomau ka huli ana a na makai ame kekahi poe lehulehu e ae, no ka Pilipino pepehikanaka, ame kekahi kaikamahine Kepani. Ua pau na mala-ko i ke kuekaaia, a no ka loaa ole, i lawelawe okoa ia ai na hana hoao, BO ka huli ana ia loko o kekahi luawai hooki 'o, ma kahi e kokoke ana, i kela wahi i hanaia ai o ke karaima. Loaa ke Kino Make o ka Pilipino Ma ka hoomau ana nae i ka huli, i loaa aku ai ke kino make o ka Pilipino pepehikanaka, ua papaa i ke ahi, maloko o kekahi mala ko, i puhiia i ke ahi, ma ke kakahiaka o ka Poaha mai, he ahi ho; i ma- | naoia, na kela Pilipino ponoi no i
puhi.
Hookahi kumu o ka loaa ana o ke-
kino make o kela Pilipino, mamuli
o ka hae o na ilio. Ma kahi kokoke
i kela Pilipino, i loaa aku ai he
pahi oki-ko, i hele a hauka e ke
kuau i ke koko.
O Mary Souza, ka i maopopo loa
i ka helehelena o ka Pilipino pepe-
hikanaka, a nana i kulukulu i ka
hale i noho ai o kela Pilipino. Ma
ka hookoloia ana aku a hoea no
kona hale i noho ai, aole kela Pi-
lipino malaila, a na na Pilipino
e ae, i hoike mai, no ka nalowale
ana o kela Pilipino mai ka po mai
o ia Poalua, ahiki wale no i ka loaa
ana aku o kona kino make.
He mau Pilipino kekahi i hopuia
malalo o na kumu hoohuoi, eia nae
ua hookuu hou ia mahope mai, i ka
wa i maopopo ae ai ka mea nana
kela karaima i hana.
LOAA KE KINO O KE KAIKA-
MAHINE UUKU. O ke kino make o ka ekolu o na
keiki liilii, i okiia ai i ka pahi e
kekahi Pilipino, ma Kekaha, Kauai,
elike me ka meahou no kela pepe-
hiia ana e puka aku nei ma keia
pepa, ua loaa mai nei ia, maloko o
kekahi mala-ko, ma ke kakahiaka
o ko Sabati aku la i hala.
Ua hoomau na Kepani i ka huli
ana i kola kaikamahine uuku, nona
ka inoa o Fusako Miyashiro, ahiki
wale no i ka loaa, ana aku o koua
kino, ma ka hora ewalu o ke kaka-
hiaka o kela Sabati, iwaena o ke-
kahi mala-ko.
O kela mala-ko, o ka loaa ana aku
o ke kino make o ke kaikamahine
Kepani uuku, ma kahi i aneane e
piha ka mile hookahi, mai kahi mai
i hanaia ai o ke karaima.
Ma na mea i kohoia, i ka wa i
okiia ai o ke kaikamahine uuku i
ka pahi, ua hoomaka oia e holo
iloko o ka malako, ahiki i kona
hina ana ilalo, waiho malie, a no
kona loaa koke ole ana aku i ka
poe huli, pela oia i make ai mahope
mai. Maluna o ke kino o kela kaika-
mahine, i ikeia ai kekahi moku pahi
nui mahope o ke kua.
Ua make ke kaikunane o keia
kaikamahine maloko o ka halema 'i,
mahope o ka hoihoiia ana ilaila, e
lapaau ai; a ua pakele hoi ke ola
o na keiki Pukiki elua, no ke kuko-
nukonu ole o ko laua mau poino. OI HOU AE NA MANA KOHO MA
OAHU NEI Mahope iho o ka paa ana o ka
buke hoopaa in oa o ka poe kupono i
ke koho baloka no ke Kulanakauhale
a Kalana o Oahu nei, i ikeia ai,
ua oi hou ae ka nui o na mana koho
i keia manawa, mamua o ka heluna
ma ke kau koho baloka wae moho
aku nei i halaa.
