Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 8, 22 February 1923 — KA MANAO O WM. M. WADDOUPS O KA HALELAA O LAIE. NO KEIA LAHUI HAWAII. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

KA MANAO O WM. M. WADDOUPS O KA HALELAA O LAIE. NO KEIA LAHUI HAWAII.

M - Unahoponopono; Aloha oe: — , -' •Mu i!;o au i ka manao hoa- , k; niea nona ka inoa ma- ■ , - U ;i iii:i na mea nina i hooj i ī ko'u noonoo. ke lilo nei ka manao koi ~ ke kanaka. mamul' o na han«i !oa i ikeia, a i hanaia e ka , j Helu-ra-Ka iioomaemae an.'< i ka ha l .:- K,• okipoepo\ ame na pili n. .n;i akut a keia laliui, r.a-' £ sl:u o ki hiki an-. mai o na . • t;,t;;i i kapaia hy mikanele, ~r j ; ri kc.u i lawe mai i koia bulc.\ r ;:nuii o ia inau mea like i hanai , i.-ihui elua, i ike ole kekahi • a i ikeia hoi iioko o ki *u e in.inao nei he buke m3- , ]a !:t i ka lahui llel»era wa.fi no. aiiie ka ke Akua alakai'ana ; ui. ] < la au e olelo nei lie mar • koi.o wale ia. a aole e pono e k. kf kanaka iloko o ia mau M mea nana i hoopohihihi r i ka manao, o ia ka ike o ka ;• ;.i Hebera i ke kakau, a o ka kik'.a niau keiki i hele mai, na k.ii'Uiia l;oi e manaoia nei, no keia li;nvaii iloko o keia kukulu 7nr:::ao. l:e mau huapalapala anoe o': ka lakou i kahakaha ai iluna 0 ka !:ikou mau kalana paakiki (po iaku', arao na papaakea lepo, i iiik: <>!' i kekahi mea o keia la ke hoakaka a" i ka manao o ia mau n;c;i. V.in ka lua o na manao lioopah: '"ha'o loa mai ia'u, ma kalii e o]c~.r- an.a: "E hoomanao oukou, i n.'i oielo a ke kaula i noho ai malun.l o ka aina o Amerika, he mau han-ri mnknhiki mamua o ka ha7iJ3u ana o lesu Kristo, oia hoi o lak"ba. ,? Ma keia hoakaka manao, ke olelo nei. ua hiki mua kekahi kanaka i ka ama « Amerika he mau haneri makahiki mamua o ka hanau ana o lesu. aoie nae he lioike iloko o ka Ba!apnla Honua no ka poepoe. e ana pela: o Columbus wale no ke kanaka mua i loaa ai o Amerika, a he hope ka poe e ae, a o ia ka'u e pnhn'oha'o nei, oiai au e a"o ana i ka Palapala llonua, ma £ ka 'u olelo ponoi, aole no hoi i hoikeia- mai ia'u, e kekahi kanaka a l'iike paha i kakauia. e olelo ana, lte kanaka 110 i hiki īnua i : Amerika innmua o C'olumbus. Eia ki- kolu, o na manao hilipalalin. i kukuluia iloko o keia manao hoakaka 110 ka pomaikai o na Hawnii. a