Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 20, 17 May 1923 — Page 8

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NUPEPA KUOKOA HONOLULU, H.  POAHA, MEI 17, 1923

 

NA KAA OTOMOBILE ME KE KAA MAKAI.

            Nui wale a lehulehu, na ona kaa otomobila, ame na kiakaa o na otomobila halihali ohua, i hoomaopopo ole, i ke ko’iko’i ame ka nui o na poino e kau aku ana maluna o lakou, mamuli o ka hoojo ole i kekahi kauoha kanawai i hanaia, e pili ana i ka wa e holo ana o ke kaa makai, ame ke kaa o ka oihana kinaiahi ma na alanui.

            Ke ku nei he kanawai, e kauoha ana, me ka papa ana i na ona kaa apau a i na kalaiwa ame na kiakaa, i ko lakou i ka holo ana o ko lakou mau kaa, me ka hoopili ana ma ka aoao o ke alanui.  ahiki i ka hala ana o kekahi o kela mau kaa mamua.

            He nui ka poe e hooholo nei i na kaa otomobila, i maopopo ole i keia kanawai; ua ikeia keia, ma o ka hoeo ana o kekahipoe, e hooholo o ko lakou mau kaa ma ka lakou wahi i makemake ai, me ka nana ole ae, no ka holo mai o ke kaa makai, i kekahi mau pule aku nei i hala.

            No ka palekana o ka lehulehu, a no ka hoonaauao ana ia lakou i kekahi o na rula ano nui o ka hele ana ma na alanui, a i ka hooholo ana hoi i na kaa, i ka wa o na kaa o ka oihana kinaiahi.  ame ka oihana makai, e holo ana no ka hooko ana i kekahi mau hana pilikia, e hooko aku ana ka oihana makai, I ke kanawai e ku nei; me ka ili aku o na ko’iko’i, no ka uhakiia o kela kanawai, maluna o ka poe e loaa aku ana i na kanaka o ke aupuni, e hooko ole ana i ua kanawai la, mamuli paha o na manao hookiekie, a i ole mamuli paha o ka naaupo.

            Penei ke ano nui o ke kanawai i hanaia, e haawi ana i ka pono alahele maluna o na alanui, i ka wa o ka pilikia:

            “Pauku 24.  Pono Alahele o na Kaa Halihali Ma’i, na kaa o ka Oihana Kiniahi, na Kaa makai ame na Kaa e ae.  Ka wa i aeia:  E loaa no ka pono alahele i na kaa apau o ka oihana kinaiahi, i ka manawa e holo ana no ka hooko ana i ka hana, a ma ka huli noi ana mai paha mai kekahi pauahi mai, na kaa halihali ma’i apau, ina ia no ke aupuni, ano kekahi poe pilikia paha ame na kaa e ae, i ka wa e hoolimaimaia ai no ka halihali ana i ka poe ma’i a eha paha, i na halema’i, a i kekahi mau wahi e ae paha no ka lapaauia, ame na kaa o ka oihana makai, maluna o na kaa ame ka poe apau maluna o kekahi alanui, a ma kekahi kaoo huakai, koe wale no na kaa halihali leka o Amerika Huipuia; a i ka manawa o na kaa o ka oihana kinaiahi, ame ka oihana makai, e hele ai no ka hooko ana i kekahi kahea.  e ku malie na kaa e ae apau ma ka paehumu akau, o ke alahele a ia mau kaa e holo ana, ahiki i ka hala ana aku o na kaa o ka oihana kinaiahi me ka oihana makai, a aole e ku malie kekahi kaa ma kekahi alanui, koe wale no a pili kokoke aku i ka paehumu, a e kaawale loa ana hoi mai ka hui ana o kekahi mau alanui i maalahi ai ka huli hoi ana mai o na kaa o ka oihana kinaiahi me makai.”

            Aole he mau kumupale kupono ma ka aoao o ka poe e hooholo ana i ko lakou mau kaa, a o ka poe paha e hele ana ma na alanui, e pakele ai, mai ko lakou hooko ana i keia kanawai, no ka mea, e holo ana na kaa kinaiahi ame na kaa makai, me ka hoʻokani mau ana i no hoailona, me ka loheia i kahi mamao loa, koe wale no, a manao maoli iho ka poe no lakou na kaa, a e hele ana paha ma na alanui, e pale ae i ke kanawai.

            No ka hoʻopakele ana nae, mai na ulia ame na poino mai, e lilo kakou i poe hooko i keia kanawai; o ka poe e hooko ole ana maluna iho o lakou ka auamo ana i na hopena poino e kau mai ana maluna o lakou, ina no ka hooku’iia mai e na kaa o ka mea no kela mau kaa, ka pono alahele apau, i haiia e keia kanawai, iloko o na manawa e hoko ana i na kauoha awiwi no kekahi mau poino.

