Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 19, 10 May 1923 — KE KANAWAI LA SABATI. [ARTICLE]

KE KANAWAI LA SABATI.

He enaio no ua kukulu iho ke Atoa i keia mau olelo, '' E hoano pe i ke Sabati o kou Akua no ka tsea i na la eono Oia i hana ai i ka konua ame kona mau mea i piha ai, & i ke Sabati Oia i hoomaha ai." $0 kekahi mau makahiki ao nei 0 Hairaii nei i ike ai i keia mea i paiolaia mai mamuli o ka hiki ana >nai oka olelo ake Akua. He mau la hoomaha no ko kakou mamua akn o ka hiki ana mai o keia mau olelo e kau ae la maluna. Ua malama no ko kakou mau kupuna i kekahi mau la o ka mahina ma ke •ao he mau la hoomaha, no ka'haipule ana. A nolaila, i ka hiki ana Biai o keia mau olelo hou i laweia Eiai hoi e na maleua mikanele, ua apo oluolu ia aku keia mau olelo, a bo kekahi mau m-ikuhik:, va malaw% maikai ia, elike no hoi me ka malamaia ana 0 Ttu 1h hoomaha 0 ua kanaka Hawaii. Aka, elike me ka nni ana ae 0 )ta naauao iwaena 0 kakou, ame lrn honua holookoa no, ua hoomaka kanaka e ike iho, ke uhakiia mai nei keia kanawai o ke Akua, « ke laweia aku nei kona ihiihi i kela ame keia hanauna e ulu ae nei. I na la mua, aole hui mahiko e hoohaiia ana i kona mau kanaka. Aole »0 hoi he aeia o na pipi e laweia ma ke $abati, a ke hoomanao »ei ko otlkou meakakau i ka hopTiia ana o kekahi poe ma Kawaihae, Hawaii, oiai lakou e hoouna ana i na bibi no Honolulu nei. He mea kamaaina mau no hoi ka ana aku i na makai e hopuhopu xnai ana i na kanaka e auamo ana i na ukana ma ka la Sabati. Aka, elike me ka pii ana ae 0 ka Uaanao iloko nei o Hawaii, pela no U6 kanaka i hoomaka ae ai e oni, & e huki ma o a ma o aku, a pela ao i pau ai keia mau kapu i ka mahewehe liilii ia a i keia mau la, ua hiki kekahi mau hana i kapu 5 na la i hala aku e hana lanakila--sa. I kela mau la aku nei no, oiai e noonooia ana ka bila hoonoa hou ana ae i kekahi mau kapu o ka la Sabati, ua hele aku ko oukou meakakau i ka pule no Kalihi, a ike iho i na kanaka e hapai ko ana mauka ae nei no o Palama. I ke leakahiaka Sabati keia. Aka, ina i hanaia kela mau hana i na makahiki i hala aku, ina ua paa i ka hopuia, aka, i keia mau la o ka nui o ka naauao, ua hiki e hanaia ia mau hana. O ka ninau nui i keia la iwaena o kekahi poe haipnle, he mau liana anei keia e pono e aeia ma ka la Sabati a aole paha? I ulu mai keia ninau, mamuli o ka nui loa aua o na hana lealea ma ka la Sabati. Ua ]oaa no hoi he la paani no na karaka 0 ka la Sabati, aka, aia no he poe kanaka ma na kulanakauhale nui o Amerika, ame na aina nui 0 ke ao nei, i hiki ole e hele e ike 1 na hana e hoopau ae ai i kekahi mau maluhiluhi 0 ka hana ana i na la eono, a ua manaoia o keia mau hana o ka paani kinipopo ame na hana kiionioni, ame na wahi elike me Aloha Paka, no ka pomaikai 0 heia poe i hoohanaia no na la eono, ahiki ole e loaa ia lakou kahi e liele aku ai no ka hoomaha ana. Ua ulu wale mai no keia mamuli o ka nui o ka naauao. Ke oleloia mai nei, aole o ka noho wale iho V» hoomaha e hiki ai e loaa ka maha i ke kanaka. Ke olelo mai nei ka naauao, o ka hoomaha ana 0 ka manao o k«s kanaka ka mea oi ae. A ke kuhikuhi mai nei ui naauao nei, o ka hele aua ma na wahi e hiki ai ia oe e hoopoina i na han'a au i lawelawe ai i na la eono ka mea e hiki ai e maha ke kanaka. Nolaila, e ike mai kakou. Ina he fr«,Twann kau hana no eono la o ka pule, a mamuli o kou luhi i kau t<am> iloko o keia mau la, ua hoi oe e hiamoe i ka pau ana 0 kou aina a no eono la au i hana ai pela iloko o ka pule, ke olelo mai nei ka naauao, o kou hele ma keVa>ii wahi i keia la Sabati, ma kalii e hiki ai e ike aku aole i kekahi man mea e hanaia mai ana, ka mea e maha ai ka kou nonoo, a mamuli o keia maha ana, e hiki ana ia oe e hoi i kau hana i ka Poakahi me ka ikaika maikai o ke kino ame kou manao. Ua hoaoia keia ma na kulanakauhale nunui o kakou a ua ikeia ka

