| | kekahi mau mea maikai nou mahope o ko'u haalele aria iho i
keia ola ana, no ka uku ana ia oe no ka hewa a'u i hana aku
ai ia oe.
"I ka manawa e nui a e lawa pono ai ke dala ua hooholo au
kuu manao e hoihoi aku ia oe i kekahi home, kahi o na keiki
kamehai e malamaia ai, a malaila oe e noho ai ahiki i kou ka-
naka makua ana.
"Ua holomua loa ka nui o ka'u mau hipa maloko o na ma-
kahiki elima, ua nui na dala i loaa mai ia'u, a ina no ko'u hoo-
mau loa aku ia hana he kanaka waiwai au ma keia manawa,
ina aole i hoea ae kekahi kanaka i kamaina ia'u ma kela wahi
aneane ma kela manawa.
"Ua ike mua au iaia maloko o kekahi kauhale liilii, kahi a'u i
hele aku ai e kauoha i mau lako meaai. Aole oia i ike mai ia'u,
owau nae ka i ike mua aku iaia, eia nae, ua lohe mahui aku au
i kana olelo ana aku e kuai ana oia i kekahi aina hanai holoho-
lona ma kahi he umi mile ka mamao mai kahi aku a'u e noho
ana; ua lawa loa ia e hoomaka'uka'u mai ai ia'u a e koi mai
hoi ia'u e hookaawale koke mai kela wahi mai, ke ano o ka
mea hewa, he hohewale.
"Ua piha au i ka maka'u no ko'u ikeia mai a hopuia mai no
ko'u lilo ana he mea pepehikanaka no ka make ana o Magare,
a'u nae i ike ole aku ai, a oiai ua lilo ke ola ia'u ia manawa he
mea hookaumaha i ko'u lunaikehala, a me ka ehaeha no hoi o
ka naau a'u e lawe pu mau ana ia manawa apau, aka nae, no
kou pono, ua koiia mai au e hoomau aku i ka hana ana elike
ka loihi me ka hiki ia'u no ka mea, noonoo iho la au aohe mea
e ae nana oe e malama, a ua ike no hot au he paakiki loa kou
pono o ke ola ana aku ke ole au ka mea nana oe e malama aku.
"O ke kanaka nana ka aina hanai holoholona e pili kokoke
mai ana i ko'u oia ka i noi mai ia'u e kuai i ka'u aina hanai
holoholona me na holoholona apau i ka makahiki mamua aku,
nolaila, i kekahi la hele aku lai au imua ona a hoike aku la i ko'u
makemake e kuai i ka'u mau holoholona a pela hoi me ko ka'u
aina hanai holoholona, no ko'u hooholo ana i ko'u manao e hoi
no na mokuaina ma ka akau kahi kokoke aku i na kauka malia,
he mea hiki kekahi ia mau kauka ke hana mai nou, a ina no
a ina no kona ae mai e kuai i na mea apau loa e hoolilo aku ana
au iaia me ke emi loa.
"Ua ae koke mai la oia i ko'u manao, a aole i hala ka pule
ma ia hope mai ua loaa mai la na dala iloko o ko'u lima, a
owau ame oe o ko kaua holo aku la no ia i Nu Ioka.
"Ua kuaiia e a'u a lilo mai kekahi wahi aina hanai holoho-
lona ma kekahi aoao mai o ka muliwai maloko o Nu Ierese.
He hale maikai maluna o ia aina me kekahi hale hoahu ukana a
hoopaa holoholona, a ua hoopiha ia hale e a'u, a hoolimalima
aku la i kekahi wahine nana e hooponopono ko kana hale a he
kanaka hoi nana e hana mai na hana mawaho a e kokua mai
ia'u, a malaila kaua i noho ai me ka maluhia no ka mea, ua
loaa ia'u ka manaoio aohe mea e hele mai ana e huli ia kaua
malaila.
