Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 37, 11 September 1924 — HOONANEA NO KA MANAWA. [ARTICLE]

HOONANEA NO KA MANAWA.

MOOLELO NO LONOixAMAKAHI KI KE ALII KAE'AE'A AOHE LUA MA EA HOOPAPA, AMB ke kaua.

MOKUNA XI. ' j (Kakauia e 2. P. K. Kawaikaumai»- ! kaniakaokaopua) | (lloouiauia mai.) TJ okioki kn alia me ka lanalana, E poke ka iako me ke aana, K oki 0 mua me liope 0 ka waa a ralnipu, O kaua auanei kakou, A htc 0 Lonoikamakaliiki ma, 11010 mai auauei a kai uei, 0 ,kc kau 0 na waa, Ec maluna a holo i Ka moana, aku i Kahoola"\ve" 1110 Maui. 01 a ke pio." Ma keia mau olelo a Kumatkeau a. ne Kiunakaia, ha mea oluolu loh ia ko Kainalalawalu manao. (E leuhi ana i ka pelo he oiaio, €ia ka 1.0 1» opunipuni . e niuke ai.) 1 aku ua mau kanaka nei ia lvamalalawnlu: "Ua make ia 00 0 Lonoikaniakahiki. Aia ktfna wahi e mako ai ia oe 0 kela puu iuka n Wainiea 0 llokuula ka inoa. Iluua oe olaila mo kou mau koa, hookahi nu hana he olokaa i ka pohaku maluna iho." No ka Pnu 0 Ilokimln, aia 110 ia puu ma Wahnea ahiki i keia la, ma ka homa 0 Kohala Akau. He puu kaulana loa keia no ka lioouka kaua ana a Kamalalawnlu maluna 0 keia puu me kona koa kaulana o.Makakuikalaui. Maluna oia puu, aohe pohaku, aohe laau, he niauu ame ka lepo ko luna. Aka, ma ka olelo a Kunmikeau ame Kumakaia, he pohaku koluna. Ma ko laua olelo nna ia Kamalalawalu, oia kona puulionua e ola ai oia, nnna ka make. Aole e hiki i'kn poliuku ame ka ihe olalo ae ke pii ne iluna, me ke kanaka, no ka mea he puu kiekie loa, he hapalua mif« palia kona kiokio mai ka ili olalo a kn piko oluna loa. Ahiki o Kamalalawalu iluna olaiia, i uana, iho ka hana, aohe pohaku, aolie laau, he lepo wale no kahi a lnkou e 110110 nna, me Kuuiaikenu lnua o Kuniakain, no na mea e pili ana i ke kaua; aia hoi, hoouna in aku la he inau elele e kii ia Lonoikamakahiki aine Pupukea. O Lonoikumakahiki e noho ana no ma Ke:.lakekua; a i ole ma konn halenlii ro pnha nnn i kuknlu ai ma ka aina i kapaia Kahauloa lki. Oia 110 0 Knhauloal. 0 lea iuoa 0 keia kahua hale e wailio iiei ahiki i keia k, (Ilale o LonoikainakMhiki.) Kia no ko kipapa pohaku ke waiho nei. A ina ka hema o keia kahua, (ILile 0 Kuknlimoku) ein jio ke waiho. noi kona kipnpa. A ua wawahiia nae ka pa :> lioopi?ni aua. A ina 0 ka poe makeinnke e ike i knhi i noho ai. ke niwaiwa a ka lua ole, 0 hele mai a na'll e kuhikuhi aku. Mai uluhua •'iai ouleou no ko'u hoike ana i inc.a i- inaopopo ai i keiii au hou. K l;nvo nni i ka nupepa Kuokoa. I ike i kn moolelo 0 ke.Alii Lonoihuin akalnki * MOKUNA XIII. Ke Kaua Iluna 0 ka Puu 0 Hokuula Aliiki ka elele imua ona, (Lonoikamakahiki) hn'i nku In iaia: " L* a hiki nlai 0 Kamalalawalu me Makakuikalnni, e knua ia olua; a ua kaua mni nei nie Kanaloauo-o, a tia pio in Kamalalawalu." b Johe 0 Lonoikamakahiki, ninau mni la i ka olele: "Aia ihea e knun ni?" I aku la ka elele: "Aia i Waimoa, iluna 0 keln puu o Hokuuln, ai:i mnlnila o Kamalalowalu e uoho ln, me Maui apuni." Ma keia lohe ana 0 Lonoikamaknhiki, ia wa na luna i hele ai e houluulu i na kannka 0 Kona npau loa. Ua ololoin, elua lau mnno kanaka 0 Kona ia wn. Mailaila aku ka' olele, ahiki i Kapapnln mn Kau, ilaila o Pupuakea kahi j 110110 ai. A lohe, houluulu ae Ja oia ia Kau, a hele mai !a mawnena o Maunakea ame Hualalai. Holo aku la ka elele, nhiki i Puna, Hilo, Ilamakuahole mni la lakou ma Koliala, a lolio 0 Kohala, hui mni la Inkou. E linna io ua keiki nei 0 N'apoopoo, o ka pali knpu kaulaua 0 Keoua. Ma keia hele ana, ua nui loa na kauiikii, piha. pu na nlanui ku ka e'a o ka lei>o i ka wawae 0 na kannkii. Ka Nui 0 na Kanakw Ame Na Alanui. Alanui Akahi Ma Kaniku mai. O ia ko Kona. Klua lau mano kanaka. (Ua like ia me 30,000 tausanl kanaka.) Alanui Alua. , Ma Ohaikea mai, mawaena 0 Maunakea .'ime Hualalai. i:hiku lau mauo kanaka kn nui. Alanui Akolu. Mn Mahiki. He umi lau matio kanaka ka Jiui. Ekolu Moku, o Puna, 0 ffilo, 0 Hnmakun. Alanui Ahn. Ma Knholeiwni ahiki i Momoualoa. Eono lau ninno knnaka ka nui. 0 ko Kohala wale no ia/ In Kamalalawalu maluna 0 ka puu 0 Hokuula mn Waiuiea; ike alui la pia i ke ku o ka Jta e'a o ka lepo i ke a 0 Kaniku, e helo uiai nna a ula ke a i ka Vpo. No ka r.ui loa o ua kanaka, ua nnlowale ka uliuli 0 lee il i ka lepw. A ike 0