| oiaio. O ia hoi ua nui ka maikai I o ke ola kino o na kanaka hana | i ko lakou lawe ana i kekahi la i la hoomaha no ka noonoo. Ke ku mai nei hoi kekahi poe hoomana 0 kakou, a ke kakoo nui 1 nei i keia mau hoolala ame lieia mau hana e hoohanaia mai nei e kekahi hapa o na kanaka o ko ao nei. A mamuli paha 0 keia ae ana mai a keia hapa o ka poe i manaoia o lakou ka i hoomaopopo i ka manao 0 kela mau olelo i paholaia mai e Mose, pela iho la ka hapanui 0 na kanaka e manao nei ua maikai io no ka hiki ana e ikeia na hana like ole ma ka honua uei i kela la, i hoomalia ai ke Akua, mahope iho o kona hana ana i ka honua ame kona mau mea i piha ai. Ma na aupuni naaupo i na oleio a ke Akua, a i ike 010 hoi i kela mau olelo maluna ae nei, ua hiki paha e hookau ole ia aku ke ahewa ana maluna o lakou. Ina he hana hewa keia 0 ka hana ana i ka la Sabati. E hoomanao mai nae kakou. Ina lie haua hewa keia 0 ka liana ana i ka la Sabati. E hoomanao mai nae kakou, mai ka la mai i ikeia ai keia mau olelo, ua malamaia keia la, me ka ihi;hi loa, a ua make na kanaka mamuli 0 ka uhaki ana i keia ihiihi. I ka manawa i hiki mai ai na kanaka mua loa i Amerika i ike i ke Sabati ame kona hoano ana ia la, ua mako ke kanaka e uhaki ana i keia kanawai. A mamuli o ka paakiki o keia kanawai, ua hoomaka ke Sabati i ka puka ana o ka la, a pau i ke kapoo ana. Aole i aeia na kanaka e lawelawe i kekahi niau hana. Aole no 1 ka hoomoa ana i ka ai. A ua hoomoaia na ai i ka la mamua iho, a he ai wale no ko ka la Sabati. Pela no na hanā ma Europa i na makahiki i loaa mai ai keia hoomaopopo ana i ke ano o keia la mai ka poe mai o ka Hikina, a i makemake e hahai mahope o na ao ana o na kanawai a Mose. Ua lawe loa ia mai keia mau hoolilo ana i ke Sabati i Hawaii nei i ka manawa i hele mai ai na Mikanele mua loa i Hawaii nei. Ua malamaia ahiki no i ka manawa i wehe mai ai na kanaka e noho ana ma na aina na lakou i hoomanao keia kanawai. Wehe no 0 Amerika i ka hoano 0 keia la, wehe no 0 Hawaii. Aeia no na kanaka o Amerika e kuke i na meaai i ka la Sabati, aeia no na kanaka Hawaii e kuke i ka lakou meaai i ke Sabati. Aeia no ka paani kinipopo i Amerika, aeia no na kanaka 0 Hawaii e paani kinipopo i ka la Sabati. Ke ike mai la kakou, elikfe no me na hana mai ka aina mai i laweia mai ai keia kanawai, pela no 0 Hawaii nei e lewalewa nei. O ka ninau, ua hewa anei keia mau hana? Aole paha kakou e ike ana i ka hewa 0 keia mau hana ahiki i kela la 0 ka liookolokoloia ana o ko ka honua nei. Ia la leakou e lōhe aku ai 1 na ahewaia a i ole 0 ka hapai ole ia mai 0 keia ninau. A i ulu mai keia hiki ole ana e haawi i ka olelo hooholo mamuli 0 ka hoopauia ana o ka ike ma ko ke kanaka aoao, i ka hewa 0 keia mea a i ka pono 0 kela mea, mamuli o keia mea o ka naauao. Elike me ka ike mau ana 0 ke kanaka ua lanakila mau oia mai na hoopai ana no kekahi hewa ana i hana ai, pela no kela kanaka e haalele loa ai i ka manao ana he hewa kekahi 0 ia hana ana. Aole kanaka e hiki ana e hoolilo iaia i lunakanawai no keia ninau, a e hiki ana iaia e manao e lilo ana kana olelo hooholo i mea hooloheia mai. Eia kekahi'hapa 0 ko ka honua nei, he poe hele' pule no, ke olelo mai nei, i ka pau ana 0 na hana haipule i ke awakea Sabati, ua hiki i kela ame keia kanaka e hana i na hana i manao ai he mau hana ia no kona maha ame kona oluolu. A elike me ka loihi 0 keia 0 ana pela, no ka hiki ole ana i kekahi hapa 0 ke ao nei, e manao ana 0 ka hoomaha no apau loa kela la ka mea i kauohaia mai e ke Akua. A elike me ka ike ole ana aku i ke kanaka i na hoopai e kau ai ana maluna 0 ke kanaka e hoomaha ana ahiki i ke awakea Sabati, a i ka minuke mahope koke iho ua hele aku i na han e manaoia nei e papa loa ma Hawaii nei, no na kanaka e kanalua ai, a e hiki ole ai e ike i ka hewa 0 ia mau hana.

