Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 10, 8 Malaki 1923 — Page 8
| This text was transcribed by: | Mahealani Fronda |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
AOAO NO NA MANAO PEPA SOLOMON HANOHANO, LUNAHOOPONOPONO
NA MOOLELO HOONANEA NA NUHOU KALAIAINA ME NA NUHOU O KA MANAWA
NUPEPA KUOKOA HONOLULU, T.H. POAHA, MARAKI 8, 1923.
KA PONO KAI LAWAI’A
Ma kekahi wahi o keia pepa e ike ana ko ke Kuokoa poe heluhelu i ka hoolaha pili ohana a ka Hale o na Lunamakaainana o keia kau o ko kakou ahaolelo kuloko e noho mai nei ma o ke kakauolelo la o kela hale kaukanawai no ka noa o na kai lawai’a apuni keia Teritore i na makainana Amerika a koe na lahui i loaa ole ka pono makaainana Amerika.
Aole e kala kahiko o hoonoaia ai na kai lawai’a apuni keia Teritore i na makaainana Amerika apau malalo o ka mana o ke Kanawai Kumu o Hawaii nei aka nae ua noho pouliuli na makaainana o keia Teritore no ia mea mamuli o ka hooko ole ia o ke kanawai e na luna oihana ia lakou ka mana o ka hooko ana i ke kanawai a pela hoi ka hoolaha akea ole ia o ke Kanawai Kumu o Hawaii nei a i ole hoolaha ae paha ma kekahi ano pili oihana.
Akahi nae a loaa ka ike ame ka malamalama i na makaainana i keia manawa ua hooko ka hale o na lunamakaainana i ka makemake o ka olelo hooholo a ka Lunamakaainana Anderson o ka apana elima e kauoha ana e hoolaha akea ia ae na kai lawai’a apau i noa i na makaainana Amerika o na manao hopohopo a maka’u o na manawa ae nei i hala e kaawale aku ana ia.
Ma ke Kanawai Kumu o Hawaii nei e haawi ana i kela pono o na makaainana Amerika apau ua kapu i na lahui e ka hele ana e lawai’a nolaila mai keia manawa aku aole he kuleana iki o na Kepani ame na Pake a mau lahui e ae aole lakou he mau makaainana Amerika e hele ai i ka lawai’a ma na kai o Hawaii nei koe wale no ma na kai he ekolu mile ka mamao mai ka aina aku.
Eia na lahui e ke hele nei i ka lawai’a ma keia mau kai i hookapuia i na lahui e me ka hopu ole ia aole nae no kela mau lahui e ka pilikia no ka mea he poe maopopo ole lakou i ke kanawai aka no na luna oihana ka poe maopopo ole lakou i ke kanawai aka no na luna oihana ka poe ia lakou ka mana ame ke kuleana e hopu ai ia lakou a lawe aku imua o na aha elike me ke kauoha a ke kanawai.
Penei ka heluhelu ana o ka Pauku 95 o ke Kanawai Kumu o Hawaii nei i pili i na kai lawai’a o keia Teritore:
“O na kanawai apau o ka Repubalika o Hawaii e haawi kaokoa ana i na pono kai lawai’a maluna o kekahi mea a poe paha ma keia ke hoopauia nei a o na kai lawai’a apau ma na kai o ke Teritore o Hawaii me ke komo ole mai o na lokoi’a a wahi paha i hoopuniia e noa no i na makaainana o Amerika Huipuia malalo nae o na pono pilipaa aka aole e lilo ia pono pilipaa i mea mana mahope aku o ka hala ana o na makahiki ekolu mai ka mana ana o keia kanawai koe wale no a hookahuaia elike me ia i hoakakaia mahope ae nei.
“Pauku 96. O kekahi mea e koi mai ana he pono kai konohiki kona i kekahi o na kai lawai’a e waiho aku oia iloko o na makahiki elua mahope iho o ka mana ana o keia kanawai he palapala noi imua o ka aha kaapuni o ke Teritore o Hawaii e hoakaka ana i kana koi i ua pono lawai’a la e hookoia no ua palapala noi la maluna o ka loio kuhina ka mea nana e lawelawe i ka hihia no ke Teritore a e lawelaweia ua hihia la ma ke ano he hoopii maamau ma ke kanawai,
“Ina e aeia ana ua pono kai lawai’a la e hookomo aku ka loio kuhina o ke Teritore o Hawaii ma ke ano i hoakakaia e ke kanawai no ka hoahewa ana i ka waiwai no na hana o ka lehulehu e hoahewa aku i ua pono kai lawai’a konohiki la no ka hoohana ana o na makaainana o Amerika Huipuia ma ka hookaawale ana i kekahi uku kupono o ua uku kupono la ina e hoomaopopoia ma ke ano pili kanawai e ukuia no mailoko ae o kekahi dala o ka waihona puuku o ke Teritore o Hawaii i hookaawale ole ia ma kekahi ano.”
