Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 13, 29 Malaki 1923 — HE MAU OLELOA'O I NA MAKUAHINE HAWAII. [ARTICLE]

HE MAU OLELOA'O I NA MAKUAHINE HAWAII.

r. Solomon Hanohanoj Lunahoo- . . v.o o ke "Kuokoa", Aloha ;ūua:—Eia iho kekahi kukulu].ou a'u i manao ai, he mea \o no ia no ka lehulehu o na .r.i. e ola nei i keia wa. Ke oe e hokomo iloko o kau nuninikai, mahope o Ua mea hopo ; • hoouna aku ia oe, aole paha . a ia oe ka wa kupono no ia /,30 e paiia ai. Ke lana nei 'iP 'u manao e oluolu ana oe i '.i mau Djanao. I ka wa kahiko, i ko au o na nmehameha ma Hawaii nei, i ke mnmua o ka hiki ana mai o na * >\i. me ko lakou mau kanawai, ; .e k:i lakou mau hana, ua nui no , ike o na Hawaii e pili ana i na r.u ame na weuweu e ulu ana ma iwaii nei. Ua kamaaina lakou me miaulu e ola ai na ma'i like ole i Hawaii nei ia mau la. Ua ike ; ,' ei lakou i na meaai kupono ]-.o kino o lakou, ame ka lakou I ■ keiki. j K liooinanao nei au i na olelo » Akua i ko kakou mau makua ;3. o ia hoi o Adamu laua o Ewa, a iaua i hoonohoia ai iloko o ke ";: v .arai o Edena, a hoonohoaliiia :.'una o ka honua ame na mea . ; ,-:U, a ke Akua i hana ai ma- : o ka honua. Olelo aku Ja ke Ak :n in laua. "Aia hoi ua haawi

„V:u au na olua i na launahēle apau r ].ja ana i ka hua maluna o ka apau, ame na laau apau iloko V .-n.i 3:a hna o ka laau, e hua ana ; l:n hva; he meaai ia na olua. Ua l. opiha ke Akua i keia Edena o Ha--■-.i:i me na meaulu like ole e lawa r.i i ke kanaka, i ka ai ame ka i'a. I kn wa kahiko ua ai na Hawaii i- mau meaai, ā ke Akua i hoomakr::kau ai. Ua oi loa aku ka maik:;i o na meaai a ke Akua i hana r>i. mamua o na meaai apau a ke iknmai o na keiki a kanaka i hana Ia manawa ua lawa pono na * .Mea i aiia, no ka hooikaika pono i ke kino o na makua ame na hoi. Aole he ma'i mailoko . o ia mau mea, i aiia. K hoomanao kakou ia Daniela ame .hr? mau hoa, he mau keiki maimai o ka ohaiāa o" luda, i laweimua o ke Alii, a i waeia, he mau :.iki e a'oia. a e mala'maia, a e : nniia, e lilo lakou i poe naauao ku imua o ke alii, a e hana i kana hana noeau. Hoole aku la o ! 'aniela ma i ka waina, i ka i'o :.:nr na ni e ae a na kauwa kuene, re alii i hanai mai ai ia lakou. Noi aku 3a o Daniela i -ke kuene .i ke alii, e ae mai ia lakou e'ai i na laaukiai wale no, no umi la, a ina \;a inoino ko- lakou mau maka, a «•■paha palia ko lakou mau kino, a ikaika ole ko lakou mau naau, alaila > ne ana lakou e ai i ka ai, a e inu ī ka waina a ke alii. Mahope o ka hala ana o na la he umi me ia :.r.o ai, "Ua iko ia ko lakou mau maka. ua maikai, ua momona ka i'o ::'imua o ko na kamalii apau i ai i ka ai a ke alii". Aole o ia wale, aka, "O keia mau ■eeiki eha, haawi mai la ke Akua ::t lakou i ka ike, ame ke akamai T r.r« na mea apau i palapalaia, ame ka naauao". y I ka wa e ai ana na Hawaii i na * noaulu o ka aina wale no, ua nui, knikn, kukilakila, ko lakou mau pela pu me ko lakou * mau : m:. Hanau mai ka lakou mau ' : l ;i ine na kino ikaika. Aole hoi ■ :kcu i ike i na ma'i weliWoli, e in-ike ai lakou elike me keia mau la. K hoomaopopo oukou na makuai iro līawaii: » ka oukou mau keiki i - hna maoli no lakou mailoko mai <■ k'-> oukou mau kino. . I ka tvn 9 " neho ana ke keiki iloko o ko oukou mau kino, kekahi lala iio ia no ko ::kou mau kino. Kau ai, kana ai ia, kou hanu, kona hanu iho " no ia, ke koko no a kou puuwai ' pana aku ai iloko o na aa, o kou " ino. o ia no ke koko e kahe ana 'okn o na aa o kona kino. Ina !t:a'i oe ka makua ma'i pu kau l;eiki, ina hauoli oe, hauoli pu-kau keiki. Ina luuluu oe, luuluu no ke f -.eiki. Aole anei pela ka oukou i ke ai ma na meaulu o keia honua. Ina ua nawaliwali ke kumu maia o oaa ana anei he ahui maia ikaika j • nui mai ia kumu maia? Ta oukou o ka poe mahiai, ina a maloohaha, puupnu, palupalu ole " a lepo i ka wa a onkou e kanu ai : ke anoano, e nlu maikai mai ana r ; ?i ke anoanol .* K? manaoio nei no au, o kekahi -u'nu i lianau mai ai kekahi mau :eiki Hawaii me ke kino ikaika ole, • ia no ka ai ana o na makuahine ka ai kupono ole. Ma kekahi mau vahi o Hawaii nei, ua nui hewahewa ka inu ana o kekahi o na makuahine i ka waiona. A ma ia mea ua wela ke koko iloko o kona kino, i ua holo keia koko wela loa," iloko o ke kino o kana keiki opiopio, *" :;awaiiwali, a he nawaliwali a he :-ilikia ka hope o ia mea. Ua inu ■:i no hoi kekahi mau makuahine i ke kope, a ua puhi no kekalii i ka paka, a he mau mea no keia e '••eopilikia ai i ke keiki liiiii iloko, :ai o ai pu ana ia man meaai. Aele ma ke kino wale no e loaa : '• ko ke-iki i ka pilikia, ma ka , ;, i 'ina i keia mau mea, aka nia :.->na naan ame kona uhane kekahi. manaoio nei no au, ua nui na

