Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 15, 12 April 1923 — NA A'O A KIAAINA LAUDEN. [ARTICLE]

NA A'O A KIAAINA LAUDEN.

I Ha la 36 o ka atahifia i hala aku la, ua loaa i na lala o ka Aha« olelo o kakou, ame na kanaka i hele nku o hoolohe i na olelo ao a ke Kiaaina Lauden, he mau olelo ao hoi ī lilo i mea waiwai nUi no na kanaka o keia Terit<Jre. O keia kanaka o Lauden kekahi moho i alunlu i ka waO i Moho no ka aoāo Repubalika, i ka ahielele wae mdho ola aoao lulal 1920, & mamuli o ka lawa ole o na baloka, ya haule ōiti a na waeia o Harding, a ua holo a puka, a oia ko kakou Pere®idena i keia Ja. Ina i waeia keia kanaka o Laud«n, ina la ua okoa a« na lunanui o ke Tfixitorc uei o o ka ta,ule

ana, pela ke kulana e ikeia nei 5 keia la. He kanaka nui keia iloko o ko kakou nei aina, Amerika Huipuia. He kanaka waiwai, a ua heluia kona waiwai ma na miliona. Ua noho oia i ka Ahaolelo o Amerika a ua ike a launa pu me ka Elele Alii a kakou i hala akn. Ua loihi ko laua pili ana ma kela ahaolelo, a ua ike i ke aloha kekahi i kekahi. A i kona manao aua e aluahi i ke kulana moho elele, ua koi mai i ka ke Alii mau kokua ana. a ua haawiia aku ia kokua, ahiki i ka haalele ana mai i kona alualu ana, a ua koho like aku na elele ma koua aoao ia Harding. I ka puka ana o Harding, ua haawi aku oia i ke kulana kakauolelo puuku no Amerika, aka, ua hoole mai o Lamlen, a ua kakau aku nne i ka Peresidena i keia mau olelo e hoike mai ana i kona aloha iar Kuhio: "Ina' ua manao oe e ka Peresidena e hana i kekāhi mea no'u nei, o ka'u wale no e noi aleu nei e aku oe ia Jonah Kuhio Kalanianaole, i Kiaaina 110 Hawaii." Eia kana mau olelo ao: "Aole paha au i ike i kekahi aina nani elike me ko oukou. Aole paha au i ike i kekahi lahui kanaka oluolu elike me ka lahui Hawaii. Ua kamaaina au me ka Elele Alii a oukou, a ua noho al'oha pu no kekahi mau makahiki loihi. Ke ike liei au, ua hoehaelia oia iaia iho a ua hooneleia i kekahi mau mea 110 ko oukou pono, mamuli o kona hele ana a noho ma Wakinekona, a haalele iho i kona liome nani ame kona aina lua ole. «

"Ua hooikajka oia e holo kekahi kanawai, no ka pono o kona lalrui. Ua holo keia lianawai, a ke hoohanaia nei. Aole au i iko aku i ka aina i hook«lawaJeia no na Hawaii, aka, ke pule nei au, a ke manaolana nei e holomua keia hana no ka hoolaupa'i hou ana aku i ka aina me kona lahui aloha. "Aole no e hiki ana e loaa ka holomua ina aole oukoii e na kanaka Hawaii e komo flku ana e lalau i na pomaileai e haawiia mai ana ia oukou mamuli o keia kanawai. Eia kakou ke nee akū nei iloko o na la e poinaia ai ka hana mahiai, no ka mea, ua makemako nui ua kanaka o keia mau la e kwelawe i na hana e ae. Aka, Itc ifte e r aku nei no au, aia he pilikia nui no kakou no keia mua aku, ina kakou e poina ana i ka mahiai. "Ma na mea a'u i ike ai no Hawaii nei, ua hoopahaohao ia mai ko'u naau i ka ike ana i keia aina uuku wale no, aka, ua piha nae m e na mea like ole e hiki ai r oleloia iho, aole aina e loaa mai keia. Ua hiki e ikeia aku, aole hiki ole e ulu maluna o keia mau Paeiiioku, aka, ua hoopahaohao pU ia mai au i ka lohe ana mai waho mai e loaa m*i nei ka oukou mau meaai. Ina e huli aku ana oukOU a e hooulu i ka oukou mau meaai, e loaa oi ae ana na pomaikai ia oukou, a ia nianawa hookahi no e hoomakaukau ana oukou no na la ino e hoea mai ana. "Ua ike e au i keia mau mea, a ua kuai au i mau eka mahiai no'u, a e hoi aku ana au e noho a r eli iloko o ka honua no na pomaikai oi aku. Aole wale no e ana a e lawa ana ko'u ola mai keia uiau mea a'u e hooulu aku ai, aka, e hoowaiwai pu mai ana ia'u, a o »> mea oi aku paha, o ka noho ana iho no o ke kanaka o ia no kona haku iho, me ka nana ole aku i kekahi mea maluna ae o'u.