"Ua hoololi au i ko'u inoa a kapa iho la ia'u o Keoni Lanada,
a ua kapa aku la hoi i kou inoa o Keoki Lanada, eia nae, aohe
lawa o ka ike maopopo ia oe, a i ka nana aku ua poina loa ka
hiki ia oe ke kamailio, no ia kumu aohe o'u maka'u no ka hoo-
kuu ana aku ia oe e hele ma kela ame keia wahi au e make-
make ai.
"No elima makahiki ko kaua noho ana ma kela wahi, a e
holomua ana no hoi ka'u hana i kela ame keia kikina me ka loaa
mau mai o ke dala e nele ole ai. Iloko o ka loihi o kela mau
makahiki a kaua o ka noho ana ma kela wahi, i hai aku au ia
oe, aole i haalele iki mai ka maka'u ia'u no ka hewa koikoi
loa a'u i hana ai. Me he mea la, o ka helehelena o Magare i
make oia mau o ia mamua o ko'u mau maka, me ka haalele
ole mai ia'u no hookahi minuke ; kaumaha ko'u naau no ka
hewa a'u i liana ai a no ka mehameha pu. Ina he kanaka ke-
kahi i hoopa'iia no kana hana hoomainoino i hana ai, ua uku
aku au a pahaneri manawa oi aku i kana i uku ai.
"Aka, o ka oi aku o ko'u mau pilikia e hiki mai ana. He
nuku loa ka honua no ke kanaka e holopee ai i ka manawa o
kekahi kanaka e hana ai i kekahi karaima pepehi kanaka. Ma
kekahi la hele aku la au i ke kaona no kekahi hana, a komo
aku la iloko o ka haleleka, no ka hoouna ana aku i kekahi leka
i kekahi wahine ma ka home, a ia manawa lohe aku la au i ke-
kahi mau kanaka elua e kamailio ana me na leo liilii, a hoo-
puka ae i ka inoa Keaka Henele; o ko'u inoa pololei ia.
"la minuke ua holo ae la ke koko iloko o ko'u kino holookoa
me ke puanuanu loa. Ua huli ko'u kua ia laua, no ka mea e
hookaa aku ana au no ke pooleka a'u i kuai ai no ka leka a'u
e hoouna aku ana, a me he mea la aole laua i ike pono mai i
ko'u helehelena. Aole au, i hoike aku i ko'u ano pihoihoi, aole
no hoi i hele aku me ka awiwi loa, elike me ka hana a ka poe
hana hewa i ka wa e ike aku ai i ka mea ana i hana hewa ai.
aka, hoolalau wale iho la no au me ka hoolohe pu aku i ka na-
kanaka mea e kamailio mai ana.
"No'u laua e huli ana, me ka maopopo loa, mamuli o ka'u
mau mea e lohe aku ana i ka laua kamailio mai. Ua hookolo
mai laua ia'u mai Texasa mai a hikii kela wahi, a ma kekahi
ano ua hiki ole ke loaa au ia laua ke hookolo hou aku, no ka
mea, aole mea hookaliti ma kela wahi a kaua e noho ana i lohe
i ka inoa o kekahi kanaka o Keaka Henele, a aohe no hoi he
mea hoike aku i kekahi kanaka ma na helehelena a laua e ike
aku ai.
"Aole io no ia he mea haohao, no ka mea ua loli loa ko'u
kino ame ko'u helehelena ia manawa, ua like loa au me kekahi
kanaka elemakule loa, no ka lilo o ko'u noonoo i mea hookau-
mahaia ua loli ko'u lauoho mai ka uliuli a ke kuakea loa, alualu
mai ka helehelena" a e kulou ana no hoi ka hele ana.
"Ua hele pololei aku la no au ma ko laua aoao ia'u i hele
aku ai iwaho mai ka haleleka aku, aohe no hoi o laua hoohuoi
mai owau no ia e hele aku ana. He haawina laki keia no'u,
aohe no hoi he ulu mai o ka maka'u iloko o'u no laua .