O ka heluna nui o na mana koho,
no ke kau koho baloka o Novemaba
e hoea mai ana, no ka apana eha
ame ka apana elima, he 19,956, he
44 wale no baloka i koe, alaila piha
ka iwakalua kaukani.
Ma ke koho baloka o na luna oi-
hana o ke Kulanakauhale a Kalana,
i ikeia ai ke kiekie loa o na mana
koho baloka, he 10,264, ua haule iho
nae kela heluna malalo i keia ma-
nawa. Ma ka apana eha ka nui aku o na
mana koho, ua like pu me 11, 352, a
ma ka apana elima hoi, he 8604 ka
nui o kolaila mau mana koho, ua
like pu me 2748 ka oi ae o na mana
koho o ka apana eha:
Ma ka mahele koho o Manoa o
ka apana eha, ua oi aku ka nui o
na mana koho baloka wahine, ma-
mua o na kane, he 511 wahine a he
442 kane.
Ma ka mahele hoi o Waikiki, ma
ke alanui Kalakaua ame Keoni Ena,
o ka mahele oi loa aku ia o ka nui
o na mana koho, he 1165, a ukali
aku ka mahele elua ma Kaimuki,
me ka heluna mana koho o 1035.
Ma ka apana elima hoi, o ka ma-
hele nui loa o na mana koho i keia
kau, o ia ka mahele eiwa, he 1004
ka nui o na mana koho, a ukali aku
ka mahele umi, me ka huina o na.
mana koho be 914. No ka ua o ka po o ka Poakahi
nei, a hui pu iho hoi paha kekahi,
me ka pau o na kanaka i ka hele e
makaikai i na hana hoikeike o ka
fea, aole he mau halawai a na moho
Repubalika i malama ae ai ma na
wahi i hoolah a ia no kela po. | | | | | | | | | | | | | | | Imua ponoi o kona oliana ame
kona mau hoaloha, i piholo ai ka
Loio Amerika William T. Carden,
iloko o ke kai malalo ae nei o Wai-
mea, ma ka auwina la o ke Sabati
aku la i hala, me ka lilo o na hoo-
ikaika ana e huli no kona kino, i
hana poho wale.
Ua hooikaika kekahi poe koa, e
hoopakele ae i ke ola o ka Loio
Amerika Carden, ma ke kii ana i
kekahi kaula, a kiola aku iaia, no
ia, pokole nae e o ke kaula, aole i
lihi launa aku i kahi a Mr. Carden
e lana ana iloko o ke kai, me kona
laweia ana aku nae e ke au iwaho,
i kela ame keia manawa.
Ma ka hora ekahi o ka auwina
la o kela Sabati, i hoea aku ai ka
Loio Amerika Carden, kana wahine
ame ka laua mau keiki liilii elua
me ka laua mau malihini, o John
Daly ame kana keiki o Wakinekona
no ko laua home kuaaina ma Wai
mea. Mohope o ka hoohala ana i kekahi manawa ma ka home, a i ke kani ana o ka hora eha a oi o kela auwina la, i hele ai ka Loio Amerika Carden, e auaukai, me kona au ana no kahi hohonu o ke kai, e haki mai ai ka nalu. He okaikai kela auwina la, me ka nunui o na nalu, me ka ikaika pu hoi o ke au; a mahope o ka hoo-hala ana he hapalua hora iloko o ke kai, ua ike aku la ka poe e nana aku ana mai uka. aku o ka aina, ke kau ana ae o Carden i kona lima, iluna o ka lewa no elua manawa. Ua noonooia aku kela kau ana ma o kona mau lima, ma ke ano he hoailona no kona paupauaho, a e makemake mai ana oia i kekahi mau kokua, he man haole koa luina ame kekahi poe lehulehu e ae kouka o ka aina i kela manawa, aole nae e hiki i kekahi o lakou ke aa aku e au no kahi e lana ana o Carden, o ka hana hiki ia lakou, o ia no ke kii ana i kekahi kaula, a kiola aku la iloko o ke kai, aohe, nae he waiwai i ikeia no kela kaula, no ka | mea he pokole loa a ke hoomamao
mau aku la o Carden iwaho o ka
moana. Hoounaia he Mokulele e Huli
Oiai na mea apau e ku aku ana
nana i ka laweia o ka loio Amerika
Carden e ko an nowaho o ku moana,
me ka hiki ole i kekahi o lakou e
lawelawe aku i ka hana e hoopakele-
ia ae ai koaa ola, na holo okoa mai
la kekahi koa luina no Waialua, a
kelepona aku la i Leilehua, no. ka
hoouna ana mai i kekahi mokulele,
no ka huli ana i ka mea poino.
