| | HE MAU MAKAO HOALOHALO-
HA NO KUU LEI ALOHA, MRS.
EMMA LAHELAKAAKAUA-
LIILANI SILVA HOOKANO. Mr Sol. Hanohano, Aloha nui oe: E oluolu mai oe, ina he wahi kaa- wale kekahi no ka'u wahi puolo waimaka aloha no kuu lei, a nau hoi ia e hii aku i ka ukana luuluu, a hoike aku ma na kihi eha o kuu aina aloha, mai ka la puka ma Ka- mukahi, ahiki loa aku i ka la ko welo i Lehua, i ike mai ai na kini makamaka o kuu lei aloha. Oiai ko'u hoi ana a noho ma Koo-
lau me kuu mau moopuna no Ka
hoomaha ana iloko o ka mahina o
Sept. 15, o ia ka makahiki 1922 o ia
ko'u noho ana ma Wailau, a iloko
o ka mahina o Feb. 9, makahiki
1923, i hoi mai al kuu kaikama-
hine oia hoi o Emma L. K. Kawaha,
a noho pu me a'u kona mama.
Iloko o Feb, 11, i hele mai ai o
Lui Hookano e noi i kuu kaikama-
hine i wahine nana a ua holo like
ia manao mawaena o laua a mai
ia manawa mai ko lana noho pu aaa
ahiki i Aperila 14, makahiki 1923, i
mareia ai laua.
Ua akoakoa pu mai me ka ohana
o ke kane, a pela pu me a'u kona
mama ame ka'u mau keiki, kona
kaikuaana, oia o Perpetua Antonia
Kapuaaliilani Silva Lachance, ame
Samuel Sapito Antony Silva, kona
kaikunane, amo kona mau kaikai-
na, oia o Mary Kekulamanu Silva
sales, ame Victoria Kahilihiapo Sil-
va Ano, ame Annie Sarah Keke-
laonalani, Silva Wood, ame Agnes
Mamie Kahikulani Silva.
Ua akoakoa like mai me na ho-
aloha mahina o ka papaaina i hoo-
makaukauia ai, na ke kahunapule,
J. K. Paele i mare ia laua iloko
o ka ihiihi o kana oihana, ho ka-
hunapule, me ka maikai wale no
ahiki i ka hoi ana o ka poe apau.
Mahope mai o ia mau la, ua hoi
aku laua a noho ma Mahuahale,
kahi o Lui Hookano i noho ai, aole
no i loihi aku ko laua noho ana,
ua hoomaka ko laua hoopaapaa.
Oiai, ua olelo aku au ia Lui Hoo-
kano, aole hiki iaia ke malama i
na keiki a kuu kaikamahine, eia
nae, ua olelo mai, ua hiki no iaia ke
malama i na keiki a kuu lei, o ka
mea apiki nae ua hoehaeha mau
oia i ka noonoo o kana wahine.
Ina e huhu oia i kaua wahine o
ka hele aku la no ia i ka haleaina
me kana keiki e ai ai, a no ka'u
kaikamahine hoi, aohe mea hiki iaia
ke hana. Nolaila, ua hoomanawa-
nui kuu kaikamahine ame kana mau
keiki i ka pololi. Nui na pilikia
i halawai me kuu lei, a na'u, no e
kokua aku iaia, ame kuu nui moo-
puna.
Ua nui no hoi ka hoomanawanui
ana ina hana a ke kane ame na
olelo hooweliweli mai ko Lui Hooka-
no waha mai, e pili ana i kuu kai-
kamahine a ia'u ame ka'u mau
keiki, a no ia mau hana, na hele
maoli kuu kaikamahine e hui me ka
makai nui o Koolau, a ua hiki ole
iaia ke hooponopono, nolaila, i hoo-
una loa ia mai ai i Honolulu i ka
Makai Nui Trask, a nana i kauoha
aku i ko Koolau makai e lawe mai | ia Lui Hookano no ka hui pu ana
me ia.
Ua ninau ka makai nui ia Lui
Hookano no kana mau olelo, ina he
mea olaio; ua hooweliweli aku oia
i kana wahine, he oiaio ua ae oia
i kona hewa, ua a'o ikaika mai
ka makai hui ia Lui Hookano, aole
e hana hou ia mau hana i kana
wahine, aole hoi e hoopuka hou i na
olelo hooweliweli, na ae aku oia e
hoopau loa oia ia mau hana, aole
nae oia i hooko ia mau a'oia ana
mai.