 

HE MAU MANAO POLOLEI OLE.

            Pinepine ko makoa lohe ana, i na manao hoakaka o kekahi poe, no ka lilo o ka hookapuia ana o ka waiona, i mea waiwai ole, no ka mea, ke ku mai nei na mea oiaio i kei awa, no ka oi aku o ka inuia ana o ka waiona, mamua o ka manawa e noa ana ia mea.

            O ka inuia ana o ka waiona, he hana hiki ole ia e pau, elike me ka hiki ole ana e pau na hana e ae i papaia e ke kanawai; aka nae, aole a hiki ia kakou ke hoʻohewahewa, I na pomaikai, i loaa mai, mamuli o ka hookapuia ana o ka waiona.

            Ke ku mau neu na mea oiaio lo aimua o kakou, no ka hoopakeleia ana ae o kekahimau ohana lehulehu, mailoko mai o ka noho hele ana, ma o ka hookapuia ana o ka waiona; ua loaa i kela mau ohana he noho lako ana i kei awa, he mau waihona ko lakou o na banako. a nohona hauoli ana, ka mea i ike ole ia mamua, i ka wa e noa ana ka waiona; aole keia ma Hawaii nei wale no, aka ma Amerika holookoa, a ma na wahi apau. i hookapuia ai ka waiona.

            Ke olelo nei ka poe ilihune, no lakou wale no keia kanawai hookapu waiona i hanaia ai, no ka mea ua nele ka loaa ana o ka waiona ia lah@. a o ka poe waiwai a kuonono, ke mau nei no ka loaa ana o ka waiona ia lakou, a ke inu nei no me ka hauoli ia mea.

            Ua hanaia ke kanawai no na mea apau; o ka loaa ana o ka waiona i ka poe waiwai, ame ka poe kuonoono, aole ia no ko lakou waiwai ana, a kuonoono ana paha, aka no kela manao hookiekie a hakihaki kanawai o ke kanaka; aka ua oi aku anei ka pomaikai o kela poe, mamua o ka poe ilihune, i nele i ka waiona Aole!

            Ua lilo ka waiona i mea hooi aku i ka pilikia ame ka poino iwaena o ka papa o ka poe ilihune, no ka mea o ka lakou inu ana i ka waiona, aole ia no kekahi mau kuku maikai, aka no ka uahuha, ka lealea, nolaila he luamimilo ia nana e luma’i ana ia lakou ilalo, ilolo o na hopena awahia, a ko lakou mau ohana i auano ai i ka noho auwe ana.

            Ina ua hoonele i’o ia ka papa o na kanaka haahaa, i ka waiona ma o ke kanawai hookapu waiona la, alaila o lakou ka i hoopomiakai; ua hoopakeleia ae lakou, ame ko lakou mau ohana, mai na haawina mai, a ka nele ame ka pilikia, a lakou i ike ai, o na wa ae nei i hala, ma kahi o na manao hoohalahala i ala ae iloko o lakou. no ka ike aku i ka lako o ka poe kuonoono, a ulakolako o ka noho ana i ka waiona; o ka manao hoomaikai, ame ka mahalo, ka mea pono a lakou e olelo ae ai, no ko lakou hapaiia ana ae, ma kekahi anuu kiekie ae, o ke ola ana i keia la.

            Ina i naauao na hoa o ka ahaolelo aku nei i hala, ma ka ninau e pili ana i na kula olelo Kepani, ina ua hana lakou i kekahi hooponopono ahaolelo, e hoopau loa ana i ke a’o ana o kekahi kula, mahope aku o ka hora elua o ka auwina la, aka  e hoʻokaulike ana i ka manawa o na kula apau, mai na kula aupuni, a na kula kuokoa, mai ka hora wiea mai o ke kakahiaka a ka hora elua o ka auwina la, o na la kula apau; ma keia ano, ina ua makemake na Kepani, e hoonaauoia ka lakou mau keiki ma ka olelo Kepani, alaila e hooneleia ana lakou i ka pono e hoonaauaoia kela mau keiki, ma ka olelo Beritania.

 

NA KEPANI MA HAWAII NEI ILOKO O UMI MAKAHIKI

            Ua olelo ae o Senatoa Lenroot o Wisconsin, kekahi o na malihini hanohano o ke kipa ana mai i Hawaii nei, ma kona manawa o ka huli hoi ana aku no kona home, iloko o na makahiki he umi mai keia manawa aku, e kaa ana ka noho hoomalu ana o keia aupuni o kakou i na Kepani; a ma kekahi olelo maopopo ana ae hoi, e noho mana ana na kepani maluna o ka ninau koho baloka maanei nei.

