Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 31, 2 ʻAukake 1923 — KE AUPUNI KOMISINA NO HAWAII. [ARTICLE]

KE AUPUNI KOMISINA NO HAWAII.

He niuau ano nui keia no Hawaii nei, a mamuli o keia koikoi, e ulu mau mai ana no na kukai kamailio ia ana i na manawa apau. Aka, lie mea ano nui ka ike ana i na īnanao o Mr. Currv maluna o keia ninau. Ua hoike oia me ka moakaka, aole e haawiia mai keia ano aupuni e Wakinekona, aia wale no a noi ia aku o na kanaka o Hawaii nei. He oiaio no, i na la i hala aku, ua pinepine -ka hoopua ana mai a na nupepa namu o kakou no ka loaa o keia ano aupuni, ina aole na kanaka Hawaii e. hana ana i na hana naauao ma ka hooponopono aupuni ana." Oiai o keiamau houpuupu ua hoea mau mamuli paha o ke ake o kekahi poe kanaka Hawaii e lilo mai na hooponopono ana malalo o na kanaka Hawaii. Aka, ua hik! loa no nae e ikeia aku, aole oia mēa i makemakeia e lakou, aka, he mau manao hoomakaukau wale no. Ua liuhihewa no nae ia hoomakaukau ana, no ka mea, aole manawa a oa kanaka Hawaii i makemake ai e lawe mai i na kulana apau malalo o ko -lakou malu, oiai no nae, eia ia lakou ka hapanui o ka mana koho balokaj> A i keia la, ua hōopau ua mau nupepa namu nei i keia 'mau houpuupu ana no ka loaa mai o kc Aupuni Komieina. Ke olelo moakaka mai nei o Mr. Curry, aole e loaa ke aupuni Komiaina ia kakou, koe wale no a | noiia aku o kakou. He mea oiaio keia, aka, he nui na ano noi ana j ma keia au naauao. Aole wale no o ke noi pololei aku wale no, aka, 0 na hana kekahi e hoike aku ana he noi ia. Eia kekahi poe lawelawe oihana nui o kakou, oia hoi ka poe Mahiko, ke ui mau mai nei e loaa na Pake hanalima no na mahiko o Hawaii nei. Ua hele aku kekahi Komiaina 1 Wakinekona e noi ai e hoohamamaia mai na ipuka o Hawaii nei, no ka ae ana aku i kekahi mau heluna Pake e komo mai, i mau limahana no Hawaii nei. Uoko o kela komite i ka .manawa i waihoia aku ai keia noi, ua hoike mai ka Lunahoomalu o kela Komite, o Johnson. kekahi o na lunamakaainana i hoea mai nei i Hawaii nei, i aa malama i hala aku, i keia mau huaolelo: "He mau makahiki ko makou makemake ana 'e loaa na kokua limahana no ka Mokuaina o Wakinekona, aka, aole loa makou i kii aku i na kanaka Italia/ a mau kānaka paha o Europa, a lahui e ae paha e komo mai iloko o ko makou mokuaina no keia kokua mai. Aka, ua hooikaika iho no makou no makou iho a ua kukuluia na oihana~nui 0 ko makou mokuaina me ko makou mau lima ponoi. He mea pono no e hana o Hawaii pela." O keia na olelo a ka Lunalioomalu o kela Komite Hoopaelimahana. Aole he mau olelo e hiki ift kakou e hoomaopopo ole i ka manao, oiai ua hemolele loa na mea ana e makemake nei e ike iho kakou. Ke olelo mai nei oia, na Jakoq ponoi 1 knkulu na kahua o na oihana ano nui o ko lakou mokuai&a. A