"O ka'u olelo a'o ia oukou v na kanaka, e hooikaika o mahiai, no kft moa c hoolawa ana oo ia oe iho me na meaai oi aku o ka maikal, 110 ka mea nau no e ike iho na mea maikai. ae, a e -wae ia mau mea nau ponoi iho, a o ke koena u a hiki ia oe e hoolawa aku i ka poe iiele. "Aole paha ho hftna oi aku a ke kanaka e lawelawe ai mamua o keia hatta o ka mahiai. He hana hanohano, a he hana hoowaiwai. Ke tnanaolana nei au e iko aku i ka holomua o na kanaka Hawaii e hoi aku ana ntkluna o keia mau nina i hookaawaloia no Inkou. A e ake aku ana au e iko ia mau āina, no kn mea, eia pn me oukou e na kanaka Hawaii ko p u naau." Aolo he mau 01010 i hoopukaia e leekahi kanaki naauao i oi aku ka nani mamua o koia mau olelo ao ia kakou e ka lahui. Ua hiki ia kakou ke ike iho, aole io no e loaa ana ia kakou na pomaikai oi ae, ina aole kakou q komo aku ana e lawelawe no kakou iho. Hc mau inakahiki loihi r keia a kakou i alualu ni i ke dala, me ka haalele ana i no oihana i lawelaweia e ko knkou mau kupuna. I haalele ia e kakou, mamuli o ko kakon manao ana, ua 6» i6 ka pomaikai o ka loaa ana o ke a me keia mau dal« i loaa mai ia kako*u imi aku kakou i ko kakou mau mc» i nele. Ua hoao kakou i keia mau hnna pn kekahi mau makahiki he lehulehu walr a ke ike ni6i nae kakou, aole i oi ae ko kakou noio oluolu aaa mamua