            Aole o Senatoa Lenroot wale no ka malihini i loaa ka manao o keia ano, ala o na hoa pu kekahi iloko o ka ahaolelo lahui; a o na kamaaina pu kekahi ma Hawaii nei. Eia na keiki a na makua Kepani, ke pii mahuahua mau nei i kela ame keia makahiki; me ka pii mahuahua pu ana o ka heluna o na Kepani koho baloka iloko o na Kepani, alaila e hoea i’o mai ana i ka wa e hookoia ai na wanana a ka po@ e nana aku nei i ka nee ana mai o ke au p ka manawa.

            Iloko o umi makahiki mai keia manawa aku, ma ka manaoio o keia pepa, aole i lawa kela mau makahiki, no k anoho mana ana o na Kepani ma Hawaii nei, ma ka ninau koho baloka; no ka mea ma ka hoomaopopo ana i ka hoike pili i na keiki Kepani e hele nei maloko o n akula o kakou, a loaa mai ai kekahi mea oiaio; no ke kulana o na Kepani e nee nei i keia manawa; o ia hoi, iloko o ka makahiki 1930, o na pakeneka o na Kepani e hiki ke koho baloka, ua hiki aku ia ma kahi o ka 28; iloko o ka 1840, he 47 pakeneka; nolaila ina pela i’o iho la ke kulana ikaika o na Kepani, ma ka ninau koho baloka ma keia Teritore; alaila iloko o na makahiki he kanakolu a oi, ia manawa e maopopo pono loa ai, ka hookoia ana o na manao kohokoho o na kanaka ko’iko’i, i hoike ae i ko lakou mau manao no ka hopena a hoea mai ana ma Hawaii nei.

            Me kela manao no ka noho mana o na Kepani maluna o ka ninau koho baloka ma keia mua aku; aia no he mau kumu kupono, a loaa ai na manao kanalua, no ka hoea i’o mai o kela hopena; aka nae ina no ka hoea i’o mai, i ka wa e kaa ai i na Kepani i ka hapanui o ka poe koho beloka o keia Teritore, alaila ia wa paha e hoea mai ai kakou, i i ka ike ana, i kekahi hooponopono aupuni, a kakou i lohe ai, a i kamailio nui ia ai no hoi iloko aku nei o na makahiki i hala, ke aupuni komisina.

            He hookahi mea a kakou e hiki ola ai ke kanalua iho, no ka pololei o na mea a Senatoa Lenroot, i hoakaka ae ai, o ia no ka lilo ana o ka ninau Kepani maanei nei, elike me kela manawa i hoalaia ae ai ka olohani e na limahana o na mahiko, a pela hoi me ka hoao ana ae o kekahi mahele o na Kepani, e ala ku-e mai, i na rula hooponopono i kauia no na kula olelo Kepani.

            O keia ninau pili na Kepani, ke alahele mua e hoea mai ai i ko kakou ike ana aku i ke aupuni komisina. O ko kakou makemake, a makemake ole i kela ano aupuni, he mea liilii loa ia; iloko o na kepani, e kikoo mai na lima o ke aupuni makua, a kaili ae i ka mana koho baloka, mai ia kakou aku, no ka hoohoka ana i na Kepani.

            Ke hookokoke mai nei ka La kaupua, ua ili mai kekahi hana ko’iko’i maluna o ka poe e ola nei, ma ka hana  ana aku i kekahi mau mea, e hoike ana i ko lakou manao aloha, no ka poe @ hala aku ma kela ao, ma ka hoʻohiwahiwa ana i na he kupapa’u, me kekahi mau hoailona maopopo loa, no ia manao aloha.

            He hana maa na kekahi poe e noho hana nei malalo o na loio, ka hele ana ae e ike i ka poe i hopuhopuia, a hookomo aku i ka manao iloko o lakou, e hoolimalima i loio, i palekana ai mai ke kau ana mai o ka hoopa’i a ke kanawai maluna o lakou. Ua puni wale mai kekahi poe i na olelo na lawehala ia lakou iho, mai na pahele mai o kela ano, no ka mea o ke ano ia o ke ola ana o kekahi mau limahana e noho nei ma na keena o na loio o kakou.

            Ma ka po nei i noho ae ai ke komisina makai, no ka ninaninau a noii pono ana i na kumu hoohalahala e ku-e ana i ka Makaikiu McDuffie, no kona komo pu ana me kekahi lawehala, ma ka hana e ku-e ana i kana oihana. O ka pololei ame ka pololei ole o na kumu hoohalahala e ku-e ana iaia, he kuleana nui ko ka lehulehu e ike ai i ka mea oiaio, no ka mea ua makemake mau kakou e ike i na kanaka o ke aupuni, e lawelawe ana i ka lakou mau hana, me ka pololei; aole hoi e lilo ka oihana aupuni, i kumu imi pomaikai no kekahi poe.