Ua hoike aku o Lui Hookano
imua o ka Makai Kui Trask, no
kona makemake ole i ke keiki nui
a kana wahine oia o Antony, no ia
kumu ua hoi mai me a'u e noho
ai i kekahi manawa, no'u iho i ke-
kahi manawa noho au i Hoolau, i
kekahi manawa no, hoi mai au i
Honolulu nei e noho ai no kekahi
mau la.
No kela mau kumu, na hiki ole i
kuu lei ke hoomanawanui, o ia
kona mea i hele maoli ai i ka makai
no ia mau olelo, a, ua oleloia mai
kuu kaikamahine e hoi mai me a'u
e noho ai.
Ua noho oia me a'u ame kona
mau kaikaina ahiki i ko makou
hoi ana i Koolau e noho ai ma
Wailau, o ia ko'u lehulehu kuu mau
keiki ame kuu mau moopuna, ahiki
i Feb. la 3, makahiki 1924, na
ike hou mai o Lui i kana wahine
me ko makou manao ole ae e hana
mai ana oia i kekahi mau hana
hoomainoino maluna o kuu kaika-
mahine.
Oiai, o Lui i hele hou mai e koi
i kana wahine no ko laua noho pu
hou ana, na olelo kana wahine, he
ae no au ina oe e hoopau i kou ma-
nao ana e hoopilikia mai ia'u, aka
ina kaua e hoi a noho pu me kou
manao, hookamani, no ka mea, ua
maka'u ia oe no kau mau olelo
hooweliweli, ua olelo mai oe ia'u
he laki ke loaa ia u he mau ma-
hina hou e ola aku ai. Nolaila,
aole paha oe e aloha mai ana ia'u
ma ke ano he wahine nau.
Eia kekahi, ke koi mau mai nei
oe ia'u e hoi kaua i kou hale e
noho ai, no'u aole o'u makemake
no k a mea, ua ike no oe aohe wai
e hiki ai ke holoi i ka lole o kakou,
he ku hale wale iho no aohe o wai,
nolaila, aole o'u manao no ko kaua
noho pu hou no ka mea, ua olelo
pinepine mai oe ia'u e make ana
au ia oe, no ka mea ua paa kou
manao e hana mai ana oe i mea no'u
e make ai, no'u iho he aloha au
i kau mau keiki ame kuu. mama oia
hookahi wale no i lehulehu ia makou
kana mau keiki.
Pela no hoi au ame ka'u mau
keiki aole o'u makemake e noho pu
hou kaua, aia no hoi paha no ke-
kahi manawa aku, ia na olelo a
ka'u kaikamahine i kamailio aku
imua o kana kane oia o Lui Hoo-
kano.
Ua olelo mai no hoi o Lui ua
hoopau Ioa au ia mau olelo a'u i
kamailio aku ai ia oe, e pono no
hoi oe e ae mai e hoi mai kaua, ala-
ila hiki ia'u ke hele e huli i hale
no kaua, o ia ka Lui mau olelo i
loheia aku me ka maikai.
Ia manawa i pane hou aku ai
kana wahine, ina hoi ha pela kou
manao, alaila, he oi aku ka pono | e noho no kaua me mama, no ka
mea he wai ko mama wahi kekahi
no hoi, ua lawa no kela hale a ma-
ma e noho nei he nui na rumi moe,
loaa no kekahi rumi no kaua e
noho ai, ua hoole mai o Lui, aole
ona makemake e noho pu me ka
oliana, aole me kou ohana, aole me
ko'u ohana, o ia ka makou mau
olelo i lohe aku mawaena o laua.
Iloko o Feb. 9 Poalima, ahiahi,
hiki hou ae no o Lui, i ko'u hale
mo ke koi hou ana no iu i kana
wahine e hoi hou laua, no ka ae ole
aku paha o ka wahine, u a uwe ku-
wo maoli o Lui a nui kona leo, ua
hiki loa ke loheia mai ka nui o ka
leo, a uo ia mau hana a Lui i ma-
nao ai kana wahine i na paha oia
e hoole hou aku ana, o kona hana
naaupo no paha ia iaia iho, nolaila
oia i ae aku ai e hoi aku me ia.
Mamua aku o ka la 5 o Feb. ua
kipa mai kona unele oia hoi o J. K.
