Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 16, 17 April 1924 — HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA.

"E huikala mai oe e Mr. Ganeki, ke kamailio ae au no kaa kaikamahine. Ma na mea i hoikeia mai ia'u, he waiwai kekahi o kau kaikamahine, he mea oiaio anei keia?" "Ua pololei kau mea i lohe ai." "Ina hoi ha pela, alaila ua hiki ia oe ke hoopaa mai i kona mau waiwai, i wahi e loaa aku ai ka miliona dala ia oe." "O ka mea apiki paha ia, ua hoopaaia e a'u na mea apau, mai ko'u mau waiwai ponoi, a i na waiwai o kuu kaikamahine." "Auwe no ka hoi e! Alaila ua nele loa anei oe ma na ano apau?" "Aole paha o ka nele ka haawina i loaa ia'u, aka ua poino maoli au, koe wale no a oluolu mai oe e hoopakele ia'u, mailoko mai o keia poino." "He hookahi a'u alahele maalahi loa e hiki ai ke kokua aka ia oe e Mr. Ganeki. Ke lioomanao nei no oe i kuu olelo ana aku, ma kela po i mareia ai kau kaikamahine, e haawi no au i kekahi huina dala mahuahua ia oe, no ke pine omou kau umauma a ko kaikamahine. Ina e hiki ana ia oe ke lawe mai i kela pine omou a haawi ia'u, alaila e loaa no ka miliona dala ia oe, me ka noonoo ole no ka uku hou mai i kela mau dala. Akahi no hoi a haupu mai la ia'u, o keia wale no ke alahele e hoopauia ae ai kou pilikia." Ma kahi nae o ka pane aku o Ganeki, kani iho la ke u o ua kanaka nei, me ka hoolalau wale ana no nae o Monotana, me he mea la, aole oia i hoomaopopo mai i ke ano o kona hoa olelo, alaila kaomi aku la oia i ka bele kahea ma ka aoao o ke pakaukau, a iloko o ka manawa pokole loa, ku ana no o Pilipo Kodona a o ia kana i pane mai ai: "E hele aku oe e hoike ia Wanada, ua makemake au e lawe mai oia i hookahi miliona dala i keia manawa 1" Kunou aku la o Pilipo imua o kona haku alaila hele ma! la no ka hooko ana i kana misiona, a iloko o kela mau minuke e kakali ana, o ka hoea aku o Wanada, aole he hookahi huaolelo i kamailioia mawaena o Monotana ame Ganeki; aia wale no ka nana ana a Ganeki iluna o ka papahele, oiai hoi o Monotana, e haka pono loa mai ana kona mau maka maluna o ka helehelena o ka makuakane o Mira. Ile elima minuke paha kela kakali ana, komo ana no o Wanada iloko o ka rumi me kekahi pa gula, a maluna o ua pa la na ope bila dala. Waiho aku la oia i ke pa o na bila dala imua o kona haku, alaila kuemi mai la ihope, me ka pane leo ole, a oili hou aku la iwaho o ka rumi. Alawa aku la ka nana ana a Ganeki, a ike i ka hele o na bila dala a ku ke ahua iluna o ke pa, kamailio aku la ia Monotana i ka pane ana aku: "He hana maa anei nau ka malama ana i na huina dala mahuahua maloko nei o kou home, me ka hilinai piha maluna o kau mau kauwa?" "Ae, he hana maa ia na'u, a ua hilinai piha au maluna o ka'u mau kauwa." "Aole anei ou hopohopo no ko lakou aihue i kau mau dala?" "Aohe o'u wahi manao hopohopo iki no lakou." "Malia paha no kela kauwa nana i lawe mai nei i keia mau dala, aole ou hopohopo nona, aka no ka nui ae o kau mau kauwa, malia aia iwaena o lakou he poe kolohe a aihue." Aole o Monotana i pane mai 110 kela mau olelo, aka