Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 39, 27 September 1923 — KA MAKE IWAENA O NA KEIKI AIWAIU HAWAII. [ARTICLE]

KA MAKE IWAENA O NA KEIKI AIWAIU HAWAII.

Ma ka hoike a ka Papa Ola. no na ieiki aiwaiu o Honolulu nei, ua hiki e ike iho i ke koikoi ma«■•i no o keia make ana o na keiki liilii malalo o hookahi makahiki. na Kepani, ke kiekie loa 0 na kanaka ma keia kulanakauo ia hoi, iloko 0 93,500, ua iikn la.kou mamua o hookahi hapa j ii i ole ma kahi paha o 40,000, a 0 3t :, kanaka Hawaii ua emi iho ma-l.-i-o « 25,000 a i ole ua emi iho ka j : «*luTia kanaka Hawaii maoli malalo <> heokahi hapa o na Kepani aka, ua aneane like 00 kā nui 0 na keiki Hawaii e make nei mamua 0 na Kopani. Ina o ka heluna o na Kepani he 4c,000 a 0 na kanaka Hawaii he ]«.000, eia nae 0 na make he 24 iioko o keia heluna o 40,000, a o na Hawaii lioi he 20 iloko o 18,000. Ina i like ka heluna kanaka Hawaii nie ko na Keapni, ina la ua pii aku ka heluna make a oi mamua 0 ke 40. A o na hapa-Hawaii hoi, o na make he 15 iloko o ko lakou heluna 7iui o 10,000. E hoike mai ana, 0 na hapa ka oi aku o na make mamua 0 ko na Hawaii piha. Iloko o keia heluna make o na leiki aiwniu, e ike mai ana kakou r ?ia kanaka Hawaii, ke pii mau Ba Hawaii ma ka make, a o na 3nhui e aku, hoi, ua emi mai lakou ka heluna kupono. E ninau iho . na kakou. heaha ka kakou hana no ]:eia make penei? Iloko o ko kakou uuku ma ka heluna kanaka o keia kuianakauhale, eia nae ua oi mau make iwaena o na keiki i hanau uiai na Hawaii mai. Aole keia l»e mau huahelu hopu ■%vale ao no, aka, he huahelu oiaio, i hoopaaia na make ma ke keena 0 k» Tapa Ola, oiai aole e hiki e kanuia kekahi mea make ko ole e loaa ka palapala ae mai ka Papa <>la mai. Xolaila, ma keia ke ike n.ai la kakou aole keia mau huahelu i hoopunipuni, aka, ua hoike i 3T?ai i ke kulana oiaio 0 ka noho ana o na kanaka Hawaii. "E ae ana anei kakou na kanaka Hawaii e hoomauia. keia holomoku * ana eko kakou nei lahui iloko 0 lia make! A i ole e oni mai paha kakou e ike i ka mea e hana aku ai i mea e hoemiia mai ai keia heluj;a nui e holo nei i ka make mamua f ka loaa ana i keia mau keiki liilii )ie manawa e imi ai i ko lakou ola iho. He oiaio no he kumuhana ano nui a koikoi keia, hiki 710 nae e imiia aku ke alanui e J>oemi nuiia mai ai keia heluna kieleie o ka make. Ke oni mai nei ka Papa Ola e loaa ka hoemiia mai o keia heluna, j:ta, e ae ana anei kakou na HaTraii na ke aupunī e imi mai na alanui e hoemiia mai ai keia heluna make, a e noho wale aku no kakou u nann? He mea oiaio aole e hiki ana i ka Papa Ola ke hana i na l3iea apau, a ina kakou e hookuu ana »a lakou wale no e hana aole no p loaa. ana ka pau o keia pilikia. ninau keia na ka lahui Hawaii e pane n aole na ka Papa Ola. A « ke alanui wale no o ka oni o na Hawaii no lakou iho, no ka mea, aole eliko mai ka pomaikai e loaa ana, me ka oni