Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 33, 16 August 1923 — KA NINAU WAIONA [ARTICLE]

KA NINAU WAIONA

Aole ninau oi aku 0 ke koikoi iloko o keia noho lalnii ana o na Hawaii e like mai me keia. Mai ka' hoomaka ana 0 na kanaka Hawaii e inu i keia mea, ua hala ae nei he lianeri makahiki a oi, aole i ikeia na haawina hoopilikia e like me ko keia la e nee nei. I na la i hoomaka'ai na kanaka' Hawaii e inu i keia mea 0 ka waiona, aole i ikeia na waiona inoino e like me keia 0 keia mau la. Ua loaa mai ka lama oia mau la niai na aina e mai, a 0 na kanawai oia mau aina, kahi i hanaia ai ka waiona ua koikoi ka hoopai maluna ō ka mea e hana ana i ka waiona inoino. A mamuli 0 keia koikoi 0 ka lioopai, ua makau na kanaka hana waiona, a ua hana i na waiona maikai wale 110. Ua loihi no hoi ka malamaia ana 0 ka lama, a e like'me ka loihi o ka malamaia ana, pela e oi ae ai leoua maemae, a oia 110 hoi kona maikai ana. I ka hookapuia ana mai nei o ke komo ana mai 0 na waiona mai na aina e mai a kapu 110 hoi ka hanaia ana ma Amerika nei, ua lianaia iho la keia lama inoino ma Hawaii nei, a mamuli 0 ke kaumaha ole 0 na hoopai no keia kue kanawai, ua hoomau. aku na kanaka. Hana yt;aiona inoino i ka hana ana, a ke ohi nei lakou i na dala mahuahua 110 keia make a lakou e hana nei. O ka lioopai no e kau ia nei i ka moa kuai lama, oia 110 ke hookauia uei maluna 0 ua kanaka na lakou 0 hana nei keia laau make. A ma ka nana aku, i ka hookuuia ana ;\ku 0 keia poe e hana i ka lakou hana kue knnawai, me ka hopu ole ia e na makai 0 kakou, aole e hiki e ikeia aku ka mnnawa e ikeia aku ni he pomaikni keknhi 0 ke aupuni a e hoopauia ae ana paha keia mau hana kue kanawai iwaena 0 ko kakou noho ana. Aka, ma ko kakou aoao na kanaka Hawaii, he mea ehaeha no ka naau ka ike ana iho i ka hoike a Miss Lucy K. .Ward, ke poo 0 ka Ahahui e nana nei i ka pono 0 na kanaka ilihune o keia kulanakauhale 0 Honolulu nei. Ma ka hoike a keia kaikamahine i kona Ahahui, ko waiho mai noi oia i ke kumu e nni nei ka pilikia iloko 0 na ohana ,Hawaii. Mamuli o keia mea 0 ka waiona, ua ike ia ka pilikia 0 ka noho home ana. Aole wale 110 ma ka nele ana 0 ka wahino ame na keiki i ka ai kupono, ka lole, ame ka hoonaauao maikai ia ana, aka, ua lilo keia nele 1 ka lama maikai i mea e hoonawali wali mai ana i ke kinp o pa keiki liilii. A maluna no hoi oia kumu hana ka mea a ko oukou meakakau i makemako ai e kali aku a loaa he mau kolamu. Elike me ka'u e hoike mau aku nei, aole no ka nele 0 na makuahine Hawaii i ka hanau ana i na keiki ke kumu nul 0 ka emi ana o ko kakou lahui, aka, aia ma ka malamaia ana 0 na keiki mahope a ka hanau aua mai. A i ko kaiou huli pono ia ana, aku e nana i keia kumu e loaa io ana. no e like mo na mea i loaa i keia Ahahui. Ke hoike mai nei keia kaikamahine ua loaa aku na home na keiki 0 waiho ana i ka pololi, a 0 na makua ua ona. Ua loaa aku ka makuahine, na keiki, e waiho ana i ka mai, a 0 ka makuakane, e waiho ana i ka ona. Aole ai, aole lole, aole he mau pono 0 ka noho ana. A 0 ka mea apiki ma Steia mau mea i ileia, he 'kanaka paa mau ke kane 0 keia mau ohana i ka hana, a ua ohi no hoi i na dala uku mahina nunui. O keia mau mea apau he mau mea wale no e hoala mai ana iloko 0 ka manao 0 ke kanaka e makemake ana e loaa ka noho maikai ana 0 ka home, e pono na kanaka Hawaii e ike pono. i keia mau mea. Aole na hai aku e hoomaemae ko kakou noho ana, aka, na kakou iho no. Aole na hai aku e hoopau i keia mea nana e ume nui nei i ko kakou lahui, aka, na kakou no nana kanaka Hawaii. Eit kakou ke komo aku nei iloko 0 kekahi koho baloka ana no ke »00 o ke keena makai ma ni Mokuuni āpau. Aole anei 0 ka aku ,i .1 Makainui i hiki e hooia mai e iilo ana ka imi ana e hoopau i keia

