Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 35, 28 ʻAukake 1924 — Page 6

NUPEPA KUOKOA

KE KILOHANA POKELA NO KA LAHUI HAWAII

NA MOOLELO HOONANEA, NA NUHOU KALAIAINA
ME NA NUHOU O KA MANAWA

AOAO NO NA MANAO PEPA
SOLOMON HANOHANO, LUNAHOOPONOPONO

NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H., POAHA, AUGATE 28, 1924.


HE HOALOHALOHA NO KUU KAIKUNANE. I luna i ke ao. Kuu home mau, He malihini wau, Ma keia ao, He wao akua nei, He pilikia e, Ka lani i luna 'e, Kuu home mau. Mr. Solomon Hanohano, Aloha oe: — E oluolu mai oe e hookomo iho ma kekahi wahi kaawale o ka kaua hi- wahiwa i ike mai ai ka ohana o kuu kaikunane aloha i haalele mai i keia ola ana, aloha no kuu hanau mua. Ua ike iho au maloko o ka kakou nupepa o M. K. Makaena, ua hala, i kuu ike ana iho ua hoopulu ia iho ko'u mau lihilihi, i na kulu waima- ka a ke aloha no kuu kaikunane. Aloha no kuu kaikunane! Ua hanauia kuu kaikunane ma Keanae, Maui, mailoko mai o ko makou mama o ke Anawahine, ame ko makou papa Kalepa Makaena, elima ko makou nui, ekolu kane, elua maua wahine, o ko makou mua Ioa ua hala mua oia, ma ka aina hanau a o kona pokii hoi keia. Alo- ha no ko maua mau kaikunane! He ekolu makou i koe e ola nei, elua maua wahine, a hookahi kane, aloha wale no hoi ko maua mau kaikunane i hala e aku ma kela ao polikua a Kane, ke alahele hoi o na mea apau o keia ola honua ana. Ua make kuu kaikunane ma ka aina o ka ehaeha, ma Kalaupapa, Molokai, a ua piha iaia na makahiki he kanakolu, a oi, o kona noho ana malaila, oia kekahi o na ma'i i hoo- kuu loa ia mai, me ka manao e hoi mai ana oia e noho pu me a'u, a ua leta mai oia e hoi mai ana ma- muli o kona paa hou ia ana mai nia ke ano e noho hana, na noho aku oia ma Kalawao, no na mahina eha, na leka mai, oia ia'u e hoi mai ana oia ke pau kona mau wahi pono i ka hoolilo, ua kali aku a'u o kona pane hou mai, a o kana leka hope loa, e hai mai ana, he luna- kanawai kana oihana. Ma ia hana oia a make aku la. Aloha no kuu kaikunane! E Kalaupapa e, kahi a kuu kaiku- nane i noho a kupa a kamaaina, aole oukou e ike hou ana iaia, aole hoi e lohe hou i kona leo me keia mau manao aloha nona, ke hooki nei au me ke aloha no kuu kaikunane hele- loa. Aloha no! Owau iho no o kona kaikuahine, MRS. LAHAPA MAUNAKEA, 570 Keauhou, Kakaako.	Nuhou Kuloko Ua hele ka lunahooponopono o ke Kuokoa no kona hoomaha a e hoi mai ana ma keia pule ae ma kona wahi o ka hana. No ka pihaku'i loa o na lua ukana ame ka oneki o ke Kuokoa i ka pule i hala iho la i komo ole aku ai kekahi mau manao i kakauia mai; ke komo ole aku kekahi manao i ka- kauia mai; ea, e oluolu no e hooma- nawanui a e hoomanao pu iho ua komo loa ka moku ia kelepa. Lehulehu wale na kanaka e hana nei malalo o ke aupuni kulanakau- hale i haawiia ae ko lakou mau inoa i ka lunahooia Bicknell no ka aie i ka auhau a i paaia kekahi hapa o ko lakou mau ukuhana a i hoopii kanisiaia ae kekahi poe. O ka Rev. Herbert Manchester, ke kahunapule mua o ka Ekalesia Hui- ia ma Yokohama ke hoea mai ana i Kahu no Kaukeano, no eono mahi- na, e hoomaka ana ma ka la 1 o De- kemaba, elike me ia i hoikeia ae ai ma ka Poalima o ka pule aku la i hala. He hoike hui o na Kula Sabati o ka Mokupuni o Oahu ke malama- ia ana ma Ua luakini Hawaii, Ka- hauohelemona, mauka ae nei o Ka- lihi, ma ke Sabati Sepatemaba 21, elike me ia i hooholoia ma ka hala- wai a ka ahahui Kula Sabati i noho ai ma Kaneohe, nia ke kau o Oka- toba i hala. Ma keia Poaono iho e hoike ae ana o Oneha mamua o ka