Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 36, 6 September 1923 — NA ANOAI. [ARTICLE]

NA ANOAI.

Ma ka halawai o keia pule aku la i maopopo lea ai, aole o L. T. Lyman, ka Lunahoohananul o ko Komiaina o na Home Hawaii e haalele ana i kona kulana i keia manawa. Ua ae oia e hoihoi hou i kana palapala liaalelo oihana. Aka, aole no paha e paa loa ana keia kanaka no ka mea, ua hoike mai no' kona naauao, no kekahi tulana oi ae, a e loaa aku ana no ia. I Ma ka lono i loa% mai ike Kiaaina Farrington, ua kakauinoa mai nei ka Peresidena hou, Coolidge, i kona apono i ka hoopuka ana i $75,000.00, no na hana hoaie, no ke kii ana_ i mau bona no ke Komiaina Home Hawaii. O ke dala #eia e manaoia nei e kii aku i ka wai o Waihanau, no na aina mauka o Hoo lehua ame Palaau. O keia na aina e wehe hou ia aku ana, ke loaa ka wai inu'. Me keia mau dala, e loaa ana ka hoomaka ana o ka hana, a ua manao wnleia iloko o hookahi makahiki mai kona hoomakaia ana e loaa ana ka wai, a e liiki ana e laweia no na home e weheia aku ana. Ma na hoolala a na Komite no ka inii dala no na waihona ,o ke Kalapu Hawaii Civic o na Hawaii, e mahuahua ana na hui like ole e komo mai ana iloko o ka hukihuki e malamaia ana ma Aala Paka, i ka pule hoe waapa o kakou, i keia mahina ae e' hiki mai ana. Ke makemakeia nei e weheia he mau hann [ lioohei pipi kekahi a kulai, a e konoia aku ana na keiki paniolo o na moknpuni like ole e hiki mai i Honolulu nei, no keia. mau hana hoiikeike. No na hui hukihuki hoi, ua ae mai ka puali koa, ame ka puali o na aumoku kaua, e noho nei ma ko kakou mau wahi i hookaawaleia no lakou. A ke hoomaamaa mai nei no hoi na keiki Kepani o ka uwapo. Akolu keia mau hui e komo mai ana. Eia iho no hoi na keilei por I Ia o ka uwapo, a eia no ia poe ke I hoomaamaa mai nei. Ua like ia me eha hui. A ua lohe waleia no hoi, ua makemake ka hui hana hao e ihookomo mai i hui .hukihuki no la- | kou. Aole no paha e nele ana ka loaa o kekahi mau hui o ae, a ma ka nana aku e hoea aku ana paha i ka eono hui. i T na makahiki i hala aku, aole he liui hukihuki i hiki e huki i na jkeiki o ka hui Welakahao. Ua noho rjii keia poe no kekahi mau maleahilei, a eia no kekahi oia mau keiki ke ola mal nei. Aole no paha e nui loa ke koiia ana aku, a e komo pu mai no na* keiki o ka Pualikoa Lahui o Honolulu nei. I na hūliihuki ana lie mau makaliiki i hala aku, ua lilo ia lakou ke poo, 0 ia ka manawa e noho ana na koa Paele. Ke manaolana nei ko oukou meakakau, e loaa ana he hui o na kanaka'Hawaii, i hiki e lawe hou i ka haaheo o keia hana hooikaika kino. Aole no i holo mai nei o Geo. P. Oooke, i ka halawai a keia pule i hala ilio la a ke Komiaina Home Ilawaii. Ma ka nana aku, aole i maopopo ka manawa e hoi mai. ai keia Komisina i Honolulu niei. O na mahina hōomaha- no keia o na kula, a o ia no palia kekahi kumu o ka hoi ole mai, e hookuu ana i 'na keiki e hoomaha ma ko lakou home kuahiwi. Aka, ke kokoke aku nei i ka manawa e hni ai na kula, a e hoi mai ana paha. Ua loaa mai na lono, ke aneane aku nei e hoea i kahi o hepu ia ai ka mea nana i pepehi ia E. 25. Conant. Ua nui no keia mau la o ka huli ana, aole nae i loaa aku ka mea kolohe. Ua ano hawawa no ka lawelawe ana a ka Makai Nui o kela Kalana, ma ka nana aku. He elua mau kanaka kupono i hoike no ka make ana o kela Pake he 7 ae nei makahiki i hala, eia nae, na hooJtuu waleia laua, e hui pu ma ka poe nana i lawelawe kela karaima, a o ka hopena, ua make kela mau lioike. Ua hiki no ke ikeia aku ua lawa ole na hana imi a noii a ka Makai Nui o ke Kalana o Maui.

