Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 16, 19 ʻApelila 1923 — KA HOONAAUAO ANA I NA KEIKI HAWAII O KEIA MUA AKU, NO KA PONO O KEIA LAHUI. [ARTICLE]

KA HOONAAUAO ANA I NA KEIKI HAWAII O KEIA MUA AKU, NO KA PONO O KEIA LAHUI.

Ua pau ka manao ana o na makua o keia la e alualu aku kakou e loaa ka naauo.o o na kupuna o kakou, a o ia loina hoonaauao ana kakou e a'o aku ai i na keiki Hawaii o keia mau la. 0 kumu nui o keia, ua pau na kanaka Hawaii i hiki e lilo i mau kumu, i ka haJa ma kela aoao, a eia kakou ke hoohui nei mo ka naauao o ko na aina e mai. Mamuli o keia kumu hookahi, o ka hoonaauao aea o ka kakou mau keilei, elilo ana i mea hou, a e alualu aku ana kakou me na manao e loaa io i na keiki a kakou na mea oi ae. Ka mea nui o keia la, o ia no ka hiki ana e hoola i na keiki liilii e puka mai ana na puhalea mai o na kanaka Hawaii. Aole ko kakou pilikia niamuli o ka hanau ole o na wahine Hawaii, aka, aia i ka malama ana aku i na leeiki liilii i hemo mai, a i lilo hoi i moa malamaia e na makuahine. Aole he hoopunipuni ka hoike ana aku, o ka hapanui o na keiki liilii e hanau mai nei, a e pau nei hoi i lea make, - a e hoikeia mai nei e ka Papa Ola, mai na makua Hawaii mai no ia. A i ko kakou imi ana aku i ke kumu nui o keia mako ana e loaa ana la kakou mamuli mai o ka hoohomahema o ka malamaia ana e na makuahine Hawaii. j E ike mai kakou, o ka waiu ka ai a na keiki liilii mai ka la mai o ka hanau ana ahiki i ka la o ka ukuhiia ana. A ina e hanaiia ana kela pepe me ka waiu o ka makuahine, ua hala ae la ia kumu pilikia, aka, i ka nui ana a ukuhiia, aole i pau ka pilikia o kela keiki. O ka loaa ana o ka ai kupeao i ka wa I liilii o kela keiki kekahi mea ano nui loa. A ina e loaa ole ana keia ai maikai, ua hiki ia kakou e ike iho, ina aole e laweia ana ko ola o kela keiki i keia mau la liilii no, I e lilo ana ke ola o kela keiki i mea pii hopipi ae a e lilo ana i mea ma'ima'i wale, a e lilo ana i mea nawaliwali a e hiki pono ole ana i kona kino ke pale aku i na ma'i I like ole e hele mai ana. | Nolaila, ina pela iho la i keia ke kahi^_o / |ai kapilikia e pono no" kakou & ! imi iho ahiki i Ka loaa ana o keia kumu, e huli aku i ka laau e liiki iai o hoopauia. Ina o ka malama ana o na keiki ]i«lii ke kumu e omiloia nei ke ola o keia lahui, aole anei kakou e komo aku ana a hoopau ae i keia kumu o ka pilikia? He oiaio no aole e loaa ana i na makuahine apau ke kau ana o ka waiu i ka manawa o hanau mai ai ke keiki, aka, ina aole he kau, a o hanai ana kela makua i kuna keiki me ka waiu pipi, e kii kela makua i ka waiu maikai loa no ka mea, iua ao}e kakou e kii ana, e poino ana kela keiki, a o kau mai ana no na ahewa ana maluna o kakou. A ina hoi he waiu kini ka waiu e hanaiia ai, alaila e hana i leau waiu me ka maemae, a e malama i na omole me ka maikai, no ka mea o ka omole ame ka omaka e omo ai kela keiki kekahi mau kumu e loaa ai ka pilikia i kela keiki. 0 ia hoi, e hoomaemaeia kela mau mea me ka waiwela, a o lilo kela omole ame kela omaka i mau moa ike mau ia e maemae ana mamua o # ka hanai ana aku ike keiki. 