Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 46, 15 November 1923 — Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moaula-Nui-Akea i Kaulana. [ARTICLE]

Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moa-ula-Nui-Akea i Kaulana.

E waiho kaua e ka mea heluhelu ia Kahinihiniula ame kona kokoolua e ha'iha'i olelo ana, a e aui ae hoi kaua mahope o na kapuai o ke aiwa-| iwa e pahene la i ka welelau makani, no kahi o na'lii e luakaha mai la me ko laua aloalii. Oiai na mea apau o ke aloalii o Olomana e wa ana ka olelo no na hana a ka u'i malihini, hooho mai la ke kiailoko (mea ma ka puka), "ei ae ka malihini a olua e na lani ke hele mai nei!" "Kaheaia aku," wahi a Olomana. Pa kahea a ka noho hale, elike me I ka mea mau i keia lahui, o na hua mele olelo ka mea nui, e hoohanohano ai i ka malihini. Ahiki o Haumea ma ka ipuka, komo aku la a noho mawaena o na'lii kane, huli ae la oia a ninau ia laua: j " Auhea ka puloka hookama a olua?" Pane mai la o Ahiki: "O ka'u ike ana no i kei.a kakahiaka i ka puka ana iwaho pau, a he keu no hoi ka walewale poina aohe o'u hoomanao ae o ka lei lani hookama a maua i lawe ai i keiki na maua. "Ole la hoi au oia nei hoi, pau pu no maua i ka poina palaka nanea i ka nana o ka maka i ka uhu ka'i o Makapuu, i ka poai mai i ka lipo 0 ke kaiulij a he haae ka mea moni.'* "Kahaha!" wahi a Haumea, "weliweli no ka hoi ua mea he hoomanao ole i ka olelo a ko olua kahuna, ka mea e pono ai olua elike me ka olelo a kuu aikane i kamailio mai nei ia'u, he keiki hookama ka olua. '' Ua ike mai nei au iaia e hele ana ilalo o Mokulana i kahi o kela loko e waiho mai la, anoai paha i helo ilaila i ka auauwai elike me ke ano o kamalii. Ua pau ka hana ma ka aoao o ka wahine a kakou, a ua makaukau no ka hoao aku me olua e na'lii, nolaila o iho kakou ilalo o kela lokowai e lana mai la e hiuwai ai 1 ka wai o ka aina o olua, i makaala ae ka pua o ka hinahina, hina au i ka hewa mahope' ou." "He olelo oiaio kau o ka malihini a maua, o ia helo mai no ko

kakou a noho, paa no hoi oe i kou i kapu lani, a pela no hoi ka halē wahine a kakou, nolaila aole he noonoo i ulu ae iloko o maua nou e ka maua malihini e lawe aku e hoomakaikai ia oe i na wahi pana 0 Kailua nei,'' wahi a Ahiki e olelo nei. "Nolaila ua pono kou manao e hele i'o kakou e hehihehi puukole 1 ka ne-ki o Mokulana. '' Eia nae aole oe e ai ana i ka j i'a hoopa ili kanaka o ka aina o kuu lani alii nei, ua hao ke Koolau ' pau na mea ono "a ka puu e momoni nei. n i "He nui hoi kela wat e lana mai la," wahi a'Haumea, "anoai o loaa ae no hoi kalii i'a hookahi la, ikeia hoi ia i'a kaulana o ko olua aina." "O ia nui au e ike la, he nui pono ole," wahi a Ahiki, a no na olelo a ke kahuna o kuu aikane nei, pela maua i lawe ai i ke keiki au i ike |mai la i hookama na maua. "la'u i noho mai ai i keia aina, he momona ia wai au i ike aku la, 0 ke awa o Kaelepulu, hele a kuaehu ke kua i ka la piha me ka momona. "O ka anae me ke ahole o Kawainui, ke aloalo lena o ka wai o Kuhewai, ua nalo aku ia mau mea apau, a nalo pu me ka i'a hoopa ili kanaka o Kawainui a r u i olelo aku nei ia oe." "Ua loaa hoi ke kama a olua," wahi a Haumea, "anoai o ke leumu paha ia o ka hele malu ana aku nei, e hana i kana hana hookalakupua, nolaila e hele kakou, o ka