kaomi hou iho 1 aoia i ka bele kahea, a elike 110 me ka mau, ku ana o Pilipo Kodona imua ona: "Aole i lawa keia mau dala o ka laweia ana mai nei, e nana aku ana oe iloko o ka pahuume, malia paha aia no kekahi huina dala mahuahua iloko olaila!" Hele aku la o Pilipo Kodona, e wehe i ka pahuume, a i kona ike ana iho i ke ahu mokaki o na bila dala, i mai la i kona haku: "Ae, he nui no ke dala e waiho nei ma keia mau ume." "Ina pela e lawe mai i kena mau dala apau, he ehia ka nui o kena mau dala malaila?" Helu iho la o Pilipo i ka nui o na dala, no ka mea ua paa wale no i ke opeia, me ka pane ana mai: "He hookahi hanen kaukani, ka nui o keia mau dala," me kona hopu ana iho i na bila dala, a lawe mai la imua o kona haku. I ka hoi hou ana aku o Pilipo no ke ku kiai ana mawaho o ka puka, i mai la o Monotana i kona hoa olelo: "Ua hiki loa i kela kauwa a'u ke aihue i keia mau dala mahuahua, a holo mahuka aku no na aina mamao, ke manao oia e hana pela, aole nae pela, ke ike pu mai la no oe, he o ia mau ka maluhia o ka'u mau dala maioko nei o keia hale, me he mea la, ua waihoia maloko o kekahi pahuhao paa loa. "O keia mau dala apau e waiho nei imua o kuu alo, e haawi no au ia oe e Mr. Oaneki, ke kii oe i ke pine omou o kau kaikamahine, a lawe mai imua o'u. Ua hoike aku au ia oe, no ko'u makemake loa e kaa mai keia pine omou malalo o kuu malu. Eia ihea kela pine kahi i waiho ai?" "Aole me a'u kela pine i keia manawa." "Eia kela pine ihea? Heaha kau mea i hana ai me kela pine omou o kau kaikamahine?" "Ua kuai hooliloia aku kela pine e a'u." "Heaha ke kumukuai au i hoolilo aku ai i kela pine?" "He hookahi haneri kaukani dala!" "He kanaka hupo anei oe a i ole he hehena paha e Mr. Geneki, i kuai aku ai oe i kela pine, no ke kumukuai, i emi iho malalo o ka'u i haawi aku ai, ke hoolilo mai oe ia'u? Heaha ke kumu o kou lawe ole ana mai i kela pine ia'u, ke kanaka hookahi wale no, i makaukau e uku aku i kekahi kumukuai kiekie loa, mamuli o ko'u nui makemake?" "No ka mea—no ka mea —" "Aohe au hoakaka ana mai imua a'u i ke kumu, ua maopopo ia'u na mea apau. Ke makemake nei anei oe e Mr. Ganeki e kamailio aku au i ke ano o ka maopopo ana ia'u? E nana mai paha oe la!" Nana i'o aku Ia o Ganeki, me ke ku ino ana ae iluna, kunahihi ae la kona helehelena me ka piha i ka weliweli, no ka mea me kona mau maka ponoi, i ike aku ai oia i na pine omou elua, e paa mai ana iloko o ka lima o Monotana. "O oe, o oe anei ka mea nana i kuai i ke pine o kuu kaikamahine?" wahi a Ganeki, me he mea !a ua hele mai la oia a ulupuni me na manao hehena, no ka lele ana aku e hopu i ke kania-i o Monotana. "Heaha auanei kau hoohewahewa ana iho i koe, ke ike māi