mau pilikia i mea noonoo nui ia 1 •keia mau a e kolio ia na kanaka e hooia mai ana e kokua ana lakou e hoopau ae aole wale 110 i ka inuia 0 keia mea o ka waiona, aka, 0 ka iioopau pu ana i kalii e loaa inai nei keia mea o ka waiona? Aole anei o ke komo aku e imi a e hooikaika e imi noii ia keia mau walii 0 © hopuhopuia koia i>oo pulii lama. Aola e hiki 0 loaa ka lama e inuia a, ina e e maloo ke leumu 0 keia mea o ka lania i hiki mai ni, a aole..mea i hiki ole e hoomaopopo i kahi o keia mea oka lania e lioea mai nei. Eia ke hanaia nei ma na wahi like ole 0 Hawaii nei. Ua nui na inea 0 hanaia ai. O ke ki, ua ike kakou aole 0 mamao loa mai kahi e hanaia ai, mai kahi uiai e loaa ai keia mea o ke ki, a no ia kumu, aia ma na wahi mehameha e ])uhi ia nei ka okolehao. A eia iho no lioi ke kopaa. Eia keia mea ma na waīii apau, a ke puliiia nei ma na home ania na wahi kokoke niai i kahi e loaa ai ke kopaa. Eia ke puhi ia nei mai ka laiki mai. A ua hiki no hoi e loaa ka laiki ma na wahi apau. A 110 ia kumu ua akea no hoi kahi e puhi ia nei keia mea. Eia ke h&naia mai nei mai ke kulina raai. A ua nui 110 na wahi e ulu nei keia mea 0 ke kulina, a ua nui no hoi kona hookomoia mai iloko nei oka aina. Eia ke hanaia nei tne ka hopa, ka pia, a mai ka pia mai, ua a loaa mai la ka lama. O keia mau

