Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 2, 10 January 1924 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HE MOOLELO NO

KEONI MONOTANA

A I OLE

MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA.

 

MOKUNA I.

 

HOAKAKA: O keia moolelo hou e paneeia aku nei imua o ko ke Kuokoa poe heluhelu no ka 1924, he moolelo ia i piha me ka hoopihoihoi noonoo. He moolelo i owili pu ia ai na hana karaima, na hana hooipoipo ame na hana hoopaha'oha'o he nui, e nele ole ai ka loaa o na manao hialaai iloko o ka poe apau e heluhelu ana i keia moolelo mai kinohi mai ahiki i kona pau ana. - Mea Kakau Moolelo.

"Ke kauoha aku nei au ia oe e Keoni Kalakona e ku ae iluna!"

He kauoha kela i haawiia aku e ke kahu o ka aha hookolokolo, maloko o kekahi keena hookolokolo nui i hele a piha hookeke i na kanaka. Ua leha aku la ka nana ana o na mea apau maluna o Keoni Kalakona, ke kanaka a lakou i manaoio loa ai, oia kekahi o na mea hana karaima, a i ake hoi e lohe i ka hoopa'i e hookau ia mai ana maluna ona e ka lunakanawai.

Aia o Keoni Kalakona, ka paahao ma kona wahi kahi i noho ai me kela ano mau no on a i loko o na la ekolu i hala aku, o ka hooloheia ana o kona hihia pepehikanaka, aoel ka hopohopo ame ka maka'u maluna o kona helehelena, me he mea la, ua like pu no ka maikai o kona noonoo, me ko ka poe makaikai a iaia i lohe aku ai i ke kauoha ana mai o ka lunakanawai iaia e ku iluna aole ia i lolo i kumu e loli ano e ae ai kona helehelena, elike me ke ano o ka poe i hele a kau ka weli, no ka hoopa'i e hookauia mai ana maluna o lakou; aka hoolohe aku la oia ia leo kauoha, me ke ku ana ae iluna a pololei.

No na makahiki elua i kaahope aku, ua lilo o Keoni Kalakona i kanaka makemakeia, a mahalo nui ia e ka poe apau i kamaaina iaia, a ua nana mai hoi ka poe i malihini iaia, me na manao makee, no na ano kilakila i loko o keia kanaka.

H@k@ o kela mau makahiki elua, aole i launa nui aku o Keoni Kalakona me na kanawa ko'iko'i a kuonoono o ka aina, a i ole me na kanaka paha o ke kulana haahaa; a oiai he hookahi mahina okoa o kona paa ana he paahao, i ahewaia no kona hana ana i kekahi o na karaaima puuwai eleele, ikeia ma ka moolelo o ka honua nei, me ka hooikaika nui ana o na loio akamai loa e loaa aku ia lakou i maopopo, aka ua mau no ko lakou noho pouliuli nona elike no me kela manawa mua o kona hoea ana aku imua o lakou.

Oiai o Keoni Kalkona e ku aku ana imua o ka lunakanawai, aia ka meha ame ke anoano ke halii la maloko o ke keena hookolokolo me he mea la e ake mai ana ke anaina, e lohe i ka pane ma kona aoao, a ia wa i poha mai ai ka leo o ke kahu @@ ke aha.

"E Keoni Kalakona," wahi a ka lunakanawai me ka leo oluolu loa, no ka mea oia pu kekahi i komohia na manao mahalo no na ano o keia kanaka, "ua hooloheia kou hihia imua o na kanaka he umi-kumamamalua i waeia ma ke ano hoopilimeaai ole a ua hoopuka mai lakou i ka olelo hooholo, e ahewa ana ia oe no ke karaima i hoopiiia mai ai oe, no laila ua ili iho maluna o'u kekahi hana nui a ko'iko'i loa, o ia no ka hookau ana aku i ka hoopa'i maluna ou, i kulike ai me ke kanawai o ka mokuaina."

Aia na mea apau ke haka pono mai ia ka nana ana i ka luna-kanawai, ke uumi la hoi i ko lakou hanu, o ke ake aku e lohe i ka hoopa'i e kauia mai ana maluna o ka lawehala.

"He mea anei kekahi au i makemake ai e kamailio mai imua o keia aha i wahi e kapaeia ae ai ka hookau ana aku i ka hoopa'i maluna ou?" wahi hou a ke kahu o ka aha.

