Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 1, 3 January 1924 — HULI AKU'A THEOLOGY. [ARTICLE]

HULI AKU'A THEOLOGY.

Ke Ola Kino ame ke Ola Uhane, ko Laua Lilo ana i Hookahi Iloko o ke Kanaka, ke Kanaka Heaha Oia?

(Kakauia no ke Kuokoa) (Hoomauia.) I f< YeTy weH," wahi a ke kanka. "A, i mea e make ai kela poe keiki moo iloko on ea, eia ka laau e pau ai lakou i ka make. "E hoi wawae hou no oe no kou home au i haalele aku neL I !ka la mua loa mahope iho o kou hiki ana aku i kou wahi eia kau hana mau e hana ai: Mahope iho o kou aina kakahiaka, e kapa 'i wahie oe na ko kuke i 3 ,hora i kela ame keia la, a mamuli o ia hana hoomau ana au p<?la, e pau ana kela keiki moo i ka make a nalowale wale, a o ko lakou mau heana kino, e lilo ana i materia make (waste meterials) ilo* ko ou a o ka hopena loa i mea e maemae ai ko opu, e puka ana lakou ma kou welau hema, (privatea) no kahi hooleina moka." Ia lohe ana o ua kanaka nei i keia hoakaka hope a ua kauka nei, ua ku koke ae la oia iluna a kulou hoomaikai aku la i ke kauka, a ua auhee aku la ka maka'u mai iaia aku, elike me he ao kaalelewa la imua o kekahi kikiao makani ikaika.

I ka hoopau ana i na kukai olelo ana mawaena ona ame ke kauka, ua wehe koke ae la oia i kana eke dala gula a uku aku la i ke knuka i kekahi huina dala nui me ka hauoli o kona puuwai no kana mau hoakaka noeau, na mea na lakou i hoopakele iaia mai ka make mai a ka moo me kana mau keiki, elike me ia i hoikeia ae nei mamua. I ka wa i lioea aku ai o ua kanaka nei i kona home, ua hooko koke aku la no oia i na kauoha apau a ke kauka. I ka ike ana o kana leuke i keia mau hana ano malihini a kona haku, ua hele mai la oia e ka-ua i kona lawe ana a hana i kela hana haahaa i kupono ole i kona kulana kiekie a waiwai Pane aku la kona haku. "0 ko'u laau keia e ola ai ahiki i ko'u make ana." He oiaio, ua hoomau aku la oia pela, no na makahiki he kanaha ahiki i ka piha ana o na makahiki o kona ola ana i ke 87 mo 14 la, a make iho la iloko o ka hauoli me ka mau no o ka ikaika o kona kino me ka mikiala mau o kona noonoo me he mea la, aia no oia iloko o kona mau la opio. Manaopili—O ka moo, ma ke ano pili laula, o ia no ka hewa. O na mahele nui o ka hewa e loaa ai i ke kanaka mamuli o kaua mau hana, he ehiku ko lakou nui i kapaia e ka poe naauao kakau moolelo o na aupuni kahiko o Helene Kanaana amo Iloma. O na inoa pakahi o keia mau mahele 7 i kapaia na hewa poo, a o na makuahine hoi e hoohanau mai ana i na hewa e ae, o ia no ka hookiekie, ka puniwaiwai, ke kuko, ka huhu, ka pakelaai a pakelainu, ka eneenemi a kuhalahala, amo ka molowa a palaualelo.