            I ka nana aku, mamuli o ka hoole ana o kekahi mau kula olelo kepani, no ka hui pua e me na alakai na lakou na hoopii kanawai imua o ka aha, e ku-e ana i ka oihana hoonaauao, aia iloko o kela mau kula, ka manao, he oi aku ka hoolohe ana i na rula hooponopono i kauia e ka papa hoonaauao, ame ka hooko ana aku i ke kanawai, o ka ahaolelo, mamua o ka hoala ana aku i na ku-e ana, e ala mai ai kekahi hopena maikai ole ma keia mua aku.

            Ma ka Poalua iho nei, i pau ai ka manawa no ka uku ana i ka auhau aupuni me ka ukupanee ole. O ka poe i hoopalaleha wale, me ka uku ole ae iloko o ka la 15 a keia mahina, e uku ana lakou, he umi pakeneka paku’i iho, mawaho ae o ka huina nui o ko lakou mau auhau, no keia hapa mua o ka hookaa ana.

 

Ma ka la 20 o Mei e Ukuia ai na Bona Aie Aupuni

            E pau ana ka ukuia ana o na ukupanee apau e ke aupuni maluna o kau mau Bona Aie Lanakila ma ko lakou la e ukuia ai, Mei 20, 1923.  Ma ka lawe ana mai i kau Bona Aie Lanakila ia makoa ke hooponopono no ka uku ana aku ma kela la, a uku aku ia oe ma ke dala maoli, a i ola hookono ae paha ma kau moolehu hoahu, a i ole hoomaka paha i moolehu hoahu hou.  E loaa ana i kau moolehu hoahu he 4% i hoomaopopoia ma ka hapa-makahiki.

The Bank of Bishop & Co., Ltd.

Ke Banako Loa ma Hawii nei/

Kukuluia i ka 1858.

Huina Waiwaipaa He $16,000,000.00 A OI.

 

Nuhou Kuloko

 

            Ua hoopaneeia ka hoopuka ana aku i kekahi mau palapala a na makamaka o ka hoouna ana mai i keia keena, a loaa kahi kaawale o ka nupepa.

 

            Ma ka hora eiwa o ke kakahiaka o keia Sabati iho, e holo aku ai ka mokuahi Haleakala, no ka lawe ana i ka poe makaikai no ka mokupuni o Molokai.

 

            Ma ka wanaao o ka Poakahi nei, i holo mahuka aku ai he ekolu koa paahao mai Leilehua mai, me ko lakou loaa ole, mahope iho o ka huliia ana, ma kaPoalua ae.

 

            Malokoo o ka Halema’i Moiwahine ma ka hora elua o ka Poalua nei i pauaho mai ai o Mrs. Fred K. Ellis i keia ola ana, mahope o kona okiia ana, a ma ka hora ekolu o nehinei, i malamaia ae ai kona anaina hoolewa, ma kahi wahi kupapau o Borthwick.

 

            Ma ke awakea o ka Poakahi nei, i loaa aku ai ke kino mako o kekahi kanaka Hawaii i loaa ole kona inoa, maluna o ka uwapo Helu 15, a hoihoiia ae noloko o kahi waiho o na kino make o ke aupuni, e pili kokoke la me ka papa ola.

 

            Malalo ae nei o Aala Paka, e wehe how aku ana na Keiki o ka Ululaau, he mau hana hoikeike, me hoo hauoli, e hoomaka ana ma ka la 2 o Iune, a pau ma ka po o ka la 11 o kela mahina, ka la o Kamehameha, ka Na’i Aupuni.

 

            Oiai e alualu ana i kekahi mea maauhele o ka po, maloko o kona pa, i kiia ae ai o Stephen Crowder i ka pu e ka mea komohewa, a ku ma kona wawae hema, ma ka po o ka Poalua aku la i hala, eia nae aole i kukonukonu loa ka eha i loaa @aia.

 

            Ma ke kulana o ka mokukuna Mary E. Foster i nanaia aku ai, i ka wa i hukia ai a kau iluna o ke alahuki moku, he hana pohihihi ka hoolana hou ana iaia iloko o ke kai, no ka hana halihali ukana, koe wale no a hooliloia he huina dala mahuahua loa.

 

            O ka poe apau i kuleana i ka Pa Ilina o Puea, ua makemake ia lakou e akoakoa ae ma ka hora ewalu o ke kakahiaka o ka La Kaupua, ma ka hale hoomaha o kela pa ilina, no ka noonoo ana i na kumuhana e pili aua i ka pono o ka pa ilina i oleloia.  U a makemake pu ia no hoi lakou e waiho i na hana pili i ko lakou mau pa ilina mai ka la 20 aku o keia mahina ahiki i ka La Kaupua, i loaa ai he manawa no ke kanaka hana, e hoomaemae ai i ka ilina holookoa.