oia liana no keia e īiKikemakeia aku nei. oia hoi ke nianao aku nei kakou, e komo mai na l'ake e kukulu i keia niau oihaiui uo kakou. Ma kana mau hoike, aole loa e hiki ana, ia kakou e hookomo mai i na limahana o ko na aina e no Hawaii nei. Ua lohe iho nei no hoi kukou i ko Mr. Curry manao maluua o keia ninau, aole paha maluna pol'olei o ka uinau, aka, eia kana mau olelo: "He mea pono e hoopau ka hookomoia ana mai o na lahui i makemake ole ia e lilo i niau kupa makaainana 110 Anierika nei." O ka manao niaoli o keia ninu olelo, oia no ka makemake ole ia 6 na lahui i hiki ole e lilo i mau kiipa Anierika, a owai ia mau lahui? O na Pake no ame na Kspani. Eia keia mau lahui ke makemake mai uei o lilo i mau kupa Anierika aka, aole loa e ae ia ana. A o keia ninu lahui na kanaka na kanftka e makemakeia nei e komo mai i niau limahana. He oiaio aole o na Kepani keia e koiia nei uia o kela Komisina ihele aku ai i Wakinekona, aka, o na Pake. Ua like no nae ko laua hookaeia e na knnaka Amerika. A oiai o keia mau kanaka i hele mai nei- o Mr. Curry ame Mr. Johnflon, no na kapakui nei laua o ka aoao Komohuna, a mai na Mokuaina mai e noho ku-e loa ana i keia mau lahui, aole e hookomo hou ia mai, mahea iho la kakou e hiki ai e manao e loaa kekahi ae ia ana mai e komo mai na Pake, i loaa na limahana no na oihana nui o Hawaii nei. Aka, aole anei e lilo ana keia hoonaukiuki ana aku i na kauaka o Amerika i makemake ole e komo hou mai kekahi o keia mau lahui, i mea e ukiuki ai, a huhu, a haawiia mai i 'Aupuni Komieina no kakou, 110 ka. mea, o ka kakou mau hana ua like no ia me kc koi niaoli ana aku i aupuni hou ae ko makou? o keia wale no ke alanui e loaa mai ai keia Aupuni Komiaina ia Ha'waii nei» ame kela kumu i hoike mua ia aku i ka poe heluhelu o keia mau aoao. O ia hoi, o ka neie o Hawaii i ke kanu ana ame ka hooulu ana i na meaai no lakou iho. O keia Aupuni Komiaina e loaa mai ana, ina e haawiia mai mamuli o keia mau kumu, he Aupuni Komiaina, mana Ivoa palia. 0 ke iiho o kela, he na >Komieina, a e lilo ana ka hooponopono nna. o ke aupuni malalo o ia oihana. He aupuni lioopilikia mai, no ka mea, ua ike no kakou i ke ano o na aliikoa, he makee mana. Ina e hiki mai ana keia ano aupuni, aole no kakou na kanaka Hawaii e pilikia loa ana, aka, o na oihana o kakou ke pili pu ana i ka paia. Aole e hiki na hana ana e ku-e aku i na rula o keia oihana, a o ka mea hiki e hoomaopopo Ta oia no ka lilo ana aku o na hoopono-1 pono apau malalo o ko lakou mana. Ke hoakaka mai nei nae o Mr. aole e loaa mai kela aupuni ia Hawaii nei, aia wale no a noi aku o Hawaii. īna o. ia ilio la ke ano o keia kulana, alaila, aole no kakou e hoolilo ia mea i mea hoomakaukau mai ia kakou. No ka mea, o ka mua o kahi e lilo ai i mea mana ke noi ana, oia no na hale kaukanawai o kakou. O na olelo hooholo apau e hooholoia ana e ko kakou aliaolelo, o ia ke noi mana. A ina vela, aole he makau ana, no ka mea ke manaolana nei ko oukou meakakau, e inau ana no ka paa ana o na kanaka Hawaii i keia mana maloko o ko lakou mau linia, a aole loa lakou e makemake ana e loaa mai keia auo Aupuni. Aka, o keia mau hana hoonaukiuki mau aku a ko kakou poe oihana nunui ka mea makau. Ua ike no kakou, aole e loaa mai ana na Pake a lakou e makemake nei, aka, ke oni nei no e loaa mai. Ua ike no hoi kakou, ua lawa no i na limahana, ina lakou e uku mai ana i na uku kupono i na kanaka hana. Ua ike no hoi lakou, iloko o keia mau makahiki i hooulu ae ai