Ma ka moolelo o ke kauka ame ke kanaka waiwai i hoikeia ae nei mamua, ua maopopo loa ia oe e ka mea heluhelu, ua pili na hewa poo pakelaai ame ka molowa i ke kanaka waiwai, a malia paha ua komo pu no iloko o kekahi mau hewa poo e ae elike me ke ano o kona manao, nana ana a kona maka i kekahi mea hewa, a i ole, lawelawe *na paha a kona mau lima i kekahi mea i ku-e i ke kanawai o ke Akua a o ke aupuni paha; a i ole, hoolohe ana paha a kona mau puka pepeiao i kekahi mau olelo ku ole i ka maemae a pela aku. O ka luna hooia nui o keia mau hewa apau, o ia no ka puuwai, ka home o ka manaoio, manaolana ame ke aloha. 0 ko kakou mau kumuike, (senoes) o lakou no na puka e komo ai ka pono ame ka hewa iloko o kakou. 0 ko kakou lunamanao (conscienc©,) ua hui keia me ko kakou noonoo iloko o ka 1010 o ko kakou poo, e lawe ana i na lono ana, ike ana ete iloko o ko kakou lunamanao. 0 keia lunamanao o kakou, o ia no ko kakou mana, makemake kuokoa; aia iaia ka ae ame ka hoole ma ka mahele hikimua (primary state) o ko kakou kulana ku i ka pono a heTra paha. He mea i ike mau ia he pinepine ka lanakiia ana o ka hewa maluna 0 ka pono iloko o ka hapanui o na lahuikanaka apau, a ua ike laulahaia ka hopena auhulihia o na aupnni mana' nui o keia keneturia e nee nei. Ma kekahi mahele e ae hoi, e pili ana i ko kakou lunaikehala, ua lilo ia I kenerala no kakou ma ke ku ana a paio akn i ka hewa etc etc, elike me ka ka Lunaolelo Paulo 1 hoakaka ai ma kekahi o kana mau leta episetore i ko na aina e. Ke ike nei kftkou e na Hawaii i kftia wa, ua omino loa ka ulu ana 0 ka lahui e pau nei i ka helelei 1 ka ohi a ka make. me he pua ilima la ka mimino koke a luhe iho la no ka nele i ke kewai hoomakamaka hou. elike me ka hoakak.i a ka poe akeakamai naauao. Ia oe e kuu hoahanau Hawaii, e heluhelu ana i keia manao hoeueu

ia oe, ia lakou, a ia kakou no apau, iloko o ko kaua koko hookahi m&i ko kaua mau kupuna mai, e akahele me ka noonoo nui e malama ia oe iho mai ka noho uhaai ana. He oiaio, aole o kakou wale no ka i komo ma keia mahele nui o ko ke kanaka ola ana, "pau pulu aohe lau kanu," me na lahui e ae e noho nei me kakou maluna o ka lepo o ko kakou one oiwi aloha.

E lawe i keia mau moto; ka mua, e hooikaika e aloha i ke Akua; ka lua, e aloha i ko kakou Kia-aina Farrlngton, ke kolu, e aloha ia oe iho ame kou mau luna aupuni e lawelawe nei i na oihana aupuni no ka pono laula o ka lahui, a o ka panina hopo loa maluna ae o na mea apau a malalo iho hoi o ke Alrua, o ia no kou"ohana ponoi, ke kikowaena o kou aloha.

