Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 15, 12 ʻApelila 1923 — KA POMAIKAI O NA AINA I LEHULEHU NA MEA HOOULU. [ARTICLE]

KA POMAIKAI O NA AINA I LEHULEHU NA MEA HOOULU.

Aole palia e liiki e oleloia o Hatvaii kekahi aina i iehniehu na mea e hooulu ia n< i, no ka imi pomaikai ana. Aka nae, o Hawaii kekahi aina i hiki e hoouluia na mea lehnlehu. I keia la, o ka mea nai e kanuia nei, o ia no ko ko, a no keKahi man makahiki oa komo nui aku na kanaka e manao ana o keia, wale no ka mea e hiki e hoopomaikai mai i ka mea e lawelawe ana ia oihana. 0 ke kumu o .leeia, ua nui no na mea i hoaoia a ua ikeia ka nele ana. Ma na moolelo Hawaii, ua ike iho ko oakou meakakau, ua hoomakaia ke kilika e kanu i ke au no ia Kamehameha, no ka makemake e loaa ka oihana lole kilika. O ka ai a na enuhe mailoko mai o lakou o loaa ai ke kilika, o ia no ke kilika, a ua kanu nuiia keia mea ma Kauai, a ma na wahi like ole o Ilawaii nei, no ka manao ana e komo nui aku iloko o keia oihana, Aka, ua nui ke poho, a mamuli o keia poho, ua haaleleia keia oihana, a o kona make no ia ahiki mai i keia Ja. Mahope koke iho no o keia, ua laweia mai ka oihana hooūlu pulupulu, no ka mea ua ikeia ka ulu maikai ana o keia kanu ma Hawaii nei. Ua komo mai nae na ma'i like ole, a ua poho no na kanaka na lakou i hookumu i keia oihana a ua haaleleia keia hana. Ua kanuia nae keia moa e na kanaka ahiki mai i ke au o Kamehameha 111. Ua uiu ma na wahi like ole. I ke kaua Huliamahi o Amerika, ka Akau i ka Hema, i ka makahiki 1861, mai Hawaii nei aku kekahi pulupulu i hoolawa ift aku ai ka nele pulnpulu o ko ao nei, mamuli o ka hiki ole e loaa mai Amerika mai. A pau ka pulupulu, ua komo nui aku na kanaka ike kanu kope. He oihana keia i komo nui ia i na maka hiki mua o 1800, a i kela maU la, ua leomo ae kekahi mau haole Lukini ma. Hanalei, Kauai, a ua hooulu nui i keia mea o ke kope. Ua leanu nui ia ma Hilo, .a o ke taona 0 Hilo i kela la, ua paapu i ke kope, a hoea loa aku i Puueo, ame na aina e pili kokoke mai ana. A ua malamaia no hoi keia oihana ma na Kona, a ma Kohala, a ma na aina no paha apau o Hawaii nei. Eia no keia oihana ke malamaia mai nei, ma na Kona ame Hamakua, a he mea uuku lioi ma Kau. 1 ka weho mnaia ana o na aina Hookuonoona ma Olaa-, Puna, o keia kekahi o na oihana nui i konio nuiia aku e na kanaka o ia m'au la. Aka, ua poho ka nui o na kanaka, a ua haalele mai i ko lakou mau aina, a ua hooliloia mni kekahi i na kanaka kanu ko, a o ia keia hui mahiko o Olaa e ku mai nei. I ke au kahiko i na la o 1846-1868, «a kanu uuiia ka huika, a ua loaa no hoi ka palaoa mai keia huika mai- I ka manawa i hu ai ke gula ma Kaleponi, mai Hawaii nei aku i hoolawaia ai na kanaka eli gula me ka palaoa, i hanaia ma na aina o Kula, ame Makawao, Maui. Ua kanu nui ia ma Waimea Hawaii, ame kekahi mau aina ma Molokai