Kainnlalnwalu, i na kauaka o Kaniku e liuie mai ana, ninau aku la oia i ke keiki ia Kauhiakama: "Maliea kau wahi i l>ole ai o Hawaii nei, i ike ole ai oe i ke kanakal" 1 aku o Kauhiakama: "ilai Kawailiae ahiki i Kaawmloa i Kona, ka'u wahi i hele ai, aole ho wahi ka naka i.loaa ia'u." I aku o Kamalalawalu ia Kaūlunkama: "Aohe au hale i ike ai © ku ana? hale no, aole. nae lie kanaka, he puaa e iiolo ana, lie oioa e kani ana." la wa oielo mai la o Kumaikeau me Kumakaia. "aole e loaa ia oe kanaka i ka hale, ua pii iuka i ka mahiai, ho \va kakahiaka, ua holo no hoi i ka lawai'a. Ina he aui ka la kau man;nva i hel« ai loaa ia oe na kanaka i ka hale." Ma koia lohe ana. o Kamalnlawalu, olelo mai la oia ia Kauhiakama: "Ma-mainake kaua, aole kaua e ola ana. E kuhi aua au i kau olelo he oiaio, aole ka! I ike no la oe ia wai, he mea ku wale ka hale aohe knnaku. Ka i no o ka hale ku, o ke kanaka noho. Aloha kaua i ka make uiaiuuli o kau olelo, ehia ka hoi mea aloha o ka wahine, na keiki i ka iko 010 inai i keia puu make, a i ka ike olg aku ia laleou. L*'a pololei no na olelo a ke kaula Lanikaula i olelo niai ai, aole kaua e hoi kino ana ia Maui. Aloha no kaua ka au ana mai i keia kai loa a wa'Hio na iwi i Kaea.''

