Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 35, 30 August 1923 — UA OI AKU KA HELUNA MAKE O NA KEIKI HAWAII MAMUA O NA KEIKI E AE [ARTICLE]

UA OI AKU KA HELUNA MAKE O NA KEIKI HAWAII MAMUA O NA KEIKI E AE

Ke lioike mai nei ka Papa-Ola 0 ka heluna make 0 na keiki liilii Hawaii he 139 o lee tausani. O ka manao 0 keia, ina he hookahi tausyni leeiki e hanau ana he 139 o keiu heluna e make ana. Aole paha he heluna oi ae maluna 0 keia. 0 ka heluna 0 na keilei i make o kela Kulanakauhale 0 ka Mokuaina er Misouri he 105 wale 110 i ke tausani, a 0 ko kakou hoi he 130 i ke tausani. E nana iho kakou i ka manao o keia heluna kiekie maoli 110. Aole !Mokuaina ma Amelika nei i loaa mai kekahi heluna kiekie e like me keia, a e ninau iho kakou i na hrtimu d keia make kiekie ana. O ke kumu nui i®h, no, o ka maikai ole 0 lea nmlamaia ana 0 na keiki liilii aiwaiu. Ua hiki ia kaleou ke nana iho, 0 na keiki malalo 0 liookahi makahiki lie 79 ko lakou nui, a o ke koena aku o La keiki a hiki i ka 15 he 60 wale no. Nolaila ua hiki ia kaleou ke lioomaopopo iho, aia ka pilikia i na keiki ai waiu. 0 na kumu pilikia 0 keia ai waiu ana ka kakou e huli aku. O ka mua, 0 na keiki i hanau mai a he waiu no ko lakou makuahine, ka ai ua ike ole ia ko lakou make aira, no ka mea, aole he wahi e komo aku ai na anoano o ka mai, a no ia kumu, o ka ai oi aku no ia a na keiki, ina ua makee na makua Hawaii e ola ka lakou mau keiki. He mea waiwai ole ka manao ana na hai e hoikeike. aku kaii mau keiki,

a e kau aku no na a hewa ana maluna 0 keia mau makua. E pakele ana paha keia mau makua i na hoopai ana 0 keia ano, aka, aole ke Akua 0 ka lani 0 kala mai ana i na hewa 0 na makua hoohemahema i ka lakou mau keiki liilii, no ka mea he pepelii kanaka no ia, a 0 kekahi kanawai ikaika loa ia 0 ke Akua. I ko kakou noii ana aku, eia na mea e loaa ana ia kakou: O ka waiu 0 ka inakuahine, oia ka ai maoli a na keiki liilii. I ka nele ana 0 keia waiu, a he nui no na kumu 0 ka nele ana. O kekahi, aole e makemake na makuahine e nunui a 010010 na waiu no ke omo mau ia e na keiki, ho keia kumu, ua' hoomalooia ka waiu o ka makuahine, a hoihoi aku i ai okoa ka mea e hanai ai. O keia haalele ana ame ka hoomaloo ana i ka waiu 0 ka makuahine, kekalii hana kalaima kiekie loa. Aole he mau kumu kupono 0 keia hoomaloo ana: Eia no na kumu maamau: ua makemako ole ka makuahine e 010010 ka waiu, a ua makemake e haalele i ke keiki 1 kauhale .i hiki ai ke hele, no ia kumu imi e no ka makuahine i wahi e loaa ai ka ai a ke keiki ke ulu .ae ka makemake e liaalele i kauhale. Ae, 0 keia mau hana kekalii e hoohanaia mai nei e na kanaka Hawaii. Ua ae wale aku na kane i ka lakou wahine e hoomaloo i ka waiu, a i keia maloo ana, ua kiiia aku ka waiu pipi, a i ole waiu kini. He mau waiu maikai no keia, a ua nui no na keiki i ola- mamuli 0 keia mau ai. Aka, 0 na keiki i ola mai, he lieluna uuku wale no, a 0 ka hapanui ua make aki/, no ka mea, ina aole 0 malama ponoia ana ka hanaiia ana, ame ka hanaia ana 0 keia mau waiu, e mai ana ke keiki, a 0 make ana no. 0 ka mua, 0 ka. waiu pipi, he waiu hiai no, a ke hoohemahemaia, e lilo ana i' mea hoopilikia mai i ke keiki. I ka loaa ana mai ia oe, aole oe i ike pehea la ka loihi o ka waihoia ana 0 keia waiu mamua o ka loaa ana mai ia oe. I ka manawa .wela 0 ka makahiki, aole e loihi ka waiho ana e awaawa ano, a 0 ka loaa ana mai ia oe mai ka lialekuai mai, a i kou waiho ana ma kekahi wahi aole hau, e hikiwawe ana ka awaawa ana o keia waiu, a 0 ka makuahine i ilee ole i ka awaawa 0 ka waiu, e lianai ana no oia 1 kana keiki i keia waiu me ka lioomaopopo ole i na pilikia. Aole wale no o keia hemahema ame keia ike ole i ka awawa 0 ka waiu ka pilikia, aka, 0 ka omole e ai keia keiki. Ina ua maemae ole ka omole, e komo ana na anoano 0 k:i mai, a e pilikia. hou ana no ke keiki. , 1 kekahi manawa e manao ana ka makuahine 0 ka hookomo iho i ka wai koekoe iloko 0 ka omole a hooluliluli ae-i a omole ua lawa ia, a ua maemae ae la ka omole. Aole, e maemae ana kau omole pela. O ka holoi aku iloko 0 kr. waiwela, me leekahi palaki loihi liilii, ame ke kopa, ka mea e maemae ai kela omole. No keaha hoi i maemae ole ai i ka wai koekoe? No ka mea, 0 ka waiu, h * mea pipili i ka omole, a aole e hemo ana i ka wai koekoe. Aona koena wai oloko 0 kela omole. ka niea nana e hoonui ae i na anoano mai iloko 0 kela omole. Mai manao oe e ka makuahine, 0 ka nele o kou ike ana iho me kou mau maka, ka mea e nele ai ka loaa ana 0 na anoano mai iloko 0 kela omole. Aole e hiki ana e ike i kela mau anoano mai, ina no he mau