r u e manao nei lie alakaihewa. ma kahi e olelo ana, "Eono Jianeri niakahiki, mamua o Kristo, 1 na la e noho alii ana o Zerlckia * ma lelusalema, he 11 niaknhiki maīnua o ka lukuiu ana o lelupalema, ua he'e mai la o Lehi me kona puali kanaka, a nolio iho la ma kapa o ke Kai Ula. Kukulu i moku nui hoahu i na pono ai, na anoano like ole, a holo lakou a pae i ka aina o Amerika." Alua walii o keia kukulu manao e olelo ana no ka liiki mua ana o kekahi kanaka i Amcrika, mamua o Columbus. a i nele nae ka "* me;i hooiaio imua o ke ao holookoa mai ka buke moolelo kumu o ka lahui Hebera, i kapaia i keia la he Baibala. a o ka buke alakai hoomana Akua hoi. i manaoia he pono. He elua mea a 'u i hoomaopopo ai iloko o ke kukulu manao o ka maknmaka. Ka im;a ma ke poo. ka pomaikai 0 ue, Hawaii. Ka eiu». ma ke kalaimanao, ke emi o l:eia lahui me ka make nui e ikeia nei iloko o na hoike mahina a ka papa ola, a me he mea la ,e ninau ana, heaha la ke kumu make nui, (eniii .'i pehea la e ulu hou ai ? Alaila, hoakaka mai i kona mau manao aiakai hoopilipili, i kuleana ole i keia lahui kanaka, i na mea 1 hoikeia iloko o ka buke o ka poe Hebera no ka hoopa 'i i kau iho maluua n lakou. Oiai nae, he mau haneri makahiki o ko lakou nolio aupuni ole ana a i puehu liilii hoi iloko o na wa': i iike ole o Asia anie Europa, a i ka lahui Hawaii hoi e ku ana me ko lakou noho aupuni me na kanaka kino malo'elo'e i piha me ka ikaika ame ka mama, i oi aku imua 0 ka lio holo loa. Pehea la i manao ai ka mea kukulu manao, e lawe mai i ka mea 1 kahiko i ahu wale ka la, a hoopili mai ia mau huaolelo, palakio moemoe i mea hoehaeha i ke kanaka o ia lahui, i alakaiia iloko o ke ana pouli o ke kuhihewa, a o iia kanawai he umi, ka welu ulaula e olelo mai ai, i make keia lahui no ka hoomaloka, 110 ka malamā ole i ka maluhia ame na mea like ole, a'u i heluhelu ai iloko o na « nupepa. i pa'iia ma ka'u olelo ponoi, e na kanaka o kuu ili ame kuu koko, ame ka poe i kipa :nai a noho iluna o ka lepo kanu o Hawaii lahui aloha. Kc kakau uianao nei na kanaka o kuu ili, ame Huu koko ponoi, like me ka hilinai a lakou i ala kaiia ai iloko o na hana pili hoomana Akua, e ka poe alakai, a mamuli o ia alakai 'pili liOomana, ua ku-e aku kekahi hoomana Akua i kekahi hoomana Akua, elike me ia