0 ka iwikuamoo keia o ko kakou ulu ana ma ke ano he lahui. Ina e pau ana na keiki liilii i ka make o ka pau ana no ia o na makua o keia mau la aku mamua o kakou. Nolaila, e pono no na makua e makaala loa i keia mau mea, a o ke kumu ia o keia kumuhaua, o in hoi ka hoonaauao ana o na keiki 0 keia mua aku o keia lahui. Ina halekula keia mau ike e pono :ū e haawiia mai, a i ka ike ana o na liaikamahine a kakou i keia mea aole wale no o keia ke kahua hope, aka, e loaa pu i na kaikamahine a kakou kela ike hana i na meaai, 1 ono ai ke ai aku, a i emi ai no hoi na lilo o ka hanai ana i ka ohana. Aole o ka nui o na ke kumu e ikaika ai ke kino o ke kanaka> aka, o ka ono o na meaai ke kumu nui e ono ai ka puu a nui ka ai ana aku, a e lilo ana kela meaai i mea e hooikaika mai ana i ke kino o kela kanaka. Ina e ono ole ana ka ai, -a i ole e lilo ole ana i mea hooikaika mai i ke ! kino, ua poho wule kela mau meaai.! Aka, ina ua ike na kaikamaliine j a kakou i ka hoohuihui ana i na ono ole a i ole na mea paha i ono ole i ka pua, e lilo ana no kela mau mea i mea makemake nui ia e ka puu o keln. ohana, a e nui ana ka aiia ana, aka, ua loaa mai nae me ka uuku p na Hlo. I keia la. heaha na ai ono loa ia eke kanaka Hawaiil Aole paha e hiki e paneia keia ninau, me ka maopopo pono ole o ke ano o keia lahui. O ka ai, o ia no ka poi, a ke ku mai nei na kaukd he lehulehu waJe a hooia mai, aole h,e ai io

aku o ka maikai o hooikaika ana i kc kino, i oi aku mamua o keia ai o ka poi. Hookahi paha hewa i ikela, aka, aole no paha e hiki e oleloia he liewa, o ia no ka hootnolo\ta mai i k® kino mahope o ka ai ana i keia ai. A ho oiaio no keia. Mawaho ae o keia, aolo ho hewa okoa aku i ikeia. O ka i'a ono loft ia, o ia no ka i'a o ke kai, a ina 00 hoi he maka, a i ole he hoomoaia paha, o ia no nae ka i'a ono loa ia, a pili pu mai lia io holoholona. No ka ia ; ke olelo nei na kanka, aole he mea i oi aku mamua o ka i'a. TJa lilo keia i mea hikiwawe 0 ka hoowaliia ana e ka opu, a ua lilo no hoi i mea hooikaika mai 1 ke kino. Ina aole io holoholona, aole e loaa nui na kanaka o kela la i na ma'i like ole. 0 ka io ke kumu o na pilikia like ole. Aka, ina e hoomoaia ana keia mau io, a e haawiia aku ana me kona palahe ]oa, a e nui ana ko kai, ua oi aku ia mamua o na ia hapamoa. Aka, 0 ka mea ono loa ia o ia no ka palaiia ana. O ka pulehu ka hoomoa maikai loa wahi a na kāuka. Akn, aole o ia ke kumu hana o keia kakau ana. 0 ka mea i makemakeia aole o nui o na io like ole, aka, o ka ike ana o ka makuahine 1 ko ano o ka hoomoa ana, a o lilo ana i mea onoia a i mea no hoi e hooemi mai ana i na hoolilo o kn noho ohana ana. Mawaho ae o kela mau mea, a ke ike nei kakou i ka pii o na kumukuai o keia mea o ktfi'a amo na io, aia no he mau mea e hoopiha aua i ka opu o ke kanaka, a o ia mnu mea e lilo ana i mea kokua mai, a he emi nae o ko kumukuai. O na ki ame na kope, ame na palaoa, o keia mau mea kekahi nana e hoopiha mai i ka opu a mamuli o ke emi ana, ua lilo kela emi i mea e kokua mai ana i na hoolilo o ka hanai ana i ka ohana. O na launahelehole leekalii mau mea maikai no ka opu, a e lilo pu mai ana i mau mea e hoapiha mai i ka opu, a ina ua, emi kela mau mea, e kokua hou mai ana no hoi i ka hoemi ana i na hoolilo. Aole ko kakou mau kupuna i ike ole i-ka maikai ame ka holomua o ka hanai keiki ana i na la i hala aku, no ka mea ua kamaaina kakou i na laulele, na lau uwala, nme na lau n?au e ko kakou mau kupuna. O ka pualele opiopio kekahi mea ono loa, ina e akamai aua