Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 37, 13 September 1923 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

He Aoao keia Hookaawaleia no na Manao o ke Kamisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

Ke Ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka

 

NA KOMISINA

W. R. Farrington, Lunahoomalu;

Elizabeth K. Kalanianaole, Lala;        Rudolph M. Duncan, Lala;

Akaiko Akana, Lala;   Geo. P. Cooke, Kakauolelo

 

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo,

JOHN H. WISE.

 

            Malalo o ka lokomaikai o ka on a o keia Nupepa Kuokoa, L. A. Thurston (Kakina), ua haawiia mai keia aoao no @a manao pili i na hana a ke Komisina Hoopulapula Lahui Hawaii. Nolaila o loaa ana he mau manao pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.

            Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai.

            Ua hamama no hoi keia aoao @@ na ninau-pili i keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana o ui i ke komisina no na mea like @ i makemakeia e ninau mai.

 

KE ALANUI IMI DALA NO NA HANA KOKUA

            E hoomaka ana ma ka po o ka la 15 o keia mahina e malamai ana in a Aala Paka, he mau hana hooikaika kino, hukihuki, ame na hana hoohei pipi, a kau lio owala, no ka imi dala ana no kekahi mau hana i manaoia e na Ahahui Hawaii, Kamehameha, ame Hawaiian Civic. O na dala e loaa mai ana e maheleia ana, hookahi hapa no ka hoonaauao ana i na keiki Hawaii, a hookahi hapa, no ka malama ana i na keiki liilii ame ko ao ana i na hakuahine, i ke ano o ka hanai ana i nakeki. Ina paha me ko lakou waiu ponoi, a i ole me ka waiu pipi a kini paha.

            E ike mai no kakou e na hoa Hawaii, he mau hana keia no ko kakou pono ,a e pono no e lilo mai kakou na Hawaii i poe e kokua nui ana i keia mau hana imi dala, no na kumu no hoi e ikeia ae la maluna.

            I keia mau la e nee nei, o keia paha na ninau ano nui loa iloko o ka noho lahui ana o na Hawaii. Ka mua no ka hoonaauao ana i na keiki Hawaii, i makemake e imi hou aku i ka naauao mahope o ka hemo ana mai na kula liilii mai o kakou. I keia la o na kumu Hawaii o kakou, e ia no lakou i na kula liilii, aole hookahi ma na kula kiekie ae o kakou, hookahi wale no o F. K. Beckley, wale no, a o ke kulana ana e paa nei oia no ke kulana no i ka olelo Hawaii, ua hiki ia kakau e ike mai, no ka loaa ole no o ke kumu okoa ae, ke kumu i loaa ai iaia. Aka, he hana ano koikoi nae na kakou na Hawaii ke @@@ ana i keia mea.

            Eia na kulana pookula ke paaia mai nei e na lahui e, a o ke kumu o keia, no ka loaa ole o na hoonauno kiekie ia ana o na keiki Hawaii ma keia kulana o ke kumukula. Ma kekahi ano ua oiaio keia, a no keia kumu, ua manao kekahi mau Hawaii he hana maikai a ku i ka pono ka hoonaauao ana i na keiki e makemake mai ana, aka, ua nele i ke dala. ole.

            I keia la, ua ku ai he kula kiekie no kakou na Hawaii, na kanaka e makemake ana e loaa ka hoonaauao kiekie ia ana o na keiki. A o ka hana nui o ka loaa ana o kekahi mau kokua i keia mau keiki e makemake ana, a i ka loaa ana, e lilo ana kela mau keiki i mau keiki kokuaia. He nui na oihana ano nui iwaena o ko kakou noho lahui ana, aka, aole paha he mau kulana i oi aku mamua o ke kulana hoonaauao i na kanaka o keia lahui. E like me na mea i hoikeia ae nei, aole he mau kumukula ano kulana kiekie iwaena o kakou, a he mea pono no e hoikaika kakou i na keiki a kakou e komo aku no ka imi ana i keia mau kulana o kakou ma na kula kiekie o Hawaii nei.

            O ke kulana kumukula, he kulana maikai, a kiekie ma Hawaii nei. He uku kupono, a he kulana hamama mau ia oe e na keiki Hawaii. I keia la, ke kiiia nei na kumu mai na kula a wahi hoonaauao kiekie o Amelika mai, a ke laweia mai nei na kumu i Hawaii nei ma na haneri. He oiaio he mau kumu aka, he haawina keia e hoike mai ana ia kakou, aole kakou i lawa me na kumukula no ka hoopiha ana i na kula o ko kakou nei aina. Na keia mau hana kakakou e hoomaopopo mai, oia keia mau kulana ke koi mai nei i mau keiki Hawaii.

            I na la i hala aku, he hookahi no ano kula o Hawaii nei, oia hoi, he mau kula liilii wale no. Aka, i keia la, ua pii ae, a he ekolu ano kula o kakou. Aole i pau na kula liilii, aka, au kiekie ae kekahi mau kula, a he kula kiekie loa kekahi ke Kula o Hawaii nei. No keia mau mea, ua hiki ia kakou e ike mai, e @ke me ka pii ana ae o na kula o kakou mai ke kulana haahaa a i ke kulana kiekie, ae, pela no ka pii ana o na kumukula o kakou. Mamua i e kula Ao Kumu no au lawa, aka, o kela kulana ua hala aku, a eia kakou i ke kulana hou. Na keia mea i koi mai ia kakou, e hooikaika e loaa na kumukula no keia mau kulana kiekie e koi mai nei ia kakou. Mamua aole i hiki aku i ka haneri dala o ka mahina ma na kula liilii o kakou, aka, i keia la, o ka uku haahaa loa keia e ukuia nei i na kumukula. Ua pii aku e like me ka nui o ka naauao i manaoia e haawi aku i na keiki e komo ana i keia mau kula o kakou. Ma na kula liilii, oia hoi haahaa, ua pii aku ka uku a hiki i ka hookahi haneri me kanalima. A o na poo kumu hoi ua pii ae e like me ka nui o na rumi iloko o kana kula. A mamuli o keia, eia kekahi poe kumu poo ke ohi mai nei i na dala i hiki aku i ka ekolu haneri o ka mahina.