Paele no ka ike i na moopuna ame
ka'u kaikamahine, no ke noi ana
mai i kuu kaikamahine e hoopau
i kona manao paakiki a hoi oia me
ke kane e noho ai, ua hoole mai no
kuu lei mamua o J. K. Paele kona
anakala, nou, aole oe i ike, aka
no'u iho, he laki ke loaa he mau
mahina hou ia'u e ola aku ai, o ia
ka Lui i olelo mai ai ia'u, nolaila
ina e make au pehea la ka'u mau
keiki, o ka pane hoi ma ko ka ana-
kala aoao, e hooia mai ana aole
oia e hana ino mai ia oe, 110 ka mea,
ua a'o ikaika mai ka makai nui
iaia, nolaila e pono ke hoopau kela
manao ou o ia ka J. K. Paele mau
olelo i kamailio mai, a o ka pane
hoi mai kuu lei mai, o ia keia:
Ina a'u e hoi hou ana me Lui e
make ana, nolaila, ua maka'u au
mahope au make koke.
He mea oiaio ua hooko o Lui
Hookano i kana mau olelo i kamailio
ai i kuu kaikamahine. Iloko o Feb.
11, 1924, i kii mai ai o Lui Hoo-
kano i kuu kaikamahine no ka hoi
ana a noho ma Kaalaea e noho ai
i ka rumi hoolimalima o ke Kepani,
me kona olelo mai o laua wale no
aohe makemake ia na keiki nunui,
o ka mea apiki 0 ka Lui Hookano
keiki ua noho pu no me ia, a no na
keiki hoi a kuu kaikamuhine, na
noho no me. a'u, a iloko o Feb. 23,
1924, a m., i kii mai ai kuu kaika-
mahine i na keiki e hoi me ia' o no-
ho ai no hookahi pule wale no, alaila,
hoihoi mai au me oe e mama, no ka
mea e hoomanao mau ana au i na
keiki i kekahi mau po aole hiki ia'u
ke hiamoe, no kuu aloha, no ka
mea akahi no a kaawale mai a'u
aku.
Nolaila, e ae mai oe e mama e hoi
makou i keia ahiahi, ua ae mai hoi
o Lui olelo mai ia'u ina au e make-
make alaila kii mai au ia bebe ma
aia ho hei a hoi mai oe alaila
hoihoi mai au ia bebe ma.
Eia nae, aole i loihi na la, ua
hoopokoleia na la o kuu lei, oiai
i ka Poaono 24 o Feb, na holo
mai la au i Honolulu nei i ke kauka
no ko'u onawaliwali, a iloko o eiwa
la o ko'u kaawale ana, mai kuu
kaikamahine, ame kuu mau moo-
puna a hoi aku au i ka la 3 o Ma-
raki Poakahi ia no Koolau, me ke-
kahi o ka'u kaikamahine.
Oiai aia kuu kaikamahine i ka
halekuai me kona anakala oia o J. | K. Paele, ahiki i ka hoi ana aku
o na kaa ohua a ike aku la ke-
kahi mea i kamaaina i kuu Lei mo
kona hai ana aku i kuu lei ma ka
olelo ana aku e Emma, ua hoi mai
nei o mama aia i ka hale, no ia
lohe ana o kuu Lei ua hoi aku
au, ua Lele koko mai oia e ike ia'u
i kona mama ame kona niau kai-
kaina.
Eia ka o ko 'u ike hope ana ,ia
i kuu Lei kaikamahine a' hui a ka-
mailio pu me ka maikai ame kona
mau pokii, oia o Mrs. Victoria Ku-
kahilihiapoaliilani Silva Ano, ame
Miss Agnes Mamie Kahikualiilani
Silva amo kekahi o kana mau keiki,
Ua piha paha ka hapalua hora
o kona noho pu ana me a'u mo kona
mau pokii, a iloko o Ka hapalua
hora ekolu ,no hoi, o kona makau-
kau no ia no ka hoi i ko laua wahi
i noho ai, me kona olelo mai ia'u,
mama na hiamoe o Lahela aole hiki
ia 'u ke hapai, e moo no hoi mo oe
e mama a ka la apopo, alaila hele
mai au e holoi i na wahi lole o
bebe ma, ua ae aku no au me ka
manao ole ao he pilikia kekahi ahiki
i ke kakahiaka nui, kani mai ana
ke kelepona, o kuu kaikamahine o
Mamie oia ka mea i ku aku e pano
no kela kahea.