ka lianaia ana. A o keia mau Jau i hoikeia aku la, he mea lo.iu wale no i ko kakou noho ana ina e makmiake ana ke kanaka e hooulu i keia mau mea. I keia la, ua loaa pu mai na lau kapiki, a he lehulehu wale o keia mau kapiki e ikeia nei i keia niau la. lle okoa no na lau kapiki a na Pake, a he okoa no hoi ka na Kepani, a pela no hoi ka na Haole. Eia keia mau mea ke ulu mai nei, a he maU mea e kokua mai ana i ka opu i ka ai ana o ke kanaka. O ka ai ana i ka io holoholona ame ka poi wale no, aole kela he »au meaai maikai loa, aka, ina e awiliia ana ka ai ana, e lilo io ana keia mau mea i mea hooikaika mai i ke kino o na kanaka. Nolaila, ua hiki mai kakou i kahi a ko oukou meakakau i makemake ai e hoike aku i na mea i oi aku. 0 ia no 'ka loaa ana o keia mau ike ma na kula o kakou. Eia ha ; kumu kula. ke ao mai nei i na keiki 1 na mea like ole, a o ka oi aku ma kou manao ana oia no ka ike e j hiki e kokua mai iaia i kona nui ana ae, a i ka loaa ana o kona ohana. Nolaila e pono no kakou e na makua mea keiki, e koi ikaika e haawiia mai keia naauao i ka i kakou mau kēiki. No na kanaka Hawaii e hoi aku ana a e liooulu ae ana i ka lakou mau keiki, ke ike e aku nei no kakou, i na "alanui maikai e alakai aku ai i keia mau keiki a kakou. Mawaho ae o keia naauao ike' i ka hana ana i na meaai, e loaa pu no hoi ia lakou ka ike hooulu ana i i na meaai he lehulehu wale. A o keia ike ina aole e hiki ana e loaa ma na kulaaupuni ka aina, e koi aku kakou na kanaka Hawaii e a'oia ma na kula ma Molokai, e lilo mai ana malalo o ka malu e kela mau ohana e noho aku ana maluna o kela mau aina i hookaawaleia no lakou. Ua hoomakaukau mua na Komiaina Horte Hawaii he mau eka aina momona o ka lepo no ka loaa ana he kahua i wahi e loaa ai keia hoonaauaoia ana mai o na keiki e hele ana i ke kula ma kela mau aina. O ka ike'mahiai, ame kaike hanai puaa ame moq, o keia kekahi o na ike kiekie loa, a e pono no e loaa keia naauao i na keiki Hawaii, e noho aku ana maluna o na aina hoopulapulā. A o keia mau naauao aole he mau mea uukn. O ka ike mahiai, a o ka mahiai o keia mau la e nee nei, he ike ano nui. He iko keia e koi mai ana i na keiki o keia raau la, ina ua makemake lakou e lilo i poe kuonoono no keia mua aku, ano ka manawa e imi ai ika naauao. No keia mua aka, elike me ka piha

ana mai o ka aina i na ka. : , o ko na aina e, pela no ka ik. ; a o ka imi ana i na mea e oi., 0 keia mau aina i haawiia n:.- i 1 na kanaka, ua ikeia keiu ;i>ru pilikia o nee mai nei, a ua hoo! e ia na kannka me kahi e ki; ;, 0 ai o na wawae. Ina kakou o ) , maopopo ana, o ha noho ana o n ; a i hala aku, ua ano maina no, i keia la ko pii nei ka pilikn. - muli mai no keia o ka nee lr.k we ana aku oka aina imua, uino J kakou ku malie ana i kahi kahi. Ina kakou e makemake , 0 oni like me ka nee ana o ka n : e lilo kakou i poe e ike ana • hana apau. Oka ike piahiai, r>. mea eia kakou he kauka'i ak» ;m 1 ka ai o waho mai i mea nan;i ! t kou e hanai mai. O ka ike ha ;. holoholona, no ka tnea he nui lehulehu o na io holoholona e l komoia mai nei iloko nei o ka no ka mea aole i lawa kakou i , mea e hoouluia nei e kakou. A im e ike e ana ko kanaka i keia mea a e lilo keia i mau mea nn ,a e alualu ai, e hoea aku ana k.ik i i ko kahua £ loaa mai ai ia knkn') o kekahi o na dala e holo nn ; waho no keia mau mea. O ka ik hanai moa, o ia kekahi ike m,.. nui. Mai muuao mai nao kakon ~ ka lu aku i ka ai, a waiho aku no na ka moa e ai mai, a manao ih.