Ua maopopo loa ma keia mau pauku elua o ke Kanawai Kumu i pili i na kai lawai’a mahope o ka hala ana o na makahiki ekolu mai ka manawa aku i mana ai keia kanawai e hoopau loa ia kela pono kai konohiki.
Ma kekahi pauku hoi e hoakaka ana ia i wahi e maopopo ai ka pono konohiki i kekahi mea e pono oia e waiho aku i kana koi no kela pono iloko o na makahiki elua mahope o ka hooholoia ana o keia kanawai a ina he kuleana i’o ko kekahi mea i ka pono kai konohiki alaila e hookomoia he hoopii hoahewa imua o ka aha no ka hoonoa ana i kela kai no na makaainana Amerika apau.
Ma ka hoolaha e hoopukaia aku nei ua hoakakaia na kai lawai’a i noa i na makaainana Amerika apuni keia Teritore a ina ua maka’u kekahi mau makaainna i ka hoonuinuiia mai no ke kuleana ole e hele ai e lawai’a ma ia mau kai alaila ma keia hope aku e hoopau loa i kela maka’u a e hele aku e lawai’a ma na ano apau e pono ai me ka hopohopo ole.
AOLE E LILO I KUMU E PAKELE AI
Ma ka Poalua iho nei i hoike ae ai ka Lunakanawai Apana Soares i kona manao aole e lilo ka haalele ana o John Stone i hopuia ai no ka hewa malama i ka hana piliwaiwai ma kona wahi i ka bela o kanalima dala i kumu e hopu ole ia ai oia a hookolokoloia no kela hewa nolaila ua hoopuka okoa ia he palapala hopu nona mamuli o ke kauoha a ka aha.
Pinepine wale na manawa i ikeia i ka haalele ana o ka poe i hopuia no kekahi mau hewa i ko lakou bela ma ke ano he alahele maalahi loa ia no lakou e pakele ai mai ka hookolokolo maoli ia ana mai; ua aeia aku no nae kela poe e hele me ka lanakila me ke kau ole aku o ka hoopai maluna o lakou.
O kela ae ole ana o ka Lunakanawai Soares e hookuu lanakila ia John Stone mamuli o ka haalele ana i kona bela o kekahi ia o na hana e haawiia ai na mahalo ana i ka lunakanawai o ka aha apana a e lilo hoi i kumu alakai no na hihia apau ma keia hope aku: aole e lilo ka haaleleia ana o na bela i kumu e hookuu lanakila ia aku ai ka poe i hopia mai ko lakou hookolokolo maoli ia ana aku.
O na bela ame na bona i waihoia aku e ka poe e hopuia ana no ka hakihaki ana i na kanawai he mea hoopaa wale no ia no ka hoea kino aku o ka poe i hopuia imua o ka aha no ka hookolokoloia mai no ko lakou pili i ka hewa ame ka pili ole; nolaila o ka laweia ana o kela mau dala bela a mau bona paha i ko lakou wa e hoea ole ae ai imua o ka aha aole ia he hoopa’i no ko lakou pili o ka hewa.
He oiaio e poho ana kela poe i haalele i ko lakou mau bela; aka nae ma kekahi aoao ua hauoli loa lakou no ka hookolokolo ole ia mai e ka aha ma keia ano ua hooko piha ole ia ka manao ame ka makemake maoli o ke kanawai.
Mamuli o ka lilo i hana maa nana aha hookolokolo o kakou ka ae ana mai e lawe i na dala bela i haaleleia ma ke ano he pana’i ia no ka hoea ole ana ae o ka poe i hoopiiia a i hopuia paha imua o ka aha ua nui a lehulehu wale ka poe i pakele mai ke kau ana aku o na hoopa’i maluna o lakou; aka e kau aku nae ko kakou manaolana e hoea mai ana i ka manawa e auamo maoli ai kela ame keia i na ko’iko’i o na hopena o ka lakou mau hana hakihaki kanawai e lawelawe ai ina e hoomau aku ka Lunakanawai Soares i kana loina hookolokolo maloko o ka aha apana o Honolulu nei.
WAIHOIA MA KA PAPA
O ka palapala hoopoo a ka Ahahui o na Wahine Hawaii i hookomoia ae e Senetona S.L. Desha e noi ana e hanaia kekahi kanawai e hoenuhe ana i na kanaka e ahewaia ana no ke karaima hoopoino i na kaikamahina opiopio ua waihoia ma ka papa mamuli o ke apono ana o na hoa o ke senate i ka hoike a ke komite hookolokolo maluna o kela palapala hoopii.
Ua nui na manao ku-a i ala ae iwaena o kekahi poe o kakou mai na kane a na wahine no kela palapala hoopoo me ka hooiliia ana aku o na ahewa ana maluna o ka Lunamakaainana W.J. Coelho ame Senatona S.L. Desha ma ke ano o laua na mea i waiho aku i ka palapala hoopii he mau ahewa pololei ole nae oiai maloko o ke keena o ka loio kuhina i hoomakaikaiua ai kela palapala hoopii a o ka hookomo wale ana aku no ka kela mau mea ili hewa aku la nae ka huhu o kekahi poe maluna o laua.
