Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 35, 30 August 1923 — E MALAMA I NA KEIKI [ARTICLE]

E MALAMA I NA KEIKI

He mea kaumaha ka ike ana ih oi ka nui maoli o na keiki liilīi e make mau nei i kela ame keia mahina, elike me ka hoike aka Papa Ola. Iloko oka mahina o lulai i hala aku la he 139 ka nui o na keiki liilii malalo o hookahi makahiki i make, a pehea la ka loihi o ka manawa ma nei mua aku e hoemi loa ia iho ai keia heluna make iwaena o na keiki.

Ina o ka makemake o ka lahui o ia ka hoolaupai i ka lahui' kanaka, i hana hoi ha e kupono ai ka huaolelo hoopulapula o keia ka manawa kupono e panipani ai i na puka liu apau e : make ai na keiki, ka manaolana o keia mua aku. He kohu ole ka huaolelo hoopulapula o ka aina o ia ka mea mna e hoopulapula ai. o ka holoholona ka mea e hoopulapula ai a hoohemahema ike kumu oia ka lahui. Aohe manawa i ikeia ai ka make nui o na keiki elike me ia e ikeia nei i keia mau makahiki e nee nei. oke kumu nui o keia make ana heaha? A pehea e hana ai e hoemiia mai ai ka make? A heaha ka laau lapaau e hoopakeleia ai na keiki- mai ka rrfake mai? Aole ma Ilawaii nei wale no keia make mawaena o na kamaiki ma kekahi mau mokuaina pu no kekahi o Amenka, aka nae, ma ka moolelo o Hawaii nei ka hapa o Amerika i ikeia ka nui hewahewa o na keiki makef he mea kaumaha no keia ke noonoo iho no ke emi mau aku o ka lahui Hawaii, ka lahui kumu o keia mau paemoku -mai kinohi mai, a i na lahui e e pii mau aku ana. He ma'i nui keia e ikeia nei iwaena oka lahui Hawaii a he hana pono loa na na wahi kauna kakaikahi o na Hawaii i koe e imi a e hooikaika e huli ma na aoao apau i mea e hoopakeleia mai ai na keiki ame ka lahui Hawaii pu e holomoku aku nei i ka make. Xo ke kumu nui o keia make ana o na keiki e lehulehu ana na manao wehewehe mai ka poe kalaimanao mai. Ua olelo ae kekah ; -oe no ka malama ole o na makuahine i na bebe, malia paha ia io ke kumu; ua olelo ae hoi kekahi poe no ka hanai ole ia o na bebe i ka waiu o ka makuahine, a he waiu bipi ame waiu kini ka ai e hanai ia ai, malia paha o ia io kekahi kumu: olelo hoi kekahi poe no ka lawe heleia o na bebe i na hale kii onioni i ka po a loaa i ke anu a make, malia paha o ia io ke kumu; ua olelo ae hoi kekahi poe no ka maikai ole ka o ka wai o ka makuahine ame ka makuakane, malia o ia io paha : ma'iia o ka poe no i ike i keia mau kumu ka i maopopo ia lakou i ku ai ka lakou olelo ana pela, a ma ka hoakaka hoi a kekahi kalaimanao o na la i hala no ka haalele ana o ka lahui Hawaii i ko lakou mau ano kahiko o ke ola ana mai kinohi mai, ke kumu make o keia lahui. Ea, ku ka paila o na kumu, 'a heaha hou aku ia ia mau kumu? I kela au kahiko e oleloia nei he au naaupo, he oi aku ke ola o na kanaka, ma kahi o ke kanawalu makahiki a pii aku a oi aku no mamua o ka haneri makahiki, a o kekahi poe ua ola * kanikōo a palalauhala a ka i koko, elike me ka hoakaka