> oe. na ike oe i ka hanai moa. A: r. no ka mea, aole ia he hanai moa. 0 ka ike nna i ka hoola i n» m,i , i like ole e knu mai nna malunn o kau mau mon, ka ike oi aku, eliH'' no hoi mo ka ike ana o ka makm 1 ka pnlo ana aku i na ma'i e k.iu mtū ana maluna o kana mnu keiki. 0 ka ike ana i ka malama nt:i i na keiki moa. mnhope o ke kii: > ana mai, ka ike i makemakeia, ka mea, ina ma keia iko ole n?i;. ke kumu pil(kia o ka malama kriki ana, pela ana no ka malama moi keiki ana. O ka ike ana i ka n e hanai aku i na keiki moa liilu kekahi ike ano nui, a o no ike makemakeia no na makun mea keiki, o ia ka loaa ana o na ni kupono uo na keiki a kakou. Aolo i okoa ae ka malama ana o » keiki moa, mai ka malnma ana ka kakou inau keiki. Nolaila, >• ike mai kakou o kelft maU naaun r > i makemnkeia, ho mau mea i nk>nuiia no ka pomaikai o keia n.u i aktf.' . i. *.;• a + Pela no hoi ka hauai ana i '.i puaa. A pela no hoi ka han:u aha o ka pipi. I- keia man la nee nei, eia kakou ma ka naan.'!'» a na hnole, a no keia kumu e :i!u alu aku kakou i keia mau ike pono. Ho moa hooulu manno mnikai ka ike ana i na keiki o k-'u mua aku, e moo kololio ana i l - alualu i kein mau ike, no ka nn .i. 0 kein mnu hana »a liana e noh■» kuokoa ai ke kanaka. I kou noli.« ana nou iho, e lilo ana oe i nen kuokoa, O oe no kou haku, a o o 110 ko luhi ana no kou pomnik u pilikino iho. Aole oo e knuk,. i aku ana na hai maielawemai kiu mau meaai, a i ko lakou pilikia ;in.i,. ua pilikia pu me oe. A ma kei.-i* noho ana ou non iho, ia oe no kou pilikia. Nolaila e mai kakou e i;: makua mea keiki o ka loaa o kt i i mau naauao ka mea oi aku, a n; ko kakou lilo ana i poe koho balok;.. e lilo kakou i poe e koi ana i r waha olelo o kakou e hooiknik.i hoomauia ka hoonaauao ia ana ■> na keiki a kakou ma na ike <> keia ano inaluna ae. A No na keiki e hoi aku ana nri Molokai, e Joaa ana keia mau ik . no ka mea ke hoolala e nei no i Kimiaina no ka loaa o keia ir ike. Ua hookanwaleia no hoi >■ mau eka, no ka mahi amo ka h:m.n ana i na holoholona. O keia t « mapeai nne e pono no e holo lik i na keiki Hawaii apau. Ma keia moku o ka po Poalin;f».f e holo pu ana ke Komito Aiu.i ka Hale, no ka nana ana i keia w;.i e makemakeia nei e loaa mai no • kanaka ma Molokai, ma kekahi bil 1 noiia aku nei i ka Ahaolelo lioaie eo $75,000.00. O keia nm'. (lala no ke kii ana i wai no na k'i naka ma Palaau kai amo mauk O na «lina mauka na aina kanu !i lakahiki e makemakeia nei. A lnila paha ko makou mau noi ni. ana ke wehe ia mai ia mau aina. Ua hala aku la o O. p. Cooke. ! kakauolelo, no Molokai, a-e h«»; > mua ana e hoomakaukan no ka hikr aku o kana mau malihinL Aole v le no o na Komieina keia e h« nt-i, aka, o na lala o ka Ahao 1 . ame ka lakou mau malihini pu i hoi. L hiki aku ana na kanak ma lea 160 a ol aku, i ka H* Sabati. O na lala o ka Ahaol>amo ka lakou mau malihini, e h» mua ana i Kalaupapa, a haaleV ; keia wahi i ka po Poaono, a ku Kaunakakai ia po no, a i ka ana o ka nina kakahiaka, Sabati. lakou e lele ae ai, an a Cooke. • hanai i ka aina awakea, a ia ahia' i no kau hou i ka moku, a hoi m:i a ku i Honolulu nei i ke aumo Sabati.