He hana ku i’o paha i ka hoomainoino a he hoopa’i kupono ole ka hoenuhe ana i kekahi kanaka e ahewaia ana no ke karaima hoopoino a hoohaumia i na kaikamahine liilii aka nae ua ala mai ka manao iloko o na makuahine Hawaii mamuli o ka huhu no na hana i lawelaweia a e lawelawe mau ia nei maluna o na kaikamahine opiopio ame na wahine opio.
Ua loaa like no kela manao inaina iloko o na makua mea keiki apau a iloko hoi o na makaainana i makee i ka inoa maemae o na keikikane ame na kaikamahine Hawaii; nolaila ina paha he hana hiki ole loa ka hooko ana aku i ka makemake i kela mau makuahine Hawaii elike me ka lakou palapala noi alaila ua ili iho ke ko’iko’i maluna o na hoa o ko kakou ahaolelo ka hana ana mai ame ka hooholo ana i kekahi kanawai i kaokoa ae ka hoopa’i o keia ano karaima mai na hoopa’i mai o na karaima e ae.
Iloko no o keia mau la e hookolokoloia mai nai na kanaka opio eiwa malalo o ke kumu hoopii ka hoopoino a hoohaumia ana i kekahi kaikamahine opio ua lawelawe hou ia ae la no ia ane hana hookahi e kekahi poe maloko nei o keia kulanakauhale pehea auanei la e nele ole ai ke ala mai o na manao ku-e ikaika iloko o ka lehulehu no kela ano hana?
I ANA MAOPOPO NO NA UKU HOOMAU
Iloko o keia mau la e noho mai nei ka ahaolelo kuloko o kakou he keu aku ka nui o na bila i hookomoia aku no ke noi ana i mau uku hoomau no kekahi mau limahana o ke apupuni; aole no nae keia he hana malihini no ka mea ua weheia ae ka ipuka a hamama ma o ka loaa ana o na uku hoomau i kekhai poe e noho mai nei i keia la.
I wahi nae e kaulike ai ke ana o na uku hoomau he mea pono no e kauia kekahi ana kupono elike me ka bila i hookomoia ae e Senatoa Jarrett e kau ana i ka nui o na makahiki o kekahi mea e noho hana ai malalo o ke aupuni mamua o ka loaa ana iaia o ka uku hoomau me ka hoakaka maopopo ana i ka pakeneka o kona uku oiai oia e noho hana ana o ia ke ukuia mai iaia i uku hoomau nona.
Ma ka manao o keia pepa o ka bila a Senatona Jarreta maluna o ke ana o na uku hoomau o kekahi ia o na bila i apoia ai kekahi mau mahele lehulehu i pili i na limahana ame ko lakou mau ohana e pono ai e hooholoia.
IKEIA KA MANAO KU-E O KE SENATE
I ka nana aku mamuli o na manao hoakaka o kekahi mau hoa o ke Senate aia iloko o lakou kekahi manao no ka hoololi ana i ka lunakula nui no ka oihana hoonaauao o Hawaii nei me ka hoololi pu ana i ke ano o ke a’o ana aku maloko o na kula no keia nee ana aku omua.
He hookahi mea hiki ole ke hoohewahewaia ua ike maoli na hoa o ke senate i ka nui o na hoolilo o ka oihana hoonaauao elike me ka huina o ka bila haawina i makemakeia no kela keena no na makahiki elua e nee aku nei o ka hooili ana aku i na ahewa ana no ia mau hoolilo nui hewahewa aole ia maluna o ke kanaka hookahi aka maluna o kekahi mau poo lehulehu ka poe i haawiia aku ai ke kuleana ame ka mana e hookele ai i ka oihana hoonaauao maloko o keia Teritore.
Me kela kulana i hoomaopopoia aku iloko o na hoa o ke senate no ka lunakula nui he mea pono no e hoonohoia ae i mea okoa ma kela lunakula nui he mea pono no e hoonohoia ae i mea okoa ma kela kulana ina ia he kumu e hooiia ae ai ke kulana maikai ka holomua ame ka hoemi lilo o ke keena hoonaauao no keia mau makahiki elua e hoea mai ana.
HE O IA MAU KA HANA HOONAUKIUKI
He o ia mau ka hoala ana mai o na nupepa Kepani i na ku-e ana no ka hooholoia o na hooponopono ahaolelo e ku-e ana a e kaupalena ana i na kula olelo Kepani no keia kumu me he mea la e hoahewa mai ana maluna o ka ahaolelo a maluna hoi o na makaainana Amerika.