Mamuli 0 keia mea 0 ka naauao, ke hele aku nei ko ke ao nei, e poina ia mea oko Akua. Elike me ka nui o na naauao like ole, ua hiki mai kakou i kela mau alanui e mana ana ma na wahi like ole, a ua hoopohihihiia na kanaka, i ka hiki ana mai i kahi i mana ai keia mau alanui, q ke alanui liea la kana e hele aku ai i loaa kona kuleana me ke Akua nana oia i hana mai. A 0 ka hopena 0 ka hana ana iho a j kela ame keia kanaka elik,e me ke [ ao a kona lunaikehala. ! Ai ko kakou liiki ana aku i kela | wahi, e kaukai ana kela kanaka 1 maluna 0 kona ]rinaikehala iho, ua ! hiki mai kakou i ka milenio. O ka milenio, 0 ia no ka manawa* a ko lee ao nei e ike iho ai, oia no ka j haku maluna 0 na mea ana e hana ai. A ia la, e ike aku ai kakou, i ka haina 0 keia mau mea e lilo nei 1 mea hoopaapaaia e na kanaka e i manao nei 0 lakou na kanaka haipiile. Mai ka manawa mai a ke Akua i olelo aku ai ia Adamu, 0 00 no ka haku maluna 0 keia mau mea apau. Mai ia manawa mai kakou i ike ai i ke ku ana ae 0 ke kanaka a hooalii iho maluna 0 ko ka honua nei. A e hoomanao mai e na kanaka heluhelu Baibala, 0 ke kumulaau 0 ka ike i ka hewa ame lea pono, ka Naauao ke kumu i hoea mai ai na pilikia ia Adamu. Ua makemake oia e ike i ka naauao oi aku. Ua makemake oia aku me ke Akua ka ike i ka pono ame ka hewa. A ua ike kakou ika hopea 0 Adamu; liiahope mai o kona ike ana i keia mea 0 ka pono ame ka hewa. Mai manao kuhiheWa mai kakou e na kanaka heluhelu Baibala, a he kumu laau huaai io leeia, a ua hele aku o Eva a ua hahaki a ua ai, a ua hoi Aiai me ka hauwi aku ia Adamu i keia huaai, mamuli hoi o; na hoakaka a ke diabalo. Aole, aole he huaai, «aka, ke ku nei ko oukou meakakau, a hoole iho, aole he liuaai. Aka, he huaolelo na ke Akua mai, a 0 ua huaolelo la, e hoolilo i leo laua noho ana i mea na laua e ike iho ai, a e hoomaikai aku i ke Akua, no keia mau mea apaii. Aka aole ke kanaka i lilo i mea hoomanao aku i" kana hoomaikai i ke Akua, a ua lilo i mea hoolohe ole ahiki mai no i keia la. A ma ka'u nana aku ke hele loa aku nei e lilo i ke au a Kahewahewa, wahi a kahiko. Nolaila, ena hoa liaipule v o Hawaii ahiki aku i Niihau, mai hoolilo i ka hewa a hai e hana mai ana nou. E ilee oe i kou Akua, a e lioomaikai aku i kana mau mea e hana mai nei nou, a ke inanao nei au, 0 ke kanaka e hana ana i keia, a e lawe ana i kekahi manawa o kona ola ana, a e hooilani ana i ko Akua, oia ke kanaka e hahai ana i keia mau olelo maluna ae e hoao i ka la a. ke Akua i hoomaha ai. No keia mau hoololi kanawai 0 hanaia mai nei i kela ame keia la, mai kuihe kakou e na kanaka haipule no ia mea, no ka mea ke nana mai nei no ke Akua ia mau hana, a e ukuia mai ana no kela kanaka ame keia kanaka elike me kana i hana ai. Ina no ka pono e pono ana no kona uku, a ina no ka liewa he hewa no kona uku. A pau ae kakou i ka hala ma kela aoao, o mau ana no keia mau hoololi kanawai ana, no ka mea ke pii mau ae nei ka naau- j ao o ke ao nei. | | I7a hoounaia mai nei kekahi mau ] pupu liuika i hoouluia ma na aina j mauka 0 Palaau ame Hoolehua, He huika keia no ka aina maloo, a ua hoounaia mai ka hua e Dr. Mead, a ua kanuia, a 0 ke 00 mua ana' keia. Ma ka nana iho, ua nani a maikai keia huika, a e lilo aku ana i hana nui na na kanaka e hoi aku ai ma kela mau aina i keia mau makahiki iho. O kekahi lono i I&weia mai o ko makou kakauolelo manahooko, o ke kulina Kafe kekahi mea e ulu maikai mai nei. He kulina keia, aole i like me ke kulina e aiia nei i keia la, no ka mea mai Amerika mai keia kulina a kakou e ai nei, aka Ife kulina keia 1 ano like ka ulu ana me ka sogamu, a pela no ke ano 0 ka hua. Aka, o ke kulina keia i ikeia Aiamua o ka loaa ana 0 Amerika, a o ke kulina no hoi keia i oleloia ma ka Baibala o Aikupika.