0 ko kakou mau kupuna, i 1 na liana i kamaaina ia lale. i ka loaa ana mai o nu hua i; ; ;a mau hana mai, ua law« ao krk; lM 4 no ka liome, a o ke ua j , lilo aku i ke dala, ame keia iln:, imi «ku ai i nft mea i nole. K k mai kakou, ua ane like no kci:i r au mea a elua. O ka hana a k« k;. kou mau kupuna, o ka paa jk- i liana i ma* mau, a o ia uo k:i t>. . hiai, ame ka lawai'a; ika lo:i•>. . , mai o ka ai, ame ka i'a, u;i ...•>.,> ae eai i kekahi, ao ke koon , ; kuai aku a o kd dala ma]&m:, | keia la hoi, ua haalele kakou i k . j mau hana a ko kakou mau ku. .• , aka, ua helo c imi dala, amo k j dala ua imi aku i na mea i l. i\ ! O na liana a ko kakou mau ki.j na ka Lauelen e a'o mai nei. c ... pea ana o ke kauaka i na hana i . i lnai ame ka lawai'a, na oii . pookela o ka noho ana o ko mau knpuna, aoia ke kumu e u alu aku al i ke dala. No kon: mmu keiaf No kti nita o ke <1;< he moa pau wale, aka, o ka li.k e pnaia ana e oe, a he hana p«» leela ua hiki nana o imi aku k.•; Uala. A elike mo ke n'o a kn haole, o ka noho ana o ke kannk.i nona iho kona noho ana, nme m hana ana nou iho, ua oi aku mamua o ka r\oho hana nna I malalo o kekahi m<a okoa. E ninau iho paha kakou, no k-< aha oe i makemakeia mai ai e bwelawe hana aku no haif A, anei no hoi no ka makemako o )« '■ ■ kanaka haku ou e paa no hoi i 1;. na hana, 110 ka mea m.m ia Im : . mai e loaa ai kana dala. 0 ia ■ . oli no ka oiaio aua hiki ia kakos. I ike i keia mau mea, mahope il.o o ka nana ana ame ka hoao ann r.o kekahi mau makahiki loihi. Oia lioi, e loaa ka haua ponoi i 4 kela ame keia kaoaka, me ka nai ;. ole paha i ke ano 013 mau han-. O ka mea nae a keia h«>lc e nei, a ua noho oia ma na hana !;k.' 010, he loio kana hana mua; mare aku i ke kaikamahine a Pu! mnn ke kanuka liana kaa lawe nhv.. ma na alahao. O keia haole 0 l'uliman, oin kekalii kanaka waiwai Ina, a i kona make ana, ua kau mai kt i.. oihana maluna o kana Lauden. A no kekahi mau makr hiki loihi kona lawelawe ana i koi;i oihana, a ua nui hewahewa ae kon;i waiwal, aka, me ka ntii no o tria mau loaa, a me keia waiwai n;-'. ke olelo mai nei ia kakou, e hoi nii.i oia e mahiai, no ka mea, be hrm;i pookela. Auhea ftku ka kakou mau hoik» « liooia mai ana i ka naauao 0 koia makemake ana 0 ko oukooi nieak:ikau, e hoi liou kakou iluna 0 «:» nina o ko kakou mau kupuna, n > mahi aku no ko kakou mau pom.a kai iho? Aole oukou 0 k» poe lu h: helu e hoole mai ana i ka oiai > n keia mau olelo a'o. A aole »10 keia mau olelo a'o a keia kanak.n l ? mau olelo a'o hou, a i ike ole ia " kakou. Aole loa. O na hana ?■* keia a ko kakou mau kupuna i n Ja i hola wale aku. A ke koiia nei kakou e hoi hou aku e lawelnw-' hou i kela mau hana 1 haaleleia . kakou 110 keia mau makahiki loil Eia na kanaka Hawaii ke hn-. 1 mai 0 ko lakou v aina ma Molokai. Aole hookal. > keia poe i hele aku nei a ike i » aina, a hoi mni a hoino i kela r t aina, 6 i ole haalele aku paha. .■*.■ • hookahi. O kn mea i loheia mai v • 0 ia no keia: Ua nui na olelo i no i keia mau aina, a ua kan-: no ka m&hao, aka, i ka hole an.; - ike ua pau kela mau kanalua < 1 keia la ko nana aku nei nio : >■ manaolana heuoli i ka la e n> kuonoono a|r kela «me keia kai y 0 makou e hoho nei nt& Molokai :■" • l?a -momona aa aina. Ua nui k wai a lawa, aole mea i koe. Aole lie mau manao kanalna r > .ka hooholoia mai o keia bila h> no keia mau dala i makemakeia ke kii ana i wai. Ua lawa n0 .* Kominina me na loaa makahil. uku aku ai i keia mau dala. A e loaa uiai ana keia mau dal... nui mai ana ka wai, a o keia no ka hoolawa ana aku i na k 0 Palaau ame Hoolehua. Hc - aiua waiwai 11 ui, a he mau v > no hoi e hoopomaikai nui mai > - 1 na kanaka Ilawaii e Uwe au\ mau aina. —...+ >