"Ae," wahi a Keoni Kalakona me ka leo moakaka o ka mea i loaa ole ka manao pihoihoi, "ke makemake nei au e kapaeia ae ke kau ana mai o ka hoopa'i maluna o'u, no ka mea aole i pili ia'u ke karaima pepehikanaka elike me ia ma ka palapala hoopii.

"Ke makemake nei nae au e hoike aku imua o kou hanohano, aole loa a'u mau ahewa ana maluna ou, a maluna paha o na kiure no ko oukou ahewa ana ia'u e make no keia karaima a'u i hana ole ai. Ina ua hana i'o au i ke karaima pepehikanaka, alaila aole i lawa ko'u ola nei, no ka pana'i ana aku no na ola makamae i lilo i mau moepuu no kekahi o na hana ino lokoino loa i lawelaweia.

"Ua manaoio maoli no kou hanohano, e ke kahu o keia aha, ua pili ka hewa ia'u - ua maopopo loa na ike i waihoia aku imua o kau aha no ia mea - no laila ua maopopo aole he wahi no'u e pakele ai, koe wale no, kou hooko mai i ka hana i kau aku maluna ou, o ia ko'u make.

"Aole loa he mea hookahi iwaena o keia anaina e noho mai nei, i komohia ai iloko o'u he manao ahewa iaia, no keia hopena i kau mai maluna iho o'u, aole loa. O na loio, na kiure, na hoike, a pela no hoi me oie, he poe hooko wale no oukou apau i ka oukou mau hana pakahi iho, a in a no paha owau kekahi iwaena o ka poe a'u i hoakaka ae nei pela na mea oiaio i waiho-ia mai no keia hihia, e hana ana no au elike me ka lakou i hana mai ai.

"Mai kinohi loa mai o ka hooloheia ana o ko'u hihia, i maopopo mua ai no ia'u e ahewaia ana au no ke karaima pepehi kanaka, no ia maopopo mua i noho malie loa ai au, ka mea a ka loio o ke aupuni i hoike ae ai ma kana mau olelo hoonohonoho no ko'u pihoihoi ole. Oiai nae ka make e kau mai ana imua o ko'u mau maka, ua oi ae ka malaelae o ko'u ola ana, a ke manao nei au e lilo ana na mea a'u e kamailio hou aku ana i olelo wanana, e hoea mai ai i kona hookoia ana o ia keia.

"Oiai au e hiamoe ana maloko o ko'u keena paahao ma ka po nei, loaa iho la ia'u kekahi hihi'o, ike aku la au ma kekahi la ma keia mua aku, e hoea mai ana imua ou he elele mai ke Akua mai, a na ia elele auanei e hoike mai ia oe, no ko'u pili oie i ka hewa pepehikanaka. Ina nae e hoea mai ana ua elele la imua ou mamua o kou make ana e ke kahu o keia aha o ka'u nonoi wale no imua ou, aole oe e hoopoina iki i ka'u mea i kamailio mua aku nei, no ko'u hoahewa ole ia oe, a i na hoa o ka papa kiure, a i kekahi mea e ae paha no na mea i hanaia mai no'u. O keia wale no ka'u mau olelo pane ma ko'u aoao imua ou!"

"Auhea oe e Keoni Kalakona," i pane mai ai ke kahu o ka aha me ka leo e hoike mai ana i kona piha me ke kaumaha ame ka ehaeha, "no na mea apau au i akmailio mai nei aole au i ike iki i kekahi kumu, e kapaeia ae ai ka hoopa'i mai ia oe ae. E laweia oe mailoko aku o keia keena hookolokolo a hoopaa-ia maloko o ka halepaahao, malaila oe e hoopaaia ai ahiki i ka Poalima, ka la 10 o Augate o keia makahiki, ma ia la e laweia aku ai oe no kahi o ka amana likanaka, a e liia oe ma ka a i ahiki i kou make ana, a ke kalokalo ae nei a'u e kau mai ke aloha o ka Makua Lani maluna o kou uhane."

ka ehaeha, "no na mea apau au i kamaiilo mai nei, aole au i ike iki i kekahi kumu e kapaeia ae ai ka hoopa'i mai ia oe ae. E laweia oe mailoko aku o keia keena hookolokolo no ka halepaahao, a malaila oe e hopoaaia ai hiki i ka Poalima, ka la 10 o Augate o keia makahiki, ma ia la e laweia kau oe no kahi o ka amana likanaka, a e liia oe ma ka a-i ahiki i kou make ana, a ke kalokalo ae nei au, e kau mai ke aolha o ka Makua Lani maluna o kou uhane."

