Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 46, 15 Nowemapa 1923 — KA MA'I NUI IWAENA O NA HAWAII. [ARTICLE]

KA MA'I NUI IWAENA O NA HAWAII.

Aole paha he kanaka Hawaii i hiki e noonoo nona iho e ike ole, aia he ma'i nui iwaena o keia lahui i keia la. A ina e mau ana ka ai ana a keia ma'i, aole no e hiki e manaoia aku e loaa ana i na Hawaii na pomaikai o keia au nee mua. I keia la, ua like na Hawaii me he mau kanaka la no na aina e mai, a e noho ana kela ame keia, me ke ku-e aku i kona hoa Hawaii. Aole paha he manawa iloko o ko kakounoho lahui ana i oi aku keia manao hukihuki e loaa mai keia au. Eia kela kanaka ame keia kanaka ke noho nei me na manao, aole e pono e loaa i kekahi kanaka okoa aku he noho ana lanakila ana, aka, e noho hoopilimeaai aku no, me ka nana ole i na ehaeha no e loaa like mai ana iaia, mamuli oia mau manao. O ka like ole o keia ma'i nui, a ko oukou meakakau e manao nei, a e wehewehe aku ana imua o na kanaka heluhelu o keia mau kolamu. Ina aole e ola ana keia ma'i, a pau ka noho kee ana o kela ame keia kanaka Hawaii i kona lahui iho, e hoea io mai ana no ka la, e lilo ai kakou i mea ole, a e hiki ole ai i na Hawaii o keia mau hanauna aku e hiki mai ana, ke hoola i keia lahui. I keia la, ina kakou na Hawaii e manao ana e ola keia mai, e hiki ana no e ola. Aka, o ke ola o ia no ka huli ana mai e hoopau i keia noho

ku-ee ana, a e noho like kakou, me ka ike ana o ke alanui wale no ia e hiki ai ia kakou ke pii ae iluna, a e pau hoi keia anee ana iloko o ka lepo, ma na kulana haahaa loa. Iloko o na hana apau e hapaiia mai ana no ka loaa o na pomaikai i kekahi o na kanaka Hawaii, ua ikeia aku no ke ku-o ana mai o ka hapanui o na Hawaii, a me ka huli kua ana mai i na n»ea e waihoia aku ana no ko kakou mau pomaikai. O keia kumu like ole o kakou, mamuli no ia 0 ka j)uniwale ana aku i na a'o a na kanaka mawaho aku o ko kakou mau poHai, me ka nana ole iho i na poino e hiki mai ana, mamuli o keia mau a'o ana mai. Eia iho no iloko o ko kakou pohai he mau kanaka e noonoo ole ana i ko kakou noho ana, aka, e manao wale ana no no ko lakou pono iho. O keia ka ma'i nana e wawahi nei i ko kakou noho like ana. I Eia no mawaho oko kakou mau pohai ''iho, he mau kanaka i nolio me kakou no kekahi mau makaliiki 'loihi, a ua lilo lakou i poe makua no kakou, ma na mea e a'o mai ana i ka noho pono ana, aka, eia nae ua komo liou mai lie poe okoa loa i ike ia ka lakou mau a'o maikai ana, a na lakou kakou e a'o mai nei i na hana ku-e i ko kakou mau pono pili kino iho. He haawina ehaeha keia ke huli aku kakou a nana no keia mua aku, no ka mea he poe keia e neo aku ana mai o leakou aku nei, a e haalele iho ana ia kakou me na ehaeha he nui e kukuluia ana e lakou. Uoko o na hana kalaiaina kakou e hoomaopopo loa ai i ka laha nui loa ana o keia ma'i o kakou. Aole manawa e hiki ai ia kakou ke ike iho, eia me k,akou he mau hoaloha, a he mau enemi pu, i aahu iho i na koloka o ka pelo ame ka hoomalimali. O na hoaloha o kakou, aole e nalowalo ana no ka mea, na ikeia ka lakou mau hana no kakou, mai na la i hala wale aku ahiki mai no i keia la. Aka, o keia mau enemi o kakou e aahu mai nei i na koloka o ka hoomalimali, he poo e hamo mai ana ia kakou, a ia manawa hookahi no e paa ana i na kui e liouhou mai ai ia kakou i l^r~hora 0 ko kakou hilinai ana aku ia lakou. Eia kakou ke hanaiia mai nei e na hoaloha, a eia hoi kakou ke hanai aku nei i keia poe enemi o kakou. Ke hoopoina nei kakou i na honlohp., a ke liilinai nei nae i keia poe enemi o kakou. I keia koho baloka ana iho la o kakou, i ka la 6 o keia mahina, kakou i hiki ai e hoomaopopo i ka oiaio o keia mau manao. 0 na kanaka i ikeia he mau liana maikai ka lakou, a ua ikeia no lioi ko lakou kokua *#na mai ia kakou, ua haaleleia e kakou, ahiki loa no i na kanaka o ko kakou ili like, a ua koho aku la na kanaka Hawaii i na kanaka i ike ole ia ka lakou mau hana maikai ia kakou. He mau haawina keia e huki loa aku ana ia kakou mai ko kakou mau hoaloha aku, a e ike aku ana kakou, ma keia mua aku, e huli kua mai ana na hoaloha, a e akaaka mai ana na enemi o kakou, i huli mai e hoomalimali ia oe. O ka haawina like iwaena o kakou, ua aneane no e pau loa. Ke ikeia aku nei ka haalele ana o na kanaka Hawaii i ko laleou mau Hawaii iho, amo na keiki haole i huli mai i mau hoaloha no kakou 1 keia mau la o ka nee mua ana oko kakou aina. Na keia lioi i hoikfe mai i na hora o kou ehaeha he mau hoaloha no ka. Aole e ikeia ka hoaloha i ka la o ka waiwai, aka, 1 ka la o ka pilikia, hune a nele, ia manawa e ikeia ai kou mau ,lioaloha oiaio. A he mea keia i ikeja i na makahiki loihi o ko kakou noho pu ana me keia mau keiki haole. Ua lilo nae keia mau hana kokua i mea poina ia e kakou, a ko hoao nei kakou e hoohoaloha liou me kekahi auna i liiki mai i kela mau la aku la no, aole i pau ka hohono ka. He poe nae aole oe i ike aku i ka pono ame ka ole. O na olelo pelo kau e lohe nei, aka, o ka oiaio o keia mau manao pelo, aole e hiki e hooiaia. Aka, ika inanawa e hiki mai ka lioao ana, e ike ana kakou i ka hiki ole e kokua mai ia kakou, a ia manawa ua hala aku la ka puulena aia i Hilo. Eia kakou na Hawaii i ka auwao kahi i lana ai, i kahi haiki. A ke loaa ole ka manao like ia kakou, ua piholo, no ka mea aole wahi aku i koe. Hoomanao wale ae la no i kalii olelo a kahiko: <f ola ia kini ke a mai Ia ke ahi." Ae, e a hoi ke ahi i ke aha? No ka loaa hoi o ka mea e hoomoa ai. Ina e loaa ka ai am6 ka ia, e a io ana no ke ahi, a o ka loaa ana o keia mau mea, o ke ola no hoi ia o ia ohana. Nui no ka naauao o ko kakou mau kupuna i ka lioopokole ana i na mamala olelo, a uuku iki, aka, he nui nae ka manao. Pela ka'u hoohaUke i na keiki e noho mai la ma Kalamaula. Ke a ala ka oukou ahi, no ktT~inea, ua loaa ke kumu o ka a ana. Ola wale. Hauoli nui no knkn?i.