| | UA MAKEMAKEIA NA OLELO NOEAU HAWAII O ka hana e pili ana i ka ohi ana mai i na olelo noeau, na nane ame na olelo hookaau naauao a ka lahui Hawaii i hana mau ia e ka Hale Hoahu o na mea kahiko Bishop Museum malalo o ke alakai ana a Henry P. Judd ke hookokoke aku nei i ka hopena o ia hana. Mamuli o ka hana a hui pu ana mai o na hoaloha Hawaii mai Hawaii a Kauai i loaa ae ai aneane hookahi kaukani o keia mau olelo kahiko i hoounaia ae a ua manaoia he nui hou aku o na nane, na olelo noeau a mau olelo hookaau naauao a na Hawaii aole i loaa ae, aneane e lawa na mea i loaa mai no ka hana ana i buke no ka hoolaha na ma keia kumuhana. He mea maopopo loa he lehulehu hou aku no o na kanaka Hawaii aole i loaa 'aku he noi no ka hoouna ana ae i keia mau olelo kahiko naauao a na Hawaii; ina pela, e oi aku ana ka hauoli o ka Hale Hoahu o na mea kahiko e lawe mai i kekahi mau mea o ia ano no ka houluulu a malama ana maloko o ka Bishop Museum no ka pomaikai o na hanauna hou. O ka waiwai o ka hoolaha ana aia ke kaukai ana aku maluna o ka holopono o ka hoopaanaauia ana ma o ka pololei o ka unuhiia ana. Ina he makemake na Hawaii e lilo keia hana i mea kokua nui i na hanauna hou e oili mai nei, a e mau aku ai hoi ko lakou malamaia ana, oiai ka lahui Hawaii ke emi mau aku nei a ke aneane aku nei e nalowale ka olelo Hawaii kumu, no ka mea o ka olelo Enelani ka olelo e a'o nui ia nei nu na kula i keia mau la, a ua hoohemahema loa ia ka huli ikaika ana i ka olelo Hawaii kumu, o keia mau olelo naauao a na Hawaii e nele loa ana ke kamailioia e na hanauna, hou nolaila 5 makemakeia ai na olelo noeau, na nane ame na olelo hookaau a mau olelo naauao e ae e hoounaia ae ia Henry P. Judd no ka malamaia maloko o ka Bishop Museum. Ua manaoia e hoopukaia mai ana ia mau mea maloko o kekahi buke liilii ma na la mua o ka 1925. He nui a lehulehu na mea kahiko a na Hawaii ame na lahui e ae i ohiia mai na aina e mai e ahu mai nei maloko o ka Bishop Museum i keia la no ka pomaikai o na mea apau i makemake e ike ia mau mea a e hele ae ana e makaikai ia mau mea, he mau mea kekahi maloko o ia hale e ahu mai nei a na hanauna hou o keia la i ike ole ai a e pono ai ia lakou e hele ae e ike a e ninau ae no ke kumu o ia mau mea i hanaia ai ame ko lakou waiwai. NA KULA A'O HANALIMA IKE O KA WA HOOMAHA
O NA KULA. Iloko o ka manawa hoomaha o na kula, o ke kau ua lehulehu na keikikane ame na kaikamahine i hele aku e hana maloko o na halehana halakahiki a maloko o kekahi mau halehana e ae maloko o ke kulanakauhale, a i ka loaa ana o na dala ia lakou no ka hana a lakou i hana ai, ua loaa ko lakou mau aahu a mau mea e ae a lakou e makemake ai, ka poe i uhaai ole i kamakou mau dala o ka luhi ana me ko lakou hou, o ka poe no i uhaai wale i ka lakou mau dala ua hahai mai ka olohe o Kamaomao ia Iakou. Ua kokua nu ia na makua ma kekahi ano e na keiki i hoomakaulii a i malama i'ka lakou mau dala o ka luhi ana, a i ka manawa e komo hou ai o na kula e loaa ana he mau buke kula hou i na keiki me na dala a lakou i hana ai. He hana naauao ma ka aoao o na makua ke a'o ana i ka lakou mau keiki e a'o iho i ka hoomakaulii