lakou i ko lakou waiwai maluna o na lepo o Hawaii nei, ua loaa ia lakou na mea |apau i makemakeia e lakou. A i 'keia mau la ke ohi nui nei lakou i na pomaikai he lehulehu mai keia mau lepo ae o Hawaii. Aka, o kekahi poe o lakou, aole he mau hoomaikai i ka honua-kahi i loāa mai ai keia waiwai nui ia lakou. Ina lakou e mahelehele ana i na aina nui o lakou, a haawi aku na na lahui e makemake ana e mahi, a o na loaa e mahele like me na leanaka limahana, aoJe loa lakou e hōoneleia i na waiwai nui. Aka, aole. Ke nei no kekahi poe o lakou e hookomo mai i mau kanaka o na lahui e aku, i emi iho ai na hoolilo, a i piha mai ai ka aina me na kanaka hana, a mamuli o ia piha, e emi iho ka uku hana me ka nana ole ae nae f e loaa ana paha ke ola maikai ana mo keia mau uku liilii, a aole paha. O keia kj nlnau nui mailoko o ko lakou noonoo, o ka emi o na uku o na kanaka limahana. Aole lioi, o ka lawa pono.o ko lakou noho ana. Hc oiaio no ua haawiia aku na hale maikai. ame na, mea e pono aā ka noho ana,

aka, o ka meaai ka ninau ano n;j ame ka loaa ana he mau dala • a waho ae no na la eleniakule o k. a poe . limahann. A mamuli o k-!a mau mea, ua omi mau mai k.i luna o ka poe e hele ana e i na hana maloko o na niahiko. O keia ninau Komisina no H*w. Vl! nei, aole no e pau ana i kri.-< n P j mwkahiki. Ulu mau mai āna ninau i n:i manawa apau. o nni loa ae o na Kepani e 10.-n, , r ,i k'a mana koho, oia hoi na kriki K»> pani i hanau i Hawaii ::iei. I k„ huahua loa ana o keia auna. ao ; « mamua o na knnaka Hawaii :n,„ ;r , kanaka» kupa AmeHka «• ae, p iin ana keia ninau i mea ano nui i\' i 0 Hawaii nei. Aole paha kak<v. ; ike aku ia mua o keia ninau. N,i ka ihea, eia no na Kepani ke hn ai: nui mai nei, a eia no nae ko la mana koho ilalo loa. Ma ka nianao o kekahi poe nnn i.io a i imi i na huaheln o keia !\r pani, ke nianao nei lakou- a-.i. hoi, ke hoi nui nei na keiki : , k'eia he ninau e maka'u ai. <» 1 lapana no ka hoonnauao lion i.n ma ka lakou olelo, ame ke akr m.i o kela nupuni e loan ka ike oih n , koa i keia mau keiki Kepnni. Ke hoomaopopo mai nei keia poo. ; eia no na keiki Kepani apau i hnnauia ma Hawaii nei, ke nohn n( .i no i Hawaii' nei, ina la i kei* ]«. ua oi nku niamua o 4,000 poe knho 0 keia lahui. Aka o ka mea oiaio 1 keia mau la, aole i oi aku niHii.u.i o ka J,OOO poe o keia lahui e |<~ho nei i keia la. He oiaio, e oi ;ku ana paha mamuli o na kaikamai m* e Joaa nei ka hoonaauaoia nm Ila waii nei, a oiai aole hp hoi o hapq o keia lahui, no ia kumu e p. ae ana paha ko lakmi l'una koho i keia makahiki e npo nei, Aka, no na keikikane, hp hp luna uuku wale no o kein poe e nehn nei i Hawaii nei, o ka hapanui eia ke hoihoi mau ia nei i lapana e na makuakane, no ka loaa ana mai n ka hoonaauaoia ma ka lakou olilo, a nie ka makemakeia e na nlnk.