            Aka, ma na kula kiekie oia hoi, High School, eia na uku i ka elua hanri dala a pii aku a hiki i ka elua haneri me kanalima o ka mahina. A ma na kula kiekie loa o kakou, ua pii aku a hiki i ka ekolu haneri me kanalima. Ma keia mau uku no ka hooikaika ana e loaa i ka kakou mau keiki ka ike kiekie ae, a e hooikaika hoi e loaa mai kekahi o na kulana kumukula no na keiki Hawaii. Ma ke kula kiekie loa o kakou, ua pii aku a hiki i ka ekolu hanri me kanalima. Ma keia mau uku kakou e ike mai ai, ua lawa ka uku kakou e ike mai ai, ua lawa ka uku no ka hooikaika ana e loaa i ka kakou mau keiki ka ike kiekie ae, a e hoikaika hoi e loaa mau kekahi o na kulana kumu kula ma na keiki Hawaii. Ma ke kula kie kie o Hawaii, ke ukuia nei na kumukula ma na uku kiekie loa, a he mau kulana no e hiki e hoopihaia e kekahi mau keiki Hawaii, in a e loaa ana ka naauao kupono no ka paa ana ia mau papa.

            O kekahi pilikia nui o na keiki a kakou, oia no ka loaa ole o na kulana kupono no ka ike i loaa ia lakou. Ua hele aku kekahi mau keiki a kakou, a ua imi io no i ka maauao kiekie, aka, i ka @emo ana mai, ua loaa ole na kulana kupono no ka mea, he mau kulana i piha no i na kanaka i makaukau no ia mau wahi. Aka, in a na keiki e alualu ana i ke kulana e hamama mau ana no na keiki Hawaii, alaila, e pau ana ka hele imi ana o kela keiki i kulana nona i kupono me kona naauao. No keia kumu, he mea pono e ike kakou i keia, a e alualu na keiki a kakou ma na wahi  he nui na kulana e hamama mai ana no lakou. O na kulana kumukula, aole manawa e nele ai oe e ke keiki Hawaii i ke kulana no ka mea, aole kakou e lawa ana i na makahiki loihi e nee mai ana, a e mau ana no ke kiiia o na kumukula mai Amelika mai, a aole e lawa ana kakou i na kumu mei Hawaii nei ae, no ka mea, he poe wahine ka hapanui, a i ka hiki ana mai o ka manawa e mare ai, ua pau iho la kekahi poe i ka haalele.

            He oihana maikai no hoi keia. Iloko o ka makahiki, e loaa ana i ke kumukula he mau mahina hoomaha me ka manawa e ao ana. Ma keia hanaia ana pela, ua loaa i ke kumukula he manawa hoomaha. A he mau hora uuku wale no hoi o ka la na hora e hoohanaia ana. No laila, e ha makua mea keiki, mai pauaho i ka hooikaika ana e loaa i na keiki a kakou ka naauao kiekie ae i hiki ai e loaa keia mau kulana maikai ma na kula aupuni o kakou.

            O ka lua o ka ninau, ame na dala e hooliloia aku ana, ke loaa mai keia kumu hana ma Aala Paka, oia no ka loaa ana o kekahi waihona, no ka uku ana i kekahi mau wahine Hawaii o kakou i ike a i lawa hoi ka naauao no ka hele ana e no aku i na makuahine hanau keiki hou, no ke ano o ka hanai ana i na keiki.

            I na hoike makahiki apau no ka heluna kanaka o Hawaii nei, aole he manawa i ikeia ai, e pii ae ana na kanaka Hawaii. Aole loa, o ka mea e ike mau ia nei o ka oi aku o na make mamua o na lahui e ae o kakou ma Hawaii nei. E o keia make, eia iwaena o na keiki liilii hanau hou o kakou. No keia kumu, aole i paakiki ka huli ana aku i ke kumu o ka make ana. Ua hoike mai ka Papaola o kakou, o na keiki ai waiu ka oi aku o na make. Na keia hioike i hooia mai, ua hemahema ka malamaia ana o keia mau keiki liilii. A ke ninau nei kakou, pehea la e hiki ai e hooemila mai keia heluna keikei o ka make o na keiki ai waiu. Hookahi no haina, o keia ninau, oia no ka poopau ana ae i keia mau hemehema. A o ke alanui i manaoia e ko oukou meakakau, oia no ka hoonaauao ana aku i keia mau makuahine hanau hou i ke ano o ka hanai ana.

            Ua kamaaina kakou, he elua no ano hanai o na keiki ai waiu. O ka mua no, o ka kaiu o kona makuahine, a o ka lua o ka wair pipi a i ole kini paha. O ka waiu o kona makuahine ka waiu oiaku o ka maikai. No keia kumu, ua hoomakukau mua mai no ke Akua, ka mea nana i hana ke kanaka, i ai na kela keiki ame keia keiki e hanau mai ana i keia ao.