fca no oe, eia me a'u ke pine a ko kaikamahine, a o ke kokoolua hoi oke pine a'u e malama mau nei. Eku malie aku oe i kahi hookahi, a mai nee mai imua i hookahi iniha, o ike auanei oe, i ko'u wa e anai ae ai i keia mau pine omou i kahi hookahi, t oili mai no o Keoni Kalakonai'MOKUNA XXII, e Kalii-la maluna o- na kanaka elua iloko o kela '«nau minuke, he hiona ia i kaokoa loa ko kekahi mai kekahi mai. Maluna oka helehelena o Mr. Ganeki ka hiona oke karaka i piha me ka weliweli; a maluna hoi o ka helehelena o Monotana, minoaka o ka uahoa, he minoaka o ka mea Lmaopopo loa aia iloko o ka poho o kona lima, ke ola ame ka inake o kona kokoolua. j' Okela mau olelo hope i hoopukaia ae e Monotana no Keoni Kalakona, ua like ia me kekahi pahi oilua i houia aku i ka puuo Uilamaa Oaneki, aka nae mamuli o kona hoao ana e hoofcuoo, a epale aku i na noonoo pihoihoi mai iaia aku, i palekana fei oia mai kona lilo ana i kanaka maule, a noke wale ae la ho oia i ka akaaka, ma ke ano e hoike aku ana ,aole i hoopilikiaia mai kona noonoo, no ka inoa o Keoni Kalakona, a o ia kana o ka pane ana ae: ke ano o keia hana epa,.au, i manao-ai e hoomaka'ulea'u mai ia'u?" "Aole ka'u he hana epa, aka o ka mea oiaio maoli no ia. Ma ka lokomaikai o ke Akua, a mamuli o Kona mana wale no, i hiki ai ia'u ke lawelawe i keia hana mana." "O ka hana mana hea ia au e olelo mai nei?" "Aole ka oe i lohe mua aku nei, ua hiki loa ia'u ke lawe mai l ka uhane o Keoni Kalakona, a kukulu aku imua ou."

Ke hoi pono mai la kela ano mua o Mr. Ganeki, me ka liilinai ana mai ihope o kona noho, auhee aku la kela ano pihoihoi iloko ona, a i aku la: "Ina e lilo ana ka oili ana mai o ka uhane o Keoni Kalakona, kuu hoaloha kahiko, i kumu e konoia aku ai oe e haawi mai i ka huina dala a'u i makemake ai e aie aku, alaila ke hauoli loa nei au, e ike i'o aku ia oc e hoohana ana i ka mana au o ke kaena ana mai nei." Minoaka mai la o Monotana, no kela pane, alaila ma kahi t> kona hooko ana mai i na mea a Mr. Ganeki i ake ai e-ike, pane mai la oia: "Alaila aole anei ou maka'u i ka halawai pu ana me ka tihane kela kanaka?" "Heaha auanei ko'u kumu e maka'u ai? ,f "O oe hookahi wale no ka mea i ike i ka pane no kau ninau. Ua hoike mua aku au ia oe i ka mana e loaa ana i ka mea e, paa ana i keia mau pine omou elua. Ke ike mai la no oe, eia i keia mau pine malalo o ko'u malu, e hoikeike aku anei au imua ou, i ka mana i loaa ia'u?" "Aia no ia i kou manao, o ka'u wale no e ake aku nei, o ia ■ ko\i haawi ana mai i ka huina -dala a'u i makemake ai e aie aku • _ •» la oe. "Ehia la makahiki i hala ae nei, i ka manawa i nanaia aku ai o Keoni Kalakona, oia kekahi o na makaainana maikai maloko o ke kulanakauhale au e noho ana, a i lilo ai hoi kela ka- J naka i kane hoopalau na kau kaikamahine?" Aole he wahi hoailona iki i koe o ke ano pihoihoi mawaho 0 Ganeki ke nana aku, a ina no paha he mea kekahi o kela ano. alaila aole ia 1 hoikeia ae ma kona helehelena, a ke ike j mai la o Monotana, i ka lilo ole o kana mau mea i kamailio mai ai, i kumu e hoopilikiaia ai ka noonoo o kona kamailio, alaila | hoomaka hou mai Ia oia e hoakaka: "E hoomaopopo mai oe e Mr. Ganeki, o na mealiuna i hana-; Ja mamua aku o ka make ana o Keoni Kalakona, ua hoikeia inai ia'u, malalo o ka mana o keia mau pine omou, a ua ike au i na mea oiaio apau." "Pela i'o ka hoi, he mea ano nui kena!" "Mai kuhihewa oe, he mau olelo palaualelo wale no keia, iao'e