"Amene!" i puana ae ai o Keoni Kalakona; alaila kiiia mai la oia e kekahi makai, me ka hoopaaia ana o na lima i ka hao, a hoihoiia aku la e hoopaa maloko o ka halepaahao o ke kula-nakauhale, no ke kakali ana ahiki mai i ka la 10 o Augate kona la e liia aku ai maluna o ka amana likanaka.

O ka hoea ana mai la keia i ka hopena o ka hihia pepehikanaka i hoopiiia ai o Keoni Kalakona, o ia ke kau ana aku o ka make maluna o ka mea pepehikanana. Ua ikaika maoli na oleloike ma ka aoao o ke aupuni, ka mea nana i hookomo aku i ka manao iloko o na mea apau ua pili i'o no ka hewa iaia, a aole lakou i minamina, a i ole kaumaha paha no ka make aku o ke kanaka a lakou i mahalo loa ai mamua aku.

I ke ao ana ae ma kekahi la mai, ua piha na nupepa me na moolelo no ka hihia pepehikanaka o Keoni Kalakona, e hoakaka ana ia mau moolelo no ke koa a maka'u ole o ka lawehala. E hoikeia ana kela mau ano kilakila i loko on a, mai kinohi mai o ka hooloheia ana o kona hihia, ahiki wale no i ke kauia ana mai o ka hoopa'i make maluna on a, heaha la ia mea he make imua o kela kanaka, aole i kaokoa ae kona mau ano, mai kela mau ano mai a lakou i kamaaina ai iaia, a i haawi nui aku ai no hoi i na mahalo ana, oiai oia e hele ana me ka lanakila.

Aohe nae he mea hiki e hoopakele ae i ka lawehala, koe wale no ka hoopoina ana i na mea e pili ana nona, aka nae e lilo ka make ana o keia lawehala, i kumu alakai no na mea apau, o ko lakou hopen hookahi no ia, ke lawelawe lakou i na kara-ima elike me ia a Keoni Kalakona i hana ai.

Ke nee awiwi nei na la o ka pule, alaila hoea mai la i ka Poalima, ka la i hookaawaleia ai no ka li ana ia Keoni Kelakona maluna o ka amana likanaka. O keia kekahi o na la nui o ka ino, mai ka uuku mai ka hoomaka ana i ke kakahiaka, aka i ka hoea ana i ke ahiahi, ua oi loa mai la e hiki ole ai i na kumu laau nunui a i na hale ke ku maeluna o ko lakou mau kahua

Haule mai la pakaua me ka ikaika nou mai la hoi ka makani me he kikiao la, o ia no oe o na maka ihe e houhou okoa mai ana i ka papalina.

Ma ka hora umi o ke kakahiaka o kela la i liia ai o Keoni Kalakona maluna o ka amana likanaka, o ka manawa ahona no ia o ka ino, a hoihoia aku kona kino make maloko o kekahi hale e lawelaweia ai ia hana, elike me ka mea maa i ka hana mau ia me na paahao pepehikanaka apau.

Mamuli nae o ka oi loa o ka ikaika o ka pa ana a ka makani, pela hoi ka haluku o na pakaua, o ia no oe o ke po'iwai e ninini okoa ia iho ana, ua hiki ole i na kauka ke hele e hooko i ka lakou hana maluna o ke kino o Keoni Kalakonaua ahona ka noho malie ana maloko o ko lakou hau home, mamua o ka hoonahoa ana mai iloko o ka ino elike me kela.

Aia ke kino make o Keoni Kalakona ke moe laau la maluna o kekahi pakaukau maloko o ka hale i kukuluia maloko o ka pa o ka hale paahao he hale pohaku keia i kukuluia me ka uinihapa he hale paa i manaoia, e hiki ole ai i ka poe aihue ke komo iolko, no ka lawe ana i na kino make.

Oiai e nee mau aku ana na hora o ka po imua, aia ke pii mahuahua mau mai la ka ikaika o ka pa ana a ke makani, me ke komohia o ka maka'u ame ka hopohopo i loko o na mea apau no ko lakou palekana. Mamuli o kela weliweli me ka maka'u i ka poino, ua hoakoakoa okoa aku he mau ohana lehulehu ma kekahi wahi a lakou i manao ai, malaila e pakele ai ko lakou mau ola.