 

NA MARE.

 

James Katikina is Margaret K. Ka-ne, Mei 9.

Robert K. Boyd ia Charlotte K. Shelton, Mei 9

Emilio Bilioag ia Victoria Rosario, Mei 12.

 

NA HANAU.

 

Na Alex S. Moore ame Eleanor Tolbert, he kaikamahine, Apr. 12

Na Louis Fernandez ame Margaret Ching, he keikikane Apr. 29.

Na Geo. Lee Kwai ame Anna Perry, he keikikane Mei 4.

Na Mahea Kamanuwai ame Rose Kawaihau, he keikikane, Mei 11.

Na Henry E. Apo ame Sarah K. Houghtailing, he keikikane, Mei 11.

Na David Noah Jr., ame Lucy Kauhane, he keikikane, Mei 13.

Na Mr. and Mrs. Solomon Kahalewai, he kaikamahine, Mei 11.

Na Mr. and Mrs. Robert Kamaunu, he keikikane, Mei 7.

Na Mr. ame Mrs. Dewey O Mookini, he kaikamahine, Mei 11.

 

NA MAKE.

 

Daniel, he bebe hanau hou, ma ke alanui Martin, Mei, 7.

Laie Kapoho, ma ke alanui Kalihi, Mei, 7.

Maty Rose Brown, ma ka Halema’i, Mei, 7

William Winchester, ma Kalihi, Mei, 7

L. E. McEnos, ma ke alanui Kula, Mei, 7.

Lunes Wah Hing, ma ke alanui Buckle, Mei, 10.

Mary Saunders Lujon, ma ke alanui Roland, Mei, 7.

Palau, he bebe hanau nou, ma ke alanui Auwaiolimu, Mei, 14.

 

            KAPALAKIKO, Mei, 15.-Ua hookomoia aku i ka aha hooponopono waiwai hoʻoilina ka palapala kauoha a John A. Buck maanei i keia la.  Ua haawiia aku i kana wahine kane-make, Mary Ann Buck, ka huina o $7500 no kona ola i kela ame keia mahina.

 

NUHOU KUWAHO

 

            Wakinekona, Mei, 15.-Ua hooholoia e ka Peresidena Harding me ka maopopo loa e haalele iho ia Wakinekona no kaua huakai no ke komohana ma ka la Hale Keokeo ma keia la.  E kaawale aku ana oia mai ke Kapitala aku no aneane he 60 mau la.

            HANKOW, Mei 15.-Aneane 1000 mau koa ame na kanaka powa mua mai Honan mai i hoomoana ae ia lakou mawaho aku o keia kulanakauhale a ua waiho mai i ka lakou koi no ka makanaia aku i $150,000 me kekahi huina nui @ na poka pu ma ke ano he kumukuai no ko lakou hookaawale ana aku.  Ua hoole aku na luna aupuni oloko o ke kulanakauhale i ka lakou koi ahiki i nei manawa.

 

            SHANGHAI, Mei, 15.-He lono i hooiaio ole ia ke hoakaka ana he ekolu o ka poe i paa ia ma ke ano he mau pio ka i kiolaia aku i ka pali ma ke ano he mea hoike mua mai no ka hoawiwi ana i na kukakuka ana no ka hookuuia aku o na haole.  Ma na lono i loaa ae ma Tsaokun mai ka poe mai i paa pio ia e hoakaka ana ia i ka manaolana ole no ka hooponopono a hoopau ana i na hana hoopoino a ka poe powa, koe wale no a aeia aku @a koi a ia poe.

 

            HILO, Mei, 15,-Ua hoea mai ke Kiaaina Wallace F. Farrington, i ukali pu ia mai e kana kakuolelo pili kino John F. Stone, ianei i keia kakahiaka, mai Honolulu mai maluna mai o ka mokuahi Haleakala, a ua hookipaia mai oia me ka ohaoha e na luna aupuni Teritore ame kalana ame na luna nui o ka Papa Oihana Kalepa o Hilo nei, ma ka Uwapo Kuhio.

 

543 MAU MA’I LIKE OLE MALOKO O KE TERITORE I HOIKEIA AE I KA PAPA OLA.

 

            Iloko o ka mahina Aperila i newa aku la he 543 ka nui o na ma’i lele like ole maloko o ke teritore i hoikeia ae i ka Papa Ola mai na wahi like ole ae o ke teritore, e like me ka hoike a ke kakauolelo o ka Papa Ola Miss Mae R. Weir o ka hoopukaia ana ae ma ke kakahiaka o ka Poaono aku la i hala.