            I ke kauoha ana mai o ke Akua i na kanaka mua, e hoonui laua, a e hoopiha i ka honua, ua haawi pu mai la no ke Akua, i ke kumu o keia hoonui ana ame keia hoopiha ana i ka honua. O ka mea mua, o ka loaa i ka mea e hanau mai ana mai ko laua mau puhaka mai, he ai kupono no na keiki liilii. Aole makuahine i nele ka loaa ana he mau waiu ma kona umauma, a o ka mea mua o ka malama o ka makuahine e kahe mau keia waiu on a. Ua hana mai no hoi ke Akua o kahe keia mau waiu i ka manawa e hanau mai ai ka makuahine. Nolaila, ma ka aoao o ka mea nana i hana mai ko kanaka, ua makaukau ka makuahine me na mea e hiki e ola hana keiki ke hanau mai. Aka, i kekahi manawa ua kahe ole mai ka waiu; a i kekahi manawa, ua makemake ole ka makuahine e hanai i ke keiki me kona waiu. No na kumu, ua imi no ke kanaka i mea e ola ai he mau hana nui ana i mea e ola ai kela uhane a ka Akua i haawi mai ai i na makua.

            Ina ua kahe ole kau, ua pono io no ka imi ana o na makua i mea e ola ai keia keiki. A o na ai i makaukau, oia no na ai, like no me keia waiu kona makuahine. Ua nui na keiki i ola i ka hanaiia ana me ka waiu pipi. He waiu maikai, a he waiu hoomomona i na keiki liilii. Pela no na waiu keo. Oia waiu maikai no ia. A eia no hoi na waiu kini. I keia manawa, ua loaa mai he waiu maloo, ma ke pauda. He waiu maikai no keia. Ma na ano apau he mau waiu maikai wale no keia i imiia e ka naauao o ke kanaka o ka apiki aia ma ka hanai ana ame na mea e paa ai o ka waiu oi ai ke keiki e hanaiia ana, oia hoi ma na omole, ame na omaka e hoopaaia ana ma keia mau omole. Ina ke keiki e hanaiia ana me ka waiu o kona makuahine, aole he mau omole, a aole no hoi he mau omaka. Aka, in a e hanaiia ana ke keiki me ka waiu okoa ae, alaila e lilo ana keia hanaiia ana pela i mea makaala loa ia e ka makuahine.

            Ka mua, e maikai ka waiu. Ina e maikai ana ka waiu, aole no he pilikia ma ia wahi. Oia hoi e hou mau kela waiu. Aole e awaawa; aole e loihi loa ka malama ia ana. A e loaa ka huihui maikai o kela waiu. I ka manawa e okoa ae ai, ua mai ke keiki, a o ka hopena e lilo ana i mea hoopilikia mai i na makua, a e make ana kela keiki ke hoomaopopo ole ia aku.

            Nolaila o ka mea mua io no o ka maikai o kawaiu. O ka lua, o ka maemae o ka omole. Aole ka omole e waihoia a i ka manawa e makemake ai ka makuahine e hanai i ke keiki, kii aku no i ka omole kahiko me ka holoi oleia a maemae, o kela mau koena waiu iloko o ka omole, ua awaawa, a ua komoia e na anoano mai he mau tausani, a na keia mau anoano mai e hookomo aku i ka mai iloko o ke keiki liilii. Nolaila, he mea ano mui a koikoi ka malama mau ana i ka omole e maemae mau, a he holoi mau me ka wai wela, i na manawa apau e pau ai ka ai ana a ke keiki.

            A mawaho ae o kaia omole, o keia omaka kekahi e hoomaemae mau ia. He rula maikai e malama mau ia, ka hookomo ana i ka omaka iloko o kekahi kiaha wai wela i na manawa apau e pau ai ka ai ana a ke keiki. I keia hookomo ana ou i ka omaka iloko o ka wai wela, ua make iho la na anoano mau, a i ka hookomo hou ana iloko o ka omole i maemae, me ka waiu i maikai, aole he alanui e komo ai ka mai, koe wale no a ua makaala ole oe i ka hana lepo o ke keiki. Ina ua mau kona hemo ana mai me ka wali maikai, aole oe e ike ana i ka luhi i ka malama ana i ke keiki mai.

            No keia mau kumu, e kohoia aku ana kekahi mau wahine Hawaii, i hiki ai e ike mai na wahine Hawaii, i ka lakou kamailio, a i ike mai no hoi, aole i heleia aku no ka hoopilikia, aka, no ka makemake kokua. O na wahine Hawaii i makemakeia, e ike mai no kakou, he mau wahine kanaka makua, a i kamaaina no hoi i ka hanai keiki ana. E hoomaka ana ka imi ana a keia mau wahine Hawaii mai ka manawa iho mamua o ka hanau ana o ke keiki. Ina ua loaa ka mea pale keiki, alaiala ua pono, in a aole, e kokua aku no keia mau wahine, ma o ke kii ana i mea pale keiki, a i ole ma ka hoouna ana i kahi hanau keiki ma Kapiolanai Home.. Ai ka manawa e hanau mai ai, e hoomaka aku no keia mau wahine i ke ao ana i ka hanai ana i kela keiki, in a ua nele ka makuahine i ka waiu, a i ua makemake paha e hanai i na waiu okoa ae. Ka manao nei ko oukou meakakau, aole he alanui e ae o ka hiki ana ia kakou e na Hawaii e imi aku i na hana kokua ana i mea e emi mai ai ka heluna make o keia mau keiki liilii e hanau mai nei iwaena o na makua Hawaii. O keia pilikia o kakou, ua pomaikai kakou, aole he kumu okoa ae o keia helua nui o ka make. Ina o ka hanau ole ke alanui i pilikia ai keia lahui, in a la ua paaki@i ka imi ana aku i mea e laha hou ai, aka, ua ikeia kahi o ka pilikia, aia ma kahi o ka hanai ana ame ka malama ana i na keiki liilii. Nolaila, ua kaukahi ke alanui o ka hele ana aku e hoopau ae i keia haawina kaumaha i kau mai maluna o keia lahui.