īn, Kamalnlnwnln e kamailio ana i ke keiki, liiki ana o Lonoikamakaliiki 1110 Kona apau loa. Mai kai inai o Puako ka paa ahiki iuka 0 Waiuiea ka paa i na kanaka. lloko 110 o ia wa hiki naai la 0 Pupuakea 1110 ko Kau poe kanaka, ko Mahiki, ko Koliala; pmiia iho la 0 Waimea, aole he wahi kaawale iki; a ua aneane e liiki na kanaka i na kuahiwi Maunakea ame Hualalai, no ka nui loa 0 na kanaka niai Maui mai a ua kakaikahi, loa na kauaka o Maui i noho aku. O ka poe palupalu wale .no koea nie na keiki hiki ole ke kaua. A hui o Kamalalawalu me Lonoikamakahiki, oleio iho ia laua, o Makakuikulani me Pnpuakea ke ku maiuun e kaua. Ina i mako 0 Pupn" 1 ia Makuikal.-uii, alaila, pio 0 Ilawaii; a i na hoi 0 Makakuikalani ke make ia Pupuakea, alaila, pio o Maui. Ua hooholoia keia ttiau olelo a laua e Makakuikalani am« Pupuakea. Ko Kaua Ana 0 Pupuakea Me Makakuikaiani. Ia wa ku 0 Makakuikalani me Pupuakea, me ka laua mau laau palau. la laua e ku ana, pano mai ke kumu a Pupuakea penei: "E Kalafii! Haaliaa ka laau.'' i mai 0 Pupuakea: "I 0 i ka hale pau ko a'o ana a ke kumu." Mahope olaila hahau 0 Pupuake;i i knn.n laiiu pulau, pa i ke kumu wniho ilalo. A liuliu, alnila. ala mai la ke kumu a olelo mai ia Pupuakea: ':'Pakele oe! E nwike au, make oe. Aole, ola ae nei au, oln oe. Nolaila, e hu-o lepo ka Uiau." la Pupuakea e olelo ana me ke Ummi, hahau 0 Makakuikoilani f kana laau palau, iluna 0 ka a-i 0 I'upuakea a haule iho la .0 Pupuakea ilalo o ka honua. a wailio i]io la. Olelo mai kekahi poe kanaka ia Makakuikalani: "Aoho i make ko hoa paio, hahau hou ia iho." I aku 0 Makakuikalani: " Ua make he laau na 'u na ka u'i keiki o Maui. O Maui no e ka oi." Xonoi aku la 0 Makakuikalani i.i Kamalalawalu: "Auhea kuo "Wahi /ii? E hnawi mai oe ho umanma naha ko'u." Ai iho la o Makakuikulani a niaona, pau ae la ka ai 0 ka umeko. Lalau iho la ia i ke pfl*i o ka umeke ma ke ano hooio a papale «e la. Eia kana olelo leaena: f 'He po'i laau ka'u e papale nei, a he laau polau auauei kana, na laua ia e kiko laau." A ia MakakuikaLani e kamailio nei, ke hoaiki mai la 110 na maka o Pupuakea 0 ka hele aku 0 Mnkakmikalaui maiaila. A pau ka olelo ana a Makakuikalani, .ilhila, hele mai la o Makakuikalam imua 0 Pupuakea, ala ae la o Tupuakea e hoomaknukau iaia no ka pepehi aku ia Makakuikalani. A 1 ke kokoke ana mai o ua 0 Makakuikalani nei, lowe ae la 0 Pupuakea i kana laau palau a wili ma kona aofto akau, a i ka hoomaka hoa ana 0 Makakuikalani 0 hoouka hoti i kana laau palau maluna 0 Pupuakea, alaila, ia manawa, wili ae. la oPupuakea i kana laau, a liu'e lepo aku la nia na wawae 0 Makakuikalani, a pa aku la ia Makaku. haiile aku la i ka homia, a i ka wili ana mai i kena laau mai ka noao hema mai, pa mai la ma ka 1 hono, make iho la o Makakuikalani. Ia manawa, omi hope aku Ih " Pupuakea a halawai me kana kumu kaka laau nana i a'o. I mai la ke kumu ia Pupuakea: "Hoi hou 3a aku e liooinake i make." A no ka olelo ana a ke kumu, a ua 0 Papuiikea pela, alaila, olelo aku Ja 0 Pupuakea i kana olelo kaena iinua o kana kuniu: "Aole e olal Ua niake!!" Nana iho Ja oia i ka polio o kona lima, a olelo ae la i ke knmu ana: "Aole ia e ola, no ka ; men, lia kuka'i ae nei ka ila 0 Pupuakea. Make aku la ia i ka hiau » kaua ia Kahu'elepo." A haule aku la ka pukaua inii kaulana loa 0 ka ikaika 0 Maui, alaila, luku aku la ka Hawaii ia Kamalalawalu ma, a mako iho la 0 Kainalalnwalu. Ia make ana 0 Kamalalawalu, lu-

kuia aku la o Mauj ekolu la, a hee aku la o Maui, a holo aku la a ua waa o lakou; nka, aole lie iako, aole no iie ama, uu pau no i ka hakiliakiia e lakbuj noVv\ila, holo aku la kc pio ma Puako; a o ka ike i ke paimalau, kuhihewa h« waa, a i ka hoolāna ana iloko o ke kai, uie ka manao, o ka waa ia, aia nae ua kahulihuH, a loaa Hou aku la i ka lanakiln, lukuia aku la ke koena o ka Maui apau loa i ka make. A o Kauhiakama hol, ke keiki » Kamalalawaln liolo pio aku la oia, a pakelo. (Aolo i pau.) — •+*