ana o ka laliui e }ioopakele ls !akou iho. 4 He hana nei keia, a lie liana no v l>-«i e pano na Hawaii e komo aku e lawelawe no Jakou iho- O ke alanui e hoolala ia e ka Ahohui Civic o na Hawaii ame ka Ahahui Kameliameha. oia no ka inū mua ana i mau <iala. A loaa keia dala, e kaheaia aku na komile mai na shr.hci Hawaii mai apau e ku nei ina keia kulanakauhale. A na keia Komite e hoolala aku i ke alanui e hele ai imua. O ke alanui e manaoia nei e ko •• eukou meakakau, oia no ka noho ana o keia Komite ma ke ano 0 lakou ka. papa manahooko. A na keia komite e aana a e imi i na makuahino Hawaii kupono, ma ke ano he poe i ike i ka hanai keiki, ana, a i makaukau e lawelawe mai 1 keia, hana o ke ao aku i na mairuahine opiopio i lawa ole ka naauao no ka hanai ana i na keiki liilii ; a 1 ole i ka nele ana o ka waiu ma ko lakou mau u, e a'o aku i ka ' >ansi ana i ka waiu pipi. a i ole i waiu kini paha. A i ka loaa

ana o keia mau makuahine Hawaii, e ukuia lakou no na liora hana e lawelaweia ana e lakou. a e lawelawe lakou i keia hana «īe ke ahonui, ame ka iini e hooemiia mai keia make nui ana o na keiki liilii iwaena o ko kakou lahui. O keia dala e loaa mai ana, e unuhiia mailoko ae oia huina a e ukuia aku keia mau makuahine HawaiL ma ka uku kupono, e manaoia ui e keia Komite ua lawaia no keia hana uui. Eia keia mau Ahahui Hawaii ke lawe nei i ka hana ma Aala Paka. e hoomaka ana mai keia Poaono iho la 15, a e hoomauia ana no liōokahi pule. Ma kctft hana e lawelaweia nei e keia mau Ahahui, e ike aku ana kakou i ka hiki ame ka hiki ole e hanaia kekahi liana e hoemi mai ai i na keiki make ma ko kakou aoao na Hawaii. Ina e nui kupono ana ka huina dala puka, 0 loaa ana he mau trahine mahuahua aka, ina e uku ana no ka loaa, e emi mai ana 110 keia lieluna o na makuahine e hiki e lawelawe i keia hana ao i na makuahine opiopio, Nolaila he mea ano nui ka loaa ana a lawa ka huina dala i makemakeia, no ka mea, aole o keia mau loaa apau e hiki ana no keia hana, no ka mea hookahi hapa o na loaa e hookaawaleia ana no ka waihona hoonaauao o na keiki Hawaii, e makemake ana e hoonui i ko lakou ike ma na kula kiekio 0 kakou, a i ole i Amerika pahn. | O keia mau kumuhana a elua I e lawelaweia nei e keia mau Ahahui, no ka pono 0 na Hawaii, he mau knmuhana wale no, r„ kakou e ike aku ai. he mea e kokua ana ma kahi nawaliwali loa 0 ko kakou noho lahui ana. O ka hoonaauao ana i na keiki i ikeia ko lakou holomua, a i makemako e hoonuiia ae keia ike, oia kekahi 0 na meu kupono e hoohoihoiia aku, no ka mea, oia mea pilikia ia e keia lahui. 