Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 10, 8 March 1923 — KO NA MAKUA KULEANA I NA KEIKI. [ARTICLE]

KO NA MAKUA KULEANA I NA KEIKI.

Aole paha manawa kupilikii o ka noho lahui ana o na kanaka Hawaii elike me keia e nee nei i keia manawa. No na makahiki loihi ka noho ana o ka lahui Hawaii no lakou iho, a ua ulu ae iwaena o ko lakou noho ana he hoonaauao ana a he hoomaopopo ana i ko lakou noho lahui ana. Aole i loaa ia lakou ka ike kakau, aka, ua ao ia mai na keiki aole mai na kula mai elike me ko keia la, aka,* me na mea e hookui mai ana i kela ame keia keiki i kona nui ana ae, ame na mea ana o ike ana me kona mau maka, ame na mea e aoia mai ana e kona mau makua. Mai ka waha mni o kona mgu makua a kupuna paha i loaa ai iaia ka ike ame ka hoomaopopo ana i na hana ame ka moolelo o kona noho laliui ana, ame na mea e lilo ai i mau mea na kela keiki e hoomaopopo ai he mau mea e hapai ae ana i kona kulana iluna. Mamuli o keia mau naauao, ame keia mau ike i loaa i na keiki Hawaii oia mau la, ua okoa ae ko lakou noho aua mai na keiki ae o keia la. A mawaho ae o keia, e noho ana kela mau keiki, me na hoa keiki no o kona koko hookahi, a aole he mau keiki, a kanaka paha i okoa ao ko lakou mau noonoo ana mal kona ae elike la hoi me na keiki o keia la. O ka noho ana o na keiki oia mau la, ua uuku a kakaikahi paha na mea nana e huki ana ka manao ma na mea i kamaaina ole aku ia lakou. A o ia noho ana no hoi, aole he mau mea a lakou e noonoo aku ai i hiki ole e ikeia na mea e hoea mai ana, mamuli o ia mau mea. E laa na paani, ame na hoolealea o ia mau la iwaena o na keiki. E laa na mea ji<ina e huki ana na manao mai na mea i hiki e ikoia aku e na makua, he mau mea ia e pomaikai mai ai ke nui ae na keiki. O na naauao nui o ia mau la, o ia no ka ike hana, ka mua loa; ina paha he mahiai, a i ole he lawai'a; ame na ike e pili ana i ka holomua 0 keia mau oihana. Malalo iho a e lilo ana hoi i mau me» kakoo aku 1 keia mau oihana, ua ike kakou o ka oihana kalaiwaa, ame kona mau pili; ka oihaua hana upena ame kona mau pili. No ka mahiai hoi, o ka oo palau, ame na mea e pili ana i keia ike. Mawaho ae 0 keia ua kakaikahi walo na'mea a ke keiki e alualu aku ai i loaa ka noho hauoli ana oia mau la. Iwaena o na kainaka kahuna, ua aoia na keiki mai ko Likou puhaka aku i ka ike no a kona makua. Aole na hana okoa aku ke ao ia ana, a ua kau mai na oihana a ka mkkua i na keiki. Aole na hana okoa aku ke ao ia ana, a ua kau mni na oihana a ka makua i na keiki. A 1 ka hala ana aku o na makua, ua loaa no na pani hakahaka o ko !akov noho alo alii ana i keia mau k.jiki a lakou. Pela no na keiki a kn poe lawai'a, ke kalai waa ame ka ike mahiai. Ua ili mai ka ike o ka makua i na keiki, a o ia na hana i hanaia mai kekahi hanauna ahiki mai i kekahi hanauna. Aolo he okoa ae. O ke kanaka kahuna, e kau ana ia oihana i kana keiki. O ke kanaka lawai'a, e ike ana ke keiki i na ko'a ame kai lawai'a i ikeia e kona makua. A o ke kanaka kalaiwaa hoi, e kau aku ana no kela ike i kana keiki, a pela na oihana apau. •.0 keia mau naauao, ua kaukahi ka hele ana, a no kekahi mau kenekulia loihi ka neepapa ana o keia inau mea, mai ka makua a i ke keiki. Aka, i ke komo ana mai o na kanaka o ko na aina e, ame ka lakou mau hana hou, ame na, naauao