pela. Aole au e kamailio aku ana no na mea a ka lehulehu i koho wale aku ai, he mau mea oiaio ia, ma ka manawa i hanaia ai ke karaima, i hopuia ai o Keoni Kalakona, a i ahewaia ai oia mahope mai, a liia iluna o ka amana likanaka imua o kekahi aha kanaka. Eia ka mea a'u i ike, iwaena o kela aha kanaka, he ekolu wale no poe i maopopo, aole loa he wahi kiko eleeie o ke karaima. i kahihi wale ia aku maluna o kela kanaka hala ole; a o lakou wale no ka poe i maopopo no kona pili ole 1 ka hewa, ame ka mea nana i hana maoli i ke karaima pepehikanaka.'' Hoomakū'e ae la ka helehelena o Ganeki, iaia e hoolohe nku la i kela mau hoakaka a Monotana, aole nae ia he mea e hookauia aku ai ka weliweli maluna ona elike me kela ano, ia laua o ka halawai mua ana, aka ke hoao mau la oia e hookuoo iaia iho, me ka pane ana mai: "E oluolu ana anei oe e hoike mai, i ka pili o keia mau mea au e kamailio mai nei ia'u?" "Iwaena o kela poe kanaka ekolu, i ike aole i pili ka hewa 5a Keoni Kalakona, a i ike pu hoi, i ka mea nana i hana maoli l ke karaima, o oe e Mr. Ganeki kekahi o ua poe kanaka nei."' **He mau manao koho wale no keia ou, a ina no paha he inea oiaio loa ia. aole no he wahi pomaikai iki e loaa ana ma kekalii ano. Xo ka hewa ole, a no ka pili paha o ka hewa ia Keoni Kalakona, he mea ano ole loa ia i ko ka honua nei iloko 0 keia manawa, no ka mea elike me ia au i kamailio mai nei, ua liia kela kanaka iluna o ka amana likanaka, nolaila ua make oia. aohe noonoo hou ana aku nona. "Aole 1 maopopo ia'u, kahi o ka loaa ana aku ia oe o ka ike, no na mea au o ka hoakaka ana mai nei, a ina mamuli ia o kou hui a kukakuka pu ana me na uhane lapu. oki loa aku ko'u manaoio ana i ka oiaio o ia mea. Me ka manao maikai au i hoea mai nei imua ou, e aie dala ai, ua hoole mai nei nae oe, me kou hoala ana mai i na i hala. no ka hoehaeha ana mai 1 ko'u noonoo. He hana hoopau manawa wale no ko'u noho liou ana iho, e hoolohe i na mea e pomaikai ole ai au, nolaila 0 ke aloha no kou. e hoi ana au!" Ku ae la o Uilama Ganeki iluna, me ka anelie ana aku e liele no kahi o ka puka, aka ua pane e mai la nae o Monotana, j ka i ana aku: "Pela iho hoi paha e Mr. Ganeki, aole au 1 hoike aku nei 1 ko'u manao hoole i ka haawi ana aku i ke dala ia oe, eia nae awiwi loa oe 1 ka hoi! "Aohe a ? u noonoo hou ana aku no kou haawi mai ia'u i kekahi dala, ke hoihoi hou mai nei au i kela manao aie dala o'u. Ma na ano apau ke hoole nei au i ka lawe ana mai i kau mau dala, no ka mea o oe ke kanaka nana i hoopoino mai ia'u." Aohe nana aku o Monotana i kela mau olelo, minoaka wale inai la ke ku ana iluna, lalau iho la I na bila

