Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 7, 15 Pepeluali 1923 — KA MAKEKE O NA MEA HOOULU O HAWAII. [ARTICLE]

KA MAKEKE O NA MEA HOOULU O HAWAII.

Aole paha he ninau ano koikoi i oi ae mamua o keia, iwaena o ka poe mahi a hanai holoholona. Aia i ka loaa o ka makeke maikai ka holomua o keia mau oihana. Ina ua loaa ole keia mea, alaila, aole no e pono ana na kanaka i lawe ae i keia mau oihana i hana na lakou e imi ai i ko lakou mau pomakai. He ninau ano nui keia aole \cale no ma Hawaii nei, aka, ma na wahi no apau, a mamuli o ka imi nuiia ana o na kumu e hki ai e loaa kupor»o e hoolilo aku ai na kanaka mahi ame na kanaka hanai holoholona i ka lakou mau mea i hooulu ai, ua emi mai ke kaumaha ma kekahi mau -wahi, a o na wahi no hoi i imi ole eia no lakou ke huli mai nei. No Hawaii nei, ua loihi ka nele ana o keia 1 pee e lawelawe ana i keia mau oihana i na pomaikai o ko lakou mau luhi. A mamuli o ka iko ana o na 1 Komisina o na Home Hawali i keia pilikia, ua waihoia aku keia ninau i kekahi ihau kumukula o ke Kula | Kiekie o Hawaii, a eia iho ka lakou hoike, o keia poe Kumukula oia no o Prof. David L. Crawford, Prof, L. A. Henke ame Prof. F. G. Krausß. Ua manao keia poe Kumukula, e ke alanui e hiki ai e loaa na maoia no ko koho ana i mau akena ma na Kalana like ole. a e waihoia keia poe Akena malale o ke Kula Kiokie o .Hawaii. O na Mokuaina ma Amcrika, ua kau aku na hoōlilo maluna o ke aupuni Federala amo ka Mokuaina no ka mala ma ana i keia mau Akena, a oiai aole o Hawaii i komo aku iloko e keia mau haawina ma Amerika, € kau mai ana keia mau hoolilo apat maluna o ke Teritoro. Aka ua manao nae keia Komite, ua oi akn ia mamua o ka nele ana i keia poe Akena. Aole nae ke Komite e hiki e ae mai maluna o ke ala no na Aken? kuai, aka, e ao mai ana maluns wale no o ka loaa ana o na Akena ma na Kalana e hiki ai e loaa h( aoia āna mai o na kanaka niahi ame k« 'komo ana aku e aelike mt na kanaka na lakou e lawe ana n( ke kuai ana aku i na kanaka lakou e ai keia mau mea. A ma muli o keia loaa ana o kekahi mea nana e kokua mai mu na hana e keia ano, e loaa ana he pii iki ana ae o na loaa ia lakou mamuli o na kumukuai oi ae o keia mau mea i hoouluia e lakou. A mamuli o keia lmi launa ana e na Akena Kalana me na kanake mahi- e loaa ana na lono like ol« no na kumukuai o na mea like ole

