Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 49, 6 Kekemapa 1923 — NA ANOAI [ARTICLE]

NA ANOAI

Ua hoomaka mai ke Kakauoleio hou, Mr. 1?. Dunc.an, i kana mau hana ma ke kula i hookohuia aku iaia, i keia kakahiaka o Dekemaba 1, 1923. Ua haalele aku oia i kona kulana me ka hui kaa uwila o Hawaii nei, a ua ho' nui ma ke keena o na Komisiua Hame Hawaii. / E holo ana ao hoi o Mr. Duneau, no Molokai ma ku mokuahi o ke ahiahi -Poalua, Dec. 4, uo ka 1 kai ana i na aina, ame ka hui ana me na kanaka ma Kalamaula. U.i maopopo o kana mau olelo e lilo ana i aiea hokoia e na kanaka ma kela i mea liookoia e na kanaka ma keia wae ka hapanui o kela poe. Eia ka Enekinia o ke Komisina ke hoomakaukau mai nei i na ku ame na ana iliwai, no ka hoomaka ana o na liana kii i ka wai o Wai* hanau, no na aina o Palaau auie Hoolehua. Ho hana nui keia, a e lilo ana no paha ka hapanui o keia makahiki ae no keia liana o ka eli i na auwalia 110 keia wai, ame ka hoomoe ana o na paipuwai. Ke kii nui ia mai nei na aina o Palauu ame Hoolehua, no ke kanu halakahiki. Eia na Akena o Libby ma ka hele mau nei no ka loaa aku o kekahi hooia ana mai ke Komisiua aku, e loaa ia lakou na aina e haawiia ana no na kanaka. Ua makaukau lakou e haawi mai i hooleahi haneri dala o ka eka hookahi, i ke kanaka e makemake ana e kanu halakahiki. Ile mau kokua keia i ike ole ia mamua aku nei. Ina io e manao ana na kanaka e komo iloko o keia oihana, o ke kanu halekahiki, ua nui maoli keia inau haawina kokua e manaoia mai nei. Aka, e loaa mua mai na hooia ana o ka uku o ke tona halakahiki mamua o ke komo ana aku iloko o na aelike e haawiia mai ana. He oihana dala nui keia o ka halakahiki. Aka, ina e maopopo ole ana ka uku e loaa mai ana ia oe, a i hea la e ukuia mai ai, e ao o komo kakou iloko o ka ekeeke a Hakai. # Aole io no he oihana i wikiwiki kona holomua ana e loaa mai ka oihana kanu ame hana kini halakahiki. Mai ka uuku loa mai, a i keia makahiki i hala aku la, ua hoea aku na loaa o keia oihana i ka $22,000,000. E hooia mai ana i ka' pii nui ana ae o keia oihana ma j Hawaii nei. Ua nui na kanaka wai- j wai i loaa mamuli o keia oihana, aka o ka mea apiki, o na kanaka kanu kuokoa, aole hookahi i hiki e hooia mai ua waiwai lakou. O na ahahui no i makaukau me na hale hana kini keia e waiwai mai uei. Xo keia kumu, e akahele loa kakou. Ke ikeia nei, ka waiwai o na aina hiki ole e kanuia i ke ko. A ma ka nana aku e pau loa ana keia mau aina no ko kanu halakahiki, ma keia mua aku. Eia kekahi mau aina o Hamakua, i kanuia i ke ko n'o kekahi mau makahiki loihi i hala aku, a ua ike ia ka holomua ole o ke ko, a ke manaoia" nei e kanu aku i ka halakahikij He mea ano nui io no keia, no ka mea, ina e loaa ana ka holomua o ka hala-