            I kulike me ka hoakaka maloko o ka hoike lehulehu wale ka poe i loaa i ke kunu kalea ma ka mokupuni o Kauai iloko o ka mahina o Aperila, o ka huina nui o ka poe i loaa ia ano ma’i maloko o ke teritore holookoa he 242, a mailoko ae o ia huina 199 i hoikeia ae mai ka mokupuni mai o Kauai ma na apana e like me ia malalo nei: Waimea, he 96, Koloa 38, Lihua 32, Hanalei he 33.  O Kawaihau wale no ka apana ma’i ole o na kanaka o keia ano.  Ma ka mokupuni o Hawaii he 32-Hilo Hema he 20, noloko iho o ke kulanakauhale o Hilo 4, apana o Puna 4, Hamakua 3, Kau 1.  O Hilo Akau, na Kona 2 ame na Kohala 2, na apana loaa ole i ka ma’i kunu kalea.  ma ka mokupuni o Oahu he 11, elike me ia i hoikeia ae-Koolaupoko 5, Waialua 5, Honolulu 3, Koolauloa 1.  Aohe mau ma’i i hoikeia ae mai na apana mai o Aiea, Ewa, ame Waianae.  Maui, Molokai ame Lanai aohe mau ma’i i hoikeia ae.

            O ka helu elua malalo aku o ke kunu kalea o ia kahokii he 95 ka nui no ke teritore holookoa.  No ka mokupuni o Oahu he 57, Hawaii he 18, Kauai he 14, Maui 6.

            Ke kolu o na ma’i i laha loa ka ulalii, he 93 ka huiia nui apuni ke teritore.  ma na mokupuni-Hawaii he 59, Oahu he 27, Maui 7.  O ka ha o na ma’i i hoikeha ae o ia ka Flu-Kauai he 26, Oahu he 16, Maui 7, Hawaii 3, Molokai 1.  Kalima, ka ma’i, eha o ka puu-Oahu 9, Hawaii 4, Kauai 2, Maui 1.  No ka ma’i piva taifoida he 13 ka huina nui-Oahu he 11, Hawaii 2.  No ka ma i variol, Oahu 9, Kauai 3, Hawaii 1.

 

NA LEKA I KII OLE IA MAI AHIKI I MEI 12, 1923.

Akoni, Mrs. Helena                                         Kamaka, Miss Daisy

Apua, Mrs. Henry (2)                                      Kamala, Mrs. A. Kea Henry

Hohu, Mrs. Mary                                            Kepilino, John B.

Hoopiiaina, Mrs. Kaalele Jos.                         Kiakona, Mrs. Thomas

Kaai, Tome Palea                                            Kuhiike, Kealoha

Kaanehe, David                                              Kumai, Kanekoa P.

Kauweloa, Chas.        

Kahoonei, Mas. Louis                                     Kekoa, Peni 2424

                                                                        Like, W.C.

Kauhena, John                                                            Mao, Mrs. Hattie

Kahumoku, Mrs. Geo.                                                Mikaele, John

                                                                        Kuniakaia, Mrs. Meleana

Kalama, Mrs. Robert                                       Ghan, Mrs. Mary

Kamai, John   

            E ninau mai ma na leta hoolahaia ke kii mai.

D.H. MacADAM

Lunaleta.

 

KE KANAWAI HOOLE WAIONA.

(Hoomauia mai.)

 

            Eia malalo iho ka hoike a H.L. Badham peresidena o ka Bessimer Coal Iron & Land Company, kekahi hui nui o Birmingham Alabama, i kakauia ma ka la 26 o Novemaba 1921.  Wahi ana, ua oi loa aku ka maikai o @ poho ana o ko lakou mau limahana.  Aole i piha na kaaahi me poe ona rama ma ka Poaono, mahope o ko lakou ukuia ana, aole hoi i hele koke lakou iloko o kahale inurama, e hoolilo ai i ka lakou mau dala no ka rama, elike me mamua, aka mahope koke o ka loaa ana o ke dala, hoi no na limahana i ko lakou mau home, i ka wahine ame na keiki.  Ua maikai loa no hoi ko lakou mau ola kino, wahi hou ana, aia no he kaukani mau kumu kupono, no he kaukani mau kumu kupono, no ka hoomauia ana o na kanaka hoole waiona, ua hiki no oe ke hai aku i ko ke ao nei, aole loa e ae o Amerika e wehe hou is ka hale inurama.

            Eia hoi ka olelo o Gifford Gordon, kekahi haole o Melbourne Australia, i hele i Amerika e huli i ka oiaio e pili ana i keia kanawai hoole waiona.  “O ka mea a Mr. Badham i olelo mai ai ia’u, ua hooiaioia e na poo o kekahi mau hui la, hao, nanahu, aila ame pulapula a’u i uwi ai.  Olelo mai la kei:  poe ia’u o ka “Poakahi Luuluu,” o kekahi wahi mamua, ua pau loa ia.  Aole i nui na ulia i kei awa.  Ua oi aku ka noeau o na limahana i keia wa.  A o ka mea nui loa ua oi ka maikai o ka noho ana iloko o na home o ka poe @ noho ana iloko o keia mau kulanakauhale o ka poe hana.