            O ka hakalia wale no o ka loaa o keia waihona. I ka loaa ana, e hoomaka ana ke kaheaia o na Ahahui Hawaii like ole, a i ke akoakoa ana mai, e hoomaka koke no ka imi ana i mau makua hine Hawaii i kupono no keia oihana. A o kekahi no hoi, i ka hoomaka ana o ka hana, e komo pu aku ana kakou e koi i na wahine Hawaii waiwai, e haawi mai i kekahi mau kokua ana, a i ole e uku i kekahi wahine Hawaii no keia hana o ka hoopakele ana i na keiki Hawaii liilii.

            He hana oi ae keia a na ahahui Hawaii e lawelawe ai, mamua o ka nana wale iho no i na lala, mai a make paha. O ko kakou ala ana mai e hoao e hoopakele i ko kakou mau keiki liilii na makua hoi o keia mua aku, oia ka hana oi aku, a e loaa ana no ka uku mai ke Akua mai, ka mea nana i haawi mai i keia mau uhane liilii e ola ma keia honua ana i haawi mai ai no ka pono o ka lahui Hawaii. Nana no e kokua mai i keia mau hana hoao ana e hoopakele i na keiki liilii o ka lahui Hawaii.

            E koiia aku ana na Hawaii e hele ae e lu i ka oukou mau kokua ma keia mau hana no Aala Paka i na po e hoomaka ana mai ka la 15 aku o keia mahina, a e mau ana no hookahi pule holookoa.

 

KE ALOHA HOAHANAU

            He ana la ia mea o ke "Aloha Hoahanau!" A ma ka nana aku i ka noho ana o na lala like ole o na Ahahui Hawaii, ame ka noho lahui ana no na kanaka Hawaii, aole paha i ikeia ka manao o keia mea, he "Aloa Hoahanau".

            I ke au o ko kakou mau kupuna, aole he lahui ikeia ke aloha i kekahi i kekahi elike mai me ka lahui Hawaii. Eia na moolelo o ka noho ana o ko kakou mau kupuna ke hoike mai mei i ke aloha kamahao o keia lahui i kekahi i kekahi. O ka mea pilikia wale no i keia noho ana o keia lahui, ke nalowale aku nei na moolelo o ka noho ana o ko kakou mau kupuna, a i keia mau hanauna hou e ulu mai nei, ka hoomaopopo ole ia. I na la i hala wale aku, ua ulu ae kekahi lahui, loko maikai lua ole, a i ke komo ana mai nei o na kanaka o ko na aina e, ua hoomaka e nalowale keia mau haawina maikai, a ke komo mai nei na haawina pono ole, a ua nalowale na uhane maikai i kanuia e ka kakou mau kupuna iloko o ka lakou mau mamo.

            O "Ke Aloha Hoahanau", o ia no ka manao o ia mau huaolelo. Aole he mau manao nanenane, a i ole huna paha kekahi e pili ana i keia mau huaolelo. O ke "Aloha", o ia ka haawina pookela loa i loaa i kekahi poe kanaka. A he mea paakiki a ike mau ole ia ka loaa ana o kekahi poe kanaka manao aloha, a oi loa aku hoi ka nele ana, o ka loaa ana o kekahi lahui holookoa e malama ana i keia mea o ke aloha.

            I keia la, ke lilo nei keia huaolelo o ke "Aloha", i mea wawa nui ia, aole ma na kapakai mei o hawaii wale no, aka, ma na wahi e noho ia ana e na kanaka i hiki mai i keia mau kapakai, a i hoi aku me ka noonoo mui ana i keia huaolelo. Ke laweia nei e kela ame keia kanaka a wahine paha i kipa mei i o kakou nei, a eia keia huaolelo ke puanaia mai nei ma na wahi like ole o keia honua.

            Aole paha he huaolelo i Lakuia e na lahui kanaka o keia honua i loaa mai ka nani, ka hohonu, ame ke koikoi o ka manao elike mai me keia olelo Hawaii. Aole kanaka Hawaii mai ke keiki liilii loa ahiki i ka hapauea, i nele ka ike ame ka manao nui i keia huaolelo. Aka ua like paha ka paa o kela huaolelo me ka paa i ka manu aloha, he paa waha wale iho no, me ka loaa ole o kona manao. Malia paha mamuli o keia paa waha i na kanaka o ko na aina e, ua poinaia kona manao maoli. Ina o ia ka pilikia, alaila he mea pono no e wehweia ae keia pohihihi, a e hoomaikeikeia aku i na keiki o keia hanauna i lona mau ai kona manao maoli.

            Ke hoakaka mai nei o Paulo i keia huaolelo: "o ke alona, aole ia i paonioni, aole i holoholoolelo, aole manaoino, aole huwahuwa, aka, ua noho kokua ike aku a ike mai, a haawi aku a haawi mai." Ma keia mau wehewehe a Paulo, aole he mea i koe, ua piha pono ka manao o keia huaolelo. ma keia wehewehe e ike ai kakou, aole he mea ano ole keia huaolelo, aka, ua piha i ka manao Akua, a me ia piha ana, e hoopoina ana iaia iho, aka, e manao nui aku ana i ka pono o hai. Aole ke Akua he mea pi, aka, ua nui kona lokomaikai, no ka mea mamuli o keia nui o kona lokomaikai pela oia i hoouna mai ai i Kana Keiki Hiwahiwa e make no kakou ka poe hewa o keia ao.

