Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 41, 11 October 1923 — O KA LOHE KE OLA O KE KULI KA MAKE. [ARTICLE]

O KA LOHE KE OLA O KE KULI KA MAKE.

Aole paha he mau olelo i hooia mai i kona pololei elike me keia e kau ae la maluna. Ma keia mau olelo pokole kakou e ike pu iho ai, i ka noeau ame ke akamai kakaolelo o ko k:Tkou mau kupuna. Mai hea mai la keia mau olelo pokole aka, ua piha pono nae kona mau nianaol He oiaio, ua olelo mai ka poe naauao, ma ka noeau o na hoopukana oleio e ikeia ai ka naauao o kekahi lahui. Ina ho oiaio keia, alaila, ua liiki io no e kauia ka lahui Hawaii ma ka papa ekahi o na lahui naauao, no ka mea, aole he mau olelo i oi ao ka pololei ame ka noeau mamua 0 keia. I na poe heluhelu i ka Buke Nui, ke olelo mai nei kekahi mau pauku oloko o ua Buk« Nui nei, "O ka mea hoolohe la e ola oia", a ke olelo hou niai uei no, "O ka niea i lohe a hookuli e make oia". Ma keia mau pauku kakou e ike iho ai, aole no i mamao loa aku na olelO e kau ae la maluna, ke kumuhjuia hoi o na manao i inakemakeia e ko oukou meakakau e kalai aku i ka poe heluhelu o keia pule. He lehulehu na mea e loheia ana e ke kanaka, a o na mea hea la keia e oleloia inai nei e lilo i mstu mea e hooloheia? Mamul) o keia n.inau, e huli aku kakou a e hoom«.cpopo, i na mea io i makemakeia e lilo i mau mea hooloheia. Ka inua, ,o na kauoha i lilo i mau kauoha waiwai nui ke liooloheia A i.ia'una o keia e nui ana ne na manao like ole. lna kakou e kaana pouo iho ana, mai a wai mai, i\a kauoha waiwai nui? Mai na kana-1 ka i iko, a i kamaaina i na mea ej kamailioia ana, ia manawa, a i lilo hoi i mea hoikeia mai. Ina e waiho ana oe i kahi mai a oleloia mai ia oe kekahi mau mea e loaa ai ia oe ke ola o keia ma'i, o ia na mea kupono no ka laweia mai a hoolohe, no ka mea, he mau ao waiwai i*r> Ina e waiho ana kou mnkualeane a i ole makuahine ma kahi moe, no ka liele aku o kona uhaue, e lilo ana kaiia mau olelo kauoha i. jnau mea waiwai nui, no ka mea, o ka uhane maikai ia e makemake ana e ao mai ia oe i na niea maikai. O na ao ana ma ke kae o ka moe uiamua o ka haalele ana iho o ;ku uhane o kekahi makua, aole ia nana aka, mai ka uhane maikai mai iloko ona, a i alolm no hoi i na keiki 1 akoakoa aku nia kela kae moe. I kekahi manawa ua loohia i ke kanaka kekahi ma'i ikaika a liiki ole ke ike aku ia mua. O na olelo a'o no ke ola, na olelo waiwainui, a e lilo ia niau olelo a'o i mea hahaiia e ka mea ma'i, no ka mea me.he mea la nolaila mai keia mau olelo e leau nei ma ke poo o keia kalai manao anā. A ua lilee no ia mo na a 'o mai na makua mai, i kela hora o ka uhi ana mai o ka poeleole maluna o na maka o lea mea niake. He hora ia o ka eehia. A o na olelo tio, ua lilo i mea hiki ole ke j ku-eia aku a i ole hoohemaheinaia paha, no ka mea he mau olelo mai ka uliane mai, a mamuli o keia, ua ulu ae.keia mau huaolelo, e lilo na a'o i mea hooloheia, no ka mea, o ka hookuli ana ia mau kauolia, o ka make no ia. Ke manao nei ko oukou meakakau, mai keia mau

kae mai o na nioe m.ike o na makua i'ulu mai ai keia mau olelo nialiniu ae, a ke manao nei no hoi au, pela pu no i loaa mai ai ke ao mai ka Buke Nui mai. 0 ke kanaka e uoho hewa ana, a e haihai ana i na kanawai o ke Akua, nona keia mau olelo a'o maloko oka Buke Nui. A o keia papa 0 ia mau kanaka, ua nui a ua lehulehu, a i ka hiki ana mai o ka Haku lesu, ua lilo mai kana mau a'o ana 1 mau mea waiwai i ka poe e hahai ana a e hoolohe.ana, a o ka poe no hoi e ku-e a i ole e hoolohe ole ana ; ua pili io aku no kā make ia lakou. No ia poe ka olelo a'o. A ina no lakou, aole anei i pili pu niai no hoi ia kakou apau? Ua hiki ia kakou ke hoomaopopo iho i keia la, ua pili aku no ka ike ame ka naauao o ko kakou mau kupuna me na mea maikai, ame na mea e hapai ana. i ke kanaka e nana i na mea o luna mai. Ua like no keia mau olelo, me ka Liloa i a'o' mai ai i kana keiki ia Umi, "E ike i ke kanaka nui ame ke kanaka iki, e malama i na wahine kane make ame na keiki makua ole". Auhea la na olelo a'o mai kekahi makuakane i kana keīki e loaa mai keia ? Ua hiki ia kakou e ike iho, aole keia mau olelo na Liloa, aka, na ka uhane iloko ona, a o ua uhane la, ua pii aku a na paepae wawae o kc Aleua, no ka mea, he inau olelo uha,ne keia. 1 ka hiki ana mai nae o ka Buke Nui i keirf lahui, ua ike iho inkou i na olelo a'o oloko o ua Buke Nui nei, a hoomanao ae la paha i keia mau olelo |l'o a Liloa i kana keiki ia Umi. Ina aole he mea okoa ae a ke kanakn e hana ai i kona oia ana, aka, ua haliai nao i keia "mau a'o a Liloa, ke manaoio nei au, e hiki ano ka uhane o kela /kanaka imua o ke Akua, no ka loaa mai r kona uku. A o keia mnu olelo ao, o ia no na olelo e ola aL