| 0 ia aupuni e loaa ka ike hoon,iau.7> koa i keia poe keiki i hannu ma Hawaii nei. O keia iho la na mea e ike in npi 1 keia mau lp. 0 keia ka hoomao popo ana a kekahi poe e huli nui nei i keia ninau. A mai manao mai kakou no ko k.ikou hfti i ole nolp hp poe nana e huli uei. he poe nA. a ua makaukau mau keia poe, no ka moa o kekahi ia o na ninau ano mii maluna 0 ka oihana koa. Mamuli 0 keia, aole no paha i hiki mai ka manawa e komo niai ai ka makau iloko o na houpo o na kanaka Hawaii. Ein no kakou kf> ai nei i ke kalo, a eia no hoi knkou i ka aina nei kahi i ku ai. lna paha aina kakou iloko 0 ke kai. alaila pololei ka maku ana, no ka mea, ke kahuli ka waa, he ninno kekāhi mea maka'uia oloko 0 ka moana, 0 ka nae e hiki. ai e hoopan loa i keia mau hoom.ikaukan ana. 0 ia no ka loaa ana 0 na ainn i na kanaka Hawaii oiai e Joaa ana ia mea, a noho oe maluna o kou n n.i, aole au mea e maka 'u aku ai. f*,i hiki ia oe e noho kuokoa nou ho. a ina e komo mai ana ke aii|uri Komisina, aole ia he' inea e 'hooiip'p mai ana ia oe i na mea e ola'ai o-* ame kou ohana. O ka lona' 0 k> honua, kahi e ku'al kou mau «a wae ka mea oi aku, a e lilo ana 1 mea maka'u ole i na ano aupun' apau 4 hoea mai ana. 1 ka lilo ana i Aupuni Koinisina. e mau ana no ka ai ana o na kBn«k». E nui mai ana na kanaka Haua i nele i ka hana. Ak», aole na.nele ana ko lakou pololi : nx. A ina he ainn kou e hiki ai e hoonln ia na meaai, o oe ka moi, a e iioho ana oe he haku aina. No keia kumu, ke koi ikaika '.k'i nei ko oukou meakakau. e ho<> kaukau, houluulu, a e lon., ,dala oka noho mua ana aku <• > aina. Aole no ika nui loa, ak ; kekahi mau dala «ae 9 lawa :ti noho ana 0 na la mua. Kia poe ke nolie niai nei malunn ■ lakou mau aina. aka, iloko wai--0 na mahina he 6 ua lawe i:<* me na ai 0 ka uoho ana. A muli o na mea ulu i hooliloia akr, • ■ keia ]n»e ke ai mai n»y i na )• hooulu ole ia e lakou, aka, 0 - mau dala i ,loaa piai mamuh ■■ < lakou luhi, na ia mau <iala e ' lako mai nei i na mea i noi* 1 lakou. He niau dala uuku wai* " ka lakou i hoi pu aku ai, ak«i. 1 lawa no nae ka noho ana, no ka > c a he nui na mea loaa wale ma V aina. Ina ua ono oe i.ka i'a. r "- ano apau, e loaa ana, me ka 11 ui 0 ka luhi.. * Ina o ka io kau i makemake *>ie loaa wale ana na io kuo am. io puaa ahiu, no ka mea ua nui ke-a mau holoholona maluna o keia iV kupunL O ka ai ka mea piīik*.:». a ke hoounaia aku nei ka poi m:' l Honolulu nei aku. Aka, no ka ni" '' i» aole ia he ninau ano nui m.i lokai. Ke kanu la na loi kalo 1 kekahi poe, i mea e hoolawa mai nl ia lakon i ka ai no kiia mua

Ke kanu mai Ja ka uala, no ka niea ua kiki e oo kau uala iloko o na mahina he 4. Nolaila, aole he aiiia e ae e loaa io ai ka holomua o ko kakou uoho Ena e laa mc Molokai. A iua io e hoea mai ana ka la e komo mai ni ke aupuni Komiaina no Hawaii noi, e lilo ana ia mea i mea ole ia oe, no ka mea ua loaa kou noho kuokoa aua. A e oi ae ana palia ma kekahi ano, no ka mea, e nui ana ka poo nele hana, a e nui ana na waha ai i ka ai, a e loaa ana kahi e holo ai kau mau nieakanu, no ka mea aole e hiki ana e ola īne ka ai ole. j Ma na ano apau he manaolana mau ko kakou na kanaka Hawaii. I ka nele ana o ke kanaka i ka hana nona iho, hookahi no hana pono, o j kona hana aku na kekahi mea okoa I ka hana ana pela, e lawe ana oe i kou uku, me kou hiki ole e hoopii aku i ka uuku paha o keia uku. O kau hana mamuli o kou uele, oia no ka lawe ana