Aole i loaa ka moku kupono no ke Kamaliiwahine Kalanianaole e holo ai i i na moku i hala aku, a ua loheia eia oia ke hoomakaukau mai nei no ka holo i ka hoo maha i ka malama ae nei o Okatoba. O ka kakou pule, oia ao ka ikaika o koua kino, e hoihoi hou ia mai, a e hoi mai oia mahope o ka pau ana 0 na la hoomaha me ke ola kino malkai. Ma ka hoike a ka mea malama buke o ke Komiaina, eia no he mau wahi dala uuku i koe ma ka waihona, no keia koena e nee nei. Aolo i lawa pono no na kanaka o hoi nei no na apana pa-hale, i weheia iho nei, aka, e loaa ana no kekahi mau mea uuku i ko lakou makemake ana mai. Ua hoi aku nei no nae kekahi poe a ke hoomaka mai nei e hoomaemae i ko lakou mau pa aina, a ke hoomaka mai la e noho iloko o na hale lole, O ka hoomanawanui ka mea nui o keia mau 4a mua. Ikaika ka wela o kela mau la, aka, ho mea hooulu meakanu nae, ka la, ina he nui ka wai. O ke kulana keia e ikeia nei ma Kalammula. Ua nui ka wai, a ke ulu nui nei na meakanu. O ka loaa, o na mea kanu e hikiai e hoihoi koke mai i ka luhi ka mea nui a ke Komiaina ame ka Lunahoohananui e imi aku ai. Eia ka ipu o Honolulu nei ke pii hou mai nei, a ma ka ike aku, 1 na ipu o Molokai, e hiki ana e hoohua mai no iloko o keia j mau mahina. Ina pola oia ka oiha I na maikai e hoohana aku ai. Me - ka nui o ka wai, amo ka nui o ka njomona o ka lepo, aole he mea S. koe, 0 ke kanu walp aku no i na mea-| kanu. j E pololoi ana paha ka olelo a ka j iiuke Nui, "O ka mea i hanaia ma kahi malu, e ikeia ana i ke ake^i/. 1 keia mau la m.ai la ,ua hopuia kekahi poe, i ma>:aoia, na lakou n i Lr.na paha kekahi hana pepeh'.kanaka he 7 makahiki ae nei i liala. Ua heje aku kekahi Pake e maakalii i kana loko'io no ka mea ua ike oia, up. aihueia kana i'a, aole nae i ike hou ia kela Pako mai ia po mai. Ua nui na kohokohoia ana i na kumu o keia make, apie keia nalowale. ana paha, aka, aole nae i hiki e hooia mai ia mau kohokoho ana. I koia mau la mai la hoi, ua hopuia kekahi kanaka o Molokai, ame kana mau keiki, no ka mea, ua manaoia ua ike lakou i ka hana i hanaia i kela po. Ae, aole no ke kolohe e nalo. O ka make ana o C. C. Conant, ke kumu o keia mau hana noii, a o ka mea i loaa aku, o ka hana karaima i hanaia ho 7 makahiki i hala aku. Ae, o ka lua a kekahi i manao ai no hai, i kekahi manawa e haule ana no ka mea nana i eli ia lua iloko o ua lua la. A eia aku no paha he manawa e puka a maka ae ai keia mau hana karaima i lawelaweia aku maluna o keia kanaka maikai a waipahe. Aloha ka ike ana e lanakila ana ka hewa, a | e hoonaloia ana ka pono. Aka, o ka noho ana ia o keia ao. O ka hewa i kekahi manawa e lanakila ann, aka, ua nae ka manao ana o ke kolohe e mau ana kona lanakila. Ua ike ae la kakou, ? Tca hua o kekahi karaima i hanaia he mau makahiki loihi, a i keia la, ua ikoia na iwi. E hele ana ko KamaliiWahine Kalanianaole no ka Mokuaina o Kaleponi, ma ka moku o ka la 22 o kein malama. O ia no ka la holo nVku o keia Poakolu ae e hikl mai a"nn. E hele ana oia e imi i kona ola, no ka mea, ua ike kona kauka ho nawaliwali kona, a mamua o ka oi loa ae e hele oia e imi i ke ola. [Aolo oia e hnalele ana i kona kulana KomiBina, aka, e paa ana no. Aolo no paha e haalele