Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 9, 1 Malaki 1923 — NA MA'I HOOPILIKIA I KA LAHUI [ARTICLE]

NA MA'I HOOPILIKIA I KA LAHUI

Aole paha he mea nana e hoopiliisumei ka nln o keia lahui i oi aku mamna o na ma'i e laweia mai a i laweia mai i na maliahiki i hala aku, a eia ke laha nei iwa--0 kakou na kanaka Hawaii. O na mea apau o ke'ake'a mai 1 ka ulu ana o keia lahui, he mau mea ia e pono e imiia aku, a i koiukloaa aaa e lilo i mea e hooika&a ia ai « hookaawale aku a e huliia ia mea e pau ai. X 3ta hoea mua ana mai o Kapena Kok» ma Hawaii nei, ua lawe mai kaaaa man kela he mau ma'i, pala, kaokao ame na ma'i e ae i lilo i mea hoopilikia mai i na -kanaka ia mau la, oiaijio nae ua helu ia na kanaka Hawaii ma ka papa ekahi o ka ike i ka hoola ana i na ma'i like ole; aka, i ka pahola ana mni o keLa man ma'i, na hoopohihihi ia na kahuna lapaau o ia mhu la, no ka mea he mau ma'i i ike mua ole ia e lakon. O 3ceia mau ma'i no hoi, he man ma'i ili aku maluna o ka poe e hni ana ma ke ano kanē a wahine. A anamnli paha o keia, ua aui ka hunaia ana, a i keia laha ana a ikeia kona ikaika, ua hiki oie iho la e lapaauia, a ma na moolelo o kakon o ia mau la, ua nui ka poe i make, a na ikaika loa ka laha ana o ka sta'i; no ka mea, elike me n* Hiea i hoikeia ae nei, he mau ma*i ili *kn i ta hui ana o ke kane ame ka wahine.

Ke manao nei no hoi kp oukou aeakakau, aole e ae he kunAu nui o ke emi an(t mai o ka hanau ana o na keiki Hawaii, ame ka make ana o na. keiki lHlii, o keia iho la, no ka mea o keia mau ma 'i, e ili aku ana ma o na makna maloko' oke koko, iua keiki, a aole no e pau ana no kak&hi man hanauna. A o keia mea ma'i koko, aole no i kaawalo loa aku mai ka ma'i lepera aku. A ma ko'n manao ana, he mau haneii o na kanaka Hawaii i laweia akn ma Kalaupapa, aole mamuli o ka ma'i lepera, aka, mamuli o keia man-ma'i o ka pala ame ke kaokao.

E 3co mai kaiou, he mau haole leeia wale 110 na kanaia nana i lawß mua mai i keia mau ma'i, aka, na paa Hoko o ke koko o na ■wahine i loaa mua, a ua ili aku i ka lakou maa kane ; a mai keia maa makua aku, ua ili aku ina keikL A o ka mea oi loa aku o ka hoopilikia, eia keia ma'i ke laha hou mai nei, mamuli o na Pilipino no ka mea he ma'i knluma keia ia lakou, a aole no paha e pilikia loa ana keia lahui Pihpiuo, no ka mea, he lahui keia i kulnma i keia ma'i, a ua loihi ka noho ana iloko o ko lakou koko. Aka, aole o ka loihi ana iloko o ko lakon koko, he mea ia e emi mai ai luma ikaika, aka, na like no me he mea 3a, akahi no a hoolaha ia aku e lakou.