palihi aku ka paha Ia i ka wai, kuululu kela i ke anu." Mamuli o keia koikoi o Haumea i na'lii e hele, ua ui aku la o Ahiki 1 ke aikane, "pehea ka leo o ka malihini a kaua?" "E ui mai ana auanei oe iawai?" wahi a Olomana, "o ka inoa aina paha ko'u, o ka ike ana i na mea apau aole, nt)laila he mau malihini niaua ame ke alo alii o kaua nau, a o hooko aku oe i ka leo o ka kaua malihini, i ike pu aku hoi makou apau i ka hehi puukole i v ka ne-ki (akaakai loko) o Mokulana." MamuH o keia mau olelo a 01qmana i ke aikane, ua olelo aku la oia i na mea apau o ko laua aloalii e hele i ka auauwai iloko o ka loko o Kawainui. Oiai na mea apau o ke aloalii e makaukau nei i keia huakai, ua o ne la ka lima akau o ua aiwaiwa nei iluna, a ku ana 9 Keoahimakaokekua ma ka Ipuka o ka halealii 0 Kamakaokauluhe iloko 0 kona ki--110 lau, me ka ike ole 0 na mea apau nei mau han» a ke aiwaiwa. ' I ka ike ana mai 0 Haumea i kana elele e ku ana ma ka puka, papa'i ae la oia i kona mau lima elua no ekolu manawa, a ani ae la 1 ka lima akau maluna.,-0 kona poo. I ka maopopo ana 0 ka makemake o ko lakou alii i ka elele, 0 kona nalo aku la no ia i ka ehu a ke ao me ka iko ole 0 na mea apau 0 ke aloalii o Olomana, aia he kiu (elele) ka makani anu na kuahiki, lou ana i ka lihilihi 0 ka anoi, a hē olelo hoi i maopopo ole ka mai nao i keia anaina e makaukau nei no ka huakai auauwai 0 Mokulana, no nae ka elele e ike ana i ! ka makemake 0 kona haku i kauoha | aku ai iaia 0 hooko. [ I ka hala ana mai 0 Keoahimakaokeakua no ka hooko i ke kauoha ! i haawiia mai iaia, ua hele aku la oia ahiki i kahi a Kahinihiniula ame Haipu e noho ana. I ka ike ana 0 Keoahimakaokeakua i ko laua hoahele e moe ana iluna 0 Kuliaikanuu, kukuli iho la oia ma ke kumu 0 ka nu'a moena mo ke kulou ana 0 kona- poo ilalo, a hoopuka aku la i ka olelo: "E Kahinihiniula i ka maka 0 ka uwila, ke ahi naholo iloko 0 ka po ha-koeleele, kani paa, holopa, lele pa o-ina ka leo 0 ka pohaku kani hookahi aohe lua. "I hoouna mai nei ko kumuhonua ia'u e kii mai ia oe, e iho kakou ilalo o Kalapa, kahi au i kukulu ai i ke kamoha'i .a Keaiwaiwa, 0 ia ke kauoha la i hiki mai la au." "0 kana olelo, 0 ia ka kakou e hooko aku," wahi a Kahinihiniula 1 kona mau hoa, "nolaila ina kakou." « Eu ae la oia iluna a lekei mai la mailuna mai 0 Kuliaikanuu, ka paepae 0 ke kapu hua o Haumea ia wa i owaka ae ai ke ahi uwila o Mokulani, a naholo ae la kona malamalama kikeekee iloko 0 ke ao opua e kau ana i ka malamalama 0 ka la r a ku'i iho la ka hekili paapaaina me ka ikaika a mao ae la. Ia wa i maopopo ai ia Haumea aia ae la kana pulapula i kalii 0 ka laau hooulu kino 0 Haumea, ka laau aoa, hoi o Nuumealani, ka mea nana i hooko i kona mau makemake apau e pili ana i na hana a knna mau kane mua i noho ai, a i lilo ai hoi ia mau hana hoohoka a Haumea ia mau kane, i mea e kapaia ai oia he aiwaiwa, elike me na lalani niele i ikeia.iloko 0 na olelo mele a keia lahui. I ka ike ana 0 Haumea, ua iho 0 Kahinihiniula me kona mau hoa no ka loko o Kawainui, hoeu aku la oia i ka huakai alii no ka hele i ka auau. Ina mea apau e hele nei, olelo aku la 0 Haumea i na kane alii ana: "Aia ihea ke kiowai kapu ou e ke alii!" ' ■ Aia no ilalo 0 keia wahī a kakou e hele aku nei," wahi a Olomana. "Twa ppla knkou p hole ni.

