Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 52, 27 December 1923 — NA ANOAI. [ARTICLE]

NA ANOAI.

Ma ka hoike a ke Kakauolelo Manahooko, R. M. Duncan, no na mea ana i ike ai ma Molokai, i kona mau ia malaila, ua maikai na mea npau. Ke noho mai la na kan&ka me ka lana maikai o ka manao, ame ka hauoli. Ua lawa i na mea apau. O ka pilikia wale no, a e hoopauia aku ana no nae, oia no ke ulolohi o ka hoomaemae ana o na aina. He mau malama ka hoomana. wanui ana o kekahi poe, e kali ana o ka hoea aku o na kaa huki okumukuma kiawe. Aole e pilikia ana ke kanaka i na okumukumu kiawe o ka lepo, aka, o na okumukumu kiawe o keia ao ka mea e pilikia ai. O ke kanaka e ike ana i keia aole olelo ana nona, a e ikeia ana no kona holomua ma kana mau hana e lawelawe ai. O ka mea nui i keia mau la o ka hoi ana o na kanaka iluna o ka aina, oia no ka hooikaika ana e hana maluna oia mau aina, aole hoi o ka noho iluna o na noho paipai, a na hai e lawelawe mai na hana. 0 ke kanaka e manao ana na hai e hana kona aina, e ike ole ana no ia kanaka i na pomaikai apau pono no ka mea e lilo ana kekahi mau dala ana i keia mau kokua limaha'na. Ma ka nara aku, eia aku na la hauoli mamua o kakou, i ka hoea a na kanaka e ike mai ai i keia mau pomaikai maluna o E hoomaopopo mai kakou, ua nui ka waha o kekahi poe i ka awaha ana aele he mau pomaikai e loaa ana 1 na kanaka ke hoi i Molokai. Aka, eia aku na la e hailukuia ai ia poe kanaka e na kanaka Hawaii e ike •iku ana i keia mau hana hoopunipuni. / 0 ka puka hope ana paha keia 0 na manao malalo o keia mau kolamu, a ma keia aoao hoi. Ua loaa mai ka lohe i ko oukou meakakau, e hoopauia ana keia aoao no ka hoemi lilo ana ma ko lakou aoao. Aleha no kakou e na makamaka heluhelu, i ike iho he mau mea keknhi e hoopomaikai ana i ko oukou mr.u manao pololi. Eia no ko oukou meakakau, ua makemake nui e hoomauia aku keia aoao, aka, ua pau mai nei ka na dala a ua poe Komisina nei. Pilikia no. He elua makahiki keia o ke kakauia ana o keia aoao e ko oukou meakakau. TTa loaa paha he mau pomaikni ia oukou, aole paha. I7a heao nae ko oukou meakakau o haawi aku ia oukou i na mea i maopopo iaia he mau mea ia e hiki ai i ke ke ike mai 1 na mea i hemahema. O keia hoopauia ana, ua ike ae la no oukon no ke dala ole ka. Aka, ua hauoli ijae kakou i keia mau makahiki. No oukou e na hoa heluhelu ko'u hoomaikai ame ka'u Hape Nuia ame Karisimaka. Aloha nui kakou. 1 keia mau pule kakaikahi i hoohanaia e ko oukou meakakau, ma ke kulana akena ma ka aoao o ke Aupuni Federala, no ke ku-e ana i ka waiona, ua hiki iaia ke hooia aku, o keia io no kekahi mea nana e luimai nei i keia lahui iloko o ka make ame ka lilo ana o kakou ka lahui iloko o ka make ame ka lilo ana o kakou ka lahui kanaka ma ka huelo, o na lahui ma Hawaii nei. Ua nui a lehulehu na wahi a na kanaka Hawaii e hele nei e kuai i keia mea o ka rama. Ua hiki e loaa ma na wahi apau. O ka hopu ana aku nae, ua lilo i mea paakiki 0 na kanaka i haawiia mai, ame na olelo hooholo mai na aha mai. Aka, >ia kiki nae e hoao aku e hana i na m?a e hiki io ai e emi mai keia hana haihal kanawai. Aole io no p<».ha e pan ana aka, na hiki e hoeiniia niai. . Ja kakou e hele aku ai ma na wahi like ole o keia kulanakauhale nei, e loaa ana ka ikeia ana o na hale kula kuokoa o na lahui e akn, 1 hele mai i Hawaii nei ma ke ano he poe limahana no na hui mahiko, ma ke ano ua kepaia. Eia ke ku nei na halekula o na Kepani ma na mokupuni like ole apan o kakon. Eia ke ku nei na hale knla