i okoa ae mai na mea i maa mau i na kanaka Hawaii, un ikeia he mau naauao hou, a he mau hana hou na na keiki o ia mau la. A 0 ia loli mau no a hiki mai ia kakou o keia la. O na ike no hoi a ko kakou mau kupuna, i keia la ua nalowale aku, a ke lalau nei kakou 1 na ike ame na naauao o keia mau la i laweia mai na $ina e mai. Aole no nae i lilo keia hoololi ana o na kanaka Hawaii i keia mau ike hou i mea o apo a pau pono i na mea e hiki ai e loaa ka uoho pomaikai ana o kei& mau la. Iwaena o na wahi e hoonaauaoia ai keia mau keiki, ke hoohemahema nei na makua, me ka hooikaika ole aku i ka lakou mau keiki e hooikaika ma na mea e loaa ai ka noho oluolu ana ame ka loaa ana hoi o ka hauoli 0 keiaf mua aku. Aole hfe mau mea e ae a kekahi kanaka e makemake ai, ke lawe kakou a noonoo me ke akahele i keia noho ana o ke kanaka. O keia mau mea elua wale no, o ia hoi ka noho oluolu ana ame ka loaa ana o ka noho hauoli ana 1 na la o kona ola ana. O ke kanaka e hooi aka ana mamua o keia mau raea, e ike aku ana oia, aole oia e lawe ana i kekahi lihi iki o kona waiwai me ia i kona make

I keia mau la e nee nei, o na keiki a na kanaka o na aina e keia e hooikaika mai nei e loaa na naauao loaa wale o k>ia mau la ma na kula o kakou. Aole kakou e ike ana i na keiki Hawaii. e lawe ana i na ninau ano kiekie iwaena ona hoonaauao ana o keia mau la. Ma ka paani, amo na hana hooikaika kino, ua ike aku kakou i ka kakou mau keiki e pii ae ana ma ke kulaua kiekie, aka, ma na mea pili naauao a ike hoi ma na mea e ao ia mai ana, ua kakaikalii loa. O ka lioomaopopo ana i ke kino o na keiki a kakou, ame ka paa mau ana o na kanaka Hawaii i ke kulana ikaika o ke kino, a ikaika ma na liana paanl, aole ra he mau mea hou, aka, ua īke ia he lahui kino ikaika kakou i na la i hala wule aku, a ke ike ' aku nei no kakou i keia hoailona iwaena o na keiki a kakou o keia j mau la. Ho mau mea no keia e j hoohauoli mai ana i na makua, aka, ua hiki no ia kakou ke hoomaopopo iho, aole o keia wale na mea i ikeia ai ko kakou mau kijbuna i -na la i hala aku. He lahui naauao ko kakou, a o keia naauao, ua palaha aku •ma na mea like ole. O ka ike i hiki ke hoomauao i na mea i ao ia mai, he ike ia i loaa pookela i ko kakou mau kupuna, a e pono no e loaa keia ike i na keiki o keia la. Ma lea nr.ua aku nae, o na keiki a ju; kanaka o ko na aina e keia e lnwe mai : ci i na hanohanp. Mamuli o ke kakaikahi paha o na hana ame na oihana o ua la i hala aku, pela no i ikaika ai ku ike o na keiki o ia mau la ma na laina o ko lakou noho ana ame ua hana e paa ia ana e ko lakou mau makua. I keia la ua palaleha na makua, i ke ao ana aku i ka lakou mau keiki ma na inea lie lehulehu wale e hiki ai e loaa ka noho oluolu ana ame ka loaa pu o ka noho hauoli ana o keia mua aku. I keia la, ke iko nei kakou i na keiki Hawaii o anee ana ma na halekuai, a e hele ana ma na hale pahupahu,. j aole hoi ma kekahi liaha e hiki ai j e imi pu i ka noho l&ko ana' o 'na makua. He mea nui keia a na makua e noonoo iho ai. Ke nui mai nei ke komo ana o na kanaka o ko na aina e, a ke kau aku nei na hana loaa wale ia kakou iloko o ko lakou inau lima. A i keia la eia ! kakou ke nana aku nei i ka pau 0 keia mau hana i ka lakou mau keiki, a i kela a me keia la ke emi mau aku nei na keiki Hawaii, a