miliona ko lakou nui, no ka mea aole kou mau maka i lawa no ka ike ana i kela mau anoano. I ka maemae ole ana o kau omole, ua nui loa na anoano. Aka, i kou holoi ana me ka waiwela, e make ana kela mau anoano, a i ke komo ana 0 ka wai kopa ame ka hamo ana a ka palaki, ua maemae kau omole, a ua nele ka loaa ana 0 na anoano. Ae, aka, eia hou iho no ia pilikia i na omo. Ina aole oe e holoi ana i ke omo, aia no iloko 0 kela wahi mea uuku he mau miliona 0 na anoano mai. O ka hana pono wale no, 0 kou hookomo iho 1 kela omo iloko 0 ka wai wela no kekahi mau minuke, he manawa pokole wale no kela, a ua make kela anoano, a 0 ka hookomo iho no ia iloko 0 ka wai koekoe a uwi ae, a ua maemae ko omo, a hookomo iho i ka waiu, a hoopaa iho ko omo i ka ?>mole, ua makaukau 110 ka hanai ana i ko keiki. Aka, mai manao oe 0 ka holoi ana no ia hfita he mau la, a i ole pule paha, aole loa e hana mau oe i keia mea i kela ame keia manawa au e makemake ai e hanai ike keiki. Oia hoi, i ka pau ana 0 ka ai ana a ke keiki i ka omole, a ninini kela koena waiu a e hololi 110 ke kali ana i ka manawa a ke keiki e makemake hou ai. E i mai ana paha ka makuahine, nui maoli ka luhi. Ae, he hana luni no, no ka mea, ua hoomaloo ae la hhoi oe i kou waiu, ka ai a ke Akua i hoomakaukau mai ai na kau keiki, a ua inii no oe i hana nui nau e hana aku ai, i mea e ola ai ka uhane a ke Akua i haawi mai ai ia oe. O ka waiu kini hoi. 0 keia paha ka waiu oi loa aku e hanai ia mai nei e na makua i nole i ka waiu. He ai maikai no, a he ola no na keiki ke malama pono ia kona hanaiia ana, ame ka hanaia ana 0 keia waiu. O 0 na waiu kini apau loa, aole he kupono. 0 ka oi aku 0 ka maikai 0 ke kini aeko, he waiu kahiko loa keia 0 ka hanaiia ana. Oia inaoli paha ka waiu mua i hiki i Hawaii nei. He hope mai nei na waiu e ae a kakou e ike nei. I ka hooheheeia ana 0 keia waiu, e ike mua oe e ka 'makuahine i ka nui 0 Ha waiu e hana ai, ame ka nui o ka wai mahana e hana ai. T?a loaa 110 keia ike ke hele aku e ninau 1 na kuuka, ame na hale haawi laau. Ua loaa ke ana ma keia mau haJe haawi laau. I ka hehee ana iho la 0 kau waiu, aole e pono e iiooheliee i ko kini holookoa, aka, he wahi wen iki wale no e lawa ai ke keiki no elua a ekolu paha ai ana. A 1 ka pau ana e hana hou aku 110 pdla. A. elike me ka pii ana ae 0 ke keiki e ikaika, pela no ka pii ae 0 ka nui 0 ka waiu kini e hoohehee al, a e emi ai ka wai. No ka mea ua makemake ka opu 0 ke keiki e nui aku ka ai, a e emi mai ka wai. Aka, 0 ka hana ana 0 nr- mea e pili ana i ka omole ame ke omo, ua like no me ko .kn waiu pipi. Koe. nae keia, e oi ae ana kou lulii, no ka mea, aole he pouo e loa kou malama ana i keia wai, no ka mea 0 ka mea moloa, e manao ana 0 ka nui 0 ka hana ana i ka manawa hookahi ka mea e emi mai ai 0 ka luhi, a o ka hopena ua awaawa ko waiu, a ua komo keia waiu awaawa iloko 0 ka opu 0 ke keiki a 0 ka liopena e ma'i ana, a e pilikia ana keia keiki. O ka hana maikai wale no 0 ka hana uuku mau, a e malama i ka wela kupono 0 keia waiu. Aka, ina e makaala ana ka makua aole no he hewa 0 leeia lianai ana i leeia waiu. 0 ka pilikia ehia la makua e malama ana i keia mea 0 ka makaala.