keiki i hanau mai ai me ka ono rama iloko o ko lakou mau kino mamuli o ka inu nui ana o na makua ika rama. Ina ulu mai kekahi keiki"me ia ono rama, n lilo oia kekahi kanaka inu mau a ona, nowai la ia hewa? No ke keiki anei ; a i ole no ka makua paha, ka mea nana i kanu i leela ono iloko o kona kiuo? Ke manao 1 nei au ina ai oukou na makua i na ano ai kupono, e lcfaa ana i ke leino o ka oukou mau keiki ka ai maikai, a e hanau ikaika mai ana lakou. Ina ua maikai, palupalu ka lepe L ka wa i kanuia ai ko anoano, e ulu mai ana lea anoano a maikai aka ina ua liookuuia ka meakan.i e ulu pu me ka nahelehele, me ko kipulu ole ia, a mahi 010 ia, pehea la e ulu mai ana auei a 00, a e nui ana ka hua e ohi mai ai? Aole e hiliia na aa nawaliwali o ka meakanu me na aa ikaika o ke kikani.i, a e nawaliwali ana, a e make opio pio ana na meakanu, me ka ohi ole mai i ka hua maikai. Pela pu no me ka kakou mau keiki. Aole paha kakou apau i noonoo i ka ai kupono no ka kakou mau ! keiki i ka wa bebe. Ke ike nei au o ia io no kekahi kumu no k» haule ana o kekahi o ka kakou mau keiki. E a'o kakou, a e noonoo kakou, i na ai maikai kupono no kn kakou mau keiki e pono ai. Aole Joa e hiki ke hookuuwale ia ka kakoa mau bebe me ka malama pono ole ia, i ka wa opiopio loa. Pomaikai ke keiki e omo ana i ka waiu o ka umauma o kona makuahine, no ka mea ua nui loa ka pilikia, ame ka ma'i mawaena o na keiki i hanaiia me ka omole waiu. Ile wahi no ia e noho ai o na anoano ma'i