            O keia haawina paha kekahi o na mea kupaianaha loa i ka loaa ana i na kanaka Hawaii. Ma ka nana aku i na hoike a kanaka o ko na aina e e hiki mai nei o kakou nei, i ka nani o keia huaolelo, ua hiki no ke hoomaopopoia he lahui ike Akua io no ka lahui Hawaii. Ina ua oi aku ka nani o keia huaolelo mamua o na huaolelo e aku i hakuia e ke kanaka Hawaii in a he lahui pekana a ike Akua ole Keia. He mea hooi loa ae paha ia i ke kupanaha, ina i keia lahui e loaa ai, a loaa ole hoi i na lahui i ike ia i ke Akua no kekahi mau haneri makahiki elike me ka lakou e hooia mai nei

            E hoomaopopo mai kakou, o ke aloha, aole ia i noonoo nona iho, aka, ua lilo ka noonoo ana o ke kanaka no ko hai pono. A oia paha ka me oi loa aku i ka noho ana o ko kakou mau kupuna. Aole on a paonioni. O ka paonioni, o ia no ke kuekue ana o kekahi mau mea, in a paha he elua wale no a i ole he lehulehu paha. O ka noho paonioni ana o kekahi poe o ka noho kue ana no ia, o ke kue ana o ka hakaka no ia. A o ke nele no hoi ia i ka manao ana aku i ka pono o kekahi, a o ka manao nui ola no ka manao ana o kela kanaka no kona pono wale iho no.

            Aole holoholoolelo. O ka holoholoolelo, oia no ka lawe hele ana i na mea i loheia, no kekahi mea, a i keia lawe ana, aole i oleloia na olelo i loheia, aka, ua hoonui wale ia aku, a i keia hoonuiia ana, ua oi aku mamua o ka oiaio. Ma kekahi olelo ana, ua hoopunipuniia ka mea i loheia ai. A in a kakou na kanaka Hawaii e noonoo iho ana, i ka manao o keia, e loaa io ana no ia kakou, ka mole o ka noho kuekue ana o na kanaka. A o na kanaka Hawaii kekahi poe i hoike mai i ka makemake loa i keia hana o ka holoholo olelo. He hana hoaloha ole, a he hana hooulu hakaka.

            Aole manao ino. Ua pololei o Paulo ma keia. O ke kanaka i ka manao ino no kekahi mea, aole io no e kaawale aku ana ke aloha mai iaia aku. A o ke kanaka hoi e malama ana i keia mea, o ka manao ino, e nui ana kana mau hana kue ma na ano apau, a i kekahi la e hana mai ana i na mea oi aku o ka pilikia. Mai ka manao ino mai na hana kalaima apau o keia noho ana. Mai keia manao ino mai no hoi i kue ai na aupuni i kekahi i kekahi. Ua like no keia manao ino me ke kuko, o ke kuko aku i ka hai ame ka makaleho aku i ka hai, ke alanui e hiki aku ai ke kanaka i ke kahua oia mea o ka manao ino. Ma na ano apau, aole ia he manao Akua.

            Aole huwahuwa. Ua like no ka huwahuwa me ka manao kuko o ke kanaka, oia hoi i ka ike ana i ka nui o na pomaikai i loaa i kona hoa, Ua komo mai ka huwahuwa iloko on a, a o ka hoomaka no ia e hookahua i ka manao ino. O ke kanaka i loaa iaia ka manao huwahuwa, ua loaa iaia ka manao ana no kona wale no. Aka, o ke kanaka i nele i keia haawina, e lilo ana kona noonoo ana no kona hoa, me ka nana ole i kona kulana. O ke kanaka i nele i ka manao huwahuwa, he kanaka kela e hauoli ana i ka loaa ana i kona hoa kanaka o na haawina pomaikai. E hoomaikai ana i kona hoa no ka loaa ana o kela pomaikai, a e hoike mai ana i keia hauoli ma kana mau hana, ame kana mau olelo.

            O ke Aloha, he kokua oia. Ae, o keia mea o ke kokua, ua nui a ua kiekie ae ia maluna o na kuahiwi o kakou. O ka manao kokua, he manao Akua keia. A he kanaka e nana ana i ka pono o hai. Aole paha he lahui i hoike maoli mai i keia manao kokua elike mai me keia lahui Hawaii. O ke kokua, oia no ka haawi ana o ke kanaka i kona waiwai, ola, ame na mea apau no ka pono o kona hoa kanaka. He haawina keia i hoike moakakaia mai e ko kakou lahui. Ua haawi na kanaka Hawaii I ko lakou mau mea apau me ka aua ole i kekahi, i ko lakou hoakanaka. Aka, ma keia wahi no nae, ike ole iho la ke kanaka Hawaii i ka manao o keia haawi ana. Eia no na kanaka Hawaii ke malama nei i keia Haawina pookela o ko kakou mau kupuna, o ka apiki wale no, aole i kona hoa Hawaii oia e haawi nei, aka, i na kanaka o ko na aina e.

