Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 42, 18 ʻOkakopa 1923 — KA MEA POOKELA ILOKO O KEKAHI AUPUNI. [ARTICLE]

KA MEA POOKELA ILOKO O KEKAHI AUPUNI.

1 ; r->2 e ikeia he aupun» ao'f he hoopono o kona - ■:, _ .'.••■lu-'ni. A o ka noho po- :.:. t .i::,r ka malaniaia <• ka pono, ■ ~ uii ,• loan io ai ke kulana kamahHiiia o ia aupuni. nna o ka ho- - ka ī: 1 ana ae ona aupuni •: mni ia hoomaka ana o ana o na aupuni •;;: i !l0 i keia la. He nui na ; • : mau alakai no keia . lehulehu "wale o lakou . : kn. a ua ulu mai ma ko .V-. : mnkalna. he nmu aupuni <; - a i•'. 3iau aupuni na alakai -- -o ia mau makahiki, ... - ; ~.n n;ai no na hoololi ana ;r t n -.alo aku ia inan aupuni - . : nani anie ko lakou kiA ina kakou e liuli aku i ~ k:. r-.ii r> ka nalowale ana o keia , ;. ■; . " ioaa ana no, no ka y ~hf> : .-,n-n:io ole o na luna aupuni, i.. r,]e ī ka mulania ana i : •■•■ :n u makaainana. I]r»: o o na mf>olelo kahiko ona -iiT--.iT) i nui. aole paha he mea i oi i k > Kahulona. O keia kekahi c. : a ::;:i u::i kilakila i kona mau la, hiki no palia ke oleloia ae o v< .?m :-.Yū. c»ia ke alii o ke ao hoia mau la. Ua pahola aku k.-n.-ī mana ma na kihi eha o ka honun i ik<-ia ia mau la, a ua nolio >• al:i !:«• n:ea )a, oia ka mea kiekie . ■■<• k• • o ka honua. A mamuli o l;< :a l ioa, ua kukulu ae kona 7 :f ]i z i mau kii laau a pohaku . : iho, a hooikikina aku i na ::::.::a e hoomana mai i keia ka mea, auhea hou aku , i < i ae wiamua o keia'mau .'i:k-' me ke kiekie o ke ?;t> ke kiekie o kona naau, .: : . ua poina ia ke Akua. :■> ■ a loaa ole oka maka'u i ; ' k :a. no i liaule mai ai ■ :i waiho olohelohe kela £.-:• .. .i i keia la. Ua oleloia kuianakauliale i loaa aku : 'i;o Babnlona, kona mau - niau pa, a o kona mau I ' - < :cwa ana i | P a^a I rr : ca - : aku okanamf o ia T a»!> • loaa aku nani e k•••::, nau la. Aka, ma kahi o keV, k.i\:hale i ku ai he waoa- • i i k-ia la aole he mau hoailor - kr.l.-iiiHkr.uhale kekahi iku ma >;••-:•. Ua nalowale loa, a ma < k::lusa ke holoholo nei na ho- *.=• 1 hihiu oia aina. He mau <.' <:• ]~? mau w.ahi panoa ke !■: . :: : kf'ia la. k-kaM mea kupanaha no i keia - ' -•- p' " nna o na aupuni nui, a ; " ka honua nei, ua hoomaka tt •; r..i - ir.a o ka Hikina loa. Ina r- V:• k: ianakauhale o Babulona ke kT<akar.hak* nui o *na makahiki V. :: :—. t:,v.v:iai i hala aku, ua ikeia V:- - k uakuuhale ma ka Hikina ka .-.ina, e noho hoopuniia ala , kr»; waeEa-honua. A pela e r- nan mai nei na aupuni nunui n-: • īiikina mai, ake liele mai i k- Kon.ohana. A•: . : :;;t kakou e imi aku ana i na k::~ : o haule ana o keia kular - • !ir.īe ame kona aupuni nui, e I' ...i .n:i nc> i.i kakou ,no ka malama r;] 1 k.: nono ame ka hilinai ole i k :ua. A o ka oi aku, mamuli :• L • ::. hiMnai ole i ke Akua, ua lilo r ui:.*. aupuni i poe hana ole mai i t: ::.va e pomaikai ai ka aina. A ha:a aku o Babulona Nui, ua n-e -?in: ka ikaika o ka noho auputi a--.a i ke Komohana, a ua iko kakou i ka pii ana ae o ka hoku r ki lanak'.la ia Alekanadelo o lonia. Aka, ua maiania ole no kei:i. alii i ka pono o kona aupuni, g ua liīo aku i na lealea pau -wale 5 kein ao, a ua hikiwawe no kona s iho ana ilalo. A i na la kakahiaka ao o kona noho alii ana maluna o ke ao ia mau la, ua make opiopio n > oia a o ke aupuni nui kilakila i kukulu ai, ua nalowale aku, ; Ji inailoko m«i oia mana hookahi ua kn ae hr oha mau aupuni. Ua Jele ' s:ai mahope o keia i ke Komohana ;i io a ua pii ae ke aupuni o ,Roma. 1 4olc aupuni i loaa ka mana ame ikaika e loaa mai keia. Aka, | Blike no ree na hana a na alii o na f aupuni nui mamua aku, pela no na £%ana a keia aupuni, a iloko o kona Eluika ame kona mana nui, ua ma- % lama oie ia no ka pono o na makaainana, a ua hiolo iho la keia aupuni. Ua liiki no nae e ikeia, i ka an.i e pii o keia.man aupu»i apau, ua pii ae i kinohi mamuli