ke pili aku nei ko lakou muu kua i ka paia. Heaha Ia na hana oi aku a ke keiki e alualu ai, mamua o ka hiki ana o loaq. iaia kekahi kokua 1 kona mau makual Aole o na hana kupakako, a malama buke paha, aka o ka hana o loaa ana he mau dala ilaila, o 'ia na hana e alualu ai, i k awa liilii, a i ka loaa ana o ka naauao, e pii io ae ana no ko lakou mau kulana. Eia i keia la ke kau mai nei na keiki o na la i hala aku ma na kulana kiekie. Ua kainaaina kakou ia Lunakanawai Kiekie A. G. M. Eobertson, e noho loio mai nei ma. kona keena, maluna ae o ka hale o na hoahanau MeCaudless, ma ke alanui Betela, i kona mau la keiki, he keiki oia e lawe nupepa ana i kela ame keia kakahiaka, a ua lilo i mea hoomanawanui. I keia la oia kekahi o na Loio poo- ( kela o ka naauao ma keia aina. A he lehulehu wale aku o na keiki i hoomanawanui i na la i hala aku e noho inai nei ma na kulana kiekie. Aka, hoi ka kakou mau keiki o keia la? Ke hele nei anei i ka hana me ka hoomanawanuil Aole anei o kakou mau keiki keia e hele mai nei ma na hale paliupahu? Aole anei o kakou mau keiki kahi e hopu ia mai nei no ka aihue? Aole anei o kakou mau keiki keia e hopu ia mai nei no ka pue i na wahine ame na kaikamahino opiol No keaha keia kulana i loiia ai i ka kakou mau keiki? No lakou wale no anei ka hewal Aole no na keiki wale keia hewa, aka, no na makua ka oi aku. A i mea e hiki ai e hoopauia keia man kulana hoohilahila 0 ko kakou noho Inhui ana e aTa mai na makua mea keiki a e hooikaika e okoa ae ke ao ana o keia mua aku. Aole i ikeia keia mau hana ino 1 ke au o ko kakou mau makua. Ua kaulana ka lahui Hawaii i ka noho malie. Ua kaulana lakou i ka noho like me ka poe e pili mai ana me lakou. Ua kaulana na Hawaii i ka lokoniaikai. O keia mau mea nae i lilo i mau mea e hoohoihoi mai ana ia kakou e ku ae a o keha iho, ke lilo mai nei i mau mea e nahu ana ia kakou. Ua pau na la e hiki ai ia kaleou e keha i ka noho malie ame ka noho lokomaikai ana o ko kakou mau lahui. No ke komo nui mai anei o na kanaka o ko na aina e? No ka nui anei o na naauao like ole e laweia mai nei? No ka hiki ole anei e loaa ia kakou na ike i loaa i ko kakou mau kupuna ? Aole, a aole no hoi e liiki ana ia kakou e haawi kumupale no

keia kulana hoohaahaa a kakou mau keiki e hana mai nei. Eia kekahi mau keiki Hawaii ko hookolokoloia mai nei no ka hewa pue l kekahi kaikamahine e hele ana ma kona' alanui. Eia keia mau hana hilahila ke lawelaweia mai nei e na keiki o keia mau la, na hana i hana oleia e kakou i ko kakou mau la keiki. Aka, o ke koikoi o keia mau mea, ua kau mai maluna o na hokua o na ihakua o keia mau la. O keia mau anee ana nui na hale pahupahu, na kakou na na makuu i ao aku i ka kakou mau keiki e hana pela. A i maa no hoi na keik,i a kakou i keia mau haua ponpikai ole, mamuli o ka nele o ke ao ma ka aoao o na makuu. Aole he mau naauao i na la i hala aku i loaa wale ia kakou, elike mo keia e ku mai nei i keia mau la. I?a loaa wale mai ka. ike buke, ua loaa wale mai na ike hana. A ke ao ia mai nei keia mau mea ma na wahi like ole o ko kakou nei aina. Aole pela i ke au o ko kakou mau kupuna, a i ole o ko kakou mau makua, a i ole i ke au o na makua o keia mau la. Aole loa, aka, i keia mau la nae o ka loaa wale ke hoohemahemaia nei, a kepeliu aku nei na heluna