Ina e huli aku ana kakou ihope he manawa pokole wale ae nei no i hala e ike auanei kakou me ka hoohewahewa ole i ke ao ikaika ana o na kahunapule Kepani na kumukula ame kekahi mau Kepani e ae ma na mea e pipilipaa ai ka manao o na keiki Kepani apau i ko lakou aina makuahine.
Ke mahalo nei na keiki Kepani i hanau ma ka lepo o Hawaii a he mau makaainana Amerika hoi no na haawina hoonaauao e a’oia nei ia lakou maloko o na kula aupuni e ku-e ana hoi i na hana hoopaakiki ame hoopii kanawai a kela lahui mamuli o ko lakou manaoio ana he oi ae ko lakou makemake i ka hoonaauoia ana ma na buke hoomanao o Amerika.
He mea kupono anei e auhauia na wahine elike me na kane mamuli o ka loaa like ana o ka pono koho baloka i na kama a elua o na makaainana o Hawaii nei? O ke aupuni o Amerika Huipuia ke kumu alakai i keia la no ka pame pololei no keia ninau o ia no ka hookuu ana i na wahine mai ka auhau ae koe ka uku ana i na auhau waiwai ame na auhau loaa makahiki.
HALAWAI I KA AHA MAKUA AME C.E. O NA MOKUPUNI O MAUI, MOLOKAI AME LANAI.
E malamaia ana ka halawai o na aha i hoikeia ae la maluna ma ka luakini o Paia ma ka Poaha o keia pule ae Maraki la 15. O ka aha makua e hoomaka ana ia ma ka hora 9 o ke kakahiaka a pau i ka hora 12. A o ka ahahui C.E. e hoomaka ana ia ma ka hora 3 o ka auwina la a pau i ka hora 5. Ke kauohaia mei ka poe apau i kuleana i keia mau aha e hele mai me ka makaukau me ka lakou mau hoike.
E malama pu ia ana ka hoike C.E. a ka aha ma ke Sabati la 18 o na ahahui C.E. wale no o Makawao Akau ka mea i makemakeia e hoike ma na papa pakahi a o na mahele C.E. e ae ma ka hoohui elike penei: Maui Hikina, hookahi no papa pela mai o Makawao Hema Maui Waena, Maui Komohana ame Molokai. Nolaila e hele mai e na C.E. me ka makaukau.
L.B. KAUMEHEIWA.
Lunahoomalu ame Peresidena o ka Ahahui C.E.
HOOPIIA ELUA E KE KIURE KIEKIE NO KA LAWEOLA.
No ka laweola ma ke degere ekolu na kumuhoopii i hookomoia ae e ke kiure kiekie teritore ma ka Poaha o ka pule aku la i hala maloko o na palapala hoopii e ku-e ana ia Alfred Dias ame Lansing Young.
He wahine Pake o Kam Gee Shea, ka i make i ke kaa o Dias e kalaiwa ana ma ka la 30 o Ianuari i hala ma ke kihi o na alanui Nuuanu ame Beritania. O Clement Pavloff hoi ka mea i make i ke kaa otomobile e kalaiwaia ana e Young ma ke kihi o na alanui Maunakea ame Hokele ma ka la 12 o Feberuari.
Ua kulike loa na olelo hoopii maloko o na palapala hoopii i hookomoia ae ai e ke kiure kiekie i ka aha a ma na inoa o na mea i make ka like ole.
Ua hoopukaia ae e ka aha a Lunakanawai Ray J. O’Brien he mau palapala hopu no ka hopu ana i keia mau kanaka kalaiwa kaa otomobile noonoo ole ma ka Poaha aku la i hala a hoihoiia ae ma ka Poalima mai.
Paa no ka Hoike Wahahee
He elua mau bila oiaio i hoihoiia ae i ka aha e ku-a ana ia Y. Matsunaga ame T. Fukushima na Kepani opio i hoopiiia ae ai no ka hoomahuka ana ia Hazue Arakama he kaikamahine Kepani o 17 makahiki. He mau la lehulehu aku nei i hala ka hopuia ana o nei mau Kepani opio ma ka manawa o ka nalowale honua ana o ke kaikamahine a no ia nalowale honua ana ona i manao ai ka makuakane o ke kaikamahine na laua i hoomahuka a hopuia laua a hoopaaia aku i ka halepaahao a mamuli o ka hoea kino ana ae o ke kaukamahine imua o ka aha i hookuuia mai ai laua; o keia hoopii hou e ku-e nei ia laua no ko laua hoike wahahee a ke paaia mai nei laua no ka hookolokoloia mai e ke kiure.
Ua ala ka hiamoe o ka luahine o ka lua elike me ka hoike i loaa ae ua puha ka lua i ke ahi a ke pii mau ae la he uwahi wale no ke ikeia iho oiaio o ka papahele o ka lua.
Nuhou Kuloko
Ke upuia aku nei e hoea mai ana ka mokuahi hou ka Haleakala no Honolulu nei ma keia Poakolu ae ke ole e loaa kekahi mau kuia ma kona alahele moana.