a waiho ke kapu 0 kou kiowai i ole e a'eia." I ka huakai e hele nei, aia na; maka hookalohe o Haumea ke nana nei ia Kahinihiniula ame kona mau | hoa e noho ana ma ka maka-ha o ka loko, a e nana ana hoi i ka loku a ka i'a i ka maka-ha, ame ka o-le a ka i'a mao a maanei 0 ka loko, me he mea la: 0 ka loku hala ole, A ka ua i Maili, Hili hewa ka manao iauei, Ka waiho lahalaha i ke one. - Oiai ka huakai e hele nei, ahiki i kahi e ike aku ai i ka loko o Kawainui, ku iho la ua eu nei me ka nana hoomau ana i ka loko a huli mai la olelo i na'lii: | "Aia ua hookama nei a olua la, { ke noho mai la i ka maka-ha." | Nana aku la na'lii, ike i'o aku j la ia Kahinihiniula e noho ana ma-1 ha'i 0 ka maka-ha 0 ka loko i ka-j paia ka'inoa 0 Kalapa-o-kanaka, ka maka-ha hoi i hanaepaia ai, 0 Paku'i ke kahu loko, a moepu me ka ! lepo i ka poli 0 ka wahine. ; Anoai paha mamuli 0 ia eepa i ! hanaia, i kapaia ai ka inoa o ia! maka-ha o Kalapaokanaka, ka hoo- j liolo ana 0 ka inor» oia m:ika-ha. Mamuli no 0 kela ano aiwaiwa! 0 Haumea, huli mai la oia a olelo | 1 na'lii: "E kuu mau kamaaina ■ kookipa, aia mahea ua ne-ki nei 0 Mokulana?" j <f 0 kela hupa akaakai e ulu mai j la i ka loko la o Mokulana ia," wa-1 hi a Ahiki, "a ilaila ka kakou huakai." i "Ina hoi ha pela e kii kakou i ke keiki a olua a hoihoi pu aku i Mokulana, a nana hoi e hehi mua ia nupa 0 olua e 'na lii a mahope aku hoi kakou 0 k-a Ulapaa." "Ua pono kau olelo," wahi a Olomana, "e kii i'o kakou i ke alii a nana e hehi mua i ka nupa kapu a e lilo hoi ia nupa no ka maua keiki a kau i kana mamo." 1 ka pau ana 0 na olelo a ke 'ālii, iho aku la ka huakai_ no kahi a Kahinihiniula e noho nei. Oiai ka huakai e hookokoke aku ana ike aku la na mea apau 0 ka huakai i ka puoho lele makawalu o ka i'a ma o a maanei o ka loko. Ia wa i olelo aku ai 0 Haumea i na kane alii: •'He hana hoi ha ka ke keiki a olua i iho mai nei, aia ka i'a la ko ho-ale mai la i ka wai 0 ka loko,, me he paka-ua la. "Ka! e ai ana ka hoi ka'u huakai malihini i ka momona o keia aina." I ka lohe ana 0 Ahiki i keia mau olelo a ka laua malihini, pane mai la,oia: "Ua ai ua ike aku la ko kakou maka ia mea maikai. Nau ia ame kou alo apau, aia oe a haalele iho ia maua alaila 0 ke koena iho na maua ia me ke kama hanau a maua." "Maikai," wahi a Haumea, T 'o ka haawi ana ia a ka mea hale, aohe mea koe aku ma ka paia." Huli ae la 0 Ahiki a olelo aku la i kekahi aialo 0 ko laua alo alii: j "E hele oe a olelo aku ika puuku nui 0 ko'u alo kanaka, e hele mai me na kanaka ame ka upena, i kuu aku i ka i'a na ka malihini a ke alii, ame ka hoao 0 keia aluna ahiahi." Akaaka mai la ua eu nei a olelo mai la i ke alii leonohiki: "Alia oe e pulale i ka ike a ka maka, he huakai okoa hoi k'a kakou, aia a pau ka paani ana i ka puukole a 0 ka ne-ki 0 Mokulana, alaila noonoo aku ia mea, oiai eia no iluna ka la. "I ono no ka i'a, o ia mau kapalili no ia a ke pa, kuai ae i ka pihapiha 0 ka i'a koko nui, o ia mau ohelohelo no ia 0 ke koko a ka puu, hua'i ae ia, ula i,na papalina kohu e aai i ke kino o ka ahapii ka hooluu lolena i ka xika 0 Kahui, ua kolokolo hopuepue i ke kehau 0 Kanehoa e." He hoa ahi ka ipo uli ka iii, Make la au i ka puhipuhi paka, O-na, 0 maua e —. "Nolaila mai hooluhi oe i ke kanaka, aia a hoi mai ka kakou huakai, alaila hooko aku olua i ko olua manao." Mamuli 0 keia mau olelo maikai a ka malihini, ua pau ae la ka manao 0 Ahiki, hele aku la lakou a kokoke i kahi 0 ke keiki e noho ana. Ike mai la 0 Kahinihiniula i na makua, waiho iho Ia oia i ka lanu, ku ae la iluna a hele mai la e hui me ka huakai alii. Hakalia no ia Kahinihinula a waiho i ka laau, pa lilo 1 kona mau hoa mo kona ike ole, a paa i ka lima 0 Haumea me ka ike ole 0 na mea apau. A hui ke keiki me na makua, olelo iho la 0 Olomana, "auhea oe e ka maua lei hookama, e hele ana kaua me ka huakai a kuu malihini, a nau e a'e i ka nupa 0 ka ne-ki 0 Mokulana, a o kou nupa kapu alii hoi mai iamauaaku!" (Aole i pau.)