dala e mokaki ana imua o kona alo, a lawe mai la e haawi ia Mr. Ganeki, me ka pane ana mai: "Ke haawi aku nei au i keia mau dala apau ia oe, me kekahi mea hoopaa ole, koe wale no ka hilinai ana aku i kau mau olelo, e hoihoi hou mai ana no oe ika wa pono. Ooe ke kuleana i keia mau dala apau, a e hana aku elike me kau mau mea i makemake ai no kou pono!" Lalau aku la o Ganeki i na bila dala a lawe mai la iloko o kona mau lima, a ke ike aku la oia i ka pahola ana ae o kela minoaka maamau ma na papalina o Monotana, a ma kahi o kona haawi ana mai i na mahalo ana i ka mea nana i haawi aku Ia i kela mau dala ma ke ano manawale'a, kuemi hope mai la o Ganeki he hookahi kaina wawae, a kiola mai la i na bila apau me ka ikaika ma na maka o Monotana. Me kona pane ole mai he hookahi huaolelo, aka me kona hele nae a piha me ka inaina, i hele pololei aku ai o Ganeki a oili aku la iwaho o ka puka, kahi a Pilipo Kodona e ku kiai mai ana, me ka haalele ana iho ia Monotana maloko o ka rumi, me na bila dala e ahu mokaki ana iluna o ka papahele. "Heaha iho la la ke kumu o ka lawe ole ana aku nei o kela kanaka i keia mau dala?" i nalu iho ai no o Monotana iloko ona, alaila hoi mai la oia a kona noho, kaomi aku la i ka bele ,kahea no ka hele ana mai o Pilipo imua ona. Ia oili ana mai o Pilipo, i aku la ua o Monotana iaia: "Ke makemake nei au e hoiliili mai oe i keia mau bila dala apau, a hoihoi aku ma ko lakou mau wahi i waiho mua ai," alaila ku ae la ua o Monotana, a oili aku la iwaho o kofta rumi, me ke kahea ana aku ia Wanada e ukali mai mahope ona, noluna o kekahi kaa i makaukau mua, e ku ana mamua o ka puka-pa o ka hale. "Ke makemake nei au e holo kaua e Wanada no ka hale

oihana o ka poe kuai mahele hoopukapuka waiwai," wahi ana i kana kauwa ia laua i kau aku ai iluna o ke kaa, o ka lilo aku la no ia, aia ke kaohl ana o na lio, no ka pahuhopu o ka laua huakai ma kela la. No ka manawa mua loa, mai ka wa mai i hoea ai o Monotana maloko o Nu loka, akahi no oia a hoea kino no ka hale oihana, i lawelawe mau ia ai kana mau hana hoopukapuka waiwai, ma o kona akena la. Ua maopopo no ika poe o kela wahi, o Monotana kekahi mea kuleana nui iloko o kela hale oihana, eia nae ua hookahahaia ko lakou manao, no ka hoea ole aku 0 keia kanaka, . « okahi ke komo pu ana me lakou, ma na hana hoopukapuka. I kela ku ana iho o ke kaa o Monotana, mamua o ka hale oihana o ka poe hoopukapuka waiwai, le!e iho la oia ilalo, me ke komo pololei ana aku iloko, a i ka wa i ike mai ai ka poe e noho ana, ua hoohikilele loa ia ko lakou noonoo, a ua hoopiha pu ia hoi me ka pihoihoi, me ka hele o ka hapanui o lakou a kau ka weli, mamuli o na manao hopohopo, he hana ano nui paha ka Monotana o ka hoea ana aku, no ka hului pau ana i na mahele apau iloko o na hui hoopukapuka waiwai. Ke ninau la lakou iwaena o lakou iho, i ka hana nui a Monotana i hoea aku ai, aole nae he hookahi mea i maopopo, a i ka wa o kekahi poe o lakou i hele okoa mai ai e ninau iaia, o kana wale no i pane aku ai o ia keia: "Mai hoopihoihoiia ko oukou manao, e hoomau aku i ka lawelawe ana i ka oukou mau hana, i hele wale mai nei no au no ka makaikai ana i na hana o keia la," no kela hoakaka a Monotana, akahi no a hoopauia ae na manao pohihihi o kekahi poe, a hoomau aku la i ka lakou mau hana. Aia iwaena o kela puulu o ka poe hoopukapuka waiwai, he ; poe kekahi i makemake loa e kuai hoolilo aku i ko laleou mau mahele, a ua kau mai ko lakou manaolana, no ka ohi i na