a ka moolelo a ka poe i hala i ikeniaka; i keia la e ikeia nei ua hoomaka ka make ana o na Hawaii niai ka knio ana aku no mai ka opu aku, oiai nae, he make no na keiki i ka wa iloko o ka opu, a i ka hemo ana mai. a lie mau la a mau makahiki iwaho. eia nae, aole i like ka holomua ame ka nui o ia poe i make ia au ke hoohalikeia me na make o keia mau la e nee nei; o ka hapanui o na keiki make ia au ma ka oleloia no ka umiumi o na makuahine i na keiki poo ole a i ole mamuli o ka ukiuki o na wahine i ka hoolalau o na kane ma ke ano kuhihewa a kuhi pono paha, a no na ma'i luku, 0 ke kumu ola loihi o na kanaka o ia au, elike me ka hoakaka a ka moolelo, mai ka manawa e hapai ana ka wahine i ke keiki ka hoomau o ka makuahine i ka ai i ka laau ahiki i ka hanau ania o ke keiki, a oiai no e hanai ana i ke keiki i ka waiu ke hoomau la no ka ai ana i ka laau ahiki i ka nui kupono ana 0 ke keiki e hiki ai iaia ke ai i ka laau nona iho, no ka mea, ma ka moolelo ua oleloia, o ke keiki i paa mau ka hanaiia ana i ka laau ahiki i ke kanaka makua ana he kanaka ola loihi oia, ke ole e halawai me kekahi ulia iloko o kona mau la e ola ana. He moolelo keia Thooiaioia mai e ka hapanui o na Hawaii kahiko e ola nei i keia mau la, o na kanaka kahiko e ola mai nei ahiki i keia la, i ko lakou manawa e halawai ai me na ma'i kino, a oiai ua ike no lakou i na lau nahelehele kupono e h,oopakeleia ae ai lakou mai ka ma'i mai, ua kii aku no lakou e ai a hala hope ae la ka pilikia, a na'i aku ana o na la e hoea mai ana. 1 keia la e ikeia nei, he au naauao i oleloia, ke nui mai nei ka make o na keiki; ke ma'i iho no ke keiki o#ke kauka aku la no ka mea e kii ai, ua palekana no kekahi mau keiki a_ua make aku ka hapanui. No<ke aha ka make he au naauao hoi keia, ua nui na kauka akamai i ka hoola i na keiki, Ma keia wahi i pololei ai kekahi wehewehe i hoike mua ia ae nei, no ka malama maikai ole ia, no ka hanai pono ole ia o ke keiki, no ka lawe heleia o ka bebe i ke anu, no ka hanai ole ia o na keiki 1 ka waiu makuahine; ua hanai ia i ka waiu kini i maopopo oono ole i na makuahine ka hana ana ia ano waiu, a o kekahi kumu no ka hookano o na makuahine opio o keia mau la, hilahila lakou o alualu a 010010 auanei ko lakou mau waiu ke hanaii i ke keiki, hanai i ka waiu kini, a ina e oleloia aku e hanai i na lau nahele i maa i ka hanaiia i na keiki a na kanaka Hawaii mai nuia mai, a i lilo ai ia mau launahele i mea hoola ia poe, olelo mai la he hana hoomanamana; he hana hoomanamana anei ia o ke kii aku i ka laau nahele a ai ae, he mau launahele i pau mua i ka hoomaikaiia e ke Akua Nana ia mau launahele i hana ! i kinohi, ka mea a loane i olelo ai me ka moapopo loa ma ka buke o Hoikeana, "O ka lau o na nahelehele ka mea e ola ai na lahui kanaka." O ka hapanuj o na laau a na kauka o keia mau la mai na aa laau a naheleh'ele mai. E nana ma ka hoakaka no ka Laau B. B. C. Ina he manao nui ko ka lahui Hawaii e ulu hou aku na Hawaii oiaio, ua lawa loa na Hawaii o keia mau la no ka hoopulapula ana, hoomare i na kane opio maloko o na kula me na kaikamahine opio iloko o na ,kula ka poe maemae, alaila a'o aku ia lakou i na ano apau o ka/hanai ame ka malama ana i ke keiki, a e ikeia ana no, me ka hala ole, ka ulu hou o ka lahui oiwi, a e kanahai loa mai ana ka make o na keiki Hawaii. E nana i ke ola ana o na holoholona, aole o lakou mahiai, he launahelehele wale no ka lakou ai .eia nae ua ola lakou -a hala he mau makahiki loihi. Aohe o lakou o ka Mea no nana i hana ia lakou ke kauka; aohe manawa i ikeia aku ai lakou ua ma'i, koe wale no ka manawa papaala, ka manawa maloo o na launahele, ka lakou ai e ola ai. E nana' iko lakou mau kino, nunui a momona, oka launahelehele no ka a na bipi wahine a o ko lakou waiu no ka ai a ka lakou mau keiki ahiki i ka nui ana, aohe waiu e ae. He mea hoike keia e hooiaio mai ai o ka lau o na nahelehele ka mea e ola ai, aole o •la holoholona wale, o na kanaka pu kekahi, ka poe a ke Akua i hookomo ai he noonoo e ike iho ai he ola no ka iloko o na lau nahelehele. Aohe ikeia aku. .o na holoholona e pule ana mamua o ko lakou ai ana i ka nahelehele, a īla kanaka o keia au e olelo nei he hana hoomanamana ka ke kii ana aku i na lau nahelehele a ai ae; aohe pili o ka hoomanamana ilaila, 0 ka hoomana aku i na kii pohaku a i na kii i kalaiia, o ia ka hoomanamana, a i ole o ka hoomana i ka uhane o kekahi mea i make, a i kakuaiia a ikaika, a e olelo mau ia nei he ūnihipUi. He ninau ko'iko'i keia na ka lahui ka malama ana i na keiki, a e pono loa ai e haawi nv(i ia ke kalele ana o ka noonoo 1 maluna o ia ninau, a e imiia ai hoi na kumu ame na hana e hiki ai e hoopakeleia ke ola o na keiki mai' keia manawa no ka mea, aole 110 i lohi .loa; he nui a lawa loa no na Hawaii i ko'e e hiki ai e huli i na alahele apau e hoemiia mai ai ka holomoku ana o na keiki i ka make, a e panipaniia ai na puka liu o ka make apau. - . Ke hanaia mai la ma Amerika i keia.la he hana* e kaohna ai na ola o na keiki ma'i ke kahe holomoku ana aku i ka niake, o ia ano hana like no ma na aina apau o Europa ame Asia. O ka makeniake nui o na ,aupuni nui apau o ia ka laupa'i o ka aina i na kanaka, i loaa' i mau limahana, i mau luna aupuni, a \ k a inanawa "kaua, i mau koa; o ka nui oka heluna kanaka •iloko o kekahi aupuni o ia ka nui o ka waiwai a o ia ka ikaika, o ia ke kumu i lilo ai ka malama ana i na keiki i kumuhana ko'iko'i loa. I ke au kahiko o Hawaii nei ua loaa pu ia haawina makee i ke ola o na keiki', a pela i puka ai ka olelo a kahiko, 'he pua nani ke kanaka he mea laha ole," a wahi hoi a Kamehameha, "E malama i ke kanaka nui ame ke kanaka jki." O na keiki o keia mau la o lakou aku ana na makua o keia mua aku, ke malama maikai ia lnkou.