0 ka loaa ole o na kanaka naauao | no na kulana like ole 0 kakou. O keia mau mea a elua, ka imi 1 1 ka naauao kiekie ae, ame ka hoao ana e hoemi mai i keia niake iwaewa 0 na keiki aiwaiu 0 ka lahui Hawaii, na kumuhana koikoi loa iwaena o na keiki aiwau 0 ka lahui Hawaii, na kumuhana koikoi' loa iwaena 0 ka noho lahui ana 0 na Hawaii. ( He ninau ano nui keia a elua a he mau kumuhana e koi mai ana i na kanaka Hawaii e oni no ka holopono o laua a elua. He mtiu kuuiuhana no hoi 0 hiki AvaIe ana no i na kaiiaka Hawaii ke lawelawe, ina lakou e ala mai ana. Ma keia mau hoike a ka Papa Ola kakou e ka lahui 0 hoomaopopo mai ai i kahi 0 ka pilikia o keia moku 0 kakou 0 holo nei iwaena moana. Eia ka liu, ua ikeia. A 0 ka imi aku i mea e paa ai keia puka liu, oia ka hana a na kauaka Hawaii. Ke ike liko mai la no kakou, aole wale no keia ikaika o 'lea make iwaena wale no la hoi 0 na kanaka Hawaii piha aka eia pu no iwaena 0 na hapa-Hawaii. Ma ka nana iho i kela mau huahelu. ua oi ae ko na hapa Hawaii. Aka, aole keia he manawa no ka mAnao ana o kekahi hapa wale no ka kakou e nana aku, aka, 110 na poe no apau he koko Hawaii ko lakou. No ia kumu, ke koi ikaika ia aku nei na kanaka Hawaii he koko Hawaii ko lakou e ala like a e huki no ka pono o ko kakou lahui aloha. Ke manaolana nei au e hele loa aku keia mau kolainu imua 0 na wahine waiwai iwaena 0 ko kakou lahui, no ka mea, malia hoi o komo iho ke aloha lahui ame ka makee ana i ko lakou koko, a 11 a ia mea la hoi e koi aku ia lakou e komo pu mai iloko 0 keia hana nui, ma mai i ka lakou Imau kokua, no ka mea o ka nui 0 'keia waihona ka mea i iini nui ia e ko oukou meakakau. j A ina e holo pono ana keia mau j hana 0 keia pule e nee mai' nei, alaila, e hoomauia aku keia hana j maikai, a i kela ame keia makahiki, | 1 keia pule no, e lawe mai ka lahui j Hawaii i pule no lakou e komo aku ai e imi dala no keia mau kumuhana elua i hoikeia ae la maluna. j He mau kumuhana waiwai nui, a e pono no e hoomauia aku ka hooneemua ana i keia mau mea. O ka emi mai o ka heluna 0 na keiki aiwaiu ka mea mua. a 0 ka hoonaauao ana aku i na keiki Hawaii e makemake ana e hele e imi līou i | ka ike ka lua. He mau mea keia e hoike mai ana i ko kakou ake e j loaa ka mea oi aku no ko kakou ake e loaa ka mea oi aku no koj

kakou mau keiki i kupono e kokuaia aku. Eia kekahi mau keiki Hawaii ke noho mai nei me ka makemake e loaa na kokuaia ana aku, ke hiki mai ka la o ko lakou makemake ana e hele e hoonaauao hou ia no na kulana kiekie ae. Ho nui 0 keia mau kcdki, ina e loaa ana na kokua aua, e mahuahua ana no ka poe e makemake mai ana i keia mau kokua. Ina paha he ao kauka lapaau, a i ole kumukula paha, a i ole o na naauao e ae no paha e makemakeia mai aua e kekahi ipau keiki Hawaii. Eia kekahi mau leeiki Hawaii ke imi mai nei i ka naauao ma kekahi mau kula kiekie 0 Amei'ika ae nei o kakou, a ua ike ko oukou meakakau, i ka haiki 0 ko laua nee ana mamuli 0 ka nele i ke dala ole, aka. ke hooikaika nei no nae keia mau keiki ma 0 ka hele e imi dala ma na hana hiki ia laua ; a ma ka nana iho, aole no i liaule hope aku laua n0 ko laua Hawaii ana, ana. mi na hoike 0 ke kula, 0 kekahi.keia mau keiki