            “Mamua ua olohelohe l@a na hale, o ka poe hana, aole noho, pakaukau a pela aku, nohaehae hoi ka lol@ o na keiki.  I kei awa ua maikai a oluolu keia mau home.  Maikai ka lol@ ame na kamaa o na keiki; ua lawa ka ai a ke h@l@ mau nei na keiki i ke kula i kela ame keia le, a huli ka makahiki.

            Mamua ua hoohala na makua i ko lakou manawa iloko o na hale inurama, i kei awa ke haawi nei lakou i ka hapanui o ka manawa ma ka home me ka ohana.  He hoike hookahi no hoi keia o Mr. S.S. Kresge ka peresidena o kekahi mau halekuai hapaumi ame kenikeni, mau halekuai ame kenikeni, mao a maanei nei o Amerika; a pela hoi me Mr. R. B. Patterson o Spokane Washington, ame Mr. E.C. Huffman o Denver, Colorado.  Olelo mai la o Mr. Resge; “ekolu biliona dala i hooliloia mamua no ka rama, ke hooliloia nei i kei awa no na mea maikai e pono a e pomaikai ai.”

            Ua emi ka nui o ka poe i hoopiiia no ka ona rama he 50 pakeneka, a ma kekahi mau wahi he 64 pakeneka ka emi.  Ua oi aku ka nui o na home maikai i kukuluia, a nui loa hoi na otomobila i kuaiia.  Ma keia e ike ai kakou i ke ano kuonoono o ka noho ana o na limahana i kei awa rama ole.

            I ka wa o ka hanaia ana ame ka inu laula ana o ka rama ma Amerika, o ke kulanakauhale o Peoria, Illinois, o ia no kekahi kikowaena no ka hanaia ana o ka rama.  Hookahi kaukani ka nui o na limahana i hoohanaia e na hui hana rama o ia wahi.  I kei awa ua hoohanaia he eha kaukani limahana iloko o keia kulanakauhale hookahi, e na hui hana, e hanaia ana na mea maikai e pomaikai ai ka lehulehu.

            Ua hoikeia e @ Hui Hoolimalima Kanaka Hana o Newark, New Jersey, ua pii ka pakeneka noeau akamai o na limahana, he 100 pakeneka mahope o ka loaa ana o ke Kanawai Hoole Waiona.

            Aole anei e hiki ia kakou ke ike iloko o keia mau hoike kekahi o @a pomaikai o ke kanawai Hoole Waiona?

            Pehea ke ola kino o ka lehulehu i keia wa o ka inu nui ole ia ana o ka waiona?  Eia malalo o ka hoike o ko Ohio halepupule.  ma ka makahiki 1911, he 11 ame 8/10 ka nui o ka pakeneka o ka poe ma’i mamuli o ko lakou inu nui ana i ka waiona iloko o keia halepupule.  ma ka makahiki 1921, he 2 ame 7/10 wale no, na pakeneka mai pupule no ka inu nui ana i ka rama.

            Wahi a Dr. Haven Emerson, ua emi ka nui o ka poe ma’i akepa@ (Consumption) iloko o ka makahiki 1921, he 18 ame 1/10 pakeneka.  Mamuli no keia o ke emi ana o ka nui o ka waiona i inuia, ame ka oi aku o ka maikai o na meaai, ame ka noho maikai ana o kanaka. 

            Olelo mai la o Mr. John Harvey Kellogke poo o ka halema’i nui o Battle Creek, “ua nui loa na pomaikai i loaa ia Amerika mamuli o ke kanaka Hoole Waiona.  ua hala loa ka wa oka hale inurama hamama, ame ka inu laula ia ana o ka rama ma Amerika.”

            Ua mahuahua na dala i ho@huia ilokoo o na banako i keia mau la oo ka inu nui ole ia ana o ka rama ma ka aina.  U ahoike mai la o Bird W. Spenser ka Peresidena o ka Peoples bank & Trust Co; passa@ N.J.   Ua pii ka heluna o ka nui o na dala i malamaia iloko o ke@ kulanakauhale i kela makahiki aku nei, he $1,500,00 mamua o ka makahiki i hala.

            Olelo mai @ no hoi o F.N. Briggs peresidena o ka Interstate Trust Cp., o Denver Colo.  He 33 a @ pakeneka ka pii o na dala i hoa@ iloko o na banako.

            Ma ka hoike a hoike a kekahi o na @ku o Amerika Huipuia, no ka makahiki e pau ana ma ka la 30 @ Iune 1922, ua oi aku ka nui o ka poe hoahu dala iloko o na banako aupuni, he 764,085 mamua o ka makahiki 1921, a he $88,499,000 ka oi o ka heluna dala i hoahuia @ ke 1922 mamua o 1921.