mai i ka uku i haawiia mai ia oe. Ina ua Uui kupono keia uku, ua pomaikai oe, a e lawa ana kou ohana i na mea e pono ai keia noho ana. Ina ua uuku loa kela uleu, e hoihoiia mai ana kou kulana a lalo loa, i mea e kulike ai me kou uku. No ka mea o kotr uku ka mea e loaa «i kau mau mea apau. Ina ua uuku loa, e uuku loa j ana no na mea e loaa ana ia oe, a 0 ka hopena e nele ana i kekahi mau mea. e loaa ai ka noho oluolu ana o ka ohana. O keia ke kulana ehaeha 1 ka noho ana o na kanaka Ilawaii, a elilee me ko kakou noho mau ana akū e lawelawo malalo o kekahi mea, pela mau kakou e lilo ai i poe hoopilimeaai. Aka, ina nou iho kou noho ana, a e hooulu ana oe i kau mau meaai, a me kau mau holoholona, ua hoolawa mai la oe i ka mea oi aku, 0 ka ai ame ka i'a. O keia mau niea elua na mea ano nui i ke ola ana oke kanaka. A ina ua lawa oe 1 keia mau mea, aole au makau ana, no ka nwa o ke alanui e loaa ai na mea i loaa ole ia oe, o ia no ka hoonui ana ae i kau mau meakanu ame kau mau heloholona, a i ka nui ana ae, ua hiki loa ia oe ke hoolilo aku i kekahi o ia mau mea, a o ke dala e loaa mai ana, o ia ka mea nana e hoolawa mai ia oe i na mea i nele. He kanawai pilipaa loa keia, aole e hiki e hoololiia. O ke kanaka maliiai a hanai holoholona o ia ke kanaka lako. ! A oia aku ana no ke kulana ona ikanaka ma Molokai. Eia lakou i na jla mua o. ko Jakou noho ana, a elike jme na kanaka nōho mua ma kekahi | aina, e nui ana no na hemahema o na la mua, aka, i ka.paa ana iho o na wawae, a nui na mea i kanuia, a nui pu no hoi na mea i hanaiia. e hoea mai ana ka la e loaa ai i I kela 2'oe na niea a^u > noho j kuokoa ana, ame ka noho lako aua. He mau haawina keia e a'o mai ana i ke kanaka lawelawe nui i keia mau oihana, no ka mea, owai la ke le'anaka i makemake ole e noho kuokoa nona ihol Aole hookahi. O ka mea pilikia wale no o ka hiki ana i ke kanaka e hooinaopopo i keia mau mea. Aka, ke manaolana <nei ko oukou meakakau, e hoea io (mai ana ia la, a e lilo io ana kakou j na kanaka e ike ana i keia mau mea, i poo e lalau ana i keia mau pomaikai oiai e kau mai aua imua o ko kakou mau maka. Ina ua nui na kanaka e lawelawe ana i kekahi mau hann e ae, a aole a lakou mau mahiai ana, e lilo ana lakou i poe e kii mai ana i kau ai, ame kau mau holoholona i meaai na lakou. A oiai hoi e hana dala ana ia poe, ua loaa ilio la kau mau dala mai kau mau mea mai i kanu ai a i hana ai. O keia mau rula, aole loa he manawa e pau ai. E makemake ana ke kanaka i ka ai ame ka i'a. A e huli ana i kahi e loaa mai ai keia mau mea. 0 ka makemake lole ame na mea okoa ae, he mau mea liilii ia, aka, o ka ai ame ka i'a na mea oi aku. A ina hoi ua lawa loa oe i keia mau mea, mamuli o kou kanu ana ame kou hanai ana, ua loaa iho la kau makek« e hoolilo aku ai i keia mau mea, a o ka hopena e loaa ana ia oe na mea i nele aole i hoolawaia e leou mau lima, mamuli o keia mau dala i loaa mai ia oe. Nolaila, mai makau kakou i keia aupuni hou e houpuupu ia inai nei. 0 ka mea nui ma ko kakou aoao, 0 ka hooikaika e loaa kahi aina, a 1 ka loaa ana, ua pau kou makau ana i keia ninau, ina io e hiki mai ana.