no, o ia hoi o Palaau ame Hoolehua. Ua holomua ka ulu ana o keia mea ia mau ls, a ua lawa no hoi na pomaikai i loaa mai. Aka, ia mau la aole he alahao mai ka Hikina o Amenka Kaleponi. A no keia kumu, ua hiki olē e laweia mai ka palaoa mai kela aoao mai 0 k& aina a i kēia aoao, koe wale no ane ka nui o ke dala. No k«ia kumu, ua lona io no ka pomaikai 1 na kanaka o Hawaii nei, i lalau aku i keia oihana. Aka, i keia la, aole e hiki e loaa nui mai na pomaikai mai keia oihana mai Hawaii nei aku, no ka mea, ua oi aku ka nui o na lilo o ka hoohanaia ana o keia oihana ma Hawaii nei, mamua o kekahi mau aina e aku. O ka oihana kanu ko, he oihana ~kahiko mai no kein. Ua ike ia keia oihana i ka makahiki 1816, e hoomakaia ana e kekahi mau Pake ma Lanai. Ua kanu ia no hoi mauka ae nei o Manoa, i ke āu ia Boki mai, o Kamehameha 111 ka Moi, i ka makahiki 1826. JL o keia paha ka oihana hookahi i mau mai ahiki no i keia la. Ua pii mai me ka uuku a i keia la, ua oi akn mamua o hookahi hapa miliona^t<mAt<H'lM)o'

unaia nei i na aina e. Ua poho io no na kanaka nana i hapai mua mai i keia oihana, aka, i keia la, 0 keia ka oihana moi o na oihana apau ma Hawaii nei. O ka oihana liaua kini halakahiki kekahi oihana kaliiko ma Hawaii nei, aka, no kekahi mau makahiki, ; ua poho mau na kanaka nana i laj welawe mua, a ua haaleleia. Aka, 1 mahope mai o ka hoomaha ana no I kekahi mau makahiki, ua hoomaka. hou ia a i keia la, ua pii mahuahua ae keia oihana, a ma ka nana aku he mau aiakahiki helu wale no koe, e lilo ana iaia ka moi o na oīhana ma Hawaii nei. O ka mea i oi ai o keia ōihana, no ka mea o keia paha kekahi o na hua ai, i makemake nui ia, a i hiki no hoi e loaa ole ma na wahi e ae o keia honu i. Ua lioaoia keia oihana ma na wahi like ole, a ua ikeia aole i loaa mai ka maikai ame ka nani o na hua halakahiki elike me ko Hawaii nei. I ka ike ana o Libby ma, ua haiki na aina, a ua, emi mai ka momoua mamuli o ke kanu mau ia o keia mea' no ka mea he mea ai momona lepo ka halakahiki, na hele aku ko iakou mea aiakai ma keia oihana e imi ma na aina o Mekiko ame Amenka Hema, i kahua hou no keia oihana, no ka mea ua pii ae ka onoia o keia huaai, ahiki ole ia Hawaii nei ke hoolawa aku. Ua liele lo no keia lunanui, ua kuekaa io i kela mau aina o Mekiko ame Amerika Hema, a ua nui na dala i hoohanaia aku malaila, a mahope 0 ekolu makahiki, ua hoi aku a hoike i na haku ona,*ua poho kakou he $14,000,000.00 mahope o keia mau hana ma kela mau aina, a no keia poho, ua hoi hou mai i Hawaii nei, a 1 keia la ke ike nei kakou, ua kiiia aku nei na aina o Lanai, ame 'Molokai no ka hoomahuahua hou ana aku i na wahi e hoouluia ai keia huaai. Ua lawe ae nei no hoi kekahi hui a pau na aina o Waialua, na aina hiki ole e loaa ka ulu maikai ana o ke ko. Ua ike pu ia no hoi, i ka nui o ka lawe o keia mea 0 ka halakahiki