Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 8, 22 February 1923 — NA OLELO NOIAU I OLE NOEAU. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

NA OLELO NOIAU I OLE NOEAU.

(Hoomauia mai kela pule mai.) I ka ike ana mai o Kaniho (k) ko Kupihea luau'i ponoi, a makuakane no hoi o laua, olelo mai la oia i ke keiki me ka manao ha'oha'o: "Kakahiaka hoi kou lio, ea?" wahi a Simona. "I holo mai la no au ia oe, auhea p kaina?" "Eia aku ke hoi mai la," wahi a Kaniho: Ahiki np lioi p Kupihea, e kana olelo no hoi, "kakahiakanui hoi oe e kuaana." "I holo mai nei no au ia papa, he moe na'u i ka po nei.". Ia wa i pane mai ai ka makuakane i na keiki: "Auhea olua haele e ho-a i ke pulehu mai a moa ona i'a ai a maona alaila wa-hi ka olelo anoai paha he moe no ka pomaikai, a ua hewa nae i ka pualewa o ka houpo; liaele e ho-a i ahi!" Hooko aku la laua i ka leo o ka makua a makaukau, ai a maona, ia wa o Kaniho i ui mai ai ia Simona. - "I nana wahia ana, ka olelo o ko moe e ke keiki." Ua hoiko aku la oia mai ka mua ahiki i kona hele ana ia Kanalu. Ia wa i olelo aku ai o Kaniho, "o kana ike o ka'u no ia e hai aku ia oe e ke keiki, he iki wale no kahi o ko ku-ia, ala ka huhu o j ke 'lii, o ke kino no ka moepuu." 0 na olelo no i hoopuka ai ia Kaaalu, o ia no ka imua o ka makua-