me apau e hanaia inai nei no ke puhi ana i ka lama, he mau mea ano nui wale 110, a aole e nalo ana ina e manao ana ke kanaka e huli pono aku i kahi 0 keia mau kumu hoopilikia i keia lnhui. Eia na Akena 0 ke keena Kue waiona 0 Wasinetona ke hana nei i ka lakou hana, ake liopuhopu nei e like me ka hiki i na kanaka e loaa aku ana e hana ana a e puhi ana i keig, mea o ka lama, ak, ina aole e loaa mai ana na kokua ana mai na puali makai mai o kakou, aole no e hiki ana e manaoia e loaa nui ana lea holomuā o ka lakou liana. O na makaai o ke kalana ame ke kulanakauhalo na kanaka e hiki pono e loa na ikee ame na kokua 110 ka hoopau ana i keia mOa lapuwale, aka, aole nae he kokua i loaa aku. O kekahi no hoi, ua hamau no na kanaka i ike i na loaa nei keia uiea o ka lama. Ke manUO nei kekalii poeuu aole 0 lakou kuleana e lioike wale aku ai i na akena 0 ke aupuni 110 keia mau mea e hanaia nei. a e ike maka ia nei e lakou. He niau manao hawawa keia, no ka mea, ua ike 110 kakou, ina aole e hoikeia aku ana aole iie alanui e hiki pono ai e ikeia keia mau liana ma kekahi niau wahi, 110 ka mea*ua malu 110 kit hanaia una, ame ke kuaiia ana. Nolaila, ina na kanaka e ike ana i keia mau hana kue kanawai e lilo ana i poe kokua mai i na kanaka e hoao ana e hoopau i keia mea, he mea ku i ka'pono e hoikeia aku keia mau wahi. Eia ke aupuni ke poho nei maniuli 0 keia mau hana haihai-kanawai. Ina e laikiniia ana keia mau hana, ina la ua loaa io no i ke aupuni kekahi mau pomaikai aka, aole pela, a ke ku nei ke aupnni me kona mana e hoao ana e hoopau loa i keia, oihana hoopilikia, no ka mea ua ike na kanaka i imi aku i na alanui nana i hoopilikia mai i ka noho laliui ana o na kanaka Amelika, a ua ike lakou, na keia mea e hooj)ilikia nui nei na home ame na kanaka hana. A he oiai keia mea ke nana pono ilio ke kanaka. j Na ka lama i hookomo aku i kekahi mau kauaka iloko 0 na halepaahao j mamuli 0 ka ike ole ana i ka lakou j mea i hana ai, i ka manawa e ona ai. Na ka lama no hoi i iioike mai 1 na hewa he nui wale o ka noho ohana aua, a ua hiki no ia kakou e ike i keia mau mea, me ka hoike ole mai,o na Ahahui e hele nei e nana i ka pono 0 na kanaka ilihune. Ke manao nei ko oukou ineakakau, ina e hiki ana e hoopauia keia mea iuo ma Hawaii nei, e loaa ana ka noho hauoli ana 0 kekahi poe Hawaii e noho mai nei ma ko lakou mau liome. Eia kakou ke ike nei i ka pilikia 0 ko kakou laliui, a ke ku mau nei nae keia puu nui hiki ole ke ikeia aku ma kela aoao, a he puu hoi nana e hoopilikia mai nei iko kakou lahui. O na kanaka Hawaii i ike i a mea he aloha lahui, a he makee e ike o laha ana e liko me ka makemake 0 na kanaka Hawaii apau eia lakou ke nana aku nei i- keia mau mea, me na manaolana e hikiio mai ana no v ka manawa e hoopauia ai keia mea nana e hoopilikia mai nei i keia la.hui. Ma keia hana e lawelaweia mai ne.i ma Molokai no ka lioopulapula ana i na kanaka Hawaii, ua hoholo iho na Komisina, e makaala loa ana lakou i na kanaka e noi mai ana i na aina ma keia mua aku, aole e koino mai kekahi mau kanaka iloko 0 keia" mau aina, ina he maa mau ia kanaka i ka inu waiona. Ke manao nei ko oukou meakakau he rula maikai keia e hahaiia ai e na Komisina, a e. oi aku hoi, e makaalaia na kanaka aole e hana i kekahi lama, no ka mea, mahope o ka noho nui ana aku 0 na kanaka aole e komo aku na hana o keia ano, ma ke kahua i manaoia he kahua ia no ka hoopulapula ana i na kanaka ■ Hawaii.

He moa ano nui keia o ka hiki ana ia kakou na kanaka Hawaii o keia hanauna e hookaawale i na keiki Hawaii e hiki mai ana mai ka ike ana ame ka hoomahui ana i keia mea 0 ka waiona. Ina e hiki ana e loaa kekahi mau keiki Hawaii, a ke manao nei wau e hiki ana no, me ka ike ole i keia mea 0 ka waiona, a e hiki e kaawale loa aku mai ka hoomahui ana i keia mea nana e hoomake mau nei na manaolana no ka hooulu aua ae i keia lahui! He hana ano nui no hoi ka manao ana 0 na kanaka Hawaii e hoopau i keia pilikia mai ko lakou alo ae, aka, 0 na waiwai e hoea mai ana mamuli 0 keia hana, ua oi pa hauen ae ia inamua 0 na mea e ae 0 keia noho honua ana. E hoomana iho kakou e na kanaka Hawaii, aole kekahi waiona i ikeia ma Hawaii nei 110 kekahi mau makahiki loihi, he mau hancri, a no keia kumu, ut hiki loa e hoomaopopo iho kakou i ke kumu i nunui ai na kanaka Hawaii. Aole i ikeia ia »ea lu' waina i ke au 0 ko kakou mau kupuna, a 110 ia kumu no i hiki ole ai na kanaka e hoomahui i mea i kokoke aku ia mea 0 ka wai* ona. 0 ka awa wale no ka mea inu ia, a 0 keia mea 0 ka awa, aole he hoopupule mai i ka manao o ke kanaka, a i ole he īuea paha e kuf-iia ana me kekahi mea i maa ia lakou no ka panai ana aku no ia mea. Ua kanu kela kanaka ame keia kanaka 1 kona awa, a o na kanaka i loaa ole kahi e kanu ai, ua hele aku lakou iloko 0 na nahelehele a no ia lakou ka awa, no ka men he mea ulu wale mai no. No in kumu aole keia mea o ka awa i hoopilikia mai i na kanaka mawaho ae 0 ka makolo ame ka puehu 0k& ili. He mea •Kilii wale 110 ia, ina kakou e nana māi ana i na i na pilikia 0 keia mau la e ikeia nei iwaena 0 ko kakon lahui, 1110 ka nana ole aku, i na lahui e aku.