Ua loaa ia'u kekahi mea e maka'u ai mahope mai, a ua ma-
nao au e haalele i kela wahi a e nee aku no kekahi wahi okoa.
No keia manao, ua kuai aku la au i ka'u mau mea apau, kii aku
la e unuhi mai i ka'u mau dala apau i hoahu ai maloko o ka
banako; no kuu aina hanai holoholona aole e hiki ia'u ke hoo-
lilo aku iloko o ka manawa pokole, no ka mea, e pono e hoo-
lahaia mamua, i hiki ai i ka poe makemake mai ke hele mai
e kuai.
"Paniku iho la i ka hale a paa, a lawe pu aku la ia oe i Nu
Ioka, me ka manao malaila e kau aku ai maluna o kekahi o na
mokuahi e holo ana i Ausetelalia, kahi a'u i manao ai, malaila
e hoomaka hou ai i ka hanai holoholona ana, oiai ua hanaia
no ia hana e a'u maloko o Texasa a ike i ka holomua me ka
nui o ka pomaikai, a o kahi hoi a'u i manao ai aohe maka'u hou
ana aku i kekahi mea no ka huli mai ia'u.
"Ia kaua i hiki aku ai i Nu Ioka ua loaa mai la ka likiki uku-
moku e holo ai i Ausetelalia, eia ka mea pilikia, aole 4 holo iki
ka moku a hala he pule, nolaila ua hoolimalima aku la au i
kekahi rumi uuku kupono no kaua ma kekahi wahi alanui ololi,
no ka maka'u mai no keia o huliia mai e na kanaka a'u i ike
ai maloko o ka haleleka, a i lohe aku ai au i ko laua hoopuka
ana ae i kuu inoa.
"Ua hookuu au ia oe e hele e paani a e holoholo aku mawaho
o ka hale, no ka mea ua ike aku u au i kou uluhua no ka paa
mau maloko o ka hale, a ma ka puka aniani no hoi au i noho | iho al a nana aku me ke kiai mau ana i ole oe e nalowale mai
ka'u ike aku.
"I kekahi, la, me he mea la, ua kaia loa ia paha au i ka hia-
moe, a iloko o ia hiamoe kulipolipo o'u ua puoho iho ae la au,
a nana aku la iwaho, eia nae, aohe o'u ike aku i'a oe. O ko'u
hele aku la no ia a ku ma ka puka, aohe no nae o'u ike aku ia
oe ma kekahi wahi. O, he minuke kaumaha loa kela no'u, ua
nui ka hoouluhuaia o kuu noonoo nou, ua ikaika mau ka manao
iloko o'u e hele aku e huli ia oe, aka hae, no kuu piha maka'u
no i na kanaka, o ike mai laua ia'u aole au i hele.
"He mau minuke ia i hakaka ai na manao like ole iloko o'u,
o ko'u hele aku e huli ia oe ame ka ole, a no ka ikaika loa o
ka manao hookikina ia'u e hele aku au e huli ia oe, ua hooko
aku la au ia manao, me ke kapae a'e la i ka maka'u i na kanaka.
No kekahi mau hora kela hele ana aku o'u e huli ia oe, me ka
ninaninau aku i ka poe a'u e halawai aku ana ina ua ike lakou
ia oe, eia nae aole hookahi o ia poe i hoike mai i ko lakou ike
ana ia oe.
"Ekolu mau la inea ame ka luhi a'u o ka huli ana ia" oe me
ka hua ole, ahiki i ko'u aneane maoli ana e pupule, a ua luhi
maoli no hoi ke kino ame ka maka me ka makemake e hooma-
ha a e hiamoe, mamuli o ka hele ana ma o a maanei no ka huli
ana ia oe.