            Ma Hawaii nei ma ka makahiki 1922, he 2,500 ka nui o na koko Hawaii ame na hapa Hawaii i pua ko lakou mau inoa maluna o na buke o na banako hoahu dala o Hawaii nei, a he $250,000 huina o na dala i hoahuia e lakou.  Ma ka mahina o Mei 1922, ua pii ae ka heluna i ka 13,082 ka nui o na koko Hawaii i hoahu dala iloko o na banako o Hawaii nei a o ka nui o na dala i hoanuia he $1,195,288.26.  Ua hiki anei ia oukou ke hoole mai aole pomaikai i loaa ia kakou mailoko mai o ka Hoole Waihona?

            Ua makemake no kekahi poe @ hoolilo i ke kanawai o Amerika e aeia ka hanaia ana ame ke inu laula ia ana o ka bia (beer) ame ka waina (wine).  Ke hoao nei kekahi o na lunamakaainana o ka ahaolele o Hawaii nei, pela hoi kekahi @ na ahaolelo o kekahi o na Mokuain@ o Amerika, e hoololi i ke Kanawa@ Hoole Waiona.  Kupanaha maoli n@ keia.  Aole anei oukou i ike, m@ ka makahiki 1919, he 86 pakeneka o na waiona apau i inuia ma Amerika, he bia (Beer no ia, a he 6 pakeneka he waina (wine) no ia; @ wale no pakeneka i koe no na ano ra,a e ae.  Naauao maoli no na hana rama.  Mailoko mai o 17,499 poe ana ma Massachusetts, ua ikeia ua ona, 2,609 me ka inu ana i ka bia ame ka waina wale no, 14,458, me ka inu ana i ka okolehao, 432, me ka inu ana i ka okolehao pa’ipa’iia.

            Ua hoikeia o ka British Board of Control o Ladana Enelani, he 39 poe mailoko mai o ka 100 o ka poe inu a ona, ua ona lakou ma ka inu ana i ka bia ame ka waina wale no.

            Ina inu kekahi kanaka he ½ pint waina, a i ole 1 paina bia, a i ole 3 puna nui whiskey, us like a like ka nui o ka okolehao i inuia eia, a ua like hoi ka pilikia i kona kino.

            Eia ka hoike a na Hui Inisua Ola (life Insurance Co.) no na makahiki 25.  O ka poe inu liilii i ka rama, he 18 pakeneka ka oi o na pakeneka o ka poe make mamua o ka poe inu liilii ole.  O ka poe inu liilii ka hapanui o ka manawa, me ka inu nui nae kekahi hapa liilii o ka manawa a ona, he 50 pakeneka oi o ko lakou make.  O ka poe i inu a oi aku mamua o ka elua kiaha bia a i ole hookahi, he 86 ka oi o ko lakou mau pakeneka make.  Ma keia ke ike nei kakouua nui io no na pilikia e ili mai ai maluna o ka poe inu liilii i ka rama.  Aole loa i hiki ia lakou ke pekele i ka hoopa’i o ka lakou inu ana.

(Aole i pau.)

 

HE NANE.

 

            E Mr. Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa; Aloha nui:-He kama ka’u; elua mahele o ka inoa o kuu kama.

            Mahele 1.  Loaa no au i na meaulu apau o ka honua nei, a ke A@ i hana ai.

            Mahele 2.  Loaa no au i na moku waapa, waa, na holoholona, na mea lele, na meakolo, ame na kanaka apau o ka honua nei.  Aole loa a@ e haalele ia lakou ahiki i ko lakou hooluolu ana.

            Eia ka mea apiki; ina e hu@ ka mahele mua o kuu kama, me ka mahele elua, pau ko oukou ike a@ ia’u.

            Wehe o Uwahi,

            Manu kuu hoa,

            Noho mai i ka nahele.

Owai la ka inoa o kuu kam@ He iki nioi pinika ia oulna @ @ pali kapu o Keoua, he pa-ki ka @ o ka maka, ame ka oinana o @ lehelehe i ka wewela, e holo @ holoi iloko o ke kapu wai.

O ka mea e loaa mua ana ka @ na o keia nane iloko o na mahina eono, alaila, hookahi makahiki @ eono mahina laew wale i ka Nupepa Kuokoa; a ina oi aku mamua o eono mahina, alaila, hookahi makahiki lawe wale i ka Nupepa Kuokoa.

Me na keiki hoonohohua ka an@ a o kuu aloka nui me ka Lunahooponopono.

Z. P. K. KAWAIKAUMAIIKAMAKAOKAOPUA

Keiki o ka makahiki niho Elepani.

Napoopoo, Kona Hema.