kane, huli ae la nae a olēlo i ke kaikaina, "e Kupihea e kuai mai oe i kuu moe naa, a ina no hoi he moe no ka pomaikai, ua ai no hoi katia ia pomaikai ia oe." "Kuaiia ka mōe a ko kaikuaana a lilo ia oe, aīaila ia oe e manalo ai. Ina aole Oe e kuai i keia moe a ko kaiki}aana, e. hiki mai anā i ka la e hoākoia ai o ka hope o kēia moe, a o na iwi 0 ko kaikuaaha ka moepuu." Kii aku la o Kupihea a haawi mai la i ke kaikuaana $1.00, lalau akil \ā, o Simona me ka olelo aku, "ua lilo ka moe nau," alaila hoi mai la oi\i a noho ihō la i kona wahi. Ekolu la mahope mai, hoea aku la ke kanaka mai Kaunakakai aku i»ē ka leta, me ka olelowaha pu: j "I kāuōha mai nei ke alii ia oe e hlki aku imua ona i ka Pōalima, a eia iloko nei ke kauoha ame ke'kahi mea a ke alii i makemake ai nau ia e hookō aku." "Ua pono ia," wahi a Simona. "E ai a maona, hoi aku he loa kē ala." Noho iho la ka a ia pau, a hoi aku la. Nana hou iho la i ka leta, kauoha iaia, e hiki aku i ka Poalima, a p hele i ka hala lei o Mapuana o ku ana i Nihoa, he walii noho rio kanaka, aia malalo mai o Ka- ! laupapa, a lawe aku i lei no ke Alii, me ōna lala kanu pu. 0 ka Poakolu keia, i ka Poaha ae hele o Nihoa a loaa ka lala puhala me na ahui, Jioi mai ahiki i ka hale, waiho ka. ukana, holo i Waikolu ia auuina la ahiki i kahi 0 ke kaikaina Kupihea, hoike aku nei oia i ke kauoha a ka moi iaia ma ka leta, a e pii ana Oia i Kaunakakai i kekahi la ae, Poalima. Olelo mai la o Kaniho: "Aia hoi paha ua moe nei au la! Heaha la aiianei ke kuia e lōaal" Mamua o kona makaukau ana e hoi, ua hoomaka mai la ka ua, niai ka uuku mai a nui loa, o ka hele ia a poeleele, he o ia mau ka ua, a no ia is, moe okoa oia i Waikolu. 1 ua wale ia no ia po a ao, nui ka wai o na kahawai . I ka loāa ana he kipona malie ua haalele iho la o Siraona ia Waikolu, a hoi aku la i Kalaupapa ua aui ka la ia manawa.' laia i hiki ai i ke kaliawai o Lenalena, i ka oawa o Waihanau, e kahe ana ka wai me ka ikaika, e hiki ole ai iaia ke kau nia kekahi aoao, kahi i ku ai o kona hale. Ua noho iho la oia e kali a kualiilii ka wai, oiai no nae, ke mau nei no ka ua. Ua hele no hoi a ahiahi loa, ano kualilii ka wai, hiki oia ma kela aoao o ko kahawai, e aneane aku ana e napoo 'ka la. laia i hiki ai i ka hale, olelo ms.i la ka wahine, "e pii oe i ke kauoha a ke alii." * "Ka! i ko ike aku no ka e ka wahine ua po, kena oe ia'u e pii, ua ike mai la no paha ke alii ho ua ke Koolau noi, nolaila aia no hoi a kakahiaka, pii aku au," moe iho la ia po a ao ae, pii mai la oia. I ka hiki ana i ka hora elima a 01 o ke ahiahi Poalima, makaukau ka papaaina a kē alii, ame na hoaai. Olelo mai la ke alii i na hoa ai: "E hoomanawanui hoi kakou, hookahi o'u hoaai i koe, aia hoi ahiki mai oia, ai kakou." 0 ke kali nae ia o ka moi, a pau ka hora ehiku o ke ahiahi, ai iho la ke alii me kona' mau hoa. Mamuli o ka hiki ole ana o Simona i ka la a ke alii i kauoha ai iaia, ua ho-aia ka huhu wela o ke alii. 1 ke kakahiaka Poaono, pii mai Ia o Simona iloko no o ka ua\ o ke Koolau, a malie mai i ke kula o Kalae. laia e iho aku nei i ke kula o Puuluahine, ike mai la kekahi kakiana o na koa kiai kino o ka moi, nona ka inoa o Papa, i keia lio e iho aku ana i ke kula, oia, o ka mea keia a ke alii i huhu ai ia kakahiaka, me ka hoopuka ana o ke alii i ka liuaolelo inaina: "Keu ka hoi keia a kahi kanaka hoopunipuni ino i ke alii! olelo mai hoi i kuu kanaka, e hiki mai ana oia i nehinei, eia nae aole, e ike ana oia i ka hope o ia mea, ke hiki mai!" No keia ike o keia kanaka he alii huhu keia, pela oia i hele hoolalau ai a loaa kekahi kamaaina o Kaunakakai, o Pahupu ka inoa, kamailio i keia opu aloha pau ka olelo. I ka lohe ana o Pahupu i keia olelo poino o kona hoahanau, ua haaJele iho la oia i kona lio, a piiwa- | wae aku la ma ke kahawai o Kauj nakakai, ahiki i ka pa-pohaku, malaila oia i kokolo ai ahiki i ke alanui a Simona e iho mai nei, he wahi oawa ia. I ka ike ana o ke alii i keia mea e iho mai nei i ke kula, ua~ kau ae la oia i ka pahi i kona puhaka, a o ka uwepa hili lio o na kaa i kona lima, me ka holoholo ana, aia nae na maka o ke alii iuka kahi i nana ai. I ka hiki ana mai o Simona ma kahi a Pahupu e pee uei, ua kahea aku la oia ia Bimona. "E, auhea oe e ka hoahanau, 0 ke ala no na o ke ola hoi aku, aia ke alii ke noho mai la la me ka makaukau nou, na ka mea opu aloha 1 hai mai nei ia'u e hele mai aa a hai ia oe." "Pela !" wahi a Simona.