aha ma o kona loio la, i kana mau pane e pili ana no ua kumuhoopii eono e ku-e ana iaia. Ma keia Poaono iho Augate 30, e malamaia ana he hana kuai pani- kala e ka Ahahui Hospital Flower ma ka Halema'i Moiwahine no ka pomaikai o na ma'i e uoho nei ma- loko o ka halema'i. Ma ka Poalua o keia pule ae Se- patemaba 2 e komo hou ai na kula aupuni o ke teritore a ke hooma- kaukau mai nei na kumukula o kela ame keia kula no ka hana, a ma ka oleloia e nui ana na haumana komo hou. Hookuuia o Joseph F. Durao ame Herman K. Meek Jr., na kakauolelo o ke keena wai i kapaeia ai e ka Meia Wilson mai ka hana aku elua pule i hala aku nei, e ke kiure kie- kie ma ka Poalua nei no ko laua pili ole i ka hewa. PAINA LUAU NO MISS WILHEL- MINA FIELDOROVE MA KOLOA, KAUAI. Ma Koloa, Kauai, i haawi paina luau ae ai o Mrs. Esther K. Medei- ros, no Miss Wilhelmina Fieldgrove, o Honolulu, ke kaikamahine a ka Makai Nui Mr. ame Mrs. Walter Fieldgrove o Honolulu. O ka poe i hoea ae no ka ai pu ana me Miss Fieldgrove, oia no kona hoahele i hiki pu mai no Kauai nei, Miss Louise Macquire o Honolulu, Mrs. Kalei Crowell, oia makuahine lo- komaikai o Waimea, me kana mau kaikamahine, Julia ame Lily Cro- well, Ernest Fernandez; o Honolulu, ke keiki a ka Mea Hanohano Edwin K. Fernandez, Misses Eleanor Emma ame Juliette Blake, ame Miss Irene Medeiros. Ua ai no na opio a lawa me ka hauoli nui no keia hoohui ia ana o na mea apau oiai he ma- nawa loihi ae nei keia, akahi no a hoea mai keia opio wahine no Kauai, me kona hoahele. He kaikamahine o Wilhelmina Fieldgrove i kamaaina nui ia e ko Kauai nei, poe i na la i hala aku, oiai kona makuahine he kumukula ma Makaweli a he hoahele a hale- kipa no hoi ka mea nana ka paina Luau i haawi ae la no ka wahine opio o Honolulu. Ua haawi paina ae o Mrs. L. J. Medeiros o Koloa, no ka hoomanao ana i ka piha makahiki o kana keiki elua, ka piha ana o elua ma- kahiki o kana pepe, oia o Joy Rich- ley Nakea Hauoliokalani Medeiros. He paina keia i hoomakaukau ia no na kamalii opio wale no, he nui na opio liilii i kono ia aku no ka hiki ana ae, e ai pu me Baby Joy. Ua hauoli na kamalii me ka maikai o na ano apau, ua hoi aku lakou me na kanake i makana ia aku ai e Baby Joy. Me ka mahalo nui, AEKAI O POIPU Mahope o ka hooloheia ana o ka hihia o Joseph F Durao ame Herman K. Meek Jr., mamua o ke kiure kie- kie ma ka Poakahi nei a ikeia ka pili ole ana o ka hewa lawe i ka waiwai i haawiia iaia e malama ia laua i hookuuia mai ai laua. He ka- kauolelo laua a elua no ka oihana.	HAUOLI NA KEIKI NO NA MAKANA I LOAA AKU IA LAKOU Nui ka hauoli o na keiki me ka- haaheo pu no ka loaa ana aku ia lakou o na makana no ka lakou mau mea o ka hana ana iloko o na kalapu hoomaha mai ka lima ponoi aku o ke Kiaaina W. F. Farrington, ma ka manawa o ka pau aha o na hana hoikeike ame ke kuai ana i ka lakou mau mea o ka hana ana me ka noiau ma ka Poaha o ka pule i hala ma ka hale halawai o ka halepule o Kaukeano. I ke Kalapu o Kaimuki, "Na Uwea Ola" i oleloia, he mau keiki- kane ame na kaikamahine i huiia ka, makana no ka loaa ana o na pakeneka kiekie loa no ka lakou mau mea i hana ai ma na laina apau i hanaia e kekahi o na kalapu. O ka makana i haawiia aku ia lakou he kii nui o ka Peresidena mua loa o ka Repubalika o Amerika ilo- ko o ka laau, Keoki Wakinekona. No na mea hoi i kanuia maloko o na kihapai ia Robert Lowe o ke kalapu Maka Ala o Kalihi-waena i lilo aku ai ka makana, he hao kope opala, he ho ame kekahi kopala. O ka lua o na makana e pili ana