No ka hele no o na oneki o ke Kuokoa a piha i keia pule pela iho la i hoopaneeia ai ka hoopuka ana aku i kekahi mau manao i kakauia mai e na makamaka.
Ma ke Sabati ka la 26 o keia mahine maloko o ka halepule o Kawaihao e malamaia ae ana ke anaina haipule hoomanao no ka la hanau o ke Keikialii Kalanianaole.
Maloko o ka halehui Phoenix ma ka po o keia Poaono Maraki 10 e wehe ae ana ka Ahahui Kaonohiokala he hoikeike tabalo o ke au kahiko ame na ano hula Hawaii apau.
E malama hou ae ana ka Ahahui Hawaii Holomua he halawai ma ka hapalua o ka hora ehiku o keia ahiahi ma ka home o Mr. Wahilani ma ke alanui Hustace a ua makemakeia na lala apau o keia ahahui e hoea ae ma ia halawai.
He haina ka me kekahi mau kenikeni iloko ka i haule a i loaa maloko nei o ke keena o ke Kuokoa oluolu ka mea nona kela hainaka e kii mai me ka hooiaio pu i kona lilo ana he ona no ia waiwai.
Ma ka Poalua nei i hele ae ai na lunahoomalu o ke komite ola o ke senate ame ka hale o na lunamakaainana e hooponopono me ka hui mokuahi holo pili aina no ka lawe ana i na hoa o ka ahaolelo i Molokai ma keia mua iho.
Ma ka Mauna Kea o ka Poalua nei i hoihoiia mai ai o Mr. J.G. Andrews ka hope akena aina aupuni o Hilo, Hawaii i hoopa’iia mai nei no ka noho ana maloko o ka halepaahao mamuli o ka pokole ana o na dala o ke aupuni iaia.
Ma ka hapalua o ka hora ehilu o ke ahiahi nei i akoakoa ae ai na hoa o ka ahaolelo kuloko ma ka home o Kiaaina Farrington ma kakhi paina i haawiia eia no na hoa hanohano o ka ahaolelo.
No ka akoakoa ana ae o kekahi poe maloko o ka hale o Mr. J, Stone ma ka po o ka Poakahi iho nei i pau nui ai i ka hopuia e na makai me ka loaa ana aku o na ulu me eono dala i na kanaka o ke aupuni ma ka po o ka Poakahi iho nei.
Ma ka hora umi o ke kakahiaka i keia Poaha ae Maraki 15 e malama ae ana ka Ahahui Hoola a Hooulu Lahui he halawai maloko o ka holo o ka Hale Hoohanau Keiki Kapiolani ua makemakeia na lala apau o kela ahahui e hoea ae ma ia halawai ma kela kakahiaka.
Ma ka halawai a ka papa o na lunakiai o ka Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei i noho ae ai ma ka po o ka Poalua aku la i hala i hoakaka ae ai ka Lunakiai Pacheco e uku ka Lunakiai Kumulae no no poino i loaa i ke kaa kalaka ana i hoihoi ae ma kona home aohe nae he mea i hooholoia e ka papa.
O ka manawa pololei e noho mai ai o ka Ahahui Kula Sabati o ka Mokupuni o Maui, Molokai ame Lanai elike me ka hoike i loaa mai i keia keena ma ka Poaha no ia ka la 15 o keia mahina ma Paia Maui aole hoi ma ka Poakolu ka la 14.
Ma ka hora umikumamakahi o ke kakahiaka o ka Poalua iho nei i haalele mai ai o Mrs. Dora Kailihiwa i keia ola ana ma ka helu 1017 alanui Kawaihao a ma ka hapalua o ka hora eha o ka auwina la o nehinei i maneleia aku ai kona kino wailua a hoomoeia ma ka ilina Kakolika ma Koula.
No ka lilo o ka Loio Rawlins i loio pale no kekahi poe kanaka opio i hopuia no ka hewa hoopoino i kekahi kaikamahine opio no lakou hoi ka hihia e hookolokoloia mai nei i keia manawa i hoouna aku ai ka Ahahui o na Wahine Koho Baloka i na ku-a ana no kona lilo i lunakanawai imua o ka loio kuhina o Amerika.
Ma keia Poaha ae e noho mai ai ka Aha Euanelio o ka Mokupuni o Maui a ke manaolanaia aku nei e hapai mai ana ia aha i ka noonoo ana no ka puha ana o ka 100 makahiki o ke komo ana o ka malamalama o ke au hou iloko o ia mokupuni mai ka manawa mai i hoa mua ia aku ai ka malamalama o ka euanelio i ka 1823 e ke kumu mikanele mea Rikeke.
Nuhou Kuwaho
WASHINGTON, Mar. 1- Ua hoikeia mai e ke komite o ke senate nana i ninaninau i na olelo hoopii i laweia mai ai e ke Senatoa Thos. Watson i make o ka mokuaina o Georgia ua hoopa’iia me ka make kekahi o na koa Amerika maloko o Palani me ka hookolokolo ole ia aohe oiaio.