O na kaupoku keia o kekahi mau home, ua olepe pu ia e ka makani, o na kumulaau nunui keia, ua pau na lala nunui i ka hakihaki, a ua ulaa pu ia no hoi kekhi mau kumulaau, a laweia aku no kahi mamao e ka makni.

O na hale ano kahiko keia, ua like me ka opala imua o ka ikaika o ka makani, o na puo'a o na hokele, na kakela ame na luakini ua pau i ka hiolo, i kau a mea o ka ino i ike mua ole ia maloko o kela kulanakauhale.

O ka halulu me he ku'i ana la na ka hekili, mai na hale hiolo mai, ka uuinapaapaaina o na kumulaau nunui e wiliia mai ana e makani ka hu no hoi o ka makahi ma na wahi apau, ame ka olapa ana a na alelo manamana o ka uwila, ame ke ku'i ana o na leo nakolooklo o ka hekili ua lilo maoli kela po i po e pino ole ai i ka noonoo o ka poe apau e noho ana ma kela kulanakauhale.

Oiai kela ino nui e pahola ana me kona ikaika apau, o ia no oe o ka inaina o ke Akua, e luku ana i ke kulanakauhale holokoa; ua olepeia aku la na kaupoku o ka hale pohaku e waiho ana o ke kino make o Keoni Kalakona, a laweia aku la e ka makani no na haneri mile ka mamao.

I ke olohelohe na iho o na paia o ua hale nei, he hana maalahi loa na ka ikaika o ka makahi, ka olepe ana ae i na uinihapa, a lawe aku la me he mau hulu moa la. Aole malaila iho la pau ka hana a ka makani, aka ka'ika'iia aku la ke pakaukau me ke kino o Keoni Kalakona a nalowale aku la iloko o ka pouli aaki o ka op.

O ka mea kupaianaha nae i ikeia, halalia no a nalowale aku ke kino make o Keoni Kalakona, iloko o ka pouli, me he mea la, o ke kumu no ia o kela ino nui i hoea mai ai, ua emi mai la ka pa ana a ka makani, pau ae la no hoi ka haluku ana o na pakaua, ka olapa ana o ka uwila ame ka nakolokolo o na leo o ka hekili, akahi no a maha ka noonoo o na kanaka, me ko lakou haawi ana ae i na leo hoomaikai i ke Akua, no ka hala ana aku la o na poino a nohoalii hou mai ka malie, a hiamoe aku la na mea apau me ka hopohopo ole no ka hoea hou mai o ka ino.

I ke ao ana ae ma ke kakahiaka o kekahi la mai, a ikeia aku la na alanui o ke kulanakauhale, he ku i kaman'ona'o o ka hiona ke nana aku no ka mea e ahu mokaki mai ana na pou kelepona ilalo, me na uwea i hele a hihia aku a hihia mai, na kumulaau no hoi e ahu mokaki mai ana ma kela ame keia wahi, na hale i pau i ka nahaha, a ma na wahi apau ke nana aku, he mau hoailona wale no ke waiho mai ana, i mau mea hoike no ka nui o ka mana ame ka ikaika o ke Akua, ma kana mau mea i hana ai.

I ka nana ana aku i ka halepaahao, he hookahi aoao i hi-o, o ka hale keia o na kino make e waihoia ai, aole ma kona wahi i ku mua ai, aole hoi ke kino o ke kanaka i liia ai a make, aka ua nalowale aku ia no kahi i maopopo ole.

Ma kekahi manawa nae o kela la, ua loaa aku la ke pakaukau i waihoia ai o ke kino make o Keoni Kalakona, ua hihia iwaena o na lala o na kumulaau, ma kapa o ka muliwai, a e kahe ana no ka wai o ka muliwai me ka ikaika, aole nae he ikeia o ke kino make o ka paahao i liia ai.

 

MOKUNA II.

 

Oiai nae ka imakani e pa ana me ka ikaika, e haule ana hoi na pakaua, me na aleo manamana o ka uwila e hoomalamalama ana i ka lewa, na lahuku o na hale ame na kumulaau e hooana i ka lewa, na haluku o na hale ame na kumu laau e hoo

Ma ka olino ana mai nae o na kukuna malamalama o ka la ma kekahi kakahiaka ana ae, onioni ae la kekahi manamanalima o Keoni Kalakona me ka malie loa i kinohi ahiki i ka onioni ana o na manamanalima apau, me ka hiki ke hoomohala a ke upiki mai i ka lima.