ia laina ia Arthur Trask, oia kalapu hookahi, a he elua mau makana o ka papa ekolu i haawiia aku ia Ta- kashita Ota o ke kalapu o Kaulu- wela ame Henry Yasso o ke kalapu o Kaimuki. O ka makana mua no ke kanu ko ana, he buke, "Ka moolelo o ke ko", ua haawiia aku ia Nasami Wa- tanabe, he keiki Kepani uuku i haa- wiia aku ka mahalo e ke Kiaaina, me kona olelo pu aku he manao- lana kona i kekahi la e hiki mai ana e lilo ana ke keiki uuku i luna- hoohana nui no kekahi mahiko. O keia wale no ka makana i haawiia nu keia hookuku ana, aka nae o na mahalo ua haawiia aku ia Abel Cathcart o ke kalapu o Manoa, "Ka ua Kuahine" a ia Michael Bray o ke kalapu Paionia o Kaiulani. No na mea ike hanalima ua haa- wiia aku ka makana ekahi ame elua ia David Bray ame Edwin Kubota o ke kalapu Kaiulani, a ia Takachi Ota o ke kalapu o Kauluwela ka makana ekolu. No ka hookuku hoi no na liana akamai i hanalimaia ia haawiia aku ia Lilian Louis ka makana ekahi, he buke no na hanalima, a ia. Elsie Bryant ame Grace Porter ka makana elua ame ekolu. Ua haawiia aku ia Anoinette Pe- res ka makana mua no ka humuhu- mu, he pohole humuhumu; ia Daisy Kaina ka makana elua, a ia Mikino Takahana ke kola o ka makana Ma ka hookuku kinipopo pohole hoi, ua lilo i ka Red Stocks o Ka- palama ka paio mai no keia hana, he laau hahau popo me kekahi popo ka makana i loaa aku ia lakou mai a Mrs. Frances W. Swanzy aku. O ua makana no na kihapai i ko Dr. Nils P. Larsen i lilo aku ai. Mahope iho o ka pau ana o ka haawi ana i na makana he mau olelo pokole ka ke Kahukula Nui Givens o ka hoolana ana aku i ka manao o na keiki ma o kona haawi ana aku i ka mahalo no ka maikai o na mea i hanaia e na keiki o na kalapu like ole ma ka manawa , hoomaha o na. kula, a ua hoike pu aku oia no kona manaolana e lilo ana na kula a'o hana ma na manawa hoo- maha o na kula, i mau kula paa mau ma nei mua aku. He Hulahula Nani Mahope Iho Na kekahi mau kaikamahine mai ke kula mai o Manoa malalo o ke alakai ana a Miss Hale Averill, i haawi mai i kekahi hulahula nani me na pua aloalo (hibisccus) a ua nui ka hauoli ame ka paipaiia e ka poe; makaikai. Ua wehe hou ia mai: na hana ho- ikeike no na mea i hana limaia e na keiki me ke kuaiia mai o ia mau mea ma ka Poalima mai, o ia ka Poalima i hala. He nui na mea nani i hanaia e na keiki. O ka hale no ke kii milimili, i hanaia e na keiki o ke kalapu o Manoa kekahi mea i makahei nui, ia, he ekolu mau rumi i hanaia a i hoolakoia me na lako hale apau, he mau mea'i oki- okiia mai na pahu kika mai. O na lunakanawai no ka haawi ana i na makana, oia o Dr. A A. Hauck, Dr. N. P. Larsen, Frank E: Midkiff, ame Stuart H. Johnson, no na kihapai, Riley H. Allen Wil- liam T. Pope, ame Thomas H. Gib- son; no ka humuhumu, Mrs Wallace K. Farrington Mrs. Walter E. Wall, ame Mrs. L. L. McCandless; no na hanalima ike, ke Kamaliiwahine Kawananakoa, Miss Mary Frasier ame Mrs. Lilia Marshall; no na hana lima Hoarce, Reynolds John Mason Young, G. H. Webling, Charles R. Frazier ame C. S. Crane. O Steve Cronin ka lunakanawai no ke kini- popo. He ahamele ka na keiki makapo e haawi ana ma keia Poaono iho, Au- gate 30, ma ka luakini a Hanula, no ka pomaikai o ka luakini e Hauula.	Nuhou Kuwaho KAPALAKIKO, Aug. 20.— Ua nui ka hana a na kanaka kilo hoku ma ka po nei ma o ka lawe ana mai i mau kii i pa 'iia o ka Hokulele Mars me na cameras, ka hoku i ma- naoloia ke hookokoke mau mai hei ia i ka honua i nei manawa ma- mua o ke kenekuria i hala. Eia nae, aohe moakaka maikai o ka lewa Ma ka hoakaka a Kapena See, ke kanaka kilo hoku o ka oihana kaua moana Amerika, ma kona manaoio aia he mau holoholona me na mea ulu ke ola mai la maluna o ka hoku Mars. WAKINEKONA, Aug. 20.