CAPETOWN, Mar. 1- Ua aponoia e ka mahele o na hihia hoohalahala o ka aha kiekie i keia la ka hoolaha i hoopukaia e ke kuhina kalaiaina iloko o ka mahina o Augate 1913 e kaupale ana i na lahui Asia apau malalo o ke kanawai e hoohaiki ana i ka hoopae ana mai i na lahui e mai ke komo ana mai iloko o na apana aina huiia iwaena loa o Aferika Hema.
WASHINGTON, Mar. 1- Ua hooholia e ke senate ma ka po nei ka bila waiu hoopihaia ka bila e hookapu loa ana i ka hoouna ana mawaena o na mokuaina i ka waiu i hoopaakikiia a i ole i hoomoaia i hanaia mai ka waiu kilima mai a i paniia iho nae ma ke ano he momona no ka waiu bata ka aila niu ame ka aila o ka hua pulupulu.
WASHINGTON, Mar. 1- Ua haalele mai ka Peresidena ame Mrs. Harding me kekahi heluna nui o na hoaloha ia nei no ka holo ana aku no Florida no ka hoomaha ana no ka mahina a oi.
WASHINGTON, Mar. 5.- Ua holo aku ke kakauolelo o ka oihana kaua moana Denby ka Adimarala Cooniz ame kekahi mau senatona ame na lunamakaainana no Panama i keia la no ka nana ana i ka hookahakaha paikau a na mokukaua o ka Atelanika ame ko ka Pakipika i huiia.
NA HANA A KA OIHANA MAKAI
Hookahi o na kanaka i hoohuoiia oia kekahi i komo pu ma ka hoopoino ana i kekahi wahine ma ka po o ka Poaono aku la i hala ua paa ae oia i ka hopuia ma ke kakahiaka o ka Poakahi nei a hookahi i koe e hele laula mai nei a ke manaolanaia aku nei no nae e paa ae ana oia i ka hopuia.
No ke kalaiwa ana i ke kaa otomobile me ka loaa ole o ka laikini i paa ae ai o C.H. Min i ka hopuia ma ka Poakahi nei e ka Makai o na kaa motokaikala Koe Lii a hookomoia ae he hoopii nona no ia hewa haihai kanawai.
O John Borges a na makai o ka huli ana ma ka pule aku la i hala ma ke kakahiaka o ka Poakahi nei o paa ae ai oia i ka hopuia a noho ana i kauhale lilo ole mamuli o kekahi palapala hopu i hoopukaia ae e ka aha.
O Harold D. Domer ame Arthur Hill na haole koa i hoopiiia ae ai no ka powa ana i kekahi Kepani kalaiwa kaa otomobile ma ka po o ka Poaono o ka pule aku la i hala maluna o ke alanui e holo la i Leilehua e hookolokoloia ana ko laua hihia e na luna nui o ka oihana koa.
No ka wela ana i ka laau ma ka waha ame ke kania-i i lapaauia ai o Manuea Gomez maloko o ka Halema’i o na poino ulia. He nui kona mau pilikia maloko o kona home ma kekahi manawa i hala ae nei. Ma ka Poalua o ka pule aku la i hala kona laweia ana ae i ka Halema’i o na poino ulia no ka lapaauia ana ae o kona mau wahi i poino o ia hoi he moku pahi ana nae i hoakaka ole ae ai imua o ka oihana makai no ke kumu o ia moke ana ona. Eia nae ua hiki ole e nalo no ka mea ma ka hoakaka a ka poe e noho kokoke mai ana ua hele aku keia Gomez i ka hale o Antone Lopez ma ke kihi o na alanui Kalihi ame Farnandez ma ka hora 9 o ka po a hoike ae la ma ke akua me ka nui o ka leo e makaukau ana oia e hoopokole i na la o kona ola ana. He manawa pokole ma ia hope iho ua puoho mai la na kanaka e noho ana ma kela wahi mamuli o ko lohe ana mai i ka nui o kona leo no ka nui o kona eha. Ma kana hoakaka imua o na makau ua inu oia i ka iodine eia nae aole ka oia i moni. “No ka nui loa o ka wela” wahi ana. Mahope o ka lapaauia ana o Gomez ma ka halema’i ua hookuuia aku oia e hoi no kona wahi.
Ma ke Sabati Maraki 26 e malamaia ai ke anaina hoomanao no ke Keikialii Jonah Kuhio Kalanianaole maloko o ka luakini o Kawaiahae e na ahahui Hawaii apau a ma ke Sabati mua aku o Aperila e malamaia ai ke anaina hoomanao no ka alahou ana o ka Haku.
NA MEAHOU E PILI ANA IA KELEMANIA
MOSCOW, Mar. 5.- Ua kelekalapaia aku e na Hui Uniona Kalepa Rukini i Berlin i keia la e hoounaia aku ana kekahi moku i piha me 9000 tona meaai no na kanaka hana maloko o ka apana e Ruhr.