Eia ka o kuu kaikamahine no oia
o Emma Lahelakaakaualiilani Sliva
Hookano, e ninau mai ana i kona
pokii, auhea o mama, ka pane a
kona, pokii iala, eia no, makemake
oe ia mama ae, makemake au in
niania. O ko'u ku aku Ia no hoi
ia, ae owau keia o mama, ae o Emma
keia, e mama olelo mai nei o Lui
ia 'u, e ai aku au ia oe e mama,
aole au e hele hou aku ana i kou
hale e mama, nolaila na ninau aku
au iia no keaha hoi ke kumu,
aole au i maopopo ua ninau hou
aku au i kuu Lei, a aia ihea o
Lui; o ka pane mai kuu Lei mai
eia no maanei, o ka'u hoi keia e
olelo aku oe ia Lui e ku mai i ke
kelepona, ua lohe aku la au i kuu
Lei i kia olelo ana aku ia Lui, e
makemake o mama ia oe, o ka Lui
pane nae i loheia aku ai i ka pane
ana aku kana wahine, kulikuli oe,
o ia ka'u mau olelo i lohe aku ai
mai ko Lui waha mai» o ka. pane
hoi mai kuu Lei mai e hai mai ana
ia'u i kona mama nei, aohe make-
make o Lui e kamailio me oe e
mama o ka pau no ia o ko maua
kamailio ana.
Eia ka, o ko'u kamailio ana ia
me kuu kaikamahine pau ka lolio hou
ana i ka leo aole no hoi i piha na
minuke he umi mahope iho o ko
maua kamailio ana, kani hou mai
ana ke kelepona no ka lua o ka
manawa, o ko'u ku hou aku la no
hoi ia. Eia ka o kuu moopuna
no e tutu na make o mama ua kiia
i ka pu e Lui.
Iloko o kela manawa ua piha au
i ke aloha me ke kaumaha, ua pani
nu i ka'u kelepona no ke kahea ana
i ke kikowaena e haawi mai i ka
helu o Kaneohe court-house, aole
no hoi i loihi loaa koke mai la no
ka pane, o Mr Aiu ka mea i pane
mai, owau keia o Mrs. Fern ua ma-
ke kuu kaikamahine, ua kiia e Lui
Hookano, ua ae mai o Mr. Aiu, pau
ka'u kamailio ana me Aiu ua kahea
hou au i ke kiko-waena e haawi
mai i ka helu, 4 B557 ia'u, aole
no hoi i loihi loaa koke mai la no | ka pane, a lobe koke aku la au i
ka leo o ia Lei a'u i ka halo, ana
mai, e o mama keia ua make ko
kuaana Emma, pani, hou no au i
ka 'u kelepona a noi hou— au i ko
kiko-waena e haawi mai ia'u i ko
Honolulu kelepona ua loaa koke
mai la no, a loheia aku la ka leo
o ke kiko-waena i ka olelo mai.
Honolulu ae, haawi mai oe i ka
helu 79586, ua ae mai ke kiko-wa-
ena ua kakali iki iho la au no ke-
kahi mau minuke, a loaa mai la ke
kauoha e hookomo iho i ke keni-
keni, ao o ko'u hookomo aku la
no ia, o ka hui koke mai la no ia
mea ia mau keiki, a hoike aku no
hoi i ka meahou kaumaha, e ua
make o kunana Emma i kiia i ka
pu e Lui Hookano.
Mahope iki iko o ia manawa ua
kani hou mai la ka'u kelepona e
hai mai ana ia'u, ua holo o Lui
me ka pu no iloko o kona lima,
auwe kuu pilikia e aole no hoi i
loihi ike aku la makou i kekahi
kaa otomobile oia ka o kuu mau
moopuna no me kekahi aunty no
hoi o lakou a hele mai la a hui me
a'u a koi koke mai la ia'u e Lele,
aole e noho i ka hale, no ka mea, ua
holo o Lui, o ko makou kau aku
la no ia maluna o ke kaa ahiki
i Kaalaea kahi i kiia ai a make ma-
inoino kuu kaikamahine mahope o
ka inaina o ke kane i ike ole ia
mea he aloha wahine.
Ua ike aku i ka piha i ka lehu-
lehu ame ke kanaka o ke aupuni
oia o Kukahiko, ninau aku au i ka
makai. Pehea la hiki no anei ia'u
ko hele e ike, ae hiki o ko'u hele
aku la no ia a pii iluna ma ka
halo maluna me kuu kaikamahine
me Mamie ahiki i ke kau ana iluna
o ka lanai a huli ae la ma kekahi
aoao i kupono i ka rumi a kuu Lei
e waiho ana.
Auwe kuu Lei e, kuu minamina
hoi ke aloha i ka waiho mai aole
ka ike mai, aloha kuu lei i ka moe
mai Hoko o ke koko auwe no hoi ke-
ia hana aloha ole, i koikoi mai ka
e hoi hou aku me ia e noho ai, i
mea hoomainoino me ka maikai wa-
le no ka hoi o ka make koke iho
la no ka hoi ia, auwe kuu ehaeha
me ia mau hana hoomainoino, i kuu
lei hoomanawanui i na hana ino a
Lui Hookano.