— Ma o kekahi ulia laki la malia e hiki ana no ke loheia aku kekahi mau hoai- lona ma ka radio mai ka hokulele Mars mai, ua hoouna aku nei ka Prof. David Todd, ka. mea nana e malama na hale kilo hoku ma ke Kula Nui Smith, Northampton, a ma ka halekula nui Amherst, i keia la i kekahi mau noi i na aupuni nui o ke ao e hoomaha ko lakou hoouna ana ae i ko lakou mau radio ikaika ma ka lewa ma na la 22 ame 23 o Augate. KAPALAKIKO, Aug. 20.— O ka poe ona waiwaipaa i hoopaa i ko lakou mau waiwai me na hui inisua Kelemania-Auseturia i uku ole ia ae na poho pauahi o ka 1906, e ukuia aku ana mai na loaa ao o na wai- waipaa o ia mau hui, na waiwai i paaia ai e ke aupuni federala, ma ka manawa o ke ala ana ae o ke kaua nui o ke ao, oia ka mea i hoi- keia ae i keia la. O ka huina nui o na koi tie $5,000,000. PLYMOUTH, Mass., Aug. 20.— apono ka Peresidena Calvin Coolid- ge i keia la i ke kono e haiolelo, ma ke anaina haipule hoomanao ma Bolatimoa, ma ka la 6 o Sepatemaba, ma ka manawa e weheia ai ka uhi o ke kiahoomanao o La Fayette. WAKINEKONA, Aug. 21.— Ua kakali na aliikoa o ka oihana lele i ka lewa me ka iini nui o ka loaa mai o kekahi nuhou mai na mo- kuea Amerika mai eha ma ka po nei ahiki i ke aumoe ana, aohe nae i loaa mai kekahi hoike a kekahi luna, koe wale no ka hoike aole na ka luna mai Halifax mai. O ka pili- kia, o ka hiki ole ke hui a kamailio ma ke kelekalapa uwaeole me Aina- omaomao ke kumu i hoike ia mai. NA PAILAKA AME- RIKA MA KE ALAHE- LE KAAPUNI HONUA HALIFAX, Aug. 21.— O na mo- kuea Amerika i koe e hoao ana e lawe i ka hae Hoku ame Kahakaha- na apuni ke ao ma ka mokuea ua hoea aku ka laua huakai loihi loa o ka lele ana me ka holopono Ioa i keia la a kuu ma Frederiehstahl, he kauhale lawai'a mamao loa ma ka hapa hema loa o Ainaomaomao, mahope o ka lele ana mai Reykjavik Ainahau aku, he kowa mamao b 825 mile a oi aku, elike me ka hoike ma ka lono kelekalapa uwea ole o ka loaa ana mai ia nei ma ke ahiahi loa ana iho o keia auwina la. O na Lutanela Lowell B. Smith ame ka Lutanela Erick Nelson, na pai- laka wale no i koe o na mokuea mua eha o na Mokuea Douglas i hoomaka ai e Iele no ke kaapuni ana i ka honua ma ka la 17 o Mara- ki. O laua ame ka Lutanela Loca- telli ke kanaka lele'i ka lewa a ka oihana kaua Italia, ka i lele like aku i ka lewa ma ka hora 8:15 o keia kakahiaka mai Reykjavik aku. Maikai ka lele ana ma ka hoomaka ana. Ma ka lono uwea ole i loaa mai ianei mai Fredcrichsahl mai, aole i hoikeia mai ko Lutanela Ita- lia Locatelli hoea ana aku ilaila, oia pu kekahi e lele ana ma ka manawa o ke kaalo ana ae maluna o ka moku hahai topido U. S. Reid, ma kalii he 250 mile ka mamao mai Ainahau aku ma keia kakahiaka. Ua maikai ka lele ana a na mokuea ekolu elike me ka hoike mai ka moku Reid moi. Ua ikeia mai na mokuea e ka mo- kukaua Richmond, ma kahi he 70 mile mai ka aku o ka hoomaka ana o na mokuea e lele, ma ka hora 9:45 o keia kakahiaka. He elima mile ka mamao imua o ka Lutanela Lo- catelli, o ka mokuea Italia, mamua e na mokuea Amerika elua. He lono mai Laie mai ke hoaka- ka ana no ke ala ana ae o kekahi haunaele mawaena o na limahana Pilipino mamuli o ko lakou huhu i ke kanaka kikola, a no ia hauna- ele i holo aku ai ko Kahuku mau naele a ua kipakuia na Pilipino hoo- haunaele ma ka Poaono aku Ia i hale.