NORFOLK, Va. Mar. 5- Ma keia pule e hoomaka ai ka hoouna ana aku i kekahi moku piha me ka lanahu mai Amerika nei aku i Kelemania hana i laweia ae mamuli o ka paa ana o na Palani i na lua lanahu maloko o ka apana o Ruhr Kelemania.
BERLIN, Mar. 5.- Ua hoikeia ae i keia la m ake ano na ka luna aupuni ia hoolaha ko Kelemania hoomaka ana e launa kuka pololei me Italia e pili ana i ka haawi ana mai i ka nitrated ma ke ano o ia kekahi mahele o ka uku ana i ka aie kaua.
PARIS, Mar. 5.- Ua noho ka halawai kukakuka maanei i keia la no ka noonoo ana maluna o na lilo o ka noho ana o na loa Amerika ma ka Rhineland a ua nui na ano hana no ka uku ana i kamailioia. Ua hoopaneeia ka halawai ahiki i keia Poaono ae.
LONDON, Mar. 5.- Ho lono kelekalapa o ka loaa ana ae i ke Nupepa Times ke hoakaka ana mai Cologne mai ua hoea aku i ka lokahi o na manao o ke Kenerala Sir Arthur Godley ke kenerala nana e hoomalu mai la i na kia Pelekane ma Cologne ame Kenerala DeGoutte ke Kenerala Palani nana e hoomalu mai la i na koa Palani e pili ana i ka halihali ana i na koa Palani mawaena aku o na apana e hoomaluia ana e na pualikoa Pelekane.
COLOGNE, Mar. 5.- Ua hoolahaia ae ma ke akea i keia la e ke Kenerala DeGoutte aole oia e hoihoi aku ana i ka 12,000,000,000 marks i laweia mai ai ma kekahi manawa kokoke aku nei i hala me ka limaikaika mai Cologne mai.
BERLIN, Mar. 5.- Ua hoolahaia ae e ka Peresidena Ebert he kanawai hou e hoakaka ana ma ke ano he hoomakakiu ka haawi ana aku i kekahi kokua i na aupuni mana e noho ana maloko o Kelemania ia manawa a e kau ana i hoopa’i ke ahewaia kekahi mea no ia hewa he 10 makahiki paahao me ka hoopa’i dala aole e oi aku maluna o ka hapa miliona marks.
NA MARE.
George Woolesey is Mary Tripp, Mar. 3.
Jas. C. Kealoha ia Ida Kalima, Mar. 4
Dennis A. Pilialoha ia Kuulei Naki, Mar. 5
NA HANAU.
Na Mr. ame Mrs. Joe Akana he kaikamahine, Feb. 13
Na Fred Kamakahukilani ame Miss Ellis he keikikane, Feb. 15.
Na Wm. Kam Yau ame Mary Mersberg he kaikamahine, Feb. 17
Na Samuel Lono ame Mary Lu, he keikikane Mar. 1.
Na Jos. Chung Leong ame Mary Akana he keikikane Mar. 3.
NA MAKE.
Lula Ku Opio ma ka Halema’i Kauikeolani, Feb. 20.
Emma Daniels, ma ke alanui Liliha, Feb. 23.
James Lewis, ma ke alanui Austin, Feb. 25.
Emalia Cecilia Helena, ma ke alanui Kaneloa, Feb. 28.
Kekuewa Ku, ma ke alanui halema’i Pupule, Feb. 28.
Edward W. Palau, ma alanui Kula, Mar. 2.
Luisa Namahoe, ma ke alanui Prospect, Mar. 3.
James K. Lino, ma Honolulu, Mar. 4.
Abbie Kaamona, ma Honolulu, Mar. 5.
Kahananui Keanui, ma Honolulu, Mar. 5.
NA LEKA KII OLE IA MAI AHIKI I MARAKI 3, 1923.
Akini, E.S.
Ewaliko, Kui
Kaimikaua, Sam (2)
Kalama, E.
Kali Jr., David
Kaluhikaua, Miss Lucille
Kamauoha, Frank
Kamaka, Miss Julia
Kamakea, Joe
Kapono, Jr., John K.
Kealoha, Enos
Kuileni, Miss Annie (2)
Nawai, Lokalia
David, Noa
Paka, Miss Hattie
Pihe, Miss Rebecca
Wekepa, Mrs. Wile
E ninau mai ma na leta hoolanaia ke kii mai.
D.H. MacADAM,
Lunaleta.
WAIHOIA KA PALAPALA HOOPII KA PAPA.