Aole he ma'i oi aku o ka hoopilikia i ke kino o ke kanaka mamua o keia. A ina ua loaa ko 1 -- 'ii makuahine i keia ma'i e loaa . kana kane, a ina e loaa ana ka laua keiki, e loaa ana no i keia keiki, A he ma'i komo iloko o ke koko, a he kakaikahi wale na laau e hiki ai « hoola aku i keia ano ma'i

I keia la ua oi aku ka laha o keia ma'i mamua o ia manawa i pae mai ai na. kela a Kapena Kuke, a eia keia ma 'i ke pahola nei ma keia kulaaakauhale, mai na koa mai, a ;rsaī na Pilipine mai, a ma ka hoike a na kauka he nui wale o na wahine

loaa i keia mau ma'i. A ina e ae keia man hele wale a 0 hoolmi aku ia iakou me na kane, a mai keia njau kane aku a i na wahine a lakou e moe aku ai, e ike aku ana kakou i ka pilikia oi aku mamu- ka m a'i akepau, a ma'i lepeni .10 paha, 110 ka mea, o ka mal lspera he ikeia aku kona ano, a ua liiki e hookaawaleia aku kela ma'L Aka, o keia mau ma J i, aole • ikeia aku ana kona hoailona, no ka m«a aia i kahi huna, a,o ka oi akn, aole ka mea i loaa i keia ma'i e hoike mai ana ua loaa iaia. Mamuli o ke?a pilikia, hookahi wale 20. paka mea e ike ana i ke kino o ka mea i loaa i keia ma'i, oia no ke kaeka lapaau a keia mea ma'i e hele akn ai e hoike iaia iho Ao ke alaaai wal» no e loaa ai, o ia no ka hoike mai o na kaoka i keia poe mal e hele«aka ana e lapaau ia mai. A zsa ka aoao hoi 0 ke kauka, aole ena makemake e hoike. mai i kana poe Eoliila, na paakiki ka

loaa ana aku o ke kino o keia poe ma'i. Aka, wahi a na kauka, ua nui a ua lehulehu na wahine ame na kane i loaa i keia mau ma'i, a ke lapaauia nei e lakou. A wahi hou no a ua poe kauka nei, he nui wale aku o keia poe ma'i, ke liele wale nei me ka lapaau ole ia, a ua hele ole niai imua o na kauka.

Ina o ka wahine ka i loaa i keia mau mn 'i, aole no e ike ana kela wahine i kona ma'i, koe wale no a he wahi eha iki i kona manawa e hele ai e hanawai. Aka, ina o ke kane ka i loaa i keia ma'i, ua hki koke iaia ke ike mahope o ekolu la. A i ke kane ka oi aku o ka ikaika o keia ma'i, a ina aole e lapaauia ana e hele loa aku ana i ka pilikia. Aka, iwaena o na Pilipino, aole no he ikpika loa o keia ma'i maluna o na kane, aka, aia iloko o ke koko, a i ka moe ana o kekahi mea i loaa i keia ma'i me kekahi wahine, a i ole o ka wahine paha me ke kane, e komo aku ana keia ma'i iloko o ke koko o kela mea, a e komo ana iloko o na keiki e hanau mai ana mai keia hui ana.