	HOAUHEEIA KEKAHI PUULU KAMALII KOLOHE He puulu o na kanaka makemake paha e hakaka la ka i akoakoa ae ma ke alanui Muliwai mawaena o na alanui Kukui ame Vinia ma ka hora 7:30 o ka po Poaono aku nei a hoo- puehuia aku nae e na makai ku- lanakauhale ame na makai o ka oiha- na koa i lako me na mea eha ma- lalo o ke alakai ana a ke Kapena Makaikiu Kellett ame ke Kakiana Makaikiu Eddie J. Ross. O na koa e puuluulu aha "ma ia wahi ua ki- pakuia aku e na makai o ka oihana koa, no ka hopohopoia mai keia o ala mai he haunaele nui, elike me ia i ikeia ai ma Kalihi ma ka po o ka Poalua o ka pule i hala aku Ia. Ua manaoia no ka mau no o kela inaina o na kauaka no na koa mai kela haunaele mai o Kalihi o ka po: Poalua o ka pule i hala ke kumu o keia hoakoakoa ana ae o na ka- naka ma keia wahi. Ma ka po o ka Poalua o ka pule aku la i hala he mau haneri o na koa mai ka Papu Kahauiki mai i hoea mai no ka hale kiionioni ma Kalihi, a mala- ila i hooukaia ai kekahi hakaka nui, no ka huhu o na koa i na ka- naka na Iakou i pepehi ia Lee Tilley, he koa, a hakihaki kona papa auwae me kekahi mau eha e ae ma kona kino, he mau eha i loaa aku ia koa, ma ka oleloia aole i maopopo kona lanakila ae. Aohe poe i hopuia ma kela po Poaono aku la, no ka mea aohe hakaka i hanaia, elike me ka na makai o ka hoike ana ae. LOAA KA LUTANELA ITALIA LOCATELLI I NALOWALE AI Mai ka Mokukaua U. S. Richmond ae i ka Associated Press, Aug. 25.— Ke hoomakaukau mai la na kanaka Amerika lele i ka lewa elua e lele ae no Labrador mai Ivigut, Aina- omaomao ae ma keia kakahiaka Poaha ae, elike me ka lono keleka- lapa uweaole o ka loaa ana mai maluna o keia moku mai ka Lutane- la Lowell Smith mai, ke aliikoa kiekie nana e hookele ana i kela huakai kaapuni honua ma ka lewa. 0 ka Lutanela Italia Locatelli i lele pu ai me na mokuea Amerika mai Ainahau ae ma ka pule i hala aku la a i nalowale ai kona loaa no	kekahi mau la lehulehu, ua hoopa- keleia oia mai ka make mai ma ka Ia aku la i nehinei (Cape Farewell). O ke kauaka Italia ame kona mau hoa aole hookahi o lakou i eha aka hae ua hele a nawaliwali mamuli o ka maluhiluhi. O ka pilikia o ka ipumahu o ka mokuea ke kumu o ke kuu ana o ko lakou mokuea iluna o ka moana a ua hiki ole hoi laia ke hoolele hou ae ia mokuea i ka lewa. Ua ika- heleia ka mokuea e na ale ame ka makani no 100 mile iloko o na Ia eha. Ua noi ae ka Lutanela Italia Lo- catelli i ka moku nana i hoopakele e wawahi i k a mokuea, a ua hanaia ia. KA MAHE. John Camacho ia Agnes Hoopii, Aug. 16. Victor L. Ellis ia Julia Wood, Aug. 16. Makino Renario ia Maryan Kaai, Aug. 22. Benjamin Kolohia ia Amanda Me- heula, Aug. 22. Kawaileleoniakala ia Adeline Burr Aug. 22. Kua Ilipoilani Kekauoha ia Lucy Pukahi, Aug. 23. NA HANAU. Na Mr. ame Mrs. Daniel Nahinu, he kaikamahine, Aug. 13. Na Mr. ame Mrs. Joseph Akau, he kaikamahine, Aug. 15. Na Mr. ame Mrs Joseph Kawaha, he keikikane, Aug. 16. Na Mr. ame Mrs. Edward J. Poe- poe, he kaikamahine, Aug. 16. Na Mr. ame Mrs. Joseph S. K. Kane, he kaikamahine, Aug. 18. Na Mr. ame Mrs. Edward Hao, he keikikane, Aug . 18 . Na Mr ame Mrs. Joseph Pilipo Kaina, he keikikane, Aug. 20 Na Mr. ame Mrs. Charles Kakalia, he kaikamahine, Aug. 20. NA MAKE. D. G. Kueneku, ma ka halema'i King's County, Aug. 8. Mrs. Waiwaiole Olepa, ma Hono- lulu, Aug. 19. Olivia Poola, ma alanui Chung Hoon, Aug. 20. J. Kawainui, ma ke alanui Park, Aug. 25.