O ka palapala hoopii i hoopunioa ae e Senatona Desha iloko o ka aha senate ma ka aoao o ke Kamaliiwahine Kalanianaole ame Mrs. Treadway a o ka palapala hoopu hookahi no hoi i hookomoia aku e ka Lunamakaainana Coelho iloko o ka hale o na lunamakaainana no ka ho-enule ana i na kanaka hoopilikia i na kaikamahine liilii e wahine opio ame na wahine ua hoomoeia ma ka papa e ke senate ma ka Poalima aku la i hala mamuli o ke aponoia ana o ka hoike a ua komite hookolokolo.
Ma ka hoike a ke komite hookolokolo e hoakaka ana ia o ka manao maloko o ka palapala hoopu ua ku-e ia i ke hoololi ewalu i ke kumukanawai o Amerika Huipuia ma ke ano he hana ka koke i ka hoomainoino a he hoopaa i kupono ole hoi.
I ka manawa i waihoia ae a ka hoike a ke komite hookolokolo o ke senate no ke apono a no ke ku-e ana aku paha o ka aha senate na koho na mea apau ma ka aoao e apono ana o ka hoike a o Senatona Desha wale no ka mea ma ka aoao hoole.
Maloko o ke keena o ka loio mahina o ke Teritore i hanaia @ a i hoomakaukauia ai kela palapala hoopii mamuli o ke noi a na wahine Hawaii i noho poo ia e ka Kamaliiwahine Kalanianaole he palapala hoopii hoi i ala ae ma @ na hana limanui a hoopoino o na kanaka opio i hopuia ai o Kakaako ae nei no ko lakou limanui ana i kekahi kaikamahine opio a no na hana like no hoi o kela ano hookahi i lawelaweia mamua aku nei e lawelaweia mai nei no hoi i keia manawa.
HE BILA ANA UKU HOOMAU.
Elike me na kau ahaolelo aku nei i hala ka lawe mau ia mai o na noi no na uku hoomau o kekahi mau luna oihana o ke aupuni a i ole na ohana paha o na luna oikana a mau limahana o ke aupuni i make o kekahi ia o na mea ao nui i ikeia iloko o keia kau o ka ahaolelo e noho mai nei.
Ma kekahi mau bila i hoomoia ae i na la aku la i hala e hoakaka maopopo ana ia i kekahi mau huina e ukuia aku i ka poe e kuleana i na ano uku hoomau apau e kau ana o na uku hoomau ahiki ke apo ana i ke ana o ka uku hoomau ma ke loihi o na makahiki i noho hana a me ke aupuni Teritore a kalau paha.
Ma kela bila i hookomoia ae o Senatona Jarrett ma ka Poaha aku nei i hala e hoakaka ana ia o maluna oihana a mau limahana paha noho hana malalo o ke aupuni Teritore a piha na makahiki he @ kalua e loaa aku ia lakou ka aka hoomau ma kahi o ka hapalua o ka lakou mau uku mahina i ka @ e noho hala ana eia nae aole e oia aku kela uku hoomau aia @ no a hoea aku na makahiki o kela mau luna oihana a mau limahana paha i ke kanalima-kumamalima.
No na luna oihana nae ame na limahana o ke Teritore i noho ka na no ka manawa o iwakalua-kumamalima makahiki a oi aku paha e loaa ia lakou he kanahiku-kumamalima pakeneka o ko lakou ukuhana. E heluia ana ka manawa a lakou i noho hana ai no ke aupuni Teritore mai ke au mai o ke aupuni ma ahiki i keia manawa.
O ka hooholo ana me ka uku na i na uku hoomau o na limahana ame na luna oihana o ke Teritore o ka aku no ia malalo o ka mana o kekahi papa o ia ke kiaaina ka punahooia ame ka puuku.
No ke Kulanakauhale a Kalau @ o Honolulu nei o ka meia ka @ hoomalu o ka papa uku hoomanao a no na kalana e ae na na papa lehulehu no e koho i na lunahoomalu.
I ka manawa hoi o na luna o hana a o na limahana paha i kuleana i na uku hoomau e make ai o ana e hooko ana a ka lakou mau hana e ukuia no ka huina o hookahi haneri dala no na hoolilo hoolewa.
Ina he wahine a he mau keiki ka ka mea i male alaila e loaa no ka wahine he iwakalua-kumamalima dala no ka mahine a i elima dala no ke keia ahiki i ka piha ana o na makahiki he umi-kumamaono ke keiki a mau keiki paha alaila paa ka ukuia ana o kela elima dala a no ka makuahine hoi e pau no ka loaa ana o ka uku hoomau iaia no kona wa e mare hou ai i ke kane.
Ina hoi aole he wahine a mau keiki paha a ka mea i make aka he mau makua kona e ola ana he makuakane ame ka makuahine alaila e ukuia i kekahi o laua a aole hoi ia laua a elua ka huina o kanakolu-kumamalima dala i ka mahina.
Ua ili aku nae ke ko’iko’i o ka hoemi ana i ka huina oiaio o ka uku hoomau e loaa aku i kekahi mea maluna o ka papa i loaa ka mana ame ke kuleana a ke kanawai i hoakaka ai.