            O ka ike aku a ike mai. Ma keia wahi i hoike mai ai na kanaka Hawaii i ka mole o keia mea o ke aloha. I ke au o ko kakou mau kupuna, ua hiki i ka malihini ke hele puolo ole ma ke alanui. Ua hiki iaia ke hele makaikai, me ka noonoo ole ihea la oia e moe ai o ka po e hiki mai ana, a ihea la oia e ai ai i kona aina hou ana aku oia la. Ko ku nei na moolelo Hawaii, e hooia mai ana i keia haawina pookela i loaa i ko kakou mau kupuna. Ma keia hoike ana o ka ike aku a ike mai. kakou o ike iho ai i ke kupanaha o ko kakou lahui, a e hooia mai ana, o keia haawina i loaa ia lakou, mai na waihona manao mai no la i loaa ka ike ame ka hoomaopopo Akua ana.

            O ka hope o ka haawi a haawi mai. A o keia haawina ua pili paa no ia me ka haawina ike aku a ike mai. O ka ike ka mua, a mahope aku ka haawi. Aka, ma keia wahi ke olelo hou mai nei o Paulo, "Ua oi aku ka maikai o ka haawi mamua o ka loaa mai." A o keia haawina haawi, ua kuluma loa i keia lahua Hawaii. Ua oleloia, ua haawi aku ko kakou mau kupuna i na mea apau, a ua nele maoli no kekahi poe, mamuli o keia manao haawi ana. A o keia manao haawi, o ka manao aloha no ia, ame manao ole ana o ke kanaka iaia iho, aka, ua kaa aku kona manao i kona hoa kanaka. O keia mau haawina ae la na mea e pili ana i ke aloha.

            A loaa ae la in kakou ka manao o keia mea o ke "Aloha", e nee aku kakou i ka manao oia mea o ka "Hoahanau." O keia huaolelo, ua loaa mai no ia, mai no huaolelo Hawaii mai he elua, "Hoa" ame "Hanau." Ola hoi, he mau mea i hanau likeia mai, mai ka makua hookahi mai, a i ole mai na kupuna like mai. Ua pili no ia i ka mua ame ka muli, ke kaikuaana ame ka pokii. A in a ua hanauia mai olua mai ke ewe hookahi mai ua loaa iho la ka pili a he mau hoahanau olua.

 

            O keia iho la ka manao o keia noho ahahui ana o na kanaka Hawaii e noho nei i keia mau la. ua kukuluia na Ahahui o kakou, no ka manao e lilo ana keia hui ana i mau hoahanau. A i keia noho hoahanau ana, e komo aku kela manao pili o ka ewe hookahi iloko o kela ame keia mea e komo aku ana iloko o na ahahui o kakou. O keia ka haawina i loaa i na haole i ko lakou komo ana iloko o ko lakou mau ahahui. O keia no hoi i na Pake ame na Kepani. Ua manao lakou i keia noho hui ana e lilo ana ia i mea nana e huki aku ia lakou a e noonoo kekahi no ka pono o kekahi, o na lala o keia mau ahahui i komoia e lakou.

 

            Ua lawe mai lakou i keia manao o ka noho hoahanau ana, a ua hoopili mai ia lakou iho. He mea ano nui ka ike ana o ke kanaka i keia pili. A mamuli o keia ike ana o ke kanaka i keia pili, ua haawiia mai ma na ahahui ka hki ana e hookomo a i ole koho kueia ana o kekahi poe i manaoia, aole he mau hoa kupono no lakou. o keia ke kumu i haawiia mai ai ka mana koho i na ulu eleele, i mea e hookomo oleia ia mai na kanaka i makemake ole ia e kokahi poe o ka ahahui. Ma keia wahi kakou e ike mai ai i ka manao o keia mau ulu eleele. Aole makemakeia e komo mai kekahi kanaka i lilo paha i mea hoohalahalaia e kekahi mau lala iloko o ka ahahui. A mamuli o keia, ua lona ka mana i ke kanaka iloko o ka ahahui e hoole aku i ke komo ana mai o kekahi kanaka ana i makemake ole ai. Aka, i ke komo ana mai nae o ke kanaka, i ae ia e lilo i lala no kela ahahui, ua lilo keia komo ana mai, i mea e lilo ai oia i hoahanau nou, a i ole i hoapili nou, e like me ka mua ame ka moli.

            Ma keia wahi ka meakakou i makemake ai e komo mai kona manao, maluna o keia kumu manao e kau ae la. Ua maopopo ae la ia kakou ka manao o ka huaolelo "Aloha." Ua maopopo pu no hoi ka manao o ka huaolelo "hoahanau". A in a ua ike kakou i ka manao o keia mau huaolelo elua, o ka mea i makemakeia e lilo keia maopopo ana i mea hahaiia e kakou. A o ka hahai ana i keia mea o ke "Aloha hoahanau", oia ka waiwai o ka komo ana i na ahahui o kakou. He mea oiaio no paha, ua hiki ole i ke kanaka ke hookomo mai i ke aloha iloko ona no kekahi kanaka i makemake ole ia ela, aka, i ke komo ana mai o kekahi mea iloko o kou ahahui, ua lilo kela komo ana mai on a i mea e hapaiia ae ai ia a ku like me oe i ke kulana hookahi. in a aole ou makemake i kela kanaka mamua aku, i kona komo ana mai iloko o kou ahahui, ua hoopauia ae kela makemake ole, a ma kela hope aku ke komo ana iloko ou ka makemake iaia. A o keia makemake, e ulu ae no ia mai ka mea uuku loa, a hiki i ka manawa au e lilo ai i mea pili paa loa iaia.

            E ike mai kakou, i ka manao o keia. in a ua makemake ole oe i kekahi kanaka e lilo i hoahanau nau, e pono no oe e hoike mai i kou makemake ole iaia i kona manawa e hookomoia mai ana i lala no kou ahahui. No ka mea i ke komo ana mai o kela mea, ua kuleana ole ia oo e kue hou aku iaia. Nolaila, i haawiia aku ai ia oe ke kuleana e kue iaia ma kou hookomo ana i na ulu eleele i ka manawa o kona hookomola ana mai iloko o kou ahahui. A i ka ae ia ana o ua kanaka la e komo mai iloko o kou ahahui ua lilo iho la oia i hoahanau nou.