o na keiki •Hawaii e paa mai nei ma na hale* paahao o kakou, ame na hale hoopololei o kakou. Ma ka liale paahao, o na kanaka' Hawaii no ka oi, oiai nae, aole o kakou ka helu leiekie o na kanaka ma Hawaii nei. Ma ke kula o Waialee, o na keiki Hawaii ke kiekie o na heluna o na keiki i hoopaaia aku malailu. Ma ke kula hoopololei ma Kamoiliili, o na kaikamahine Hawaii hou no ka heluna kiekie o nh keiki i lioopaaia malaila. He mau mea keia na keia l.ahui e noonoo ai, a e pono kakou e iko i kalii e hiki ai e hoopauia keia kulnna hoohaahaa i ko kakou ana. . Aole na hai e holoi ae keia mau kaiiakahana lepo maluna o ko kakou | mau aahu aka, na kakou no e ka lahui Hawaii. lie lepo keia i komo loa aku iloko o ka ili o ka kakou mau keiki, a e kau mai ana j no na alina maluna o na makua pu kekahi. Aole na ke kanawai J kakou e ao mai i mea e pau ai keia mau hana hoohilahila i ko kakou lahui, na kakou ponoi iho no. Ua ike ae la lakou i ke kulaua o keia ma'i. O ka hana i koe o ka imi ana aku i ka laau e ola ai. Hookahi no laau ola koke, o ka l>lo o kela mea keiki a me keia mea keiki i mea e ao ana i kana mau keiki, a e alakai ia lakou nia na alanui e hiki ai e loaa ka pau ana 0 keia mau hana. E ao aku ia lakou i ka ike ana i na mea maikai 1 ko lakou mau la liilii. I ike hoi i ka waiwai o ka nolio kaawale ana mai na mea e lioopilikia mai ana ia lakou i ko lakou nunui ana ae. Aole he nui o .na lahui e noho molowa mai nei ma na wahi like ole, 0 na keiki Hawaii keia e ike mauia aku nei. A ua kau mai ke koikoi o keia mau mea maluna o na niakua o keia hanauna. Ina ua ulu mai keia mau mea mamuli o ka loaa ana o keia mau ike ame keia mau naauao o keia mau la mai na aina e mai, e pono kakou e ka lahui Hawaii e lawe 1 na hana naauao o keia mau la liou, a e haawi i na keiki iloko o ka lima j o kekahi kula hoopaa mau, i wahi | e hiki ai e loaa ka naauao oi ae i ka kakou mau keiki, a e lilo lakou i mau kanaka ikaika i ka imi ana i ko lakou mau pono no keia mua aku, nole hoi i poe e noho mau ana iloko o na halepaahao ame na kula hoopololei o kakou e ku mai nei. E haawi aku ia mau wahi no na keiki a na makua ma'i o ko na aina e. A o ko kakou mau keiki e loaa ia lakou ka naauao no lakou iho, a e HIo i poe makaainana e haawi mai ana i kekahi pomaikai i ka aina o ko lakou hanau ana, siole hoi i poe hoopilikia mai. He ninau ano nui keia e ikeia aku nei i keia mau la. He mea keia e koi mai ana i na makua mea keiki e ala, a e hooikaika e hoopauia keia hoohilahilaia ana o ko kakou lahui āloha. Ho lahui hoi i ike oleia keia mau mea i na la i hala aku. *+. Ke kukulu nei na hale hana <nikini o ke Komieina ma Molokai. O keia mau hale ua makemake nui ia no ke kumu, ua pilikia na niikini i ka loihi o keia mau la i hoohanaia ai me ka loaa ole o ke kanaka kupono no keia hana. I keia la ua loaa ke kanaka, a ke makemake nei oia i v<'ahi kekahi e waiho ai keia mau mea hana, aole hoi o ka waiho wale iho no i ka la ame ka ua. Eia no o Kiijney ke hana nei i ka wahie, a ke hoonui nei kona ikaika ma keia ohana. Ua makemake pu no hoi oia i kaa nana, O ka pono e kual mai no ke KomUina, no ka mea, ua pilikia like makou i keia hana, mamuli o ka lawa ole o ke kaa e hoolvanaia nei. Ina e loaa mai .'ina keia kaa hou, e pau nna ko makou pilikia ma keia ninau.