ana oia no ka mfea ua aloha no i ka hana n kana' alii kane. O ka makou e wale no e kalokalo ae nei, na ke Akua no e malama iaia a hoihoi hou mai me ke ola kino maikai ae, a e loaa iaia ke ola ana e hele nei e iini. Ua kakau mai nei o Geo. P. Cooke e aeia aku oia e haalele i ke kulana Kakauolelo, i paaia e ia no keia mau maliina mai ka hoomaka ana o keia kulana. Ua hoike mai oia, ua hiki ole iaia ke paa i keia kulana no ka mea, eia oia ko lawelawe kino nei i ka oihana lunanui o ka hui pipi o kona ohana. Ano keia kumu ua hiki ole iaia ke lawelawe i keia hana i kau aku maluna ona. Ke nui mai nei ka poe makemake aina, a e hoi aku i Molokni. Okn mea pilikia o keia mau mahinn, <- ka uuku o ka waihona o ke Komisina. E!a na bila i hookaa ole ia ke komo mni nei, a ua hiki ole i na Kominina ko haawi nku i na kokua dnla ana i na knnaka lawe aina, elike me ka makemake, no keia emi ana o na dala ma ko lnkou mau lima. Aka, nole no nne na kanaka e haalele loa ia ana inhe pilikia kekahi o lakou. E haawiia aku ana no.

ITa loaa mai nei kekahi leka mai a Mr. Curry mai e haawi mai ana i kana mau hoomaikai no na lokomaikai i paholaia aku iaia, ame* kona ohana ia lakou ma Hawaii nei. Ua koi mai oia o na mea apati i j makemakeia o na PawaU e hoouna j pololei aku iaia, a nana e waiho a*ku ia mau niea imua o ka nhaolelo nui, 0 ka mea keia a ke kanaka i ike ua maikai na hana i haawiia aku iaia. Mamuli o ka make ana mai nel o ka Per§sidena Harding, ke manao nei kekahi poe o kakou, e ulu mai ana paha he mau pllikia liiki ole ke ikeia aku, no ke kamaaina ole o keia Pereaidena hou Coolidge, i na kulana o Hawaii nei. Ua kamaainn ko oukou meakakau i keia perceidena hou, a e loaa mai ana no na hoomanaoia ana o Hawaii nei e ia, no ka mea, he kanaka lokomaikai, a he kanaka i makemake mau e hano 1 na mea e loaa ai ka noho maikni ana o na kanaka. He kanaka mnkemake ole i na hana hewa e lanakila, a e ike aku ana knkou i kn ikaika o kona manao ma keia ninau. Aka, mamuli o keia mau pilikia, e hiki mai ana ka#la, o na kanaka i lawa i lie dala, o lakou ke haawi mua ia aku ana i na aina, n o ka poe pilikia dala mahope aku lakou. Ina o leeia iho la ke kulana, e ike mua mai kakou i keia pilikia, a e hoomakaukau e no kakou, a e hoahu i na mea e loaa ana, i hiki ai e loaa kekahi waihona j ka manawa e wehe hou ia mai ai na aina, ma keia mua aku. O ka lona ana he mau dala ma ka lima o ke kanaka, ho mea ia e loaa ai iaia ka noho kuokoa ana, me ka nana ole mai i na dala mai ke Komiaina aku, a he alanui no hoi e haawi mai ana i ke kanaka i ka mnkaukau, a i ka manawa o ka pilikia aole au maka'u ana ae. O na aina e wohe hou ia aku ana, he mau aina waiwai nui, a e nui ana na hana hiki e lawelgweia, ina e weheia mai ana. Mamuli o keia nole o na Komisina i ke dala ole, e lilo ana keia mea i mea e hookuemi hope pku ai paha i kekahi 0 keia mau n»ana aina i ko lakou weheia ana mai. No keia kumu, e hiki mai nna paha i ka manawa e ninauia aku ai na kanaka inakomake aina, ina lie dala kekahi a lakou i makaukau no keia hoi aku na keia mau aina, no ka mea un nele ne la ke Komiaina, no keia kumu, he mea maikai a naauao na na kanaka makemake aina o keia mua aku, a e hoahu