a e hoao e hoahu dala liilii no ko lakou pono o mua aku, no ka mea, ke nana aku i na keiki o keia mau la, kekahi poe he nui ka hoouiui ame ka hoonui kaumaha i ka makua. Aole pela na keiki a na lahui e a kakou e ike aku nei, i ka manawa* e loaa ai o ka lakou dala e hoihoi ae ana a na ka makua e malama, o na mea a ke keiki e makemake ai o ia ka ka makua e haawi ae ai. O ka uhauha ame ka puni i na mea maikai ka ma'i nui o kekahi mau keiki i keia la e pono ai e omuoia oiai e opiopio ana, o hele loa aku a lilo i poe nele a ulu ae na manao kolohe e hana i na hana kolohe, aihue, powa a pela aku, i mea e loaa ai ka pomaikai loaa hewa. No na keiki hoi i keakeaia e ke kanawai aole e hana maloko o na halehana mamuli o ka lawa ole o ko lakou mau makahiki a ke '-anawai i ae ai, e hele auwana wale ma na pipa alanui e kolohe ai, a i ole e halawai ai paha me kekahi poino mauwale elike me kekahi mau keiki lehulehu i poino i na kaa otomobile, ua kukuluia ae he mau kula a'o hanalima ike maloko o kekahi mau apana, he mau kalapu no ka manawa hoomaha o na kula, a maloko o ia mau kula e a'oia mai ai na keikikane i ka hana i kupono ia lakou, a o na kaikamahine hoi i ka hana i kupono ia lakou. Ua a'oia na kaikamahine i ka humuhumu, ka hana lihilihi a mau hana e ae, e laa ke nala moena a hana eke lauhala a pela hoi me ke kuke aha, he mau ike waiwai no na kaikamahine, a no na keikikane hoi ua a'oia aku lakou i ka mahiai ame ke kamana, a ma kekahi mau hana e ae i kupono i na keikikane. I ka manawa hoomaha nui o na kula aupuni e pau ana, ma ka Ia hope o Augate ua ikeia ka waiwai o ke a'oia ana o na keiki i ka hana. Ma ka Poaha o ka pule i hala aku la, ua hoikeikeia mai na mea apau a na keiki i hana ai maloko o ka hale halawai o Kaukeano kahiko a ma ka Poalima mai i kuaiia ai na mea i hanaia e lakou, o ka hapalua o na loaa ua haawiia mai i na keiki. He mau makana pu kekahi i haawiia mai ia lakou, (i kekahi poe) me ka haawi pu ia o ka mahalo nui ia lakou e ke Kiaaina Wallace R. Farrington a pela pu me ke Kahukula Nui Givens. O keia ke kula maikai a na makua e hoouna ae ai i na keiki i ka manawa hoomaha nut o na kula aupuni, i hoopaa mau ia na keiki ma kekahi mau hora o ka la maloko o ia mau kula me ka loaa pu he manawa no lakou e paani ai mahope o ka pau ana o na hora kula. Elua pomaikai e loaa ana i na keiki maloko o keia mau kula, e loaa ana kekahi ike hana ia lakou, a o ka lua, e kaohiia ana lakou mai ka hele auwana wale ana ma kela a ma keia wahi e komohia ole aku ai iloko o kekahi ulia, a i ole e hana ole aku ai i kekahi mau hana karaima. O ka hana e pau ai o ka hakaka iloko o ka papa o na lunakiai kulanakauhale o ia no ka huli ana a maopopo na hewa i hanaia maloko o na keena oihana apau e na limahana, elike me ia e hanaia mai nei i keia mau la, alaila kaiehu aku i ka poe i ike maopopoia ka hawahawa o ka lima i ka waiwai o ka lehulehu a hoonoho ae i poe hoopono a malama i ka waiwai o ka lehu-lehu, ma ko lakou mau hakahaka. | KA KA LOIO HEEN PANE