"Ma ka la hope loa a holo aku kaua no Ausetelalia, a oiai no
hoi au e auwaha hele ana maluna o na alanui no ka huli no ia
oe, halawai hou aku la au me na kanaka elua no a'u o ka ike
ana maloko o ka haleleka, e u huli ana no ia'u. I kuu halawai
ana aku me laua ua ike aku la au ma ko laua mau helehelena
ua hoohuoi laua no'u owau ka laua kanaka e huli ana, o ko'u
hoomamao koke aku la no ia mai a laua aku elike me ka mama
e hiki ana i ko'u mau wawae ke lawe aku ia'u.
"Ua paupauaho maoli au no ka huli ana ia oe. No keia ike
ana aku o'u i na kanaka ua hoopau au i ka huli hou ana aku
nou. Ua maka'u au i ka hele aku i ka hale o ka oihana makai,
e hoike ai no kou nalowale ana, malia o lakou kekahi i kauoha-
ia ae e nana no'u a o ko'u paa no ia, nolaila, me ka houlalaia
o ka noonoo no kou nalowale ana, ka maka'u no hoi ame ka
ehaeha o ka naau o ko'u hele pololei aku la no ia no kahi o
ka moku a komo aku la'iloko o ko'u rumi a'u i kuai ai no kaua,
a maloko olaila au o ka hiamoe hooholo ana, me ka mau no o
kela inoino o ka noonoo nou, ahiki i ka mamao loa ana aku o
ka moku iwaena moana.
"E hoike aku au ia oe, e Geofere ua aneane maoli no e naha
kuu puuwai no kou nalowale ana. Ia manawa noonoo iho la
au aole e hiki ana ma ia mua aku ke kau hou ko'u mau maka
iluna, a aole no hoi au e haawi ae ana i ko'u lima i kekahi mea
ina no ko'u piholo nei, no ka hoopakele ana mai ia'u, a no ka
mea ua ike iho au ia manawa i ka lokuloku maoli no o ka hana
a ke aloha iloko o ko'u puuwai, aole no ke aloha wale no ia
oe, aka no ka wahine kekahi a'u i haina a i ike hou ole aku ai
i kona mau helehelena, ua paluaia iho na mea hookaumaha
i ko'u noonoo ia manawa.
"Ua maikai ko'u holo ana ma kela huakai moana ahiki i ka
pae ana i ka aina. Maikai ko'u ola kino me ka mama mai la
o ka noonoo ahiki i ko'u pae ana aku i ka aina, a i ka'u nana
iho ia manawa e ola aku ana au hookahi wale no me ka me-
hameha no kekahi mau makahiki lehulehu.
"Ia pae ana aku i ka aina ua holo aku la au aloko loa o ka
aina, a malaila i kuai ai i kekahi aina hanaiholoholona, he
hipa, a hoomaka aku la ka hanai ana me kekahi mau kanaka
ekolu. Iloko o. ia mana wa a'u e noho ana aohe meu nana e
hoonana mai i ka ehaeha o ka noonoo ame ka uluhua e ai mau
ana i ko'u puuwai.
"No ka hoopokole ana mai i keia moolelo, mai kela lilo ana
mai o kela aina hanai hipa ia'u a hala na mahina eono ua nui
ka pomaikai i loaa ia'u ma ia hana, a oiai ua nui ka pomaikai
i loaa, eia nae aole i pau ka iini o ka manao e huli hoi mai
i ka aina nei, a e ike hou aku i ka nani o ka aina no hookahi
manawa i koe.
"Ua lilo au he kanaka waiwai; nui ke dala i loaa, a oiai, owau
hookahi wale no, aohe mea e ae e hoonuiia aku na hoolilo, aohe
no hoi he mea e haawi aku ai, koe wale no o oe, e kuu Haku
Geofere, o ka pilikia nae ua nalowale oe mai a'u aku, a oiai
ua loaa iho nei oe ia'u, oia ka'u e haawi ae uei i ka'u hoomaikai
i na lani, a no ka mea, e ike iho ana au o oe kuu hooilina, o ka'u
mau mea a pau i huli ai e holo aku ana apau Ioa ia oe.