0 kn. loua ana o na luna aupuni maikai a lioopoiio, a i ka manawa i malania ole ia ai keia niea ano nui 1 ka noho aupuni ana o kekah.i laluii kanaka, ua hoomaka mai ka haule ana. He mau makaliiki mahope inei, ua k-ie mai ka ikaika ame ka mana niii a i na mokupuni o na moana Akelanika, ke aupunl nui o Beritania. Ua ulu ae keia aupuni 'loko o kona uuku wale no,aka, iuainuli 0 ka hoopono ame ka maikai o ka lawelawe aupuni ana, ua lilo oia ka mana nui iloko o na makahik-i mua , o ke kenukulia i hala aku, a i ka ' nana ana iho i kona niau palena, ua pololei io no na olelo, "aole e ieapoo ka la ma kona mau palena." Aka, i ka hora o keia ikaika ame keia mana nui, ua nialama ole Ta ka pono o na makaainana, a ua mahae mai na Mokuaina o Ainerik;i Huipuia, a i keia la, ua lilo ae kela kulana kilakila ame kela mana uui i keia niau mokuaina, a i keia la, aole he aupuni i oi ae ka maiui ame ka waiwai ame ka hilinaiia elike mai me keia Aupuni o Ameiika lluipuia. Ia kakou e liuli aku ai i ka nuinao o leeia noho pono ana ame ka malamaia o na makaainana o kekhln aupuni, me na luna aupuui, >a hana mai i na mea e pono ai na makaainana, e ike aua kakou, i kekahi kumu ano nui a koileoi o ka nalo hia ana aku o ko kakou kuokoa, ame ka iilo ana o ka lahui Hawaii 1 lahui hoopiliwale. a i nele i na haawina o ke aupuni kuokoa, elikē me ka waihoia ana iJio e ka īnea nana i hooliui ae i keia. mau paeaina a lilo i- hookalii. i