NO NA KUMUHOOPIl ( Mai ka aoao 1 mai.) hooia a Henry Davis Co., Ltd., i hookohuia aku mamuli o ke noi a Hollinger, a eia no hoi me makou na lunanana o na banako. "Aia wale no a aeia aku keia mau kanaka e hana i ka lakou mau hana i haawiia aku ai, a i ole hoomau aku i ka lakou huli a noii ana ma ke alahele a Iakou i ike ai he pono me ka hoouluhua ole ia aku, ke ike ole nei au i ka makou haua pono e hana aku ai i mea e loaa ai ka poe i hawahawa na lima i keia hewa. "O Mr. Hollinger ka mea kupono e hooiliia aku na ahewa ana, ka mea nukunuku i ke keena o ka loio kulanakauhale, no ka houlolohi i ka hoopii ana ae ia Awana, no ka mea nona no ke kumu o ka hoohakalia loa ia ana. Oia ka mea nana i akeakea mai i ka hookohuia anu aku o George 0. Ross, ke kanaka nana i huli a ahuwale ae na dala pokole iloko o ke keena wai. He elua mahina okoa ke koiia ana aku o Ross e lawelawe hou mai i ka hana mua ana i bana ai ma ke ano he lunahooia kuikawa, ahiki i kona ae hou ana mai e hana. "O ka loaa ana mai o keia hoike a'u mai a Bicknell mai o ka hua a me ke kanalua ole ke olelo ae, o kuu noi mau ana aku me ka hoomano ia Hollinger e hoike mai kekahi mau mea hoike oiaio maopopo no ka hooiaio ana mai i kana mau olelo kipehi ia'u. O na leka i kakauia e Abshire ame Mr. Wall ia Bicknell ame Hollinger, mamuli o ka'u noi ma ka la 6 ame 7 pakahi, o Augate ua paneia mai i keia la e Bicknell, mahope o ka loaa ana mai ia'u o ka leka me ka hoike pu na ka hora 11:30 o keia kakahiaka. "Ua kakau aku au he leka ia Bicknell ma keia auwina la, e ninau aku ana iaia ina he mau hoike hou kekahi a ka hui hooia i komo ae kona Uma e pili ana i na mea i huliia mawaho ae o na mea i loaa mai ia'u i keia la. Ua kauoha aku au iaia e hoouna mai i kekahi o ia mau hoike me ke kali ole. 0 na Hoa Repubalika o ka Papa ke Hoahewaia "O na Repubalika ka hapanui o na hoa o ka papa, o lakou ke hoo-pupu nei i ke kaa ana o na huila o ke aupuni mamuli o ka lakou man hana me ko lakou walaau no ca epa, a hoopalaleha i ka lakou hana. Ua nele kana hoolako ana 96 i mau dala no ka malama ame ka hoomau anaaku i ka hana ma na alanui o na kuaina, a i ka manawa e hoomakaia aku ai ko oukou mau alanui e hele, o ka haiia hou aku ma ke pahonohono ana ka mea ku-pono e hanaia. He huina dala uuku wale no ka ka hapanui o na hoa i hookaawale ai a ua pau no nae i ka ukuhana o ka lunahoohana ame kekahi luna aupuni e ae. He hana keia i kaa aku ma o o ka mana o ka meia ke hoololi ae. "Ua oleloia ae e kekahi poe na ka baloka o na Repubalika i koho i ka meia, a i kakooia ka au no ka mea aole au he kanaka pili ma kekahi aoao kalaiaina. O ka mea oiaio ua koho na Repubalika ia'u ame kekahi poe e aku aole no ko'u pili i kekahi aoao kalaiaina aka, no kuu hoike ana aku i na hua maike e ka'u mau mea i hana ai. "No ke aha la au i hiki ai ko hoike aku i na hua loaa maikai? No ka mea ua loaa na kanaka makaukau i ka hana ia'u. Ua hana ka papa lunakiai mua me a'u me na manao lokahi. Ma kekahi manawa ua lokahi ole no na manao o na hoa Demokarata, aka, i ka manawa e ikeia ae ai ia mau kuee aia he mau hoa repubalika kuokoa i lawa e kokua mai ia' 'u ma ka hooholomua ana i kekahi hana a'u i manao ai no ka pomaikai o ka lehulehu o ke kulanakauhale. "Ina na hoa Repubalika o ka papa i keia