Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 5, 1 February 1923 — KA HUAKAI MAKAIKAI NO KAUPO, MAUI. [ARTICLE]

KA HUAKAI MAKAIKAI NO KAUPO, MAUI.

(Kakauia e Thos. K. Maunupau) (Hoomauia mai.) (Mamuli o na pilikia i loaa i ka meakakau, uo ka huakai makaikai i Kaupo, Maui, ua alo ka oili ana aku o ka moolelo i pili i kela huakai makaikai no kekahi mau mahina ae nei i hala, aka, ua pau nae hoi