Aole i hoea koke mai kela moku-
lele ahiki i ka poeleele ana; ua hoo-
una pu in no hoi he eha mau waapa
Kepani e huli ma kela ahiahi, me
ka hooleleia o na kukui hoomalama-
lama iloko o ke kai, eia nae aole he
ikeia o ke kino o ka Loio Carden,
ahiki wale no i ka hoopau okoa ana
o na mokulele ame na waapa Kepani,
i ka huli ana ma ka po ana iho,
Ua hoopuiwa loa ia ka manao o na
hoaloha lehulehu o Mr. Carden, i ka
manawa i pahola ae ai ka lono kau-
maha no kona halawai ana me ka
poino, no ka mea o ka Loio Amerika
Carden, kekahi kanaka opio, i make-
make nui ia, a i mahalo nui ia no
hoi e ka poo apau i kamaaina iaia.
He Kamaaina Oia
Ma Honolulu nei ia Loio Carden,
i hanauia ai ma ka la 3 o Maraki,
o ka 1888, a i ka makahiki 1916, i
mare ai oia i ka wahine, me ka
hanau ana mai he elua mau keiki
na laua. He hoahanau kona i koe
iho la mahope nei, oia o Edward W.
Carden, ke kokua uku dala o ka
Banako o Hawaii.
Ma Honolulu nei no kona wahi i
hoonaauaoia ai, a ma ke Kula Nui
o Kaleponi ame ke Kula A'o Kana-
wai o Harvard.
He Hope Loio Kulanakauhale oia,
malalo o ka Loio Kulanakauhale
Brown, a he lunahoomau no ka
papa komisina o na hana o ka lehu-
lehu no elua kau, aka ua waiho aku
nae i kela kulana hope, i kona ma-
nawa i hookohuia mai ai i loio no
ka aha Amerika maanei nei. | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | HOOKIEKIEIA AE KEKA-
HI MAU MAKAI KAHIKO 1 kulike ai me ka olelo hooholo
i aponoia e ka papa o na lunakiai,
e ae ana i ka Makai Nui Trask, e
hookohu aku i mau makai hou, no
ka hoomahuahua ana ae 1 ka
puali makai o Honolulu nei, i hoo-
kiekie ae ai ka Makai Nui Trask
ia Frank Kauahi, mai ka makai
kuhuina mai a i ke kulana loea
kuni manamanalima.
Mamuli o ka lawelawe mau o
Frank Kauahi i kela bana kuni ma-
namanalima, i kona wa e noho ma-
kai ana, i manao ai ka Makai Nui
Trask, e hookiekie ae iaia, no ka mea
ua lawa kona makaukau ma ia hana.
Ua hookiekieia ae o Ben Kalani
mai ke kulana kakiana mai o ka
halewai a i ke kulana makai no ka
aha. Ua hookiekieia ae hoi o Puna
Liwai, mai ke kulana makai kuliu
ina mai a i ke kulana kakiana no
ka halewai.