HE MA'I HIKI ANEI KE AKEPAU KE HOOLAIA?

O ke ola e loihi ai na la, e Noaa mai ai ka hauoli, e lanakila ei ka hana ana, ka hele ana, ka noho ana, ka huli ana i na pomaikai, a pela aku, ke kumuhana ko'iko'i e pono ai e haawiia na noonoo hohonu oi aku a kela ame keia kanaka a wahine i kela ame keia manawa, no ka mea, o ia ka waiwai makamae oi loa, a o ke kumupaa hoi e hiki ai ke hoopukapuka aku i mea e loaa mai ai na pomaikai he nui no ke ola honua ana a no ke ola ana ma kela ao.

I ka haawi ana i ka noonoo hohonu a kekahi maluna o keia kumuhana, e pono e nanaia kona mau aoao apau, o ia hoi, ka mea e mau ai ke ola, ka hana e loaa ai ke ola, na mea hoopilikia i ke ola, ka hana e hoopakeleia ai ke ola, a pela aku, no ka mea, he lehulehu na mea hoopilikia i ke ola o ke kanaka mai ka poe ilihune loa a i ke kanaka ona miliona, mai ka lopa haalele loa a i ka mea e noho ana ma ka nohoalii, hookahi hopena o na mea ola a pau.

He nui a lehulehu wale na mea hoopio a kinai i ke ola o ke kanaka mai ka manawa no e hanauia mai ai a ka manawa e elemakule ai, a e paio mau ana kela ame keia me na popilikia lehulehu, o ia no na ma'i lehulehu e hiki mai ana i ka manawa i moeuhane ole ia, a no ia mau pilikia, i koiia mai ai ke ku makaala ana a kela ame keia i na manawa apau me ka makaukau e hakaka aku me ia mau mea hoopoino i ke ola.