Hala ae ana na minuke lehulehu aia hoi, hiki mai la i ka elua o na lima ke onioni, aia no nae ke kino holookoa o Keoni Kalakona ke waiho oni ole la, alaila onioni ae la na wawae." mai ka liilii mai ahiki i ka loaa maoli ana o ka ikaika, alaila nape malie ae la ka hanu ana ma ka umauma, a i ka loaa pono ana mai o ka pumehana i ke kino, kaakaa ae la na maaka, a upo'i hou iho la, me he mea la, aia ke kahaha ame ka ha'o-ha'o, no na mea e hoopuni ana iaia.

No kekahi mau minuke loihi kela waiho malie hou ana o na lima ame na wawae ia manawa, i pii ae ai ka lima akau noluna o ke poo, a mailuna mai o ke poo ahiki i ka paa ana ae ma ke kania-i ma kela wahi o ke kipuka kaula i hoopaaia ai, alaila pua'i mai la ka leo i ka pane ana ae:

"Aole ka au i make!" me ka mau no nae o na manamana-lima i ka lomilomi ma ka puu, a i ka hala hou ana o kekahi manawa loihi, hoao ae la o Keoni Kalakona e hoonioni i kona poo, aole nae he hiki, ke waiho oni ole la ia iluna o ka honua, me he mea la, ua kaawale mai ke kino aku.

Haalele aku la ka lima akau i ka lomilomi ana ma ka puu, alaila hoopahola aku la iwho, pela no hoi me ka lima hema, me ke koo ana iho ilalo o ka lepo, in a ia he kumu e oni ae ai ke poo mai ka honua ae, aole no nae he wahi mea a onioni ae.

Aia no na maka o Keoni Kalakona ke kaa la he maikai no hoi ka noonoo o kona poo me ka hiki i na lala o kona kino ke onioni, nolaila me kela noonoo iloko on a, hooholo iho la kona lima, ahiki i ka loaa ana o kona palule, uhae ae la i ke kahi apana nui, me ka haehae ana i na apana liilii alaila hookomo pakahi ae la malalo o kona ai, me ka hoopii ana ae i na piko o kela ame keia apana a nakii ma kona lae, pela iho la oia i hana ai, ahiki i ka paa ana o kona poo a koe wale ae no na maka ame ka ihu pela hoi me kona waha.

Oiai ua loaa maoli mak la ka ikaika i na lima ame na wawae, nolaila puliki ae la na lima a elua i ke poo o kona hoomaka no ia e olokaa i ke kino i kinohi nae, ua lilo no i hana paakiki aka mahope mai o na hooikaika ana no kekahi mau manawa lehulehu, ua huli ae la kona alo ilalo, a ke paa la no hoi kona mau lima i ke poo.

No kekahi manawa loihi kela moe malie ana o Keoni Kalakona ilalo ke alo alaila me kekahi lima e paa ana ma ke poo, a he hookahi hoi lima, e kokua aku ana i kekahi o na wawae, ua hooikaika ae la oia e ku iluna, ua holopono ia hooikaika ana, no ka mea, he hapa hora wale no paha ka loihi o kela hoao ana, ua ku i'o ae la oia iluna.

No kekahi manawa loihi kela moe malie ana o Keoni Kalakona ilalo ke alo alaila me kekahi lima e paa ana ma ke poo, a he hookahi hoi lima, e kokua aku ana i kekahi o na wawae, ua hooikaika ae la oia e ku iluna, ya holopono ia hooikaika ana, no ka mea, he hapaha hora wale no paha ka loihi o kela hoao ana, ua ku i'o ae la oia iluna.

Nana aku la oia i ka la e aneane ae la e ku pono i ka lolo, @a kumulaau hoi e ahu mokaki mai ana, pela na kauhale e ku olohelohe mai ana ma kahi mamao ke ike la oia i ka halulu o hoomaopopo iho, eia ka ua hele kona lole a pulu i ka wai.