"Ae;" Wahi a Pahupu. 0 ka hoohulr ae la 110 ia o Simona i ka lio, a hoi hou ma ke ala ana i hele mai ai. 1 ka ike ana, o ke alii i ka hoi hou o ka lio iuka o Kalae, ia wa i lioopuka ae ai oia: "Pakele hoi kela kauwa makatvela[ Owai la hoi ka mea uana i olelo aku la iaia?" Nolaila ua maopopo loa, o ka hana a ka po, he hoikeike ia iloko o ka moeuhane, ina no paha i ke ao kou hiamoe ana; aia no a pili ka maka, alaila pouli kou ike ana i na mea apau, a o ka manawa iho la ia a ka po e hoikeike mni ai ia oe i na mea kino aka, i ikeia nae e oe, a ikc s ole paha, i kou iva e ala ana, elike me keia moeuhane a Simona. ,Ke ike pu nei kakou i na hana a ke ao, oiai o o« ke alii o ke ao, a ke hana nei kou noonoo no ka mea e halawai mai ana me oe no keia īAoeuhane au, elike ae la me keii. Ma ka hana n&e a ke ao, o ia kaJcou, he koho hewa, he hoopuukahua, he hoomaloka, he manaoio kapeke- j pek,e, a he nui aku, nolaila hoohemaliema ke ao a ma ka aoao o ka po, 0 ia ke akua, hoolakolako ka po. O ka hopena i ikeia, ua nele o Simona i na pomaikai, a manmli o kona kuai ana i keia moe ia Kupiholo aku na mea aapu a ka po i hoike mai ai ia Kupihea, a lilo ia i punahele na ke alii, a i hoaai pu. Haawi mai ke alii ia Kupihea, oia ke Konohiki o na aina apau ona, mai Waikolu, Pelekunu, Wailau, Halawa amo Ualapu'e, nana i malama 1 ka panalaau o na ma'i lepera o Kalaupapa i ka ai ahiki i ka make ana o ka moi Lota Kapuaiwa Kamehameha Elima. O ka hana a ka po i hoopokole ia; o hana ka po, o ia ka hoike īnai ia oe iloko o ke aka moeuhane, a e hookoia ana nae. O ka hana hoi a ke ao, i hoopokoleia, o hana ke ao, o ka pauaka ame na ano īnaikai ole he nui, pela i puka ai ke kaona o keia mau olelo elua. "A ka po nui hoolakolako, o ke ao nui hoohemahema." Ua loihi loa paha keia, ke wehewehe nei nae au i ko'u ike, i ka'u olelo ponoi, elike me ke noi a ka makamaka. E leala mai e ka Lunahooponopono, ina ua komo loa ka moku i keia ukana; me oe ka anoi ame kou mau limahei. Kou oiaio, SAMUEL K. KEKOOWAI, 2332 Liko Lane, Pauoa. Ua hui launa ko oukou meakakau me Norman K. Lyman, a ua hoike mai i kona m'akemake e weheia kekahi mau eka hanai pipi ma Kenukalia, Hilo. Aole keia he mau nianao hewa. He aina nui o Keaukaha, a ina e haawiia ana kekahi mau

apana o haokalii eka no na e noho ana ma Hilo no ka mea aia i ke Kulanakauhale ka lakou hana e ola ai, aoka loaa o kahi apana c ku ai kahi hale ka mea i koe, he īnanao maikai keia e welie pu ia mai kekahi mau eka.e pili la mo Keaau, a ma kāi e pili Umo ke kai, i ma'u aina ' hanaipipi na i ft P oc Hawaii. Ke kokua nei ko oukou meakakau i keia makeniake, n e pono no e Vraihoia mai nft koi. no ka weheia o kela mau aina. Aka, o ke Komiaina no ke kuleana ma keia ninau. O ka hoomaamaa aku ka'u no keia mau makemake, n ina e hoolohe ntai ana lakou, tia pomaikai kakou, a ina no hoi e manao mai ana lakou, aole i lawa na dala no keia mau makemake i keia mau lh, a e kali iki no kekkhi manawa ttku, o ko Mkou hd ka manao mana. :—4++Ke mahuahua mai nei na eka 1 ka Jioomaemaeia a na keiki' ina Molokai, a he mea hiki ke koho ana aku, i keia manawa o keia makahiki ae, o lōhe aku ana kakou i na mala ipu ame kulina i hoea aku i ka 5 a 6 eka o ke kanaka hookahi. He mau mea keia e hoopii ae ana i ka iini iloko o īia kanaka Hawaii

e kakali flku noi o ka wehe hou i a mai 0 nft aina o Molokai. Ao!<» kanalua ana i koo, ma keia n;nr: no ka mea, aole hook«ihi o na k , naka i hoi aku la i hoi mai a h,,.. halahala i ke ano o ka aina, ole ku-e mai pahā. i na liookele hnnn ana a ke Komieina ma ka lakou n hana no ka pomaikai o koia ;. e noho mai la i Jteia la. I kri :< Poalua iho la ua lioi aku keka 1 i keiki a ko kakoil makamak.i alo! i hala aku, a Hipr-, o Kak.lako Vei. O Dan Hipa ka inoa o koi» keiki, a he malama moku ilio v,r ; no ka Bce. Ho keiki Hawaii opin pio, a me ka iini nui e lonn kekahi o na pOmāikai e waiho nir i la ma Molokai. O Kealu Kupiho kekahi kanftka Hawftii i hala aki: no kona hoomaka ana e hana i kor i apana. He koiki keia i nolio n. na hui mahiko no kekahi mau im, kahiki ma Waianae, a he mau m.ikahijti he 8 i nohoia e ia ainp knn.i mau keiki ma na Hui Kanu H a b kahiki o WaMftwa. E ike mai am no hoi kakou 6 kk lehulehu la, ani? e hiki ana 6 maiiaoia e poho ;wu ka manaolana o keia mau keiki H.i waii no ka mea, ūa maa mua i k ■ hana, a ua lawa ka makaukau :r.v; īio na haua ina kola aina.