Ua like no hoi ia me kekahi aupuni liilii i ulu ae maloko o ka hoomalu ana a kekahi kanaka elike paha me oe ame a'u ame lakou iwaena o ko kakou lahui. A ma kekahi hoohalike ana hoi, ua liko no ia me ko kaua mau kino kanaka nei ka hoolohe o na kumuiko i ke alakai ana a ka noonoo, i aeia e ka lunamanao, a o ka lunamanao hoi i ka lokomaikai (grace) o ke Akua i hahaoia iloko o kakou, ina no ka pono ke ae nae ke kanaku e liana a liana ole paha , oiai aia iaia ia mana kukaokoa (free will). Hana kakou no ka pono e ku-e ole ana i ko kakou kui'o ana elike me ka ke Akua i hahao ai iloko o kakou, i mea e ike ai kakou a ha/hai malaila, no ke kumu, no ke ola o ke kino, a o kuu uhane paha. Ina no ka pono, ola. kakou; a ina hoi no ka hewa, make kakou. Ua hoakaka piha o Paulo lunaolelo o ko na aina e no keia mea iloko o kana mau episetore iloko o ke Kauoha Hou. Ka Puuwal. 0 keia ke kumu mikanika hoohana pookela loa a ke Akua i hana ai iloko o kakou. 0 keia no hoi Kona heiau luakini etc iloko o kakou, ke hooniaemaeia nae a hoohiluhiluia a hoolakolakoia e ke kanaka nona ia puuwai. Mai ka lunamanao mai, o ia hoi, ma ka olelo maopopo ana ae, he komite hookipa nui ia, e lawe ana i na mea apau iloko o ka puuwai. Ina he mau manao mar:nae, olelo, hana a waihoUana paha, alaila e nohoalii mai ana ka uhane maemae o ke Akua iloko o ke kanaka nona ia puuwai; aka hoi, ina he lepo a haumia i ka hewa. aohe e noho ka Uhane o ke Akua iloko o ka puuwai oia kanaka. E hoomanao e kuu hoahanau ma keia'wahi, eia kahi hoakaka pokole. Ina paha ma ka hoohalike ana, a ma ke ano ulia wale, ua hoounaia mai ka lono ia oe, ua makemake ke Kiaaina Farrington e, hele mai e komo iloko o kou wahi pupupuhale e noho pu me oe no kekahi mau la, a pehea oe e hana ai i ko wahi apulu hale, e waiho no anei me ia lepo a pelapela me ke kahili ole ia a hoomaemae ole iat Ina pela ea, Auwe no hoi oe e ka la e alohi nei, i kou hoomaopopo ale i kela mea ano nui, i ka hookipa mai i kou kiaaina a alii hoi o keia paeaina i keia wa, —Shame on you, wahi a ka paka-ke ka haole. E ka mea heluhelu, ke kakahele loa aku nei au iloko o ka mahele hoike ano e pili ana i ko kakou uhane, a ano lelele hoi, i paewa i ke kailike ana elike me na mahele o ke poomanao e pili ana 1 keia kumuhana ano nui, aka nae hoi, i mea e maikai ai ka hoohele ana o na hoakaka ano nui, e pili ana i ko kakou puuwai, e pono no ia*u ke hoopai' pono ahiki i kona hopena 1 kou hookipa ana e kuu hoahanau Hawaii i ke Kiaaina Farrington iloko o kou hale pelapela a kapulu, a pehea iho la ia hana au, maikai anei, aole pahal Eia paha kau pale ma ia wahi, ke ikeia oe 0 ka lehulehu i ukali aku i ke kiaaina; a nuku ia oe i kau hana ana pela.—"Ka, he ilihune au, aole e hiki ia'u ke hoolakolako i ko'u hale i na mea nani i knpono I ka hanohano o ke kiaaina o kakou." "Ahe o ia ea" wahi a ka lehulehu. "Ina o ia iho la kumupale ma kou aoao, pehea ka hoi oe i pulumi ole ai' i ko hale a holoi no hoi ms ka wai ka mea loaa wale, a huna aku no hoi ma ka poopoo i na welu lole lepo ou e kau mai nei ma ka paia o ka rumi au e hookipa aku ai i ke kiaaina o kakoul Xo ka hana hoohaahaa elike me kela e waia ana kakou ia oe," wahi a kekahi Hawaii iloko o ke aluka kanaka. ! Wa'uwa'n ae la paha na kanaka i nei i kona poo ma ke ano hoka, eli-1 ke me ka'u i ike pinepine ai i ke* j kahi poe e hana ana pela. Eia ka ninau no ka hana hoohaa- j haa a keia Hawaii o kakon. Ua hana aku anei ola a hoike aku i kona ! aloha, a mahalo paha i ke kiaaina 1 ka haawina i kupono i kona hanohanol Aole. Ma keia hoike ano a keia kanaka e maopopo ai ia oe e ka mea heluhelu ke ano o ka puuwai o keia kanaka ma kana hana i hoikeia ae nei. Alaila, e huli ae kaua e ka mea heluhelu i ko kaua manao iluna i ke Akna ka Mea Nana i hana i ko kakou puuwai. E hookaulike ana au i na pono pilipaa (perfections) o ke Akua ame ko ke kiaaina Farrington. Ka mua, no ke Akua. Heaha na pono pilipaa o ke Akua? Haina. 0 na pono pilipaa o ke Akua, o ia

no k aike puniole, ikaika punioie, mana puniole, naauao puniole, aloha puniole eto etc, e hiki ole ai i ko 'u wahi noono omilumilu ke hoomaopopo ma keia ola ana. 0 na mea o]a nhane apau loa, a pela pu no hoi me na anela apau loa o ka lani, aole loa e loaa hookahi o lakou e hiki e ike a hoomaopopo i ko ke Akua nui ana (greatneBs.) He Mea Kino ole Oia e noho mau ana iloko o ka malamalama, kahi e hiki oie aku ai ke Eia k&hi moolelo oiaio a pokole e pili ana no ke Akua. 1 ke au e ola ana o Saneta Augusetine ka hihopa o Hipo ma Aferika, a o ke pookela hoi ma ka naauao kuhohonu iloko o kona aina, ua haawi oia i kona noonoo ame kona naauao apau e huli a kuekaa'i mea e loaa ai iaia ko ke Akua nui ana, o ia hoi keia: Pehea la i lilo ai Ka Makua, Ke Keiki ame ka Uhane Hemoieie i hookahi Akua? Xoonoo nui oia i ka po ame ke ao no keia kumuhana pohihihi. I mea e hoomama ae ai i kona noonoo, ma kekahi kakahiaka, ua hele holohoio aku la oia ma kekahi kahakai one, me kana buke huli Akua no e paa ana i ka lima. Mamuli o kekahi ulia, ua halawai aku la oia me kekahi keiki uuku e hoopiha ana i ke kai o ka moana iloko o kekahi lua ana i eli ai iloko o ke one, ma o kekahi iwi opihi la ana e paa ana iloko o kona lima. Ku iho la o Augusetine e nana i kela hana ano kamalii a noonoo ole a ke keiki e hana la, Pane aku la oia i ke keiki penei: "E kuu keiki. aole anei oe i hoomaopopo i ka hopena o kena hana au e hana nei? Ia oe e kii nei i ke kai o ka moana a hoopiha iloko o kena wahi iwi opihi a lawe mai a ninini iioko o keia lua au i eli ai iioko o keia one,

