Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 7, 15 Pepeluali 1923 — KA NAAUAO O KEIA LA. [ARTICLE]

KA NAAUAO O KEIA LA.

Aole paha he manawa mai ka hookumuia ana o ke ao nei aliiki i keia la, i ikeia ka waiwai nui 0 keia mea oka naauao. I na la kakaikahi wale o iia kanaka i loaa koia mea 0 ka naauao, aole no i lilo i mea waiwai loa. Aka i keia la, ua lilo 1 inea waiwai nui, no ke kumu, elike me ka piha ana mai 0 ka honua me na kanaka naauao, pela 110 i pii ae ai ka waiwai 0 keia inea. A. i keia mau la no hoi, ua oi aku ka loaa wale aua o keia mea mamua 0 na la i liala aku. Aole wale 110 keia mea i ikeia ma na aupuni e .aku 0 keia honua, aka, ua ikeia ma Hawaii nei, no ka niea he aupuni hou keia o Hawaii nei. I ke komo ana mai o keia mea o ka naauao iloko o Hawaii uei i ke au 0 ko kakou mau kupuna, ua lilo keia mea hou i mea makee nui ia e lakou, a ke hoike mai nei na moolelo 0 keia aina, i ka holomoku nui ana 0 na kanaka Hawaii e loaa keia mea 0 ka naauao, i okoa ae mai na mea i kamaaina mua ia lakou I ke au 0 ko kakou mau kupuna aole i loaa ia mea 0 ka ike palnpala, a no keia ike ole, ua nui ko lakou alualu ana e loaa ia ike ia lakou. Ma ka moolelo a Kamakau, ke hoike nei oia i ka haaleleia 0 na liana 0 na liome, ame na keiki, ka wahine, ame na hana- maa mau 0 ka nohona home ana, no ke alualu e loaa keia ike.

Pela mai no ke alualuia o keia mea he naauao i ke au o ko kakou mau makua. Ua kakaikahi wale na hale kula oia mau la, aka, ua hele wawaeia no nae e ko kakou mau makua na wahi loihi aku kahi e ku ana na halekula i mea e loaa ai keia mea lie naauao. He wahi naauao liilii loa ka mea e haawiia ana e na kumukula oia mau la, 110 ka mea, ua uuku no ka naauao i loaa i na kumukula Hawaii oia mau makahiki. O ka naauao e loaa ana he Hawaii wale no, a mamuli o ko kakaikahi o na buke e hiki e loaa keia mea o ka naauao oi 'ao ma ka nele i na buke Hawaii, pela no i uuku ai na kanaka i loaa keia mea o ka naauao loa. Aka, ua nui ka hoomanawanui o na keiki oia mau la & loaa ka ike oi ae.

Ua kukuluia na kula hanai, a ua nuijia keiki i hele aku i keia mau kula, no ke ake no e loaa ka naauao. Aka me ka hoomaiiawanni e loaa ai. Me ka hana ikaika ma keia mau kulanahanai e hiki ai e loaa kahi ike. • Aka, iloko o ka paakiki o ka imi ana i keia mea, ua hooikaika no na keiki, a i keia la oia mau keiki i hooikaika, ko noho mai nei lakou .ma na kulana kiekie o ka aina nei. A o lakou no na kanaka e paa mai nei i na kulana hilinai nui ia. I ke au mai hoi o kakou na makua o keia mau la, ua like no ka paakiki o ka huli ana i keia mea o ka naauao. Ua liilii wale kahi mea i loaa mai. Ua nui nae ka lioomanawanui e loaa ia mea uuku loa. A ua hele aku na makua o keia la i na kula like ole me ka hooikaika e loaa ia wahi mea liilii. Ua nohoia na kula hanai ine ka j hoomanawanui e loaa ka ike. A [ he uku kula 110 hoi ko na kula aupuni oia mau la. Aole i loaa wale mai ka naauao i na makahiki he 40 i hala aku, aka, me ka uku e loaa ai, a he kakaikahi wale na kula haole, a mai kahi loihi mai na keiki e hele ai i keia mau kula. I keia la hoi o ka imi ana i ka naauao, a eia i ka ha o na hanauna Hawaii, ke loaa wale nei me lea uuku ole na naauao ma na kula aupuni. Ke pii ae nei ka naauao e ao ia mai nei. Ua hiki i ke keiki e loaa na ike i keia la, mamuli o ka hele ana i na kula aupuni, kiekie, ahiki loa aku i na kula ao Jiana. Aole pela i na makahiki i hala aku. O na keiki a na kanaka waiwai o Hawaii nei, ua hoounaia aku Jakou i na kula kiekie o na aina- e, a lōaa ai na naauao kiekie ia lakou. I kei/i la eia ka hapanui oia mau keiki ke imi nei i ka naauao ma Hawaii nei, no ka mea ua | pii ao ka naauao e aoia mai ntj ma na kula aupuni o kakou nei. O ka mea apiki nae i ka nana ana | aku o ko oukou meakakau, oia no ke emi ana mai o kela hoomanawanui i loaa i na kupuna, na makua, | ame na kanaka i lilo ae i mau makua keiki i keia la, a eia nae ke j loaa wale mai nei keia mea o ka | naauao me ka nui ole o ka han». ī ko'u mau la keiki he hookahi no j kula haole '«# Kphala, a ua kukuluia kela halekiila' iwaena o ka aina, hoi Ainakea. A o na keiki j e helē mai ana i kela kula, mai .na kihi mai apau o kela aina o Kd!iala. , Ua hele wawae mai na keiki mai Pololu mai ahiki aku i Honoipu mawaho. Ho kakaikahi wale o na keiki i lawa me ka lio. O wau kekahi i "..ole wai wae mai ko'fl home mai Ku-