He lehulehu na ano ma'i like ole e pahola nei iwaena o na lahui like ole o ke ao me ko lakou ikaika luku like ole, he oi aku ka heuna make a kekahi i ka kekahi, a he hikiwawe hoi ka hoolaia o kekahi i ko kekahi, elike me ka hiki i ka ike o na kauka ke lanakila maluna o ia mau ano ma'i, a pela hoi ka ikaika o ka laau e hoola ai ia ma'i.

Ma ka mea i hoomaopopoia i keia mau la o ka ma'i akepau e kau nui ia nei ka weli, ka ma'i hoi i kapaia e na lahui e ka (white plague), ka ma'i i ikeia ma ka hoike o kela ame keia mahina a ka papa ola ka oi aku o ka poe i make, a he emi mai ka poe make i na ano ma'i e ae; alaila he ma'i luku maoli ka ke akepau, a no ke aha ke kumu i nui loa ai ka poe i mahe ia ano ma'i, a no ke aha ke ola ole i ka laau a na kauka?

Aia maloko o ka halema'i ma Leahi i keia la he mau haneri o na kanaka o na lahui like ole e noho mai la i loohia i ka ma'i akepau a ua lehulehu wale ka poe i loohia ia ano ma'i i make mamua o na ma'i e ae. O ke kumu o ke ola ole a make aku kekahi poe, ua loihi a kumu loa ka ma'i akepau iloko o lakou, wahi a na kauka, no ia kumu paakiki ka hoola ana; o ka manawa kupono loa e kinai ai ia ano ma'i o ia no ka manawa kinohi e hoomaka ae ai. He ma'i ola ke akepau ke lapaauia i ka wa opiopio o ka ma'i, wahi a na kauka.

Na kumu e loaa ai i keia ma'i. Ka mua, he ma'i hooilina mai na makua a kupuna mai, o ia hoi, ma'i kuluma, wahi a na kauka; ka lua, no ke ea mai; ke kolu, no ka noho huikau, a pela aku. Ina io o na kumu keia i ulu mai ai keia ano ma'i, alaila e pono hoi ha e makaala loa ia na kumu i ulu mai ai keia ma'i. He mea kupanaha ke noonoo iho, i kela au kikilo loa, ke au naaupo o na Hawaii i oleloia, nui a manomano na kanaka, aohe luku nui ia o na kanaka e ka ma'i akepau, aohe no i ikeia ia ano ma'i ia au, o ka ma'i hokii, ka okuu ame ka pala, me kekahi mau mea e ae na ma'i ike nui ia ia au, elike me ka olelo a kahiko, a, i keia au naauao hoi, he heluna nui o ka poe i make i ke akepau, a ke pahola nei ia iwaena o na kanaka o na lahui like ole me ka holokiki, o ka hana e hoopakeleia ae ai na lahui like ole, heaha ia?

O ka ma'i akepau i hoopalaleha a noonoo ole ia he ma'i make me ka maopopo loa. a ma ka oleloia ua oi aku ka poe i loaa i ka ma'i akepau ma Hawaii nei mamua o ko na mokuaina he 47 ma Amerika, no ke aha? No ka noho me ka makaala a noonoo ole me ka hoao ole o na kanaka e hakaka me ia ma'i.

O ka hana kupono wale no e kinaiia ai keia ma'i ma Hawaii nei o ka imi a loaa ka laau kupono nana e kinai me ka lawa kupono o ka lapaauia ana, me ka lapaauia o ka poe apau i loaa ia ma'i.