No kekahi manawa kela ku ana, e nana i ke kulanakauhale me kona mau hiona ku i ka mana'ona'o, a iaia no paha ka hoomaopopo i na mea i hahaia aku maluna on a, ame kona hoopakeleia ana mai; nolaila kukuli iho la oia ilalo, a leha aku la na maka i ka lani me ka hoopuka ana ae i keia mau huolelo o ka hoomaikai ame ka hoonani i ke Akua:

"E ke Akua kiekie loa ua hohola mai Oe i Kou lima iwaena konu o ka ino e pa ana me ka ikaika, oiai au e waiho ana me ka ike ole ae i na mea e hoopuni ana ia'u. Ua kikoo mai Kou mau lima mana a kaili ae ia'u mai ka malu mai o ka make, ua hoihoi hou mai oe i ke Ola iloko o'u; no laila no Kou makemake wale no, e kuu Akua, e ola aku ai au. He mea au i make, a i hanau hou ia mai. Ua hanau hou ia au iloko o Kou inaina.

"Aole i lilo keia ola hou ana o'u, i kumu no'u e hoomaikai ai, a e mahalo ai paha, aohe no nae o'u hoohalahala no ia mea, koe wale no ko'u lilo i mea hooko i Kou mau makemake apau, mai keia la aku ahiki i ko'u make ana. Elike me ke ola ana aku au e kuu Akua i makemake ai no'u, pela no au e hooko aku ai! Amene!"

Hooikaika hou ae la o Keoni Kalakona e ku iluna, me ka nana ana aku i ka wai o ka muli e kahe ana me ka ikaika, aia hoi na kumu laau ke laweia la e ka wai no ka moana akea.

No na minuke helu wale no nae kela ku malie ana e nana i ka wai, aia hoi, ike aku la oia i kekahi kumulaau nui, e nee malie mai ana, me ka pili loa i kapa o ka muliwai, o kona haalele aku la no ia i kona wahi e ku ana, a iho mai la no ka muli-wai, a i ke kaalo pono ana ae o kela kumulaau nui, e nee malie mai ana, me ka pili loa i kapa o ka muliwai, o kona haalele aku la no ia i kona lalau aku la no ia a paa i kekahi lala nui, me ka hooikaika ana ahiki i ke kau pono ana aku ma kahi e pulu ole mai ai oia i ka wai.

Ma ke koena aku o ke la ame ka po holookoa, maluna o kela kumulaau o Keoni Kalakona kahi i pupue malie ai, aka i ke ao ana ae ma kekahi la, akahi no oia a ike, eia ka ua pae aku kona kumulaau e kau ana, ma kekahi aina, a e ku mai ana hoi kekahi poe kanaka lawai'a ekolu e nana maiuka mai o ka aina.

Ani aku la oia i kekahi o kona mau lima, i kela poe kanaka e kii mai e hoopakele iaia, iloko o ka manawa pokole aia ua poe kanaka nei ma ka aoao o ke kumulaau kahi i ku ai, me ko lakou ka'ika'i ana aku iaia no ka aina maloo.

Aole e hiki i ua o Keoni Kalakona ke kamailio, me ka lima wale no oia e kuhikuhi ai no ka hoakaka ana aku imua o kela poe kanaka i kona pilikai, oia ke kuhikuhi ana ae i kona poo ame kona a-i, pela hoi i ke kumulaau ame ka muliwai, a kuhikuhi iho la ma kona opu, ame ka waha, e hoike ana, i kona hele a pololi.

Ka'ika'i hou ia aku la oia ahiki i ka hoea ana i ka hale, aole no i mamao loa mai kela wahi aku, alaila haawiia mai la iaia na meaai i loaa i kela poe kanaka, ame kekahi mau mea e ae e pono ai oia.

Me na meaai i loaa mai iaia, pela hoi me na kokua e ae mai kela poe kanaka mai, ua ano maikai maoli oia, aka nae aole loa he hookahi manawa ana i kamailio aku ai i kela poe, ma ka ame ke poo, kaula'iia aku la kona mau lole i pulu aka i ka i  na kamaaina, no na mea ana i makemake ai.

Loaa mai la he palule hou nona mai kekahi mai o kela poe kanaka mai, ua ano maikai maoli oia, aka nae aole loa he hookahi manawa ana i kamailio aku ai i kela poe, ma ka ame ke poo, kaula'iia aku la  kona mau lole i pulu aka i ka i na kamaaina, no na mea ana i makemake ai.