i dala ma ko lakou mau waihona, a e lilo keia mau dala 1 mea e koleua mni ai ia lakou ma keia mau aina a lakou i makemake ai. Ho mau nina nani keia, a ua hiki walo no ke hoomaemaeia mo na dala uuku loa, a he kulana hoi i oi ae mamua o keia poe e noho mai nei ma Kalamaula, no ka mea ua paa kela mau aina o Kalamaula me na kiawe, a he hana nui o ka lilo ka hoomaemae nna i keia mau aina. Aka, aole pela kola mau aina mau•ka» He mau aina i paa i na mauu ame na kumu oi haahaa, e hiki wale ai no ke moku i ka pnlau, a i

ole e emi mai ni 110 na hoolilo i ka hoomoemae ana. Aka, o ka loan o kekahi innu dnla no ka hoohana ana aku ke alanui e hiki ai e wae kokeia oe no ka hoi aku i keia mau aina. A ho hana makaukau no hoi ka loaa ana ma kou Hnia o kein mea o ko dala. Aole no e pilikia ana ke kanaka i makaukau. Ina aole keia make ana mai nei o ka Peresidena, ina la ua hikiwawe ka loaa ana mai o na dala no ka hoohana aku i ke kii ana i ka wai o Waihanau. Aka, e hele ana paha| ka Puuku o ke Teritore no na Mokuaina p ka Hikina, no ka imi nna ) kahi e lilo ai nu bon,i i makoniakoIn e hoolilo aku, a ia manawa kakou e ike maopopo ai i ka manawn ,e loaa mai ai na dala no keia hana. O ka loaa e loaa ana, aka, o ka mnawa aole o maopopo ana. 0 ka iini nae a ko oukou meakakau, o ka hoomaopopo mai o ka poe mnkemake aina, e hoahu, a e malama, no ka mea, o ka makaukau ka mea oi nku. Ke hoolala nei ka Ahahui hameha no ke komo ana aku e kokua i ka Ahahui Civie o na Hakaii, no ka lakou mau hana imi daJa no ka pono o na keiki liilii a na Hawaii. 0 na dala o loaa mai ana, e waihoia ana ma kekahi waihona no ka uku ana i kekahi mau wahine Hawail i kamaaina i ka hanai keiki ana, n e hele ana keia mau wahine e komo kauhale, a e ao i na makuahine hanau hou i ke ano o ka malama ana i na keiki. He hana keia i kupono na na Hawali no e lawelawe. A. hik£ mai i ka « ma. kaukau af na hana e kaheaia aku ana na Ahahui Hawaii no ko komo ana mai e koleua, aole wde no i ka imi i na dala, aka, no ka loua ana o kekahi mdu hoa mai keia mau Ahahui mai, no ke Komike Kuwae-

na, keia poo o noonoo ka hn,-.] ; 0 ana ame ke koho ana i keia wahine Hawaii ma ke ano hc n,a; Mnkuahino Komo kauhale no k.- . , ana i na makuahine opiopio hau« u keiki hou. Eia ka Papa-ola kc noono^ nei i ka loaa ana o koknhi hine haole e hele ma keia Imi- v . , , ka hoopakelo ana i na koiki h.;jj He mau hana maikai no koia n * Pnpa-ola, aka, aole na Haw.ni P kaukai na lakou wale no o h ff p!, ri)3 keia hana nui, no ka mea, u;i ;ko kakou, aole he manawa o n;i w :i ] n , 1(1 Hawaii e ae ai e hoike mai i i lakou mau pilikia i na haole. a • . oi nkii i mau wahino Hawaii n<» l, kakou e hoouna ui, no ka (1 ao ia mai ana lukou e kowo »ku iloko o ua kauhale. » Eia na hana ke oni malii n>i, , ; kc koena iki noi 110 na dala k L waihona. Aka, aole nae i l;m : i , ;r , !na hana ano nui. No keia kun.u, [ e uuku ana na dala e loaa eku i kanaka i laAvo pa hale mni nei. oi; ; i Ino nae ho uuku wale no na <l a lr» i aeia ia lakou e heaie mai. 0 k :i hoomanawanui ka mea hiki i krii mau Aka, aole no e Joihi ln :i * ana na la o keia ano. I ka pnu annana o na aie o ke KomiBlu;i i ka hookna e maopopo ai ke