i ka momona o ka lepo ua loaa no nae kekahi mea kanu e hiki ai e hoihoi hou mai i keia momona, a o ia no ka pi-nunu. 1 keia la, ua pau ka maka'u ana i ka pilikia o ka hiki ole e hooulu hou aku i ka halakahiki ma na aina i kanu mua ia, no ka pau o ka momona, no ka mea eia ka inea nana e hoomomona hou mai. I ke komo nui ana mai o na Pako iloko o Hawaii nei, a i laweia mai no ka oihana kanu ko, ua lawe pu . mni lakou i ka lakou oihana ma ko lakou mau home, o ia no ke kanu . laiki ana. A no kekalii mau ma- , kahiki loihi, ua lawelaweia keia oii hana ma Hawaii nei. Ua nui ka i laiki i hoouluia, a no keia nui, ua i hoounaia aku kekahi mau tona he lehulehu i Amerika, aka, i keia la, , mamuli o ka nele i na kanaka naiia i e lawelawe i keia oihana, ua emi i mai ka nui o ke kanuia ana, a ma t kahi o ka hoouna aku i ka laiki i i Amerika, ke hounaia mai nei kolaila i laiki i Hawaii nei. Eia nae na aina i ke waiho mai nei aole kanuia, no * ka mea ua uuku mai na kanaka na- , na e lawelawe. i O ka maia kekahi huaai makemake nui ia. A mamuli o ka uuku o a na aina mehana, kahi e hiki ai e ulu keia mea, ua pii ae kona kumun khai, a ua nui ka hoouluia o keia i- huaai ma Hawaii nei. O Hawaii nei ka aina makua o keia meaai. a Aka, o na ano maia e kanuia nei no ka hoounaia aku i na aina e, e aole no kakou nei na pohuli aka, a mai na aina e mai. Aka, o keia i kekahi o na hnaai makemake nui u ia, a ke mau nei no ka hoounaia »> o keia huaai i Amerika, a no keka- >- hi mau makahiki loihi keia hoouna i- ana. Aka. ua nui ae ke kanuia o u keia huaai ma Amenka Hema ame a Amerika Waena, a no keia kumu. i' ua uuku no ka hoOHnaia ana o keia huaai mai Hawaii nei aku. a O ka manila, kaula kekahi mea a hoonna nui ia rtamua aku nei. Aka, i- mamuli o ka emi mai o ke kumuku a ai, a me ka-pii no hoi o ka hooha- & naia ana ma Hawaii nei, ua pau loa u kona hoonnaia ana i keia manawa. i. Ina la kinohi wale, oka inika a kekahi mea nui i kanuia ma Hawaii nei, a no ka ikeia o kona poho, & ua haaleleia keia oiianA, aka, i keia a mati la k« ikeia aku nei no ka ulu V maka? kaia xa«a~ iaiko.

0 ka remi, he inea hana lole keia, oia kekahi mea kanu i laweia mai i Hawaii nei me ka manaoia e lilo ana i mea hoowaiwai mai ia Hawaii nei. Aka, mahope o ka hoaoia ana, ua haalele na kanaka na lakou i lawe mai a hookumu, no ka mea aolo lie mau niikini maikai kupono no ka lawelawo ana. O lee koli ia oihana maileai i laweia mai, aka, 110 kekahi mau makahiki ka hana ia ana a ua haaleleia keia oihana. He oiaio, ua nui ka ulu ana 0 keia laau ma Hawaii nei, a ua hewahewa no hoi kona pii an aae. He laau keia mailoko mai olaiia i loaa ai ka aila koli, hoonaha opu. He mau dala no kai poho iloleo 0 keia oihana mamua 0 kona haalele loa ia ana. A he mau mea hou ae 110 kekahi 1 kanuia ma Hawaii nei no ke alualu ana e loaa mai na pOmaikai.