            A o keia lilo ana o kela kanaka i hoahanau nou, e pili mai ana no kona mau mea apau me oe. Ua like iho la ko oukou noho ana me he noho ana la a kekahi ohana hookahi. no kekahi ka pilikia, e kokua mai anakekahi ia oe. No kekahi ka lako ana e hoolako like mai ana ia oukou.

            A ma keia wahi kakou e ninau iho ai, ua loaa anei keia noho like ana ame keia noho hoahanau ana awaena o ko kakou noho ahahui ana o keia mau la. Ke nana aku i ka noho ana o na hoahanau, aole i loaa keia like. I ka manawa o kekahi hoa ahahui e kukulu ae ai i kekahi oihana, aole kakou na hoahanau i hele aku e kokua iaia aka, ua hoomamao mai la kakou, a o ka mea e ikeia nei o ka haawi aku o ka kakou mau kokua ana i na kanaka o ko na aina e. He nui a lehulehu wale no na manawa o hiki ai ia kakou ke kokua i ko kakou mau hoahanau, aka, aole nae he haawiia aku.

            Ina o keia kanaka i komo mai iloko o kou ahahui, a ua ae oe i kono komo ana mai, a ua makemake oia i kekahi mea, no ke aha la kakou no hoa lala i ku nana ai, a i hoole aku ai i ka haawi ana i na hana kokua. I ko kakou nana ana i na hoa haole o kakou, e ike ana kakou, e nui wale no ka huhu, ame ke kue, aka, i ka la nae o ka makemake kokua o ua hoa la, ua poinaia na manao kue, a o ka manao kokua ka mea i komo aku iloko o ka houpo o kela hoa lala. Ua haawi aku oia i ka mea i makemakeia, a o ka lona iho la no ia o ka manao oia mea o ke "Aloha hoahanau."

            I ko kakou hoopili io ana mai no i keia mea i ko kakou noho ohana, ana, e ike ana kakou i ka pololei. in a ua huhu oe i kou hoahanau, aka, i ka hora o kona noi ana mai i kekahi mea, e poina ana oe i kela huhu, a o ka mea mua e ku mai ana imua ou, oia no ka manao ana he hoa oia mai ka makua hookai mai, a ua kii mai i kau mau kokua ana. O keia ke kahua ame ka mole o na ahahui hale i kukukuia ma Hawaii nei, a oia no hoi ke kahua o ke kukuluia ana o na ahahui o keia ano. Aka, aole nae na kanaka Hawaii i hahai i keia mau manao mai kai a nani o ka noho hoahanau ana. ke lalau wale nei no ke aloha hoahanau o na kanaka Hawaii i ko na aina e.

            O kekahi no hoi, ua hoomanao ole na hoahanau o keia mau ahahui i na hoohiki i haawiia aku ia lakou i komo aku ai iloko o ka ahahui. Ina kakou e hoomanao ana, he mau hoopaa a hoohiki kekahi i kau ia mai maluna o kakou. Aka, ua poinala keia mau hoohiki, a ua like kela mau hoohiki me ka ole.

            Aole no paha i manaola e haawi mai kela kanaka ame keia kanaka mailoko ae o kana mau mea uuku i kekahi mau mea na kona hoahanau i pilikia, aka, i ka hora o ka nele ame ka pilikia maoli no, ua nana maka aku kakou. Ke hoomanao nei ko oukou moakakau, i ka moolelo o ka holo mahuka ana o Wm. Wright, ka puuku o ke Teritore i ke au ia Dole ka noho Kiaaina o Hawaii nei. Ua nalowale kekahi mau dala o ka waihona o na Pake hoihoiia aku i Kina. He mau tausani o keia mau dala i nalowale, a ua manaoia o ka Puuku ka mea hiki e hoike mai i kahi i nalowale ai o keia mau dala. No keia kumu ua makemakeia oia e hopu a e hoopaa ma ka halepaahao. I ka la nae i kiiia aku ai e na makai no ka hopuia, e kau ana oia maluna o kekahi moku e holo ana i Kelepono, a ua ikemaka aku no kekahi poe i ke ku mai iluna o ka oneki o ua moku nei, aka, ua ikeia aku o Brown, ka Makainui e hele ana a kau iluna o kela moku, a hele iho no ma ke alo o kela kanaka, Puuku o ke Terrtire o Hawaii, aka, aole oia i ike aku iaia, a ua maalo ae la, a hele aku la, a o kana hoike aole oia i ike ia Wright maluna o kela moku. Aole o kona mau maka kai ike ole, aka, o kona naau kai ike ole, a i ike ole mamuli o kona aloha hoahanau, no ka mea no ka hui Mu like laua.

            Aole paha he haawina oi aku o ka hooia ana mai i ke aloha hoahanau e like me keia. Aole paha he haawina e hooia mai ana, i ka manao o kekahi e kokua i kekahi. Aole paha he haawina e hoike mai ana i ka malama hoohiki e like me keia. Ma keia mau hana, ua kaawale aku ka pilikia mai iaia aku, a ua hele aku kela hoahanau, a i keia la, aia oia ma kekahi Aupuni e aku, kahi i imi ai i kona ola, ame kona ohana pu no hoi. Maikai loa ka hana ana pela. A aloha hoahanau maoli kela mau hana.