Ke olelo mai nei na kauia, ame ka poe naauao i ike i ka anoano o keia ma'i, ua oi aku kona ikaika ame kona hoopilikia ana mai i na kanaka mainua o na ma'i e ae, no ke kumu, aolo e hiki e ikeia aku kona hoailona, a e hele huna ia ana kela ma'i me ka loaa ole he alanui e hiki ai e ike ia. Aua hiki no hoi i na kanaka ame na wahine i loaa i keia ma'i, ke hele e kuai i ka laau mai na hale haawi laaa mai, ,me ka iko ole ia aku o ka i' ble maopopo paha i ka Ikaika ame kona ano. Mamuli o keia kumu hope, ka loaa ana o ka laau mai na halo haawi laau mai, pela i hooi ia aku ai ka paakiki o ka hiki ana e loaa keia ma'i. A mamuli o keia, ko nui nei ka poe i loaa, aka, ke huna mai nei, a e hoopalahalaha ia aku nei ma na wahi like ole. Ua hoike mai na kauka naauao, ua hiki no e loaa keia ma'i, ina o kekahi mea i loaa, e hele ana maloko o kekahi haleliilii a haule kekahi mau kulu o kela mea maluna oke kae o ka lua liilii, a i ke komo ana aku o kekahi mea ma'i ole, a i ka pa ana o kona wahi-huna i kela kulu ma'i, e loaa ana keia mea i kela ma'i, Mamuli o keia, e ike mai ana kaiou i ka ikaika o ke ano 0 keia ma'i, a me ke alanui o kona laha ana aku, oiai ina i'o keia ma'i iloko o ke koko, a eia keia mau kexj iki a na makua ma'i ke hui pu mai j j nei iloko o na hale liilii e hoopau ai! 1 ko lakou mau pilikia, aia he alanui hou e hiki ai e laha keia ma'i, a loaa mai i ka kakou mau keiki maemae. O keia paha kekahi ninau ano nui' e pono e laweia aku imua o ka ahaolelo, a o ka mea nae nana e ake'ake'a mai nei, oia no na kauka ame na hale haawi laau. Ina e lilo na kauka ame ka mea haawi laau, e ike i mea kauohaia ma ke kanawai e ke mai ana keia poe, ua hoohaikiia ka lakou mau oihnnn, oip.i, ina e kauoha ana kp i ■ 0 hoike mai keia poo i V u ma'i e hele aku ana imua u iakou, e emi mai ana ka hele ana o keia mau ma'i imua o lakou. Na keia mau hoohaiki e hoemi mai ana i ko lakou loaa aku, a aole lakou la e ae mai ana e hoemiia m'ai na dala o ko lakou la mau ekeeke.

O kekahi alanui no hoi a keia poe ma'i e hana ai, o ia'no ka hoouna ana aku i na hale haawi laaii o na okoa aku, e loaa mai keia man laau ia lakou, a ma keia alanui e nalo ana no keia ma'i me ka ike ole ia aku. E hoomanao mai nae oukou e na makna 0 kela mau makahiki aku nei, i ka manawa 0 ke aupuni moi 0 Hawaii nei, ua weheia he mau wahi no na wahine hooiamakama e hana ai i ka lakou oihana, a 0 keia poe wahine apau, ua kaa aku lakou malalo 0 ka papa oia, a na na kauka 0 kela keena e lapaau i kela poe ma'i, a imua o na kauka keia poe ma'i e hele mau ai 0 hoikeike ia lakou, a ina e nele ana, aole e loaa na laikini e hiki ai e lawelawe i keia oihana. E ninau iho ana kakou, no keaha keia mau hana ana pelat No ka ike ana 0 na alakai 0 ko kakou lahui o ia mau la, i ka pilikia 0 keia mau ma'i, a ua imiia aku na alanni e hiki ole ai e laha aku keia ma 'i iloko o na kanaka i loaa ole. Aka, i keia mau la mahope mai nei, aole mau hana 0