Ua hookohuia aku o Nicholas Hoo
pii no ke kulana kakauolelo maloko
o ke keena o ka makaikiu, a ma ka
la 8 o ka mahina ae nei o Novemaba
e lawe ai oia i kela oihana.
Ua hookohuia aku o Elia Nahulu
i makai no Lualualei, Waianae, he
kulana hou loa keia, akahi no a
loaa he makai no. kela wahi.
No ka hoopiha ana aku i na ma-
kalua, o ka poe i hookiekieia aku
la, e hookohu aku ana ka Makai
Nui Trask, maiwaena mai o ka poe
i aponoia no ka oihana makai, e
kakali nei o ka loaa o na wahi ha-
kahaka. Ma ka Poaono aku la i hala i
hoopuka mai ai na kiure o ka aha
a ka lunakanawai Kaapuni Banks,
i ka olelo hooholo, e ahewa ana i na
Pilipino elua, o ka hoopiiia ana, no
ke puhi kolohe i ka mala-ko, ma-
lalo ae nei o Ewa, a ma ka Poalua
iho nei, i kauia maiai ko laua hoo-
pa'i. | HOAHEWAIA NA PILIPINO
PUHI MALAKO E KE KIURE Hoahewaia o Cecilio Basan ame
Gregorio de la Cruz, na Pilipino
olahani i hoopiia ae ai no ke puhi
ana i ka malako o ka mahiko o Wai-
pahu ma ka anemoku o Waipio, ma
Ewa ae nei, ma ka Poaono aku la
i hala, e ka papa, kiure a ka Luna-
kanawai James J. Banks, mahope
o ka paa ana o ka papa kiure iloko
o ka rumi no ka noonoo ana i kana
olelo hooholo no elua hora a oi a
hoihoiia ae ka olelo hooholo i ka
aha. Ma ka hora 2 o ka auwinala
Poalua nei i kauia aku ai ka hoopai
paahao maluna o lana.
Ma ka Poakolu mai o ka pule aku
la i hala ka hookolokoloia ana o keia
mau Pilipino, a mahope iki iho o ka
hora 2 o ka auwinala o ka Poaono
aku la i hala ke komo ana aku o ka
hihia i ka papa kiure.
He ekolu mau Pilipino i hoopiiia
ae no keia hewa hookahi, aka nae,
ua ae o Estaban Fernandez i kona
hewa a ua lilo oia i hoike ma ka
aoao o ke aupuni, oia ka hoike koi-
koi ma ka aoao o ke aupuni e kue
ana ia Basan ame De la Cruz.
Ma ka Fernandez oleloike imua
o ka aba ma kona manawa o ka
ninaninauia ana, oia pu kekahi i
hele me Basan ame de la Cruz ahiki
i ka malako ma ka po o Iune 11 no
ke puhi ana i ka malako mamuli o
ka Basan kauoha, na Basan i haawi
aku iaia i kekahi mau poho ahikoa
ekolu ame $2.
Ma ka ninauia ana o Basan ame
De la Cruz e ka Loio Stafford na
hoole loa laua i ko laua komo pu ana
e puhi i ka malako ma ka po o
Iune 11 wahi a laua i ka hale no ka
laua kahi i hiamoe ai ma ia po.
No 54 mau la ka hoopaaia ana e De la Cruz maloko o ka halepaahao,
no ia hoopaa loihi ia ana ona i
hookomoia ae ai he hoopii e kue ana
i ka Makaikiu Kellett he hihia i
hoolohe ole ia mamua o ka lunaka-
nawai hoomai i keia la.
Ma kekahi manawa kokoke aku
nei i hala ke ahewaia ana o Basan
me Manlapit no ka hewa ohumu
a i hoopaiia mai ai e ka aha mai
ka elua a ka umi makahiki paahao.
Ua hoohalahalaia keia hihia imua
o ka aha kiiekie. | | | | | | | | | |
| | | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