la i haawi mai i hookahi hapa-haneri o ke kokua i loaa mai ia'u mai ka papa mua mai, e hiki ana no ia makou ke hana i na mea i makemakeia me ka lokahi ame ka holomua. "Mai ka la 2 mai o Ianuari aole mea hookahi a na Repubalika i ae wai ai hookahi itamu o ka hana i manaoia. Aole peia na hoa Demokarata. He ku-e no na Demokarata ma kekahi mau kanawai, a eia nae, me ka nana ole, ua ae aku no lakou ia mau kanawai e hooholoia. "Ina na Repubalika koikoi o keia kulanakauhale e hana mai ana i kekahi mea i ike ai na kanaka a lakou iloko o ka papa i ka hookoia o ka manao o ke kanawai elike me ia i makemakeia, ke manaoio nei au e ike mai. ana no lakou i kuu mau hoaloha Demokarata iloko o ka papa me a'u pu i ka makaukau e hui pu a hana pu me lakou me na manao lokahi." E noho hou ae ana ke kiure nui
ma ka hora ekahi o keia auwina la
no ka hoomau ana aku i ka hoolohe
ana i na hana poholalo i lawelaweia
maloko o na keena kalana. | KAPAEIA AKU ANA KE-
KAHI MAU KAKAUOLELO ( Mai ka aoao 1 mai.) kulanakauhale ame kalana, a e Hugh C. Tennant, ka lunahooia iaia ka mana o ka huli ana i na buke o na keena oihana, ma ka aoao o ka Henry Davis Audit Co., Ltd. Ma ka aoao o Meek, kekahi o na kakauolelo i kapaeia aole i koikoi loa ka hewa ma kona hihia, elike mo ka hoakaka maloko o ka palapala He eha mau itamu i komo pu maloko o ka D. S. K. Pahu huina pokole, ma ka manao hope o ka palapala, a mo he mea la, ua hoohalikeia kona limakakau e kekahi mea okoa. O ka hoike mua e pili ana i na hana ewaewa maloko o na keena oi-hana o ke kulanakauhale, ua hoakakaia maloko o kekahi leka i loaa ae ma ka hora 11:30 o ke kakahiaka o ka Poakolu o ka pule aku la i hala mai a Bicknell ae, ka lunahooia, a i ka meia, elike me ia a ka meia o ka hoike ana ae. O ka hoike o Augate 14, i hookomoia maloko o ia leka i ike iho ai ka meia he hoike kekahi i hanaia ma ka la 30 o Iulai e ka hui hooia e pili ana me na hana epa i hanaia a i hooia ole ia nae, elike me ia a ka meia o ka hoiko ana ae. Ma ka auwina la o ka Poaha aku a ka loaa ana ae i ka Meia Wilson o ka hoike o Iulai 30, a ua kakau ae oia he leka i ka lunahooia e hoouna ae iaia i kekahi mau pepa o ia ano i waihoia ae iaia e ka hui hooia he mau kope o ia mau leka i loaa ole ae iaia. Ma ka manao o ka Meia Wilson, ua loaa mua ae ia Hollinger kekahi ike e pili ana i na hoike o ka loaa ana ae iaia mai a Bicknell ae i kamailio aku ai oia ma na halawai a ka papa. Aka nae, ua hoole o Bicknell i kona hoike ana ae ia Hollinger no ia mea, wahi a Bicknell, ua waiho oia ia hoike ma kahi malu oa me ke kakali ana no ka huliia ae o ka hana epa koe kona hoouna koke ana ae i kekahi kope o ka hoike i ka Loio Kalana Heen, i ka manawa i loaa ae ai iaia, a ua noiia ae oia e ka Loio Heen e kakau ae kekahi leka i ka meia ma ka Poalima aku la i hala, wahi a Bick nell. Ma ka hoakaka a Hollinger ma ka Poalima aku la i hala o kela hoike i loaa ae ai i ka meia mai a Bicknell ae aole ia o ka hoike mua a kekahi luna aupuni e pili ana i na hana epa maloko o na keena oihana wai ame kukulu hale, me ka ike pu no o na poo o na keena oihana ia mau hana mai ka mahina mai o Dekemaba i