Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 10, 8 March 1923 — KA PONO KAI LAWAI'A [ARTICLE]

KA PONO KAI LAWAI'A

Ma kekahi wahi o keia pepa, e ike ana ko ke Kuokoa poe heluhelu. i ka hoolaha pili ohana a ka Hale o na Lunamakaainana, o keia kau o ko kakou ahaolelo kuloko e noho mai nei, ma o ke kakauolelo la o kela hale kaukanawai, no ka noa o na kai lawai'a apuni keia Teritore, i na makaainana Amerika, a koe na lahui i loaa ole ka pono makaainana Amerika. Aole e kala kahiko i hoonoaia ai na kai lawai'a apuni keia Teritore i na makaainana Amerika apau. malalo o ka mana o ke Kanawai Kumu o Hawaii nei, aka nae, ua nolio pouliuli na makaainana o keia Teritore no ia mea, niamuli o ka hooko ole ia o ke kanawai, e na luna oihana, ia lakou ka mana o ka hooko ana i ke kanawai, a pela hoi ka hoolaha akea ole ia o ke Kanawai Kumu o Hawaii nei. a i ole, hoolaha ae paha ma kekahi ano pili oihana. AlTahi nae a loaa ka ike ame ka malamalama i na makaainana i keia manawa, ua hooko ka hale o na lunamakaainana. i ka makemake o ka olelo hooholo. a ka Lunamakaainana Anderson. o ka apana elima. e kauolia ana, e hoolaha akea ia ae na kai lawai'a apau, i noa i na makaainana Amerika ; o na manao hopohop>o, a maka'u, o na manawa ae nei i hala, e kaawale aku ana ia. Ma ke Kanawai Kumu o- Hawaii nei. e haawi ana i kela pono i na makaainana Amenka apau, ua kapu i na lahui e, ka hele ana e lawai'a; nolaila mai keia manawa aku. aole he kuleana iki o na Kepani ame na Pake. a mau lahui e ae. aole lakou he mau makaainana Amerika e hele ai i ka lawai'a ma na kai o Hawaii nei, koe wale no, ma na kai he ekolu mile ka mamao mai ka aina aku. Eia na lahui e ke hele nei i ka lawai'a ma keia mau kai i nookapuia i na lahui e. me ka hopu ole ia; aole nae no kela mau lahui e. ka pilikia. 110 ka mea he poe maopopo ole lakou i ke kanawai, aka no na luna oihana, ka poe ia lakou ka mana ame ke kuleana e hopu ai ia lakou ; a lawe aku inuia o na aha hookolokolo; a ina ua pili ka hewa ia lakou, e kauia ka hoopa'i elike me ke kauoha a ke kanawai. Penei ka heluhelu ana o ka Pauku 95 o ke Kanawai Kumu o Hawaii nei, i pili i na kai lawai'a o keia Teritorc: "O na kanawai apau o ka Repubalika o Hawaii e haawi kaokoa ana i na pono kai lawai'a maluna o kekahi mea a poe paha. ma keia ke hoopauia nei, a o na kai lawai'a apau ma na kai o ke Teritorc o liawaii, me ke komo ole mai o na lokoi'a, a wahi paha i hoopuniia, e noa no i na makaainana o Amerika Huipuia, malalo nae o na pono pilipaa. aka aole e lilo ia pono pilipaa i mea mana mahope aku o ka hala ana o na makahiki ekolu mai ka mana ana o keia kanawai. koe wale no a hookahuaia elike me ia i hoakakaia mahope ae nei. "Pauku 96. O kekahi mea e koi mai ana lie pono kai konohiki kona i kekahi o na kai lawai'a, e waiho aku oia. iloko o na makahiki elua. mahope iho o ka mana ana o keia kanawai he palapala noi imua o ka aha kaapuni o ke Teritore o Hawaii, e hoakaka ana i kana koi i ua pono lawai'a la. e hookoia no ua palapala noi la; maluna o ka loio kuhina, ka mea nana e lawelawe i ka hihia no ke Teritore. a e lawelaweia ua hihia la ma ke ano he hoopii maamau ma ke kanawai. "Ina e aeia ana ua pono kai lawai'a la. e hookomo aku ka loio kuhina o ke Teritore o Hawaii, ma ke ano i hoakakaia e ke kanawai. no ka hoahewa ana i ka waiwai, no na liana o ka lehulehu, e hoahewa aku i ua pono kai lawai'a konohiki la, no ka hoohana ana o na makaainana o Ameiika Huipuia. ma ka hookaawale ana i kekahi uku kupono. o ua uku kupono la. ina e hoomaopopoia ma ke ano pili kanawai. e ukuia no mailoko ae o kekahi dala o ka waihona puuku o ke Teritore o Hawaii i hookaawale ole ia nia kekahi ano.'' Ua maopopo loa. ma keia mau pauku elua. o ke Kanawai Kumu, i pili i na kai lawai'a. mahope o ka hala ana o na makahiki ekolu. mai ka manawa aku i mana ai keia kanawai, e hoopau loa ia kela pono kai konohiki. Ma kekahi pauku hoi, e hoakaka ana ia. i wahi e maopopo ai ka pono konohiki i kekahi mea, e pono oia e.waiho aku i kana koi no kela pono. iloko o na makahiki elua mahope o ka hooholoia ana o keia kanawai: a ina he kuleana i'o ko kekahi mea i ka pono kai konohiki, alaila e hookomoia he hoopii hoahewa imua o ka aha. 110 ka hoonoa ana i kela kai, no na makaainana Amenka apau. Ma ka hoolaha e hoopukaia aku nei, ua hoakakaia na kai lawai'a i noa i na makaainana Amerika, apuni keia Teritore, a ira ua maka'u kekahi mau makaainna i ka hoonuinuiia mai, no kr kuleana «>le e liele ai e lawai'a nia ia mau kai, alaila ma keia hope aku. e hoopau loa i kela maka'u. a e hele aku e lawai'a ma na ano apau e pono ai, me ka hopohopo ole.