aole anei oe i hoomaopopo, e no ana a kahe hou no iloko o ke kai? Aole loa e liiki ana ia oe ke hana i kena hana elike me kau i makemake ai." Aea ae la ke poo o ke keiki a nana mai la i ka bihopa a pane mai 1a: "Ua hiki loa ia'u me ka maalahi ke hookomo i ke kai o keia moana kai nui iloko o keia wahi ]ua mamua o ka hiki ia oe e hoomaopopo i ka nui ana o ke Akua," a nalowaie koke iho la \ia keiki nei ia wa. Ike koke iho la no ka bihopa ia wa, he mea makehewa wale no kona hoomau ana aku i ka liuli ana e hoomaopopo i ko ke Akua nui ana, a Kahikolu ana. He niea pohihihi loa ia, i oi aku mamua o ka noonoo kanaka. 0 ke keiki uuku nana kela hana hookuihe i ko ka bihopa noonoo, i hoike e a'o mai ana iaia, e hoohaahaa, a e ae a hoomana aku laia. Ka Mea nui puni ole, o ia hoi, hiki ole ke apoia ma ke ano ku a okipau i ka maikai ete. Pau ae la ko ke Akua hoakaka e pili ana i Kona mau pono pilipaa, a e hoi ae ka kaua hoakaka e pili ana no ko kakou kiaaina. • Ma keia wahi e ka lehulehu e kala mai ia'u, mamua o ko'u hoakaka ana e pili ana no ko kakou kiaaina. E hoakaka mua ana au ma ka mahele hoi i komo holookoa ai na la* hui kanaka apau loa a ke Akua i hana ai. Ke Kanaka. "Heaha ke kanaka? oia no kekahi o na mea i hanaia e ke Akua he kino ame ka uhane i huipuia, a ua hanaia hoi ma ko ke Akua like ana. Pehea i like ai ke kanaka me ke Akua? Ma kona uhane; ka mea hiki iaia ke hoomaopopo, aia he Akua ma ka lani a ma na wahi a pau loa, ka Mea hoi Nana oia i hana.

Heaha ka hopena o ke kanaka, 0 ia hoi, ua hana ke Akua iaia no Kona n&ni; a i mea e nohoalii pu ai oia me ke Akua a mau loa aku ma Kona aupuni lani. E hoomanao oe e kuu hoahanau Hawaii e heluhelu nei i keia mau ninau ame na haina i hoikeia maluna, ua komo pu iloko olaila ko kakou kui'o axia a pela aku. Nolaila, ua lawa loa ka hoakaka e pili ana no ke kanaka ma ka mahele uhane elike me na ninau ame na haina i hoikeia ae nei mamua. Me keia mau hoakaka pok'ole i hoikeia ae la, e lawe mai oe a hoopili aku i ke kiaaina o kakou, a ku iho kau ninau malaila, a penei paha oe e ninau iho ai: Heaha ke kiaaina Farringtonl He kanaka no oia elike me oe ame na mea e ae i hanaia e ke Akua. Heaha kona mau pono pilipaa e hookailike ana me ko ke Akua? Haina, aohe ona mau pono pilipaa e kulike ana me ko ke Akua. Kahuhu, ka i no hoi he ike, naauao, akamai a pela aku, kona. he mea oia.io ia, aka nae ma ke ana degere, ma ka hookaulike ana me ko ke Akua, aohe i like, no ka mea, ua kaupalenaia kona kiiio ana e ke Akua, ka Mea Nana oia i hana. Mahope aku la anei keia mau ho* akaka ia oe? Eia ka hoi kahi hoakaka i koe e pili ana no ke alii kiaaina o kakou. Ma kona kulana kiekie i loaa iaia ma ke kanawai o na mana honua, e pono ia kakou apau loa o keia Teritore e haawi i ko kakou mahalo, aloha a pela aku, i kupono 1 kona ihiihi, hanohano, mana hoomalu etc, elike me ka ka lunaolelo nni o ko na aina e Paulo i hoike mai ai iloko o ke Kauoha Hou, ma kekahi o kana mau leta, .(Aole i pau^