hala. "Ma ka la 10 o Dekemaba, 1923, maloko o ke keena o ka Luuahooia na hoike aku au ame Bicknell i ka meia i na mea e pili ana i ka hana a nei mau kanaka eha. O ka hoakaka a ka meia akahi no a hoikeia aku iaia na hana epa he alapahi ia. O ka Meia Wilson uo ka lunahoomalu o ka halawai i malamaia ma ka 11 o Maraki, ka manawa i waihoia mai ai na likiki hookaa e hoike ana i na inoa o ia poe i kakauinoa ma ia mau likiki. Ua hoakaka aku au ia Petrie ame McClellan ia ma-nawa i ko laua manawa i ninau mai ai ia'u. E hoao wale ana no ka meia e hoopakele iaia iho me ke kupale ana nona iho. "0 Heen kekahi i kokua e hoo-pakele ae i ka meia," wahi hou a Hollinger, ua kauoha aku oia ia Bicknell, ma ka la aku la i nehinei o kakau aku i ka hoike. Ina owau o Bicknell e olelo aku ana au ia Heen ua loaa mua ka ike i ka meia. Aole e loaa aku ana kekahi hoike mai a'u aku. No ka mea e pili una no ka ike i loaa ia'u no na epa i hanaia maloko o na keena oihana ua loaa mua mai ia ike ia'u mai a Ross mai, ma ka mahina o Dekemaba i hala. Aohe mea hookahi a Bicknell i hoike mai ia'u mai ia manawa mai a mamua aku paha o kela manawa. Hoohanaia o Durao "Akahi no a loaa ae ka hoike. Kupanaha," wahi a Hollinger, "he ahakuka ka ka meia o ka malama ana maloko o ke keena oihana wai me Heen ame Wall, e pili ana ma na hana ewaewa i hanaia maloko o ia keena e na limahana o ia keena. Ua hoohanaia o Durao ma ke ano he kanaka akamai i ka hoohalike ana i ka limakakau a ua hoolala pu ia e hoolilo iaia i mea paahana. "O ka mea wale no e loaa ana ia lakou i nei manawa o ia ka hoike hapa a ka hui hooia. Aole e ike ana lakou i ka huina nui oiaio o na dala i pokole o ka oihana wai, no ka mea ua nalowale na mea oiaio na lakou e hoike mai ka manawa mai o ka hoomakaia ana e huli a e noii i na hana o ia keena. O ko Pahu hihia wale no ka mea i huliia a pau pono, no ka mea, ua kaawale aku oia mai ke keena aku. "Aole e hoi mai ana kela mau ka naka maloko o kela keena, aia ma laila na likiki e hoike ana i ko lakou mau inoa i kakau ai. Ua ike au ia lakou. Ma ka maluna o, Ianuari a i ole Feberuari paha, ua hele mai la ke kahi kanaka imua o 'u a olelo mai la, "Heaha ka pilikia no Durao! Ua
hoike aku au iaia ua ike au i na
likiki i kakauinoaia e Durao aohe
nae he dala maloko o ka pahu waiho
dala. Ua olelo mai la oia ia'u ua
noi aku o G. Durao iaia, e ku bona
nona ina no ka hiki mai i ka mana-
wa e kupono ai ia mea ke hanaia.
No na makahiki elima ko Durao
hana ana me ke keena wai a no
elua makahiki hoi ko Meek hana ana.
Ua hoole keia mau kanaka a elua
i ko laua hawahawa ana i na dala
o ke aupuni ma ko laua manawa, o
ka ninauia ana. Ua hoole o Wall
ma ka po Poalima aku la i hala i
ka hoike ana ae i kekahi mea e
pili ana i ke kapaeia ana o koia
mau kanaka.
"Ina aohe mea e hanaia ana ma
mua o ka halawai ana o ka papa ma
keia Poalua ae e haawi aku ana
au i kekahi mau inoa hou i ka meia
no ka hoomahuahua ana ae i na
inoa. He elua maa kanaka hou i
hoohanaia e ke aupuni kulanakau-
hale e pono e kaiehu ia aku, hookahi
maloko o ke keena wai a hookahi
maloko o ke keena kukulu hale. Me
Heen aku ia, ka huli aku i na mea
oiaio.