            Ua kaawale mai anei na kanaka Hawaii mai keia mau hana mai; Aole; i ke au o ko kakou mau hepuna, ua hoikeia keia aloha hehanau maluna no o ke kahua kaua. Eia ka moolelo o ko kakou mau Kapuna  ia mau la, a i ka manawa e hoike mai ai kela hoa i pilikia, naluna o ke kahuakaua, ua hikiwaailoa na kokua, a ua pinepine ka he mahuka ia ana o na kanaka o kekahi Mokupuni mai i hele mai i he kaua, no ka hoopuka ana i na hua olelo oia ahahui Alii. Ma kekaha kaua ma Hawaii mawaena o Kamalalawalu ame Lonoikamakahiki a auhee aku kekahi keiki a Kamalalawalu, a ee ma kekahi pali ma kai o Kawaihae, a i kona ikeia ana e ka poe e alualu ana, ua hooikailua aku kekahi koa me ka manao e pua iaia, no ka mea, he kipi ua hoea mai i ka aina. i ka loaa ana nao a i ka manawa i haawi mai ai i ka hua i ka umauma, ua lilo keia manao nai ana i ka makana e ukuia mai ana no ka paa ana o keia Keiki Alii o Maui, a nalewale aku la, a noonoo ae la ka huna i keia hoahanau. Ua huna ia e ka enemi, a ia po lawe loa ia mo Kohala, a hoomahukaia aku la i Maui. O na hana keia i ka wa kahiko, mawena o na hoahanau, a i keia la nae, ua poinaia keia mea hana.

            Aole paha he poe haihai hoohiki e like me kakou e na lala o na ahahui e ku nei i keia la. He mau ma hahiki keia o ke ku ana o na ahahui o kakou, aka, aole nae he maa haawina i hoikeia mai ua malama kakou i na hoohiki i haawila maluna o ko kakou mau kuli, a imua hoi o ko kakou mau hoahanau o ka ahahui hookahi. I keia la aole paha kakou e ike ana i ka hewa o keia mau hana haihai ana i na hoohiki a kakou i haawi ai, aka, aia no he la e hiki mai ana e lilo ana kela mau hoohiki i mau mea e huli mai ana e nahu ia kakou.

            He mea maa mau ka lohe ana ame ka ike ana aku o kakou i kekahi poe e ae mai ana. a i ka hora nae o ka hoaoia ana o kela mau ne, ua lilo iho loa i mea ole. o ke kanaka e kumakaia ana i kona hoakanaka, aole paha he hewa i oi ae i ko keia, aka, ke hana mau nei kekahi poe i keia hana me ka nana ole ae i ka hewa oia mea. Aole he hewa o keia kue ana in a aole he mau hana maikai i hanaia mai, a i paholaia mai imua ou. Aka, in a ua hanaia mai ka maikai, a ua ike oe ia maikai, ua lilo oe i kanaka kumahana hoahanau, a lilo aku kou aloha i ka mea e. He oiaio no paha he pili io no oe ma kekahi oia mau mea aka o kou haalele ana i kou hoahanau, ua oi aku ke ino oia mamua o kou make maoli ana iho. E aho oe e kaawe ia oe iho mamua o ke kue ana i kou hoahanau. A ma na aha hui haole, he make io no ka mea e kaanaia mai ana i ka mea kumakaia.

            Ina e manao ana ke kanaka aole e hiki iaia ke hooko i kekahi hoohiki e kau ia mai ana maluna on a e aho oia e hoole aku, a e hoopau kona noho ana maloko o kela ahahui, no ka mea, o ka haawi ana o kekahi kanaka i kana hoohiki. Ua paa ia malalo o kela hoohiki, a e hooko ana oia i kela mea, me ha ikaika apau i loaa iaia. Aole ana pela kekahi poe e hana mai nui oiai no nae, ua haawi uku i na  luna hiki ana e hooko ana ia mea.

            Eia Aku na la a hiki mai, a aole no i mamao loa aku ia manawa ike ai kela kanaka Hawaii ame keia kanaka Hawaii, i ka waiwai o na aloha hoahanau, A o ke kanaka hoike ole mai ana i kona aloha hoahanau, e hoike mai ana ia kanaka aole ia he kanaka Hawaii, aka, la kanaka okoa loa. Aole nuanawa okua aku o keia hoike ana mai o la kanaka Hawaii i kona aloha i kona hoa, e like me keia mau la e nee nei. Ua kau kakou i ka auwae i kai haiki. Me na manaolana e ike mai ana keia mau manao ke hoona nei ko oukou meakakau.

 

PAKELE NA OHUA MALUNA O KA MOKUAHI CUBA

LOS ANGELES, Sept. 9 - Ua la a nahaha ka mokuahi laweleka ua Pakipika Cuba ma ka po i hala ua kuaau o ka Mokupuni o ka la Miguel, he 30 mile mai nei aku la no ohua he kanawalu ana e lawe ana a pela hoi me na luina he ae ua hoopakeleia lakou, e like mena lono i hoikeia mai. O ke kawela ame ume mau luina ka i noho ale maluna o ka moku e kiai i ka ukai aku ka waiwaiio i ka $2,500,000 ka mokuahi Cuba e lawe ana.

 

NA LETA I KII OLE IA MAI AI.

KI I SEPT 1 1923

            Kaapuni, Ben Naukana, Wani Kauhi, Mrs. Keo K. Iolani Nahiwa, Mrs. Kawa, Keawe Lucy Keaulana, Mery Pauoe Mau.

(2) Kinoulu, D. Kupa, Kaalekahi ciana

            E ninau mai ana ua leia lahia ke kii mai.

            D. H. M.