Ma keia hana hooluhi, ua hiki ia kakou ke ike iho, i ko ke Akua naauao ame kona ike i hana mai ai 1 ka waiu ma ka umauma o ku makuahine, i wabi e hiki ai e pilikia ole na uliane ana i haawi mai ai i na makua. Aole he ai oi aku o ka maemae ame ka maalahi o ka malamo ana elike me ka waiu o ka īnakuahine. 0 ka mea malama wale no o ka ai a ka makua. Ina he mau ai e haawi nui i ka waiu, oia ka ai kupono. Aka, aia no he mau makuahine i loaa ole ka waiu. He mau wahine hoi i hiki ole e hookaheia mai ko lakou waiu. No keia poe, e pono e ike i ka hanai ana i na keiki me na waiu i hiki e ola ke keiki. Aka, i ko kakou huli ana aku i ke au o ko kakou mau kupuna, e ike ana kakou i ke ahonui maoli o kela mau makuahine i ka imi ana i i«ea e ola ai na keiki liilii aiwaiu i ka nele ana o ke kahe mai o ka waiu o kona mau u. TJa lohe wale Vakoa, o ka wai o ka uala kekahi mea e hanaiia ai i na keiki. 0 ka hapanui nae, ua haawiia aku na keiki na kekati makuahine e aku e hanai keiki ana, a ua nui na hana o keia ano i kela au kahiko. A ina no hoi e hahaiia keia mau hana a ko kakou mau kupuna i keia mau la, e loaa ana no ka hooemiia ana mai o keia heluna nui o na lieiki liilii Hawaii e hela e nei i ko lakou make mamua o ko lakou mau la. Aole wale keia mau hana haawi ana i na keiki liilii i na makuahine haaai keiki ia Hawaii nei, he

mau hana mai knhiko mai 0 na aupuni like ole. A ke hanaia nei ahiki mai i keia la. O ka mea nui nae, ina ua makemake na makua e hanai i ke keiki. e pono no e ao i ka malama ana . ; ka ai ame ke ano o ka hanai ana. He mea hiki wale no ka mea ua lawa kakou i keia mau ai hou i keia la. O ka apiki wale no, 0 ka moloa 0 na makuahine. Ame ka nana poro o'.e o na makuakane i keia mau hana a na wahine. Oka mea nui 0 ka loao 0 kekahi poe nana e ao mai i ka hana ana 0 keia mau waiu, a o ka Vaemae mau ana 0 ka ouiole ame ke omo. Aole paha makua i aloha ole i kana keiki. Aka, ma keia mau hana e make nui mai nei na keiki Ilawaii, ua liiki ia kakou e ike iho, ina aole no ke aloha ole, alailn, no ka hoohemahema i ka ai. A o keiu mau hoohemahema ana, aole ia he mea e huikalaia mai ai kou hewa no ka malama ole ana i kela keiki. No keia kumu, e pono 110 na makua Hawaii e ala mai a e hoomaopopo 1 keia mauipilikia e ku nei iwaena 0 ko kakou noho lahui ana. O ke komo aku o kekahi mau makuahine, Ilawaii ma na liome mamua 0 ka hanau ana, ame ka hanau ana mai, a mahope ahiki i ka nui ana o kela keiki ka hana ma ko kakou aoao. Aka, me ke dala e hUei ai keia hana, a ke koi ikaika ia aku nei na Hawaii, e ala, a e kokua mai i ka loaa I ana 0 kekahi puu dala no kekahi ! waihona no ka loaa ana o ka uku no keia mau makuahine i makemakeia.