O ke kilaliila ame ka hiwahiwa j 0 kc aupuni Ilawaii nei, o ka nianawa no ia i kau ao ai o Kamehameha ma ko kulana Moi no koia mau l'aeaina i lioohuiia. Ia nianawa, ua J pahola ae ke kanuwai ilamalahoa' a keia alii. Aole palia he kanawai 1 oi ae o ka nani mamua o keia. He oiaio no lie hookahi wale 110 kanawai, aka, ua hiki nae e lioohuiia aku na kanawai apau e kau nei | maloko o na buke kanawai o keia mau la, iloko o keia kanawai hookahi, a ua pnu loa aole he mea i koe. Ua ikeia ka loaa ana malalo o leeia Moi o na kanaka hoopono a makemake e lianaia mai ka pono no na makaainana. I make ana iUtu o keia Moi, ua lilo mai ka hooponopono aupuni ana i kana leeiki, aka, ia nianawa no ka hoomaka ana o ka onioni ana o ke kahua fumu 0 keia mau Paemoku, a mai ia ina» nawa mai ka onioni ana ahiki Avale mai i ka haule ana i ke au ia Liliuokalani. Ina kakou e huli iho ana me ka oiaio maoli o keia makemake e imi, e loaa ana no ke kumu o keia hauie ana, a aole he mea okoa ae, o ka malama oleia no o ka pono amo ka nanamakaia. I na makahiki e noho ana o Kaniehameha 111, ma 'ka nohoalii o Hawaii nei, ua oi aku na hana pakaha mamua o ke au ia Liliuokalani, aka, heaha ua hana 1 lawelaweia e na kanaka oia mau jla? Ua ike kakou, ua kailiia aku ke kuokoa o ka aina. Ua ike kakou, aole keia kaili ana mai kekahi ae o na makaainana oloko o ka aina aka, na kekahi aupuni nui kiekie oia mau la, a ua lilo aku keia leuokoa no kekahi mau mahina. Alea, heaha la na haua i lawelaweia ai 0 kona alii ame kona mau makaainana. Ua ike kakou maloko o na moolelo o ia mau la, ua liuli aku na kanaka, mai ka Moi a i na makaainana e hana i ka hana i hanaia e kekahi aupuni, a i ole e kekahi kulanakauhale paha, o na 1 a i hala wale aku. O ia hoi, ua hookeai, a ua noho iloko o Ka hoohaahaa ana imua o ke Akua, e koi aku ana e huikalaia mai na hala o ke "kumu 1 ulu niai ai keia hoopa-'i weliweli maluua o ia lahui kanaka, a ua ike kakou ua ola io no na kanaka o Eliko, a ua hoihoi hou niai ke Akua i kona lima hoopa'i i kela kūlanakauhale, a oia no ka hana i lawelaweia i ke au o Kamehameha 111. Ua hookuli ahei ke Akua i lin leo kahea i pii aku imua ona ia mau la o ka ehaeha, aole loa. Ua hikiwawe na lima o ke Akua i ka hoihoi hou ana mai i ka hae Hawaii, ame kona kuokoa. I loaa hoi, mamuli o ka pono' ame na hana maikāi i waihoia aku no ka huikalaia'mai o na hewa. Aka, i ko kakou huli ana iho hoi i ka moolelo o na la q ka pilihua i ke au o Liliuokalani, e loaa ana ia

Ik/ikoii he mea okoa loh. Aole hē mau ao i na makaaiiiana e lioohaahaa, a i ole e huli aku i na hana e loaa hou ai ka pono o keia lahui imua o Akua. Ua w;iiho pu waleia aku na liana i lilo ai ke kuokoa o ke aupuni, me he inea la he mea uuku Avale no. Ua hoohemaliemāia ka pono o keia laliui. Ua hoikeike na lūna aupuni, a ua mālama ole i ka pono, ka mea nana i hoihoi hou mai i kela mana i kailiia i ke au o Kamehaineha 111. I keia la, ua loaa mai i na kauaka Ilawaii he aupuni, aolo io paha i like aku ka nani ame ka maikai elike me ka noho kuokoa ana o keia lahui nona iho, aka aole no i kaawale loa aku ke kuokoa mai o kakou aku. Ua hiki mai nae kakou i īla la o- ka loaa ana ia kakou o kekahi walii lihi pono iki no. Eia uo n:i knnuka Ilawaii ke nolio nei ma ke ano he mau kanaka kuokoa, ma kekahi ano. Ua loaa no ia kakou ke kuleana e paa i kekahi niau oihana. ' Eia no ka mana kolio ia kakou. Eia no ka oi o na haloka iloko o na lima o ke kanaka Hawaii. A ina aole i loaa ia kakou ka lokahi, aka, ke ikeia aku nei .no ka paa ana o kekahi mau kanaka Hawaii i nsi kul{iiia āupuni like ole, mamuli' o" Keia nui o mi o kakou. No ia mea, aole no he mea e liiki ai ia leakou ke kaniuhu, koe paha ma na mea e ae. Aka, -o ka mea nui, a oia no hoi ke kumu o keia mau hoakaka ana. e ike kakou i na kumu o ka haule iina o na aupuni nui o na la i hala aku, a e ike pu kakou i ua kumu i haule ai ko kakou aupuni kuokoa, a pili wale aku kakou .malalo o.kekahi aupuni okoa aku. A o keia kumu oia ka'u i makemake ai e ike mai kakou, 110 ka malama oleia o ka pono ame ka nana ia o na makaainana. I keia la, <'ia no n:i kanaka lla : waii ke 'paa' mai nei i kekahi mau oiliana kiekie, a tia ]ilx) no ke kau ana o nu kanawai iloko o ka linm o na kanaka Hawaii, aJaila e ike kakou. 0.. keia mau pono ame keia. mau kulana i loaa niai ia kakou, e lilo i mau inea laahia no kakou ame na mamo a kakou o keia mua aku. Ua. waiwai ole ko kakou huli ana aku ihope a moeuhane no na pomaikai• :ime na kulana pookela-i naloliia aku mai o kakou aleu. Ua waiwai ole ka huli ana aku ihope e uwe ai ;io ia mau mea i nalowale. O ka hana maikai o keia mau la, o ka pulania ana mai i na pono i k'oe iloko o ko kakou mau lima o keia mau la, a e imi i na mea e mau ai ka paa. ia ana oia mau kulana e kakou, a o ke alanui wale no e mau ai ka paa ia ana oia mau kulaua e kakou, a o ko alanui wale no e mau ai, o ia no ka malama ana i ka pono anie ka ike ana o loaa ana na pomaikai i na makaainana.