kuipaliu mai, lie mau niile o olinia paha, aliiki i Ainakea, kahi c ku ana ka halekula. A he uuku nae ia mau mile ko huli kakou a nana i na keiki o rololu, e hele mai ana iloko o ka ua ame ka makani, e alualu ana e loaa kahi ike uuku I oia mau la. Aka ua hoomanawanui nae na keiki e ake ana e loaa keia wa)ii ike. He uku kai auhauia iho uo keia wahi ike uuku, he $2.00 0 kola ame keia hapaha. Aole pela •keia mau la. Ma na kuaaina ke laweiu mai nei na keiki, ina ua oi aku mamua o ka mile ka mamao o ko lakou wahi i noho ai, ma na kaa o ke aupuni. I kela 1» no hoi, ua kukuluia he he mau halekula hou ma Kohala, no ka mea ua maniao loa ka na lialekula mai na homo mai o na keiki. Ma kahi o hookahi no halokula, ua loaa he eha hou iho hale kula. A ma kahi o ka hele wawae ana o na keiki no elima a oi aku na milo, eia ke Jaweia nei e ke kaa o ke aupuni. Ma na ano apau, maalahi loa ka loaa ana o ka naauKo i na keiki 0 keia mau la. A o keia naauao e haawiia mai nei, he mea i oi ae mamua o na mea i aoia i na makua, na kupuna' kuakahi, ame na kupuna kualua. Ke haawiia mai nei na ike i nele i ka loaa i keia poe o na la i hala aku. Ke loaa wale mai nei. 0 na buke wale uo kau e kuai, aka, o ka naauao, ko liaawi waleia mai nei i na keiki a kakou. oka mea apiki nae, aole i loaa | ka hoomanawanui o na keiki o na la i hala aku. Iloko o keia loaa wale, ua hoohemahemaia keia na- | auao, a ke ohi mai nei na keiki a na kanaka o ko na aina e, oiai ka ka--1 kou mau keiki, e haalele ana i ke J kula, .a e hele wale ana ma na alanui, a e lilo ana i mau kanaka naaupo ma keia mua aku. Ke liolomoku nei na keiki Kepani, na Keiki Pake, ame keiki Pukiki, a o na keiki Hawaii hoi, ko hele wale mai no maluna o na alanui, o ke kolohe ka piea e hana ai. He ninau ano nui keia na kakou e na Hawaii e noonoo ae ae. Eia ko kakou o a aliewa ana a ko kakou niau uhane, no ko kakou hoohemahema ana i ka hooikaika ana e loaa i ka kakou mau keiki keia naauao e wniho wale mai nei. Ke lilo nei he mau īniliona (lala 1 kela amo keia uiakaliiki no ka lioonaauao ana i na keiki o Hawaii nei. A o keia mau keiki, nau kekahi, a ke uku nei oe no keia hoonaauao ana, aHa, Ho ohi

nei anei oe i na pomaikai o keia niau dala au e uku nei i ke aupunl? Ke nana aku* nei kakou i ka lilo ni/ii o na kulana kiekie i na keiki 'o ko na aina e, a ko hookuuia mai nei ka kakou mau keiki, no ka lawa 010 i ka naauao e lawe i na hana koikoi,. a e haawi aku i na hana mama i na keiki i hoomanawanui e loaa ka naauao, au e uku nei, a e ohiia mai nei'e lakou i la, a e ku naAa ana kau keiki, oiai lakou Ja e olii ana i na pomaikai o kou aina hanau. Aole paha e hiki ana ia kakou e ahewa aku i na keiki a kakou. No ka mea o oe e ka makua kai naauao, a e ulu ae ana kau keiki, •like me kau ao ana ame hoomaopopo ana. Ma ka nana aku ua hewa kakou e na makua keiki. Aole o na keiki wale no kai hewa, aka, o na makua kekahi, a ke minao nei au, ua oi aku ke koikoi 0 keia ahewa ana maluna o na makua. Ma na kula o kakou o keia hiau la, ua helo aku no ka nui o na keiki Hawaii a ka papa eono o na kula apana, a ilaila no haalele. He kakaikahi wale no o na keiki i hpomanaAvanui ahiki aku i ka papa a ua emi loa iho hol na keiki 1 hiki loa aku i ke kula kiekie o Hawaii nei e ku mai la ma Manoa. Ke minamina mai nei paha kekahi o na makua keiki o keia la, no ka loaa ole ana o keia mau kula i ko lakou mau la. Ae, aole e nele, na ka mea o ka moa kakau kekahi e minamina nei no ka loaa ole ana o keia 'mau hoonaauao ana i kona mau la. Aka, healia la ia i na keiki o keia mau la e nee nei! Ua lilo keia mau ike waiwai nui i mea hoohemahemaia e lakou. Aole anei ho laau lapaau kekahi no keia ma'i mai o makua mea keiki? Aole anei e pono kakou na makua e hooikaika e loaa ka hoomanawanui i ka kakou mau keiki i hiki ai ia lakou e ku aku ma ke me.na keiki o ko na aina e e imi ikaika mai nei i ka naauao no ka mea, uu hoomaopopo lnkou he mea ano nui ia? Kc nui mai i nei ka hanau hua ana o na moa a| Lyman ma Molokai.' Aole paha he '.oihana hoopomaikai oi al".u i ko kanaka mamua o keia oi.iana o ka hinai moa. A me keia mau la o ka pii o na huamoa, aole no e nele ana ka ohi nui o ia poe hanai moa i na dala o ko Inkou