	HOAHEWAIA KA OIHANA E KA LOIO KUHINA He Pilipino nona ka inoa o De- lacruz Gregorio ka i hopuia ma ka mahina o Iune aku nei i hala ma- muli o kona hoohuoiia ana oia keka- ki i komo pu ma ke puhi ana i ka mala-ko i ke ahi a no hookahi ma- hina kona hoopaaia ana aku i ka halepaahao me ke kau ole ia o ke- kahi kumuhoopii maopopo nona, a me he mea la, na poina loa ia paha oia ahiki i ka hoikeia ana ae o keia mea i ka Loio Kuhina Matthewman e Pablo Manlapit, ke alakai o na Pilipino olohani. I ka loaa ana ae o keia hoike i ka Loio Kuhina Matthewman, ua kauoha kokeia ae la ka Makai Nui Trask e hookuu kokeia mai ia Pili- pino mai ka halepaahao mai, a ua hookuuia mai ma ka Poaha o ka pule aku la i hala, ina aole i hoikeia ae i ka Loio Kuhina, o ka paa mau	la no paha ia Pilipino- me ka hoo- komo ole ia ae he hoopii nona a hala he mahina hou. Ma ka hoakaka a ka Loio Kuhina o ka hoike ana ae o ka manawa a ke kanawai i kaupalena ai maloko e kanaha-kumamawalu hora wale no e paaia ai kekahi lawehala me ka hookomo ole ia ae o kekahi kumu- hoopii nona, ke hala mawaho aku o ia manawa he hana ku-e kanawai. "0 keia kekahi o na hana ku-e kanawai a ke kumukanawai i haa- wi mai ai i ka pono kuokoa i ka kanaka a'u i ike maloko o keka- hi mau mahina," wahi a ka Loio Kuhina o ka hoike ana ae. "He mea ano nui ka hookamaaina ana o na makai ia lakou iho me ka 'Bila o na pono o Hawaii,' he hoopii ma ke ano oiaio e noi ana no ke kokuaia mai ma ke dala e ke aupuni makua. "Ma ka manawa i lawe ae ai o Hawaii ma ke ano i panalaau no Amerika ua kau mai ke koikoi ma- luna o Hawaii e holohe i ka manao o ke kumukanawai, ke kanawai kie- kie loa i loaa ia kakou. , O keia hana i ikeia ma ka hale o ka oihana hoomalu he hana ia e hoike mai ana i ko kakou lawa ole loa i ka hoonaauaoia ana ma keia mau loina i hoakakaia maloko o ka 'Bila o na pomaikai o Hawaii', he mea pono hoi e ike maopopo ia e kela ame keia makaainana, o ka oi aku e ka oihana makai, ka mea nana e hooko aku ana ko kakou mau kana- wai. "Ma ka Hoololi Elima o ke Ku- mukanawai ua hoopaaia malaila ao- le kanaka, e hooneleia i kona pono kuokoa me kekahi hana ole ma ke kanawai. O ka hana kupono i ma- naoia e hopuia kekahi kanaka me kekahi palapala hopu, koe ma ke- kahi mau ano e ae, a e hoikeia aku ia mea i hopuia i kona kumu o ka hopuia ana a e hoomakaukauia kona manawa e hookolokoloia ai. "He hana kanawai ole na ka oi- hana makai ke kali ana a hala ka manawa i hoakakaia e ke kanawai alaila hookomo ae i ka hoopii i ka mea. i hopuia, me ka hoopaa i ka lawehala maloko o ka halepaahao a hala ka mahina, oiai nae, maloko o kanaha hora wale no ka manawa a ke kanawai i hoakaka ai no ka hookomo ana aa i ka hoopii e ku-e ana iaia. "He hana maa man na na makai ka hookomo ana ae i ka hoopii a i ole hookuu aku paha ika lawehala mahope koke iho o ka loaa ana o ka loio o ka mea i hopuia. "He hana maikai ole keia, " wahi a ka Ioio kuhina, "no ke kanaka ilihune i nele i ke dala e uku ai no ka loio. E kali wale ana no oia, elike me keia Pilipino, ahiki i ka ike ana o ka oihana makai i ka manawa kupono e hookomo ae ai i ka hoopii nona. "He hana pono ole na ka oihana makai ka hoohakalia i ka hookomo ana ae i ka hoopii, e hookomo koke- ia ae, a e hookolokolo koke ia, a i ole pela hookuu aku i ka lawehala. ''Ua maopopo ia'u ua poinaia ke- ia kanaka; aole i maopopo i ka makai nui a i ole i ke Kapena o na Makaikiu aia keia kanaka ma- loko o ka halepaahao kahi i hoopaa- ia ai; ina i hookomoia ka hoopii no nei kanaka mahope koke iho o kona hopuia ana, e hookolokoloia ana oia, aole hoi e poinaia elike me keia."