kahiki ma keia mau aiua, e hoowaiwai liou ia mai ana na ahahui e paa nei i kela mau aina. A e loaa hou ana ka pii ana ae o keia oihana' bou o kakou. Ma ka nana aku, e loaa ana he hui kanu ko ma Molokai, ma na aina o ka ooana Cooke. Eia ke eliia mai nei na luawai, a ke loaa mai nei na wai maikai loa no ke kanu k 0 ana. He mau aiua ano kupouo 110 kekahi o Molokai no keia mea 0 ke kanu ko, a iMiakalia wale no 1 ka loaa o ka wai maikai, a o ka hoomaka no ia, e ulu ae keia oihana nana i hoowaiwai mai i keia Tentorc. Ua hoomakaia no keia oihana mamua aku nei, a ua haule wale no ka loaa ole o ka wai maikai. Ina eku i'o ana keia oihana, e lilo aku ana paha na kanaka i lawe aina makai o Kalamaula, i poe kanu ko. Aole i pau ka lilo ana o ke ko i kula dala no Hawaii nei. Ke komo hou mai nei na noi e weheia na aina o Waipio ame Panaewa, no na kanaka Hawaii e makemake ana i keia mau aina. Ma ko aoao o ko oukou meakakau, ua pinepine kona koi ana e weheia keia mau aina. Aole io no he dala ma ka waihona o ke Komiaina i keia la, aka, o ka mea i makemakeia, 0 na kanaka i loaa no na dala ma ko lakou aoao. A ma ka nana aku, he nui io no na kanaka e manao nei ua lawa loa lakou me na dala no ka hana ana i ko lakou mau aina, ame ke kukulu ana i na hale. Ke hauoli nei ko oukou meakakau, no keia mau koi, he mea hooia mai ana, ua loaa no i kekahi poe kanaka Hawaii ka lawa o ka waihona no keia mea i makemake ia e lakou. No Waipio, ua ikeia he paakiki ka hiki ana aku i kela mau aina. Aka, ua piha uae ia aina'me na kumu -hoowaiwai he nui wale, Eia keia aina ke waiho mai nei me kona mau pali kiekie e hoopuni ana iaia, a e kaupale ana i ke komo ana aku o na kanaka 'mawaho aku nei. Ua piha me na momona like ole, a ua hiki loa i na Hawaii ke komo aku a noho i mau alii no lakou iho. He wahi keia i kaulana uo na kapa pa'upa'u kahiko, a o keia oihana i lawelawe nui ia e na kanaka oia wahi. Ma ka nana iho, ua liiki loa e lawa kekahi mau ohana o umi a oi aku, ma na aina o Waipio. Ua nui ka wai ma kela aina. Ua nui ka i'a ma kona kahakai. Ua nui na huaai e ulu la. A o ka aina, ua lawa me na pali kiekie, i hiki e lilo i pa, 110 ka paa aiia i na ho* loholoua e hanaiia aku ana o na kanaka. Aole paha he aina i oi ae ka maikai mamu» o keia, iloko o na ainaM waeia no na Hawaii. Ua nui ka ulu ana o ka mamaki, e liiki loa ana e hooulu hou ia oihana hana kapa o ka wa kahiko. I keia la, ua pii ae ka waiwai o k?ia j mau kapa, a ua kiekie loa. Eia ke kuaiia mai nei ma na halekuai o na mea kahiko, ke kapa, aole nae no Hawaii nei, aka, no kahi e mai. ka niaikai, ka nani, ame ka paa elike me na kapa i. hanaia mai ka mamaki mai o Hawaii nei. Ua ulu ia no hoi o Waipio e ke olona i ka wa kahiko. Ua pau paha i ka pipi, no ka mea ua hookuuia iho nei keia aina i ka yipi 1 na makahiki i hala koke iho la. Aka, ina. aole, e loaa hou ana no ia oihana dala nui a na kanaka o kela mau aina, no ka mea aole lie kaula lawai'a i ikeia ka paa elike me ke olona. Ke makemake nui ia nei keia mea ma na Mokuaina o Amelika nei, a ke huli nui ia nei kahi e hiki ai e loaa me ka nui j mahuahua kupono. A ua ike ko oukou meakakau i ka ulu o keia I mea ma Waipio i na la i hala aku. I ke au kahiko ua noho nui ia o Waipio e na kanaka Hawaii. Ua nui ka ai o keia aina ia wa. Eia no na loi ke ku nei, ka hoailona, ua lawa na kanaka i ka ai i ka uianawa e noho ia ana ia wahi. Ua nui ka momona o ka lepo o keia aina, no ka mea, ua laweia mai ka lepo o ka wai nial ke kuahiwi niai, a lu ia iho maluna o kela aina. He oiaio ua mamao aku mai ,na wahi o aka, o ka poe e manao ana e noho kuokoa, a mai na wahi hoowalewale mai. e loaa ana ko lakou makemake ma keia wahi. Ke aneane nei e pau loa ako na kanaka hope, ke k'ukulu mai nei i na hale. Ke pau pono e nui ana na kanaka, a e leohu kulanakauhale mai ana ia wahi. I hakalia wale no i ke ku mai o na halekula, a o ka piha pono no ia o ka aina me na mea i manaoia e na Komisina. M na lono e komo mai nei, aole he mau kumu hoohalahala a na kanaka. 0 ka noho oluolu ka mea i manaoia e na kanaka nana i hooikaika 'keia hana nui. oka loaa ana o ka noho kuokoa ana o na kanaka, ka mea 1 manaoia. A ina e loaa ana keia mau mea, ua law a ka manao o ke kanaka nana i haawe iho i ke koikoi o ka hooikaika ana e loaa i na kanaka Hawaii keia mau aina.

l'a hoikeia niai be 5,U1>0 Ka nui o «a ainn kupono i k. k., r;u hulakahiki mii Molokai, ina,;;., 0 na aina i hookaawaleia no t.:i U a . waii. Hc mau aiua ano nui k. i.i ' ;e hoomaopopo iho. Ina e loaa he 50 oka ikn ohana hookahi, \ >aa ana he huina i aneane aku i ka 100 ke hoi ana maluna o keia man ;; ; .r.a. oka pilikia nui no ona Ha\r a ii 0 ke kaukai na hai e hana n:;;i, a 0 ka noho wale aku no ka ka i:.oa e; aku. Kuhihowa no. ī na. la i hala aku, ua nifiinoi a ua lawa no kela uwapo ,n r . a kulana e ikeia nei, aka. k : . nui o na kanaka e hoi aku ih". tna kela mokupuni, ame ka nui r, na oihana like ole t> manaoia ua ikeia aole i lami na paahana 0 kfl a uwapo. Ua papau no boi <M r a a e hoohohonuia aku ana i kru mau malama aku, no ka hiki p, )n o ana o na moku ano nunui īk: kn komo aku, a ke hemo mai. nu , na aina i koe o Molokai, aole i h OO . hanaia. A ke loaa kela wai •> Waihanau, e hoea mai ana ka la * hoi aku ai he mau haneri o na ohana ma kela mokupuni. Ua nui jn: no hoi na oihana e hiki ana e hoohanaia, ke loaa mai ka wai. 3lswaho ae o na mahiai like 010, r kanu halakahiki aku ana ua kauak.i. A 1 kekahi la no paha e ku akv. ana ka halehana kini halakahiki.