e ikeia nei iwaenu o kuu luliui ponoi i keia la. Ke hoole aku nei kekalu, a ke hoole mai nei no hoi kekah'i. Pela na hoomana Akua like ole o ka inoa e ku nei, a hooulu i na manao ku-e aku, a ku-e mai, iwaena o kuu lahui oiaio. O na manao alakai hoopilipili Baibala pili nakekeke, a ano hoomalimali, me ka ike maopopo no, aole oiaio iloko o kona manao koho hewa, a hoopilipili, me ka maopopo ole o ka manao o ia olelo Hawaii, kini-lau-e mano, eia nae ua laweia aku la ia o!clo a hoohalikeia, i manao ha'i ano 110 ke kulana, ame ka

' mea v hoea mai ana, ma keia mua iho, iluna o kuu lahui, aole hoi i na laliui e ao e noho pu nei iluna o ka lepo o HawaiiMahope iho o ka laha ana o keia hoomana Akua iluna o Hawaii, ua | puka ae la he olelo hooiloilo mai j kekahi mai o ka poe i noho mai ' iluna o keia aina, he olelo ano hooweliweli i ka nana aku, a i ole ia he olelo wanana paha: "Aole [ e hala he 50 makahiki ma keia hope aku, e nalowale no keia lahui," he olelo nui ia o ke ano hoonaikola. 0 ka ninau, ua ko anei ia olelo? 0 ka'u i ike, aole'. 1 keia la, ke ku nei ke kanawai hoopulapula no keia lahui i manaoia, o ia ka mea e nui ai ka hanau o na wahine Hawaii i na keiki, ke hoi a noho iluna o ia mau aina. 1 hiki ai ka huaolelo kanawai hoopulapula, aka o ka'u e ike aku nei, o ka poe mea keiki, mua no i loaa, o lakou no ia e loaa nei ka aina; o ke kumu nae ame ka mole 0 ia huaolelo hoopulapula, ua hahaoia malalo o ke po'i. Ina he manao oiaio no ke aloha i'o, ame ka makee i keia lahui e emi jiei, alaila o ke kalana mua 1 ka manao oiaio, maluna o ke ola lahui ana, a alakai iluna o na mea ikemaka ia e ku nei i keia la. He kino, no ke kino, a ina he aloha i ka makani, alaila alakai elike me na manao a'u e ike nei i kekahi manaAva iloko o na nupepa, he kino ka hookumu manao, a he mea ike maka ole ia ka mea e alakai ai, a i kekahi manawa, ua hooia maoli mai ka mea olelo i na mea i kohoia e ka munao, o keLnhi niea, oiai nae aole oia i ike ia mea. Kliko me ka oielo i kakauia iloko 0 ka buks i kapaia, ka Baibala: E malama ia oukou i ka mea hu a ka poe Parisaio, o ka hookamani no ia. I ka nana ana i keia kukulu manao, ame na hoakaka, ke ike nei au me ko'u mau noonoo ponoi, he alakai lalau keia, ame ke koho hewa. Aole au i hookahua i ko'u manao, maluna o ke kumu ano ole, aka ua hookahua au i ko'u manao, ame ko'u noonoo maluna o na kumu ko'iko'i elua, e waiho nei imua o ke kanaka. oiai oia e ola ana me ka hanu ma kona pukaihu, i oleloia he ea. Ke ku nei ke kanaka iloko o keia mau mahele nui elua: (1) O ke kino ikemaka ia. (2) O ke kino ikemaka ole ia. Maluna o keia mau kahua nui elua, i ku iho ai ke kanaka nie ka noonoo i kapaia he naauao, a i kaawale hoi mai ka mea kino noonoo ole, i like me ia, a pela i kaawale ai ka holoholona, he naaupo ia. a kaawale ke kanaka, he naauao ia. Anoai palia o oleloia mai au, i ka olelo a Solomona: O ka hoowahawaha i ke a'oia mai, elike me keia mau a'o a mau manao koho, alaila ua naaupo au, a ua holoholona hoi, aole au i ike i ka manao o ka lehulehu ma ia mea, oiai o lakou ka poe na lakou e kaupaona i keia mau manao elua. O kekahi kupanaha nui i ikeia iloko o keia kukulu nianao; ma ke poo, no ka pomaikai o na Hawaii, a ma ka manao wehewehe, na poino 1 loaa i ka lahui Hebera i hoikeia iloko o ko lakou buke mooklo lahui, a pili hoomana Akua lioi. Heaha la ka pomaikai o na Hawaii ma ia mau mea i hoikeia no kekahi lahui okoa loa, oiai he moolelo hooknmu honua, a hookumu lani 110 ko keia lahui e ku nei, mai kinolii loa ma o ko lakou mau kupuna mua, i like no me ko ka laliui Hebera; eia nae, ua manaoia ia moolelo Hawaii, kumuuli, kumuhonua, a kumulipo hoi, he niau mea oiaio ole, a hui ilio īne ka huaolelo 0 na mele a keia lahui i haku ai, elike me keia mau lalani: O Papa, o Papa nui hanau moku, Haina e ke kolea a Laukaula, Ua moe o Wakea i ka wahine hou, Moe ia Lua he kane hou ia, Hanau Oahu-a-lua,' v he moku, .Mamuli o keia mau mea ame ke- ' kahi mau olelo e ae, i kapaia ai he hoopunipuui. Hookahi kumu o ke koho hewa ana pela, o ka maopopo ole o ke kaona, manao nui o ka olelo Hawaii 1 ka poe na lakou i hooiaio me ko lakou manao kuhihewa. Eia kekahi mau lalani īnele: Ula Kalae i ka lepo a ka makani, Iloonu'anu'a ia pua Kalamaula, Eia ka elua o na lalani mele: Wehea iho la maluna i Hihimanu, , Ikea Wailua ke kino o ke Koolau. 0 ia iho la anei ke kaona o keia mau lalani? Aole! Aiu he nianao nui okoa a i hunaia o ia mau huaolelo mele. Elike pu' pahame ka olelo iloko o ka buke , Baibala: "Alakai kahi makapo i

kahi makapo haule pu laua i ka lua, o ke kaona (manao .nui) anei ia o keia olelo, aole paha? S. K. KEKOOWAI, —