Ina ua loaa keia ike ame keia naauao ia Liloa, no k'a hoomaopapo ana ame ke a'o ana i kana keiki oiai oia maluna o ke kae o kona mae, he mea kamahao paha ia kakou ka ike ana i keia naauao i loaa i kekahi kanaka pekana a hoomanakii aka, o keia ka moolelo i hoikeia mai ia kakou e na makua mikanele, a o ia no hoi na olelo i laweia aku a puni ka honua. Aka, i keia la, ke huli nei kakou i ke Akua elike mo ka mea a kakou i ike ai he oiaio, a ke ku mai nei na hoakaka amo ka olelo a ke kanaka powa ma ke kea. Ua komo ka uhane o kela kanaka powa iloko o ka Paredaiso, i kela la o kona inake ana, no ka mea, ua lilo kana mau olelo i mihi no kana mau hana. He haawina keia e hooia mai ana ia kakou, aole o ka hewa ka mea o make ai ke kanaka, aka, o ka mihi ole. A o ka mihi ana o ke kanaka, oia 110 ka .manao o keia mau olelo, o ko kakou kumuhana o keia hoakaka ana. Ke inanao nei au me ke kanalua ole, he kamika ike Akua o Liloa aole hoi he kanaka pekana loa elike me na moolelo i laweia mai ia kakou o keia la. Ke manaoio nei au, aole ko kakou lahui he lahui uaaupo a hoomanakii, no ka mea o kela mau oleio ka hoike, e, hoole mai ana i ke*a mau olelo laipila. i hapalaia mai maluna o ko kakou lahui.'

Ina o keia haawina wale no ka mea a kekahi kanaka e hahai ai, oia hoi ka ike aua i na kanaka nunui n.me na kanakn iiili;. :i e malama i na keiki ame na wahino kane-make, ke hooia nei au, ua piha ka makeniake o ke Akua no kela kanaka. Aole ke kanaka hookiekie a haakei e a'o mai ana i na olelo i a'oia e Liloa, aole loa. Aole ke kanaka hoomanakii e malama ana i keia haawina, aole loa, no ka mea, ua nele i ka uhane o ke Akua iloko 0 lakou. Aka, o ke kanaka e hiki ana e haawi mai i na a'o ana o keia ano, lie kanaka ia i pili kokoke aku 1 ke Akua. Pela no ke kanaka e lawe ana i na a'o i hoakakaia maluna ae, no ka mea, he ola io no ka mea e loaa a.na i ke kanaka e ike ana i kon» w<jiii o ka haule ana, a huli aku e mihi i ke Aku;t. Ke manaoio nei ko eukou meakakau, o ka milii ka l;rau lapaau o na mea a ke kanaki! e ike ai, 4 ua kau uiai ka pilikia u.a j hina ona. I Vclr au i manao e lawe mai i ke.a J iiia- marao no nn mea pili A.ku», aka, aole e hiki ke alo ae, no ka mea, o keia manao ame keia mau olelo a ko kakou mau kupuua, ua pili loa a ua like loa me na olelo o ka Buke Nui. He mau olelo keia e hauoli ai ke kanaka, a he mau j olelo hoi na na kanaka • Hawaii e haaheo ai i no ka mea ua hookaawaleia ae na ao omanialu mai na pae opua. ae o ka. manao ana he lahui ko kakou i ekaeka loa i ko lakou noho ana, mamua aku o ka hoea ana mai o keiu Buke Nui :i kakou e ike nei i keia mau la, a e laweia nei hoi e kekahi liapa o kakou i pailaka no ko kakou ola ana.

Aole paha au e liewa ke olelo ae, ua hodliloia na mea i loaa ia'u niahope o ko'u huli ana aku me ka ikaika, iloko o na moolelo o ko.kakou lnhui, i mau mea wale no e hooia mai ana, aole ko kakou mau kupuna i hana i na mea e lilo ai kakou i poe hilahila i keia la. He oiaio aole i loaa ia lakou kekalii mau ike o keia la, aka, o na ike i loaa ia lakou i kela mau la mao aku, he mau ike pili aku no i ko ke Akua mau aoao. O na hana hoomanakii, ina ua lawelaweia ao!e no i okoa ae mai kekahi oia mau hana iwaena o kekahi mau lahui o keia la.