"Ua waiho aku au mamua o ka
•papa i na mea oiaio no ka hoololiia
ana o na auhau wai mita i mao
auhau mita ole ia. I kulike me
kekahi noi a'u o ka waiho ana ae a
i hooholoia, ua waiho ae o Wall he
hoike hapa no ia mea, me kona hoa
kaka pu ae he hana imi pomaikai
ka ia. I kulike me ka hoakaka e
ka hui hooia a Davis mamuli o ia
hoololi ana i emi mai ai na loaa o
ke aupuni kalana. O ia kekahi hana
huliia aku ana," wahi a Hollinger. BOSTON Aug. 12.-He kaihuakai
hookahakaha ka na koa kahiko o
ka Grand Army o ka Repubalika
e kakaikahi loa mai na koa i keia
la ma ke ano he hana wehe mua
no ka hoomoana makahiki a ia puali.
He ekolu kaukani o na koa kahiko
i kaiwawae a he 500 maluna o
na kaa otomobile. Mehope iho o
ke kaihuakai ana i hui ai me na
ahahui e ae. | O ALBERT HARRIS KE KAKAU-
OLELO HOU. Ma ka po o ka Poakahi iho nei ka hoike ana ae o ka Lunanana Hale Abshire o Albert E. Harris, ka hope lunahoohana o ka makeke a ke aupuni kulanakauhale, kana o ka hoo-kohu ana ae i kakauolelo poo no kona keena oihana, ma kahi o Samuel K. Oneha i hoopauia ma ka la 11 o Augate. E hoike ae ana oia ma ka leka i ka papa o na lunakiai ma ka halawai o ka auwina la Poalua iho nei no ia hookohu ana ae ana ia Harris i kakauolelo, a e hoapono pu ae ana oia maloko o ia leka no ka hookaawaleia ana ae $250 i uku no Harris no ka mahina. He $200 wale no ko Oneha uku i noho iho nei ahiki i ka pau ana aku la, he hana no i like loa me ka Harris e hana aku ana. No ka hana ana ma ke ano he poo kamana no ke kukulu ana i na halo no ke aupuni kulanakauhale ma kahi o Joseph Fernandez Lewis i kapaeia mamuli o kona noi ponoi i ka Meia ma ka Poakahi nei oiai e huliia ana ke keena kukulu hale, i hoike ae ai o Abshire o Frank Sylvester Gomes kana kanaka o ke noi ana ae i pani ma kahi o Lewis, aohe i hoike ae o Gomes i kona ae ma ia po, aka e noonoo ana oia. Ma ka hoakaka a Abshire o ka hoike ana ae ma ka po o ka Poakahi mamuli no o kana huli a noii ana i na hana i lawelaweia e Oneha i hoopau aku ai oia iaia. Ua hoo maka ka huliia ana o na buke mamuli o na olelo kipaku a ka Lunakiai Hollinger mahope o ka pau ana o ka halawai a ka papa o Augate 5. Aohe o Oneha i hoopauia e ka meia. He noi no $1500 e hooliloia maloko o na mahina hope o ka makahiki ma ke ano he ukuhana no na kanaka na lakou e maIama mai nei i na halekula ka i hooholo ia e ka papa ma kana halawai o ka auwina la Poalua nei. Aohe dala lawa i koe o ka haawina dala no ka 1924 i hoo-holoia ai e ka ahaolelo i hala no ka uku ana ae i na kanaka hana o na halekula, me ka helu pu ole iu o ua kanaka hou e hoonohoia aku ana e hana ma na halekula hou. He $92,100 i hookaawaleia e ka ahaolelo i hala i ukuhana no na kanaka malama a hana ma na halekula no ka 1924 ame 1925, elike me ia a Abshire o ka hoike ana ae, a me he mea la o ka huina dala hou e noiia ae ana e laweia mai ana mai ke $46,050 i ho kaawaleia ai no ka 1925, wahi a Abshire. Ma kekahi manawa aku nei i hala, elike me ia a Abshire o ka hoike ana ae, ua waihoia ae he noi i ka papa o na lunakiai e hoopiiia re ko Ernest Smith ukuhana mai ka $150 a ka $200 no ka mahina, eia nae aohe mea i hanaia maluna e ia noi i waihoia ae ai i ke komite waiwai a ka papa. | |