Eia kakou i na la kolio' i mau luna hooko kanawai no kakou. Eia iho na la o hiki ai ia kakou e ike owai na kanaka e hiki ana e hoihoi mai i ka pono ame na pomaikai i kona mau maka.ainana. Ina e maikai na kanaka e kohoia aku ana, o mau io ana k«a noho haiioli āna o nā kanaka mā keia mau paemoku. 'Aka i kii aku kakou i na kanaka e haihai kanawai ana no, a na lakou e hooko mai ke kanawai, e loaa ole • ana ka pono, a e loaa ole ana ka pomaikai i na makaainana, a e lilo ana keia aupuni maikai a kakou e ike nei i mea ua maalō ae mai b kakou aku, a e loaa mai aiia no na mea, i hiki ole e hoihoi' hou-mai i ke kuokoa e noho hauoliia nei.e kakou i keia mau lā. Aole paha .he manawa i ikeia aku ai na hana ku-e kan.awai elike mai me keia o keia mau la. Ua hiki pono ole i ke kaikamahine opiopio ke hele ma na alanui o keia kuianākauhale. Ua ike waleia aku he lehulehu o na keiki opiopio e nolio Y?ale ana ma na pipa alanui. Ua; ike waleia aku na kanaka ikaika o ke kino e noho. wale ana, me ka paani ana a po ka la. Aole anei he mau kanawai kekahi e koi mai ana e hoopauia keia mau hana 1 ?' Ua nui na kanawai, aka, ina aole e loaa āna na kanaka maikai a hoopono na lakou e hooko «aku i keia mau nawai, nlaila, heaha iho la ka wair wai- o kela mau kanawai 1 ? , .

He 'hookahi no kanawai Mamala : hoa a, Kamehameha, aka, ua maluhia nae ka aina. I maluhia no ke «ahāt Ūa maka'uia ke ku-e ana āku i kela ka'nawai, no ka meā he loilii na maka a he loihi no hoi na

liiiia o ke'' kanawai. O ia 'hoi ua loaa he mau kanaka hoopono na lakou e hooko- ke ka"nau'ai. ī keia la, aole i loaa oiai nae ua piha na buke kanawai o" kakou me ua kanawai e hanaia ana i kela ame keia makahiki e noho ai N ka ahaolelo. Aka, heaha ka waiwai o keia nniu kana\vai,."iiia aote' e-"ioaa :ana n;: kanaka lioopono na lakpu e. hooko i keia mau kanawail Ua waiwai'ole, a ua īilo i'niea oJe.

; Aōlc(" paha he kanaka a wahine o alolia o kakou,' i hiki ole e ike i ka pono ame.ka hewa. Ua loaa ia kakou keia hoomaopopo ana ; i ka mea e waiwai' a e poiio'- ai ka holio oliana' auā, ">a ua-ike no Boi kakoū i :na ■ mea;. hewa. a e lilo ai ka-pono i mea ole, 0 kei|?. radti. īiiea apau, ua - ka.maaina kakou. ..A ua ahewa aku kakou i ka hewa, a ua hoapono aku hoi i ka pono. Aka ma ko kakou nanamaka ana nae i ka pono iike o' ko kakou nol'io ana, ua ile'e ole kaleou o'-ieeiā- haawina o ke kolio ahii i na kanaka haopono ole, no ka moa he hoa .hookahi nou ma ka aoao kalaiaina hookahi, no ia kuinu wale. iho. la .no. na koho aku oe iaia, aka, ua hoopoina, o na poino' e lawelaweia inai ana e ke kanaka hoopono ole e kau like mai ana maluna pakahi o kakou apau. -A o ka'-oi aku, e - īialohia aku ,ana.- ke aupuni,vmamiiliAol keia mau hana. 0 ke kumu,n'o keia i nalowale aleu ai na aupuni kiekie i hala aku, a 1 nalowale aku ai hoi ko kakou kuokoa. O ka mea pono e hana ai, 'o ka loaa 6 nā ka'naka' hoopono. A'ol<J ■\vale aō'" 110 h'ōoko- ana i na kanawai, aka, i ka" hana aha o na kanawai.