iiinNminiiiunnniiniiiiiHinwmnMKiiniiiiiii. keia &no e lawelawe ia nei e ke aupuni, a he oiaio no paha, ua papa ia ka lawelawoia ana o keia oihana o ka hookamakama ma Honolulu nei, aka, ke lawelawek mai nei no e kekahi poe wahine, a ke hoolahaia mai nei keia mau ma'i iwaena o kakou me ka nalo, ame ka hiki ole e ikeia aku na kanaka i loaa i keia mau ma'i. Eia ko kakou ahaolelo ke noho mai nei, a ke manao nei ko oukou meakakau e pono kakou keia lahui e komo aku e koi e hooholoia kekahi kanawai e hiki ana e imi aku i ka ikeia ana o keia poe ma'i, amo ko lakou hookaawaleia ana ma kekahi tvahi paa. No keaha hoi e hoolaha wale ia ai keia ma'i ina ua oi aku kona ikaika mamua o ka ma'i lepera, ame ka ma'i akepau? Ina ua oi aku ka ikaika o keia mau ma'i, he mea pono no e imiia ke alanui e hookaawaleia ai keia poe ma'i, a e imi ia aku ko lakou lapaauia ana. Ina o keia mau ma'i kekahi mea nana e hoohaiki mai nei i ka hoolahaia ana o ko kakou lahui, e pono e lilo i mea na kakou e hooikaika ai e hoopau ia. A ina aole alanui e ae e hiki ai, a o ka hooholo wale no i mau kanawai e hopu ana i keia poe ma'i, ma ka hoike mai a na kauka ame na hale haawi laau i ka inoa o ka poe e hele aku ana imua o lakou no ka lapaau ia mai a i ole no ka loaa »ai o ka laau, alaila, o hanaia i mau kanawai e kauoha ana i keia poe e hoike mai i ka Papa .Ola, a i ka manpwa e na in<ra, e laweia aku e na makai imua o na kauka o ka Papa Ola a ina ua maopopo ke ko'iko'i o ka ma'i, alaila he mea pono no e loaa kekahi wahi e hookaawaleia ai keia poe ma'i, aole e hoohuikau mai me na kanaka ola maikai, a e lapaau ia lakou malalo o ko lakou mau lilo ponoi iho. Ke komo mai nei ka Papa Ola e hookaawale i na kauhale i loaa paha he ma'i ulalii, ame kekahi mau ma'i liilii e iho e nei e ka papa ola, aka, o keia ma'i ikaika loa nae, aole he alanui e imiia nei no kona hoopauia ana aku. Ina o keia mau ma'i kekahi nana e hoohaiki mai nei i ka hoopulapula hou ia ana o keia lahui, ke hoike aku nei au i ko 'u manao, e hana ia mai i mau kanawai e hiki ai e hoopauia keia mau ma'i, no ka mea, o ka hoopulapula ame ka hoolaha hou ia ana aku o keia lahui, ka mea oi aku imua o na kanaka Hawaii. No kekahi mau makahiki keii emi mau ana o ko kakou lahui. A ina kakou e waiho wale aku ana no pela, a o laha mau mai no na ma'i. Ua hiki mai ka manawa e pau loa aku ai kakou. O ka lohe ke ola, o ke kuli ka make.

Aole wale no ka naauao o keia la e imi ana no ka hoopomaikai ana mai ma ka oihana hanai holoholona, aka, e loaa pu ana ka ike ma ka hanai ana i na moa !ianau nui i mea e hiki ai e lawa ka makemake o ka mea dala i na mea ai a lakou i iini ai e loaa aku me ka lakou dala. Aole mea koe i ka mea dala. I keia la ke hanaia mai

nei e hua na ipu, ame na huaai like ole mawaho ae o ka manawa maamau i ka hua mai. O ka ma'kemake o ka mea dala e ai i na mea ono, a ina aole e hiki e loaa ma keia wahi e huli aku ana oia i kahi e loaa ai. O ka ulu ana ame ka hua ana o na mea mawaho o ko lakou manawa maamau, o ia kekahi mea hiki no i ka naauao ke imi aku. O ke kahua o kea mau mea, aia 110 ka mahana ame ka wela, ma kekahi aoao, a o ke anu ma kekahi. Ina e hiki ana e hoomahanaia ke ea i ka manawa anu, e loaa ana no Jca nlu ana ame ka hua ana oia mea kanu. O keia mau mea apau, ua loaa i ka naauao o ke kanaka, ame kona ahonui i ka imi ana ma na mea e hiki ai e loaa na mea i makemakeia.

Ua makemakeia i mau kaa huki wahie. O kahi kaa e hoohanaia nei, ua uuku loa a lawa ole no keia mau palla wahie e waiho nei. Ina e loaa mai ana he hookahi kaa nui haahaa, a ua lohe mai makou he mau kaa kekahi no ke kuai, e waiho mai la ma Honolulu, he mea pono no e loaa mai kela kaa, no ka mea ua nui ka wahie e paila nei, aole « hiki ke huki, no ke kaa ole.