"Ua hoea hou aku au i Nu Ierese, a i ka ike ana aku ia wahi
ua haaleleia ka hale ua pau i ka nahaha, e hiki ole ai ke pa-
honohono hou ae, a eia nae, o kela aina hanai holoholona o ia
mau ka holomua me ka nui o na pomaikai, no ka malama mai-
kai ia.
"Ua holo pu au i Texasa no ka nana ana aku i kuu aina ha-
nai holoholona malaila. O ke kanaka i lilo aku ai ua aina ha-
nai holoholona la ua lilo he kanaka waiwai, a ua hoolilo aku i
ua aina la a hoi aku la i ka Akau e noho ai me ke ola hauoli
ana i ke koena aku o kona mau la me kana dala, alaila, o ko'u
hoi hou mai la no ianei no ka ike hou ana i kahi i loaa mua ai
o Magare ia'u, a ma kahi kokoke mai ia kaua, ma kela wahi
e ulu mai la o ke opu nahelehele, kahi o'u i hunaia ai, i ko ma-
nawa i hele mai ai a hoohaunaeleia ko maua hui ana. O kuu
wahine hoi! Kuu wahine hoi ! Kuu lokoino ia oe a!"
Ma keia wahi i hiki ole ai ia Keaka ke kamailio hou mai a
e lohe aku ana hoi o Geofere i kona uwe haalo'ulo'u mai elike
me kekahi keiki; a oiai o Geofere e nana aku ana i kona uwe
mai, ua haale pu mai la no hoi kona mau waimaka ma kona
mau lihilihi, no ka mea ua aloha maoli aku la oia i ka uwe mai
a ke kauaka, he uwe e hoike mai ana ua nui ka ehaeha iloko
o Keaka no kana hewa i hana ai.
Ua ike aku la o Geofere i ka nui o ka ehaeha iloko o Keaka,
a ma kana hoomaopopo aku he kanaka puuwai aloha no oia
me ke ano hoopono iloko ona, a mai lilo ole no oia i kanaka
hana karaima elike me kana o ka hoike ana mai iaia i na mea
oiaio apau, ina aole oia i huikau pu aku me ka puulu a ka poe
ino ame kona hoolilo ana iaia i kanaka inu waiona.
"He kanaka elemakule au i hooluuluu loa ia ka noonoo,"
wahi a Keaka o ka pane ana ae, mahope o ka mao ana ae o na
manao ikiiki loa, ame kona hooikaika ana hoi e hoomalu iaia
iho, "ai ole pela au e lilo ana he kanaka lapuwale elike me keia,
aka nae, na keia wahi i hoihoi hou mai i na hoomanao ana i na
hana o kela mau la i kikilo loa, i ka manawa i loaa ae ai ka
maha i ko'u lunaikehala — a i ka manawa hoi o ke oia e lama-
lama ania me ka piha i ka manaolana mamua o'u ame kuu wa-
hine, a i ka nana iho i nei manawa ua oi aku ia mamua o ka
mea hiki ia'u ke hoomanawanui iho.
"He kupanaha ko'u halawai aria iho nei me oe maanei! E
ke keiki, ua hana aku au i kekahi hewa koikoi loa ia oe, iloko
o ko'u manawa huhu a i lili ai i kou manawa e keiki uuku ana.
Aohe o'u kuleana iki e upu kuhihewa wale aku ai no he ipo oe
na Magare, aka nae, he mea hoomama mai ia i kuu naau ma-
ni ua o ka mea hiki ia'u ke hoike aku ia oe, ina e lohe aku ana
au i kou olelo mai, "ua huikalaia oe", a aohe hoi au ku-e ana
mai ia'u."
Huli koke ae la o Geofere i ke kanaka e noho mai ana ma
kona aoao, am e na olelo oluohi loa a hoopeepee ole, i ae la:
"Aole a'u hoahewa ia pe. e Keaka; he pio oe na ka waiona
ia manawa, nolaila aole e hiki ia'u ke kau aku i na ahewa ana
maluna ou no na hana limakoko au i hana ai ia'u
| |