Loaa mai la he palule hou nona mai kekahi mai o kela poe kanaka, pela hoi me na lole i pulu aka i ka uhi ana mai o ka malu o ka po hoike aku la oia i kona makemake, no ka haalele koke iho ia lakou; aole i lilo na leo kaohi o na kamaaina lokomaikai iaia e noho hou me lakou a hala kekahi mau la, i kumu nona e ae aku ai.

(Aole i pan.)

 

HE MOOLELO KAMAHAO

No Ko

 

Geofere Lanakila Ana

A I OLE

KE KEIKI MAKUA OLE I PALUA KA HANA EPAIA.

 

"A eia; e hookomo aku oe i kekahi hoolaha maloko o na nupepa o keia kulanakauhale in a he paamare hou opio kekahi i makemake e hookama i kekahi keiki. Ma ia ano, in a no ka makemakeia mai o ko bebe, e loaa ana iaia he home mau e noho ai me ka malama maikai ia, i ka manawa e kaa aku ai ke kamaiki malalo o ka malama ana a ia mau mea aohe au kaumaha ana iho no ka mea o ka lilo ana aku la o ke kamaiki malalo o na makua hookama e palekana ana oia mai na pilikia mai a pau, a e lilo ana no hoi ke kamaiki me he mea la he bebe ponoi na na mea na laua e noi mai ana, aohe no hoi au maka'u ana iho nona."

"O, he manao maikai loa kena ou," me ka nui ana iho o ka hanu o ka wahine. "E hooko aku ana au i kena manao ou; e hookomo io aku au i hoolaha iloko o ka Nupepa "Pakipika" ma ka la apopo, a maloko pu o ia hoolaha e haawi aku ana au i elima haneri dala i na mea e noi mai ana, a e hoohiki mai ana e malama ana laua me ka pulama loa i kuu bebe, me ka hoonaauao pu iaia me he mea la he keiki ponoi na laua.

"he keu aku no a ko'u naaupo, aohe no he wahi makili ike mai iloko o ko'u noonoo no kena alahele au i hoike mai la, e ole mai ia oe akahi no a alaae la ko'u noonoo. ke haawi aku nei au i ko'u mahalo nui ia oe no kou hoakaka ana mai la i keia alahele maikai loa," wahi a ka wahine, me ka helehelena o ka maha ma kona mau maka.

"No kela manao au i hoakaka mai la ea, e hookomo pu ana oe maloko o kau hoolaha no ka haawi aku i na mea e noi mai oe maloko o kau hoolaha no ka haawi aku i na mea e noi mai ana i ko bebe i elima haneri dala ke manao nei au e hoopau oe ia manao, aole pono o kou haawi aku i na mea e noi mai ana no ko laua lawe ana aku a hookama i ke keiki; mai hookomo oe ia makana au iloko o ka hoolaha, aia a maopopo na mea e makemake mai ana i ke keiki, ia laua ponoi no oe e haawi aku ai, ma ke ano he mea kokua ia nau i na makua hookama no na hemahema o ke kamaiki, aole ma ke ano he uku, mahope laa mua aku ka ike i kekahi poe he keiki kamehai ka kau, a noi ole ia mai." i hoakaka aku ai ke Kauka Tana.

"No kaeha hoi au e hookomo ole ai i ka elima haneri dala iloko o ka hoolaha?" i ninau mai ai ka wahine.

"No ka mea hoi in a o ka bebe wale no kau e hookama aku ana e loaa ana ka ike me ka maopopo ia oe o ka mea e noi mai ana ua hoalaia ae kona makemake io maoli e loaa aku ka bebe iaia, o ka poe e makemake mai ana i ke keiki mamuli o kou hoolaha ana e haawi pu aku ana oe elima haneri dala, no ke dala ke kumu nui o ko lakou makemake mai, a e ike iho oe ano, o ia poe he uku ka malama maikai ia o kau keiki, aia no a loaa mau aku ke dala hoihoi mai, a ke loaa ole aku, kapae wale ia aku no kau keiki ma kuono me ka hoomaopopo ole ia," wahi a ke kauka.

"O, ke manao nei au ua pololei paha kau i hoakaka mai la," wahi a Mrs. Masetona i kulou iho ai e noonoo; "a eia nae ke mau nei no ka ikaika o ko'u manao la e haawi i kela mau dala i ka mea e noi mai ana."