Iloko o ka nui o keia mau mea kanu i hiki e ulu maikai a kupono ma Hawaii nei, he mea e imi nuiia nei ko dala, o ia no ke ko ame ka halakahiki. O ka ninau mai hea mai keia, mau mea, a i hea e hoounaia aku nei. Ua hiki e ulu ka halakahiki ma na wahi apau o Hawaii nei. I keia la, ke kanuia nei koia mea ma na airta liiki ole i ke ko ke ulu me ka loaa o ka pomaikai oi ae. Ina aole, ina eia no ke ko ke kanuia nei, a ua ike ole ia paha ka lialakahiki ma ke ano he mea imi dala. Aka, i keia la, ke pii ae nei kona kulana, mamuli paha o ka nui o kona makemakeia e na aina e. Ua pono io no, paha keia kanu nui ana i keia mea. Aka, 0 ka pilikia nui, ko hoounaia nei 1 ko na aina e. Aole' hoi i hoouluia no ka ai iho o na kanaka o Hawaii nei. A pela no ko ko, he wahi hakina uuku wale no ke aiia nei o keia mea ma Hawaii nei, o ka hapanui ke hOounaia nei i na aina e. Nolaila, o ka mea maikai, a o ke a'o a keia haole o LauAen, o ia noke kanu ana i na mea e hiki ai e ola na kanaka Hawaii nei. 0 ko kalo. ; ka ai a na Hawaii, ke hoouluia nei | keia 110 ka pomaikai o na kanaka ai ia ai. A aole hoi he hoonnaia mai o ke kalo i Hawaii nei, elike me ka palaoa. O ka laiki, lioi ke hoounaia mai nei i Ilawaii nēi, he mea pono e | hoi hou aku A> Hawaii nei, a o hooulu hou i keia mea, no ka meaj eia keia ai ke ai ia nei e na kanaka o Hawaii nei? Pela no lioi ka uwala. O ka uwala kahiki pahu kekahi mea nana i hoowaiwai mai ia Hawaii nei i na la o na moku okohola, aka, i keia la he mau haneri tausani o na dala o keia mea e lioounaia mai nei i Hawaii nei, no ka mea aole he' kanu nuiia e kakou, a ua lawa ole ka o na kanaka e ai nei i keia a*. O ka mea maikai e hoi hou aku kakou e kanu nui i leeia ai. Pēla no l«i hooulu nui ana i na bibi, na puaa, ame na moa. No ka me& ma ka nana iho iloko o na hoike o na waiwai e hookomoia mai nei, ua nui a lehulehu keia mau mea, a he mau miliona dala o Hawaii nei e lilo nei no keia mau mea. O ka hana ma ko kakou aoao, o ka paa Ynāi i kekahi o keia mau miliona i Hawaii nei, a o ke alanui e hiki ai, o ia no ka hooulu ana ia mau mea.

I ko makou keena iho nei kekahi mau keiki Hawaii i hele aku nei e nana i ko Jaua mau apana aina ma Kalamaula, a ua hoi toai nei m. l ke ohohia nui, ame ka makemake e hoouna kokeia aleu na laau o ko .laua mau hale, no ko laua hoi aku e kukulu no Jaua iho. He mau keiki Hawaii keia i hele ole i Molokai, mai ko laua hanau ana, a ua hoike mai, ua hele aku nei no me ke kanalua, oiai, ua lohe laua i na hoino i keia mau aina. Aka, mea e ko laua hauoli i ka ike ana aku i na mea kanu e ulu mai ana a na kanaka i hoi mua aku nei.' U*a hua na mea kanu, a ua maikai ka ulu ana a keia mau mea i nuia me ka pupuahulu, oiai, e ake ana kela ame keia e ulu koke, a e ohi koke i na mea kanu no ka mea, 1 aolo he poe kanaka waiwai keia i hoi aku nei. Wahi a keia mau kanaka, aole laua i ike i kekahi m&u aina nani elike mo keia, a ua makemake laua e hoi koke aku. Ae, aole no kakou e ike āna i ka oiaiO, a hookui aku na ihu o kakou ! i- j nv*aev*&-kakou i' makemake ai.