hali. a e ia pu no ke ku nei na halekula Pukiki ame Ivorea. O na Hawaii hoi, no kakou ka aina; no kakou keia mau mea apau i na la i i hala aku; no kakou na keha ana \ ko kakou naauao, aka, ma kphi 0 ka loaa ana o kekahi mau halekul% kuokoa no ka kakou olelo, aole he hookahi ma keia Paeaina apau. Nowai keia hewa? No kakou no. Eia no ko kakou poe waiwai ke nrJio mai nei no lakou iho. Ua noino ho lahui kekahi i kapaia he lahui Hawaii. Aole e hiki ia kakou ke ikeia mai he lahui Hawaii kakou, ina e nalown-e ana ka kakou olelo makuahine. I ikeia no kekahi lahui, aole nia kona ili; aole ma kona aina; aole ma kona noho ana, aka, mamuli o kana olelo. Ina e nalohia aku ana keia olelo a kakou, ua pau ae la kakou, ma ke ano lahui Hawaii. A hea la kakou e hana ai 1 mea e mau ai ke o ana o keia inoa llawaii o kakoul Aole hookahi. Fia no ka poe waiwai ke huli mai nei e nui loa an ka waiwai, a eia no hoi ka poe ilihune ka naku mai nei no lak,ou iho. I kekahi la, e ola aua, a i kekahi la e pilikia ana. O keia mau pilikia apau, ame keia kulana hoi hope o kakou, i loaa nvai no mamuli o ka hiki ana ia kakou e kokua aku kekahi i kekahi. Aloha wale kakou la ea. I ka manawa e noho ana keia iahui iho, a e manaoia ana paha o kekahi poe, e noho ana iloko o <ka naaupo, aka, e ola ana nae no lakou iho, e ike ana kakou i keia mea oiaio. O ia hoi, o ka pono i loaa. ia lakou, ua ulu mai ia pono, mai na manao maikai mai. A ina he mau hana ino kekahi, ua ulu mai ia mau hana ino, mamuli o ka ike ole he pono ia a aole paha. Aole pela i keia manawa. Ua ike no na kanaka he hewa keia, hana aku la no nae. A o keia mau hana hewa ana, ua hanaia mahope 0 ka ike ana i ka pono. Nolaila, e ike mai kakou, ua ulu pu io no ka hewa me ka pono. Ua laweia mai ka pono io kakou nei he mau makahiki loihi i hala aku, a ia manawa hookahi no ua laweia mai ka hewa. O keia hewa nae i laTre ia mai, ua laweia mai na aina i ike 1 ka pono, a i kapa ia lakou iho lie poe naauao. O keia hewa i laweia mai, ua oi aku ke ino mamua 0 na ino i ke au hupo o ko kakou mau kupuna. He mea ano na kakou e noonoo iho ai 1 keia mau la. I keia la ua hoike Traleia na mea apau. Ina ua ike oe i kahi e loaa ai kau ai ame kau i'a, ua hoikeia nku ia mea i na kanaka apau. Ua kapaia keia, he au hoomaikeike. Aka, i ke au o ko kakou mau kupuna, he hunaia na ike like ole. Ina he mau koa ia kekahi i loaa 1 kou mau makua, aole loa e hoikeia aku ana i kekahi poe e aku. Ua hunaia kela mau *koa ia e keia poe, a ua ili aku mai ka makua a i na keiki. Ma ka nana iho, he mau hana hoopilikia paha keia, no ka mea i ka make ana aku o kela poe i ike i kela mnu koa ia, a pau pu me ko lakou mau ohana, ua nele iho la ka ikeia ana o kela mau koa ia. A ma ia nele ana i ka ikeia, ua nele pu na kanaka e ola aku ana, i ka ike ana i kahi e loaa ai ka ia. Ke olelo nei kekahi poe ua hewa keia mau hana, a ke olelo mai nei hoi kekahi aoao ua pono no. O keaha la ka pololei? Ina io ua hewa keia, alaila e ike mai kakou, i ka waiwai 010 o keia hana he hoomaikeike i na mea huna o kakou i hala wale aku. O ka ike hana kuku kapa, ua nalowale aku na kanaka i keia ike kahiko, a e huna, aka, no ka loaa ana i ke kanaka o ka lole me ka maalahi 0 ka luhi. No keia kumu ua haalele ku na kanaka i keia ike kahiko, a lele ae ma na ike hou. I keia la ua lilo na kapa kahiko o kakou i mea ike hou ole ia; ua lilo i mau mea hoikeike, no ka mea ua .nele kakou i ka ike ana i ka hana ana ia mau mea. Aka, ina e loaa hou ana keia ike ame keia makemake ana e hoomau i keia hana maikai, e loaa ana no he mau pomaikai ma ia oihana. O ko kakou pilikia nui, ua kope loa aku kakou i na mea malihini i laweia mai imua o kakou, a ua hoopoina i na mea maikai a naauao ako kakou mau kupuna. A 1 keia la ke ike nei kakou, maloko o na hale hoikeike o na mea kahiko, he mea nui na kapa e hoounaia mai nei i Haw&ii nei mai na mokupuni mai o ka Hema.