pomaikai nui, ma keia hoea ana aku o Monotana, me ka manao 1 hele aku paha oia e kuai i kekahi mau mahele o na hui lawelawe oihana. Ma ka aoao nae o ka poe e ake mai ana, e lilo aku na mahele ia lakou ma ke kuai me ka oluolu loa, ua hele kela poe a pii ka lena, i ka wa i ike mai ai ia Monotana. Holo okoa mai la ka akena o ua o Monotana imua ona, me ka ninau ana mai ina paha he mea kekahi ana i makemake ai, nana e hooko aku, ani wale aku la no kekahi lima o Monotana iaia, me he wahi kanaka ano ole la kona akena, me ka hele ana aku o ua o Monotana no kekahi aoao o ka rumi, no ka hui pu ana me kekahi o na kanaka hoopukapuka waiwai, ana i lohe nui ai, no ka holopono o kana hana kuai mahele. "Ma ka'u mau mea i lohe ai, o oe anei ka mea nana e hooponopono nei i na waiwai o Uilama Ganeki?" i ninau aku ai o Monotana i kela kanaka." "Ae, owau i'o ka mea nana e lawelawe nei i kana mau hana apau, a ua pololei na mea au i lohe ai." "Pehea la, he oiaio anei, eia o Uilama Ganeki, ma ke alahele e hoea aku ai oia i ka halawai ana me ka poino, o ia ke poho ana o na dala ana i hookomo ai iloko o na oihana hoopukapuka?" Pahola ae la ka minoaka ma ka helehelena o ke kanaka hoopukapuka waiwai, a i mai la: "Aole paha kena he ninau kupono au e ninau mai nei ia'u, no ka mea elike me ka loihi o kou noho ana mai ma Nu loka nei, me ke komo ana mai iloko o na paonioni ana me na kanaka hoopukapuka waiwai o keia kulanakauhale, aia no he la e hoea mai ana, e pahola like ana ka poino maluna o na mea apau." "E hoomaopopo mai oe e ka hoaloha i ka manao maoli o ka ninau ia oe, no ke kokua ana aku no ia ia Uilama Ganeki, ina eia kela kanaka ma ka'e o ka poino ame ke poho, me kona ike ole mai ia hana koua." "Akahi i'o au a hoike aku ia oe, he manawa wale no no Uilama Oaneki e poho ai." "Ke maikai la kena pane. E hiki ana anei ia oe ke hoike mai, i ke alahele e hoopakeleia ae ai oia mai ka poino mai?" "Hookahi no alahele i maopopo ia'u o ia keia: Aia ka nui o na dala a Uilama Ganeki i hookomo ai iloko o ka Hui Aila Kalani, ina e pii ae ana ke kumukuai o ke kea hookahi, i ekolu dala i keia la, a i ka la apopo paha, alaila e palekana ana oia me ka poho ole." "Me ka mahalo a nui ia oe, no keia mau hoakaka au, a e hoomanao, he hoaloha au nou, elike me kou noho hamau loa ana, ma na mea a kaua e kamailio nei," alaila haalele aku la o Monotana iaia, a huli mai la no kahi o ka nui o na kanaka lawelawe oihana e nonoho aku ana me ka lululima ana me ka poe ana i kamaaina mua ai, o kona puka hou aku la no ia iwaho, no kahi o kona kaa e ku mai ana. Iloko o na minuke he umi, mahope iho o ka haalele ana mai o Monotana i ke keena o na kanaka kuai mahele, aia hoi, ua loaa mai la ke kauoha i ka akena o ua o Monotana, no kona makemakeia e kona haku, o kona haalele iho la no ia i kona mau hoa, a o ka mea i ikeia ma kona huli hoi ana mai, o ia no ka hoopii hou ia ana ae o ke kumukuai o na mahele o ka Hui Aila Kalani, he elima dala no ka mahele, me ka makemakeia o na mahele apau e-lilo mai ma ke kuai ia Monotana. jCAole i patt.)u