a e hiki ana i kela ame keia Akena e ao aku ma na mea e loaa ai kc kumukuai pii ae. O kekahi hana a keia poe Akena oia no ke kaahele aua ma ko lakou' mau Kalana like ole c ao ana i na kanaka mahi i na mea kupono e kanu ai ame kahi e loaa ai na kumukuai kiekie o ka lakou mau mea' i - mahi ai, e hui pu ana na ko ame na halakahiki. E ao pu ana hoi i ke ano o ka hookomo ana iloko o na pahu ame ke ana nunui o na mea, like ole. E lilo pu no hoi i hana na keia poe Akena ka imi ana aku i wahi e emi iho ai ha hoolilo 0 ka lawe anfi aku i keia umu mea ma na moku ame na kaa paha. E loaa pu ana no hoi na lono o kahi 1 makemake nui i kela ame keia mau mea like ole ame ka hiki ana e loaa aku ilaila keia mau mea. A wahi hou a keia hoike: "Ina mahope iho o ka lawelawe ia ana o keia mau hana no hookahi a i ole elup, paha makiihiki, aole i loaa ka makee maikaiia ana o na mea i ho* ouluia e na kanaka mahi, e loaa ana kekahi mau kumu o_Jta hiki ole ana a malaila aku e hoohana hou ia ai kekahi ala e loaa ai na mea i makemakeia. Ke manao nei makou e loaa ana kekahi mau mea | maikai ma keia hoohana ana me ke- | ia mau Akena, a mamuli oia mea e hiki ai e loaa aku na mea i makemakeia. "Ac loaa pu.ana no hoi mai keia mau Akena mai na ao ana i ke ano o ke kanu ana i lee ko ame ka halakahiki, aka, aole e kau aku maluna o keia poe Akena ko koikoi o ka hana ana i na aelike me na halewili ,ame na liale hana kini. E pono o kau aku keia hana maluna o kekahi Akena okoa aku.

"0 keia ninau o na Makeke kekahi i piha me na aoao like ole. A ia ka mea hooulu ame ka lakou mau hana no ka loaa ana o na mea ulu malalo o kekahi mau hana hoemi lilo ina paha no lakou iho ka aina a i ole he aina hoolimalima paha e mahiia ana. Na poe e 1 awelawe ana, na lakou ponoi iho no paha a i ole he mau limahana hoolimalima paha; ka ninau aie; na poe na lakou e hoolilo aku anaj ka laweia ana o keia mau mea i ka makeke; ka poe na lakou e kuai mai ana; ame ka poe na lakou na mea hana. Aia pu no hoi he poe lehulehu like ole o ka poe na lakou e lawe ana e hoolilo aku i keia mau mea, oia hoi raa ka olelo Hawaii, " na ma-j auaua", ame ko lakou mau wahi e lawelawe ana i keia mau niea. "Aia maloko o keia ninau keia mau mea like ole, a pela no hoi ka ninau mai hea mai la i hele mai ! ai i keia raau Paeaina, no ka niea, eliko ole ana na mea ai i kamaaina ia lakou, a elike ole ana no hoi ke kanu ana i keia mau mea i makemakeia. "Ma kekahi aoao ae hoi, o na kanaka hanai holoholona, ua -loea ia lakou lie makeke maikai no ka lakou mau mea i hooulu ai. Mamuli o ke kokua a Mr. Geo. P. Cooke, ke Kakauolelo o ko Komisiaa o na aina Hoopulapula, ua loaa mai na hoike no na mea e pili ana ; i na loaa o ka poe hanai holoholona, ame ka makeke. Ma keia hoike, ua ikeia ka lawa ole ana o na makemake i'o puaa, pipi, a hipa mai Hawaii ae nei, a ke komo mai nei he mau tausani paona o keia mau i'o i Hawaii nei mai na wahi like ole mai.

Mamuli o keia hoike ke ike maopopo nei kakou, o na mea ulu ai, na mea pilikia i ka loaa ole o na makeke kupono, a ke imi nei no na Kumukula i hoike ia ae nei i na mea e hiki ai*c loaa na pomaikai i na kanaka mahi.

I ka Poakahi nei i loaa mai ai ka lono, ua kakauinoa ka Poresi(lena Harding i ke kanawai i hookomoia aIA ai p ka Elele Baldwin. no na hoololi i makemnkeia o ke Komisina o ha Homo Ilawaii, a i keia la ua lilo i kanawai. Nui ka hoomaikai ma ka aoao o ka lahui Hawaii no keia mau hana a ka Peresidena, ame ka Elele Baldwin. He oiaio no he nui na kanaka e hoopahola nei no keia kanawai, aka, eia no i na la mua, no ia kumu aole no paha e ike ana ia poe i ka pomaikai a hookui ka ihu i ka puakaaniani, elike me ka pinao.