Ia'u no e uwe ana, komo mai
ana ka Makai Nui Robert W. Davis
o Kolau, a lohe aku au i ke kahea
mai ia'u, e Mrs. Fern, e oluolu hoi
oe e kakali iki, a pau ka ke kauka
nana ana. I ka ike ana o ke kau-
ka i ke ano o ka hanaia ana elike
me keia, he ku i ka hoomainoino i
luliluli iho ai ke poo o ke kauka
no kela mau hana ku i ke aloha ole,
a keia kane aohe kumu o ka inaina
ana, aohe no hoi, he hewa i hanaia
e kuu kaikamahine, o ka pepehi
ana, a make iloko o na lima o Lui
Hookano, aole hoi i kaama'i a make
mamuli mai no o ko Lui hahu ana i
kana wahi i ka hookikina i na keiki
e hele i ke kula ame ka Lui keiki,
no Lui hoi, e hoeha mau ana oia
i na keiki a kuu kaikamahine a ma
kana hoi, aole.
Nolaila, oia i pepehi ai i kuu kai-
kamahine a make me kana lei bebe
iloko o kona lima, ka ehiku hoi
o kana mau keiki. He mea nui
na keiki iaia a haalele iho la ma- | hope uei. Mahope o ka nana ana a ke kau-ka ame ka nui lehulehu, e nana ana, i ko. kino make o kuu Lei, ua nui ko lakou minamina me ko lakou hoopuka ana i na olelo no Lui, pepehi iho la a make haalele iho la a hele aku e koi i ke Kepani e huki i ke kaula o ka pu ana e paa ana iloko o kona lima, amo kona hoao ole ao no hoi e ki iaia, aka hono aku la ame e koi ia ha'i e hana uku nona, no ka hele ole ia aku e hana nona, o ka holo ana aku la ia e iko i kona ohana. No ka'u kaikamahine hoi aole e hiki ke hele mai e ike ia'u, kupanaha no hoi, pau ia, ninau mai ka anakala ia'u oia o J. K. Paele e hoihoi me ia i Waiahole, no'u iho nole, e hoihoi aku ana «o me kona luaui i Kalihi, na keleponaia aku nei ia Silva no ke kii ana mai a hoihoi aku. O ka pilikia wale no, o ia ke alanui aole hiki ke aeia ahiki i ka hora elima o ke ahiahi, auwe no hoi ke aloha, mai ka hora ehiku o ke kakahiaka ahiki i ka hora elima aloha no hoi kuu Lei, akahi no a hapaiki, mai. kahi i waiho ai o ke kino puanuanu o kuu Lei, a hookauia iluna o ke kaa. (Aole i Pau) APONOIA AE HE LOIO
WAHINE E KA PAPA LOIO He loio wahine hou, nona ka inoa
o Miss C. H. Buck, ka i aponeia
e ka aha kiekie o ke teritore ma ka
Poaha o ka pule aku la \\i liaia e |
hoomaamaa kanawai ma Hawaii nei,
o ka elua iho la ia o na wahine
Ioio i aponoia e lawelawe i na hihia
maloko o na aba hookolokolo apau
ma Hawaii nei.
Mahope koke iho o kona lawe ana
i ka hoohiki oihana ua hookomo
koke ia ae kona inoa i ka aha kaa-
puni a ka Lunakanawai James J.
Banks ma ke ano oia kekahi o na
loio kokua ma ka aoao o Manlapit
ame Cecilio Basan, na Pilipino i
hoopiiia ae e ke kiure kiekie terito-
re no ka hewa ohumu, a e hookolo-
koloia ana mamua o ka papa kiure o
ka aha hookolokolo kaapuni a ka
Lunakanawai Banks ia manawa.
Ua puka pono mai o Miss BUCK,
keia loio wahine hou, mai ke Kula
A'o Kanawai mai o Kaleponi Hemo.
a mahope mai ua aponoia oia e
ka aha kiekie o Kaleponi e lawe-
lawe i na hihia apau imua o na
aha hookolokolo, a iaia i hoea mai
ai i Hawaii nei oia ka hoahui o
ka Loio William B. Pittman.
Ma ka la 1 o Sepatemaba, 1923
i hala kona hoea ana mai i Hawaii
nei a mahope o ka piha ana iaia
o ka makahiki hookahi o ka noho
ana maanei i hele ae ai oia e hoopaa
i kona inoa ma ke keena o ke Ka-
kauolelo David Kalauokalani ma ke | |