"Aole au e akeakea aku ana i kau haawi, aole nae maloko o kau hoolaha, aka e lilo ia i meahuna nau, aia a hele mai na mea i makemake i ke keiki, a pau hoi ka hookamaia ana, ia manawa oe e haawai aku ai ia laua, ma ke ano a'u i hoakaka mua aku nei ia oe, aole ma ke ano he makana nau."

No keia mau hoakaka a ke kauka ike io mai la ka wahien i ka pololei o ko ke kauka manao, alaila hoololi ae la oia i kona manao mua, me ka waiho ana mai i kekekahi mau ninau lehulehu i ke kauka e pili ana i ke ano o ka noho ana o na kanaka maloko o ke kulanakauhale o Bokekona, a he nui a lehulehu wale aku kana mau hoakaka no ke ano o ka noho ana o na kanaka maloko o Europa, me kona kamailio ana mai luna maluna o na kumu laau lehulehu like ole, a ua hooohalaia e ke kauka ame ka wahine kekahi hora ma ke kamailio ana mai maluna o na kumulaau lehulehu like ole, a ua hoohalaia e ke kauka ame ka wahine kekahi hora ma ke kamailio ana, mamuli o ka ike aku o ke kauka i ka naauao o na olelo a ka wahine, a no ko laua lilo i k ekamailio, poina loa ae la ke kauka i na manao konakona iloko on a n oka wahine aloha ole mamua iho.

I ke kani ana mai o ka uwaki, o ka hora 4 ia o ka auwina la, ku koke ae la ke kauka iluna, me kona hopu koke ana aku i kona papale, a ke nana mai la hoi ka wahine iaia me ka minoaka, no kona ike ana iho ua paa loihi oia i ke kauka a hala ka manawa pono.

I ke kauka i ku ae ai, ku pu ae la no hoi ka le@e ia manawa, a haawi mai la i kona lima no ke aloha ana, me ka i pu mai i keia mau huaolelo, me ka minoaka oluolu loa:

"E haawi aku ana au i ko'u mahalo ia oe no kau mau a'o naauao, a ke noi pu aku nei i kau huikala ana mai no ko'u kaohi loa ia oe maanei a hala kekahi manawa hope, me ka hauoli, eia nae, ua poina loa ia au me ka noonoo ole he kauka oe a he nui kau mau hana. Ina he mau mea pono ole kekahi iloko o ka kaua kukaiolelo ana iho nei, a ua lilo paha kekahi mau olelo i mea e hoehaia aku ai oe, e oluolu oe, ano, e huikala mai ia'u, o ko kaua kaawale ana me ka mau o na manao maikai iloko o kaua pakahi ka mea maikai loa," wahi a ka wahine.

"A eia hou, ua hoopalaleha ia au me ka noonoo ole i kekahi hana ano nui a ua aneane maoli no hoi e poina loa no ia mea. Ina aia pu me oe kau bila no kou ukuhana no ka lawelawe ana ia'u, ua makaukau loa au me ka hauoli pu e uku aku i kau bila."

O ka mea nui no ia e nu ana iloko o ka noonoo o ke Kauka Tana ia manawa, a aneane loa no oia e hoike aku, aka nae, kaa e mai la na Mrs. Masetona ka noonoo no ia mea, nolaila i ka manawa o ka lede i noi mai ai i kana bila, pii iki ae la ka uia ma kona lae, a hoomaka iho la e haha iloko o kona pakeke, me kona ike ole aku i ka lima o ka lede e haawi mai ana iaia no ke aloha ana. I ka loaa ana o kana bila huki ae la mailoko ae o kona pakeke me kana buke hoomanao pu, a haawi aku la i ka lede.

Minoaka iki iho la ka lede i kona manawa i ike iho ai i ka huina dala i kakauia maluna o ka bila; huli koke aku la oia i kahi o kekahi pahuume e ku mai ana ma kahi kokoke ia laua a huki mai la i kekahi um, ae mailoko mai o ia ume i lawe mai ai oia i kekahi ekedala i he a nepunepu me na dala gula wale no, ka hapanui, me kekahi mau dala pepa kakaikahi.

Lalau iho la oia i kekahi bila a haawi mai la i ke kauka me ka i pu ana mai: "No ka hiki ole ia'u ke wawahi i keia bila, e oluolu no oe e lawe aku i keia huina e paa nei a pau loa nau."

"Ua nui loa keia uku au i haawi mai la, e oluolu oe e haawi