koena. a o maopopo pu ai ka huinu lnki e hoaieia aku. Aolo nae ke Komisina i aponn i keia palapala .haalelo oihana, a u.i hooholoia e kauoha aku iaia anie Mr. Cooke, e holo mai no ke kuk i ana me ke Komieina. Heaha 1& * ka mea o loaa mai ana mamuli .. keia kuka ana, ho manaolana ko oukou meakakau, e hiki ana i;i Mr. Lyman, ko ike iho, he mea ku i ka pono kona, unuhi hou ana i kol.i leka, a e noho mai no me ke Ko misina, no ka mea, ho nui na hana o keia mua aku, a he niea hiki ole ke haalele mai oia i keia inanawa. Aka, ina aole e hiki ana iaia ke paa i ka oihana, he mea pono no iaia, ko > imi aku i kona pono, no ka moa, u.i maopopo no aolo o loaa ana ka nole iaia, no ka mea he kanaka naauao :i ua lawa i na hana ike mahiai, r lilo ai. i kanaka makemakaia n\«ii e kekahi o na oihana mahi o kei.i Teritorc. Aka, e nele nna nao lu Komisina i ke knnaka o kona nno, oiai ua hoike mai kana mau haiia iloko o keia mau mahina wale no, i konn kupono ma kola kulana. Ika kukulu mua ia ann no # o ko Komiaina, ua olelo ae ke Alii ! Kalaiiianaole, ua makemaleo oia »• loaa o Mr. Lyman, e hoi mai moinlo o ke Komiaina, no ka mea ho k;i naka naauao, a ike i na oihana mahiai ame hanni holoholona. Ho oiaio, o keia' manao o ke Alii, ta hmkeia mai ka pololei, no ka mea, u» iko ke Komwina i kana mau hnna iloko o na mahina pokole wale m. O ka loaa ana aku o kekahi kanaku hou ma kona wahi, he hana pnakiai, n'o ka mea, aole paha e loaa ana u kanaka hoomanawanni ellke ine keia. Aolo no paha e loaa ana k. kahi kanaka e ae mai ana ip* ' ■ «lala emi mai malalo o ka uku i haawiia iho nei ia Mr. Lvman. Nola: ; . me ka manao mindmina keia eka ; nei i keia mau manao. I ka pule mua o keia maliina nr o Sepatemaba, e holo ai ko o'ikn-: | meakaknu no Molokai, no ka naii* ana i na hana e lawelaweia rr.:• T . nei, ame ka hoomaha ana no kahi pule, a ke manaolana nei e loa;i ana he mau hana hou i nlu ne i k«» ; .i mau la i hala koke iho la, no k i inea ilaila no oia i na pule waena iho nei o lulai. Ia manawa e u'" ana no na ipu, a ua ai no i na h';.v ai ono a na knnaka i kanu ni. 1 keia hele nna aku hoi, ua oo no j na ipu a kekahi poe e iho, no t mea aole manawa e nele ai ka u! o na mea kanu like ole ma ko a nina, ua loan ka wai, ka mea nana •; hooulu na moa kanu like ole. - No na aina kupono no ke kai;j halnkahiki, eia o Lan&i, akahi : hoomakaia o kanu ka halakahA'. ma ko ano nui. He mau keia a Mr. Gay i kanu ai i ka h. l i kahiki mn kona mau aina, a ko h - una nei i ®a halakahiki i Lahnin; hanaia ai iloko o na kini. Manv o kana hooia ana he ulu maikai halakahiki ma Lanai, ua lilo Mokupuni i ke kuaiia e ka Hui • Halakahiki Hawaiiana. A ke hn. maka mai nei e kanuia na ekn i halakahiki. He mau eka nui a IHlehu ko kela Mokupuni i kupono r Heia oihana, a e oi aku ana mnr. .i - o ka 10,000 eka e hiki e loaa no k«h oihana. A eia mai »o hoi o Molo!-. ke ikeia aku nei ka holomua o k< . \ hana ma Molokai, no ka tnoa '•<' hoomaka nui nei ke kanu ana r > aina o Kalae, a ke hoomaka m»i no hoi na hana tna keia huli o M . unaloa. Ko paa keia mau ain:. - Lnnai nme Molokai i ka halnknli'"". e hoea aku ana na pahu « e hoounaia nei ma kahi o ka 10,0inv 000 pahu o k& makahiki.