ke poo ma kona papa. Aole keia he mea hou ia kakou na kanaka Hawaii no ka mea, ua hoike mai na- keiki Hawaii i hele mua aku ma na kula kiekie 0 Amerika nei, i ka ikaika 0 ka naaēao 0 na l:anaka Hawaii. Ma na kula apau j heleia» ua ikeia ke ku mau ana o na keiki koko Hawaii me na keiki 0 ka ili puakea, a aole no i oi loa aku ko lakou ike mamua o ko kal:ou. Eia hou no iwaena 0 kakou e pii ae noi he mau keiki Hawaii kupono e loaa kekahi mau kokua ana 1 liiki ai ia lakou ke pii aku a kau inaluna o ke poo oia mau oihana i makemakeia e lakou. Eia kekahi mau keiki iloko 0 ko kula kiekie 0 Ilawaii nei, i makemake 0 hele ];ou aku i na kula kiekie ae, i mea e mahuahua ai ko laua ike, a ina jC holo pouo ana keia imi dala. a loaa kekahi huina nui kupono, keia imi aole no kakou e poho ana ko hoouna aku i kela mau keiki j i na kula kiekio 0 Amerika nei, jno ka hoopau loa ana i ko laua j ke ame na oihana a laua i manao lnui ai e lawe ke puka pono mai ke kula mai. j I na makahiki i liala aku, ua komo na keikikane Hawaii iloko 0 ke leula ao kumu 0 kakou nei. Aka, aole nae i lawa ke 0 keia naauao nO ka palena o na mea i makemakeia e lakou, aka, 110 ka nele. ua pau ae la 110 ka imi ana i ka manawa i pau ai na pas>a o ke kula ao kumu. I keia la, ua emi mai na keikikano Hawaii ma keia kulana 0 ke kumukula. A i keia la no hoi, eia na kula ke liaawi mai nei i na naauao i ei ae i ko na la i hala aku. A eia pu no hoi ke ku.'a kiekie o Hawaii, kahi e loaa ai na ike i like aku no ke kiekie me na kula ma Amerika nei. He haawina keia i loaa ole i na keiki mamua aku nei. No keia Kllmu, e nui ana na keiki HaAvaii ana i ka naauao kiekie i loaa ole i kekahi hapa 0 kakou. O ka hana maikai ma ko kakou iioao o ka hoelawa ana aku ia hikou me na dala kupono no k;t imi ana i ka naauao i makemakeia e I ]akou. A o keia mau kumuhana e lawelaweia nei e keia mau Ahahui Hawaii ke alanui e loaa ai kekahi huina dala no ka hoolawa ana aku i keia mau keiki. Me na manaolana e ike mai ana kakou i ka waiwai 0 keia mau kuhiuhana e makemakeia nei e loaa ka waihona dala, ke hooki nei ko oukeu meakakau. , ++* Ma ka lolie e laweia mai nei e na keiki o Molokai, ua nui hewahewa maoli na puaa keiki a na kanaka. lAole oukou e makau no ka nui, akā, je lioonui hou ae, no ka mea he mau la keia 0 ka onoia 0 na puaa, 0 ka |makahiki hou ame na la kalikimaka 0 makou no 0 na kanaka 0110 puaa jke make ana ia oukou A make 'no n-ie a pono no 'ka mo-i ua nele 1 ka hor-manao an 1 i r.a haua 0 kena ano. Hauoli ka naau i ka ike ana iho ka ma Molokai. Ua nui na hooiloilo i ka holomua o na liana a na kanai na la i hala aku, aka, ua hooīnanawanuiia no nae ia mau hoino ana, "a ke hoea mai nei na la e hiki ole ai i na kanaka makemnke i ka oiaio ke nele i ka hoomaopopo ana. ua pulapula lakou e na kanaka muk>v make ole i ka pono aka, ua mau no ka pipili ana i na hana hoopunij puni.