liko ole ke malama pono a maemne ole ia ka omole, anie Tta -\vaiu. Ina ua maikai ka ai a ka makuahine, n malama pono oia i ka ikaika o ko-' ' na kino, e lawa ana ka waiu o k;i hapanui o na makuahino no ka 3akou mau bebe, e hanaiia ai. Eia hou kekīihi mea a'u i liauoli ai mawaena o ko'u mau lioalauna Hawaii; Ua maa no kekahi hapa 0 oukou, i ka haawi ana i ka oukou mau keiki i ke tutuwahine, a i ole 1 kekahi o ko oukou mau hoahanau, a i kekahi wa haawiia ke keiki i kekahi mea mawaho ae o lea ohana. Peliea ko oukou manao aole anei i ' oi aku ko aloha o ka makuahine ponoi i leana keiki, oiai, he koko no ia no kona koko, a he iwi 110 ia no kona iwi? Aolq anei i hauoli ka makua e haawi i kona ola no ka pono o kaiia "keiki? ITa nai no ko'u aloha i na keiki i haawiia i na kupunawaliine e hanai ai, no ka mea,"aole lakou e iko ana i ke aloha pumehana o ka makuahine ponoi. Aole hoi lakou e launa pu ana, a e a'o pu ana me na keiki e ae o ka oliana. Aole loa nu i manao e hiki ana kekahi mea ke maluma i kekahi keiki elike !ka malnma nna a ka makuahine ponoi. Ina e aku oukou, e ike ana oukou ua oi akii ka nui o na pakeneka o ka make o na keiki liilii, mawaena 0 na keiki i hanaiia e leekahi poe e .ae, mamua o na keiki i malamaia iloko o ka poli aloha o ka makuahine ponoi. Auhea Mikou e na makuahine Hawaii, he mea pono anei ke liaawi aku oukou i ka oukou mau momi na ha'i e malama? O lakou no na hoku iloko o ko oukou mau leialii. E hookipa oukou i ko lakou mau uhane maemae, iloko o ke aloha o ko oukou nuiu poli. A e alakai oukou 1 ko lakou mnu wawae liilii iloko o na alanui o ka pono. Mai haawi aku oukou na ha'i e alakai ia la kou. Aia no .maluna ou, e ka makualiine ame ka makuakane, ke koikoi o na uhane a ke Akua i haawi mai ai ia oukou. ' Ina e makemalee ana ka mea hanai lioioholona, e loaa kekahi leeilei maikai mailoko mai o kana kumulaau, e imL ana ia i ke'a maikai me ke koko maemae maikai, e hui me kana kumulaau. No ka mea elike me ka'u i olelo ai mamua, e loaa ana ka like mailoko mai o k». like. He ninau nui keia niawaen'i 0 ka poe malama holoholona. Uu hiki no ke liaawi he mau kaukani dala no ke ke'a maikai loa, 1 mea e maikai ai ka lakou puaholoholona. Aole ]oa lakou e ae ana i na koko like ole e hui pu iloko o ko lakou mau pua. Pehea kakou o na kanaka ? Aole anei kakou i oi I aku mamua o ka lio, a i ole ka pipif | Ina he mea ia e pono ai ke mau ke j koko maikai o ka holoholona, pehea j kakou? Aole auei he mea pono loa ia kakou ke noonoo maluna o keia ninau ano nui loa? 1 Aole loa ia ho mea kupono, ke hookuu wale aku kakou i ka kakou mau keiki e huli i ko lakou mau hoa iloko o ka berita iaahia o ka mare, me ko kakou kokua ole, , a ao ole ana ia lakou. Aole kupono na kane apau no na waliine apau. Aole i like kakou. īna e manao aua kekahi keiki a kakou, e huli i hoa nona iloko o ka berita o ' ka mare, e pono oia e wae akahele i i hoa kupono nana. He mea pono ! loa ke hookamaaina oia me kona , mau makua, a e hoomaopopo ina paha he poe ma'i lakou me kekahi l mau ano īna'i, e noho mau ana ilot ko o ke koko, a e hannu mai nna i iloko o na keiki. Owai o kakou e . makemake ana i ka kakou mau keil ki e mare iloko o na ohana ma'i o

ia ano? E hiki ana anei ke hanau mai i na keiki ikaika maikai, mailoko mai o na makua o ia ano? 33 noonoo akahele kakou maluna o ke-ia mau mea, 110 ka mea pela 110 e mau ai ka maemae o ke koko Hawaii, maluna o ka aina, a ke Akua i haawi mai. ai ia oukou. Pela no e laupai hou ai ka lahui, a pela no e hoopulapula hou ai ka aina, ka hooilina o im kupuna. Aole kekahi berita m.iluna o honua, i oi aku kona mau pomaikai ame kona mau pono, mamua o kaberita'«To ka mare; ka hoohui ana o kekahi kane ine kekahi wahiuo kupono. Aole hoi kekahi mea maluna o keia honua i oi aku kona mau poino ame kona mau luuluu, mamua o ka hoohni ana o kekahi kane pono ole me kekalii kaikamahine kupono ole iloko o ka berita o ka mare. Na ke Akua e kokua mai ia kakou, a e alakai mau i ka Lahui Havraii iloleo o ua alanui o ka pono, a iloko hoi o na alanui e mahuahua ai, a e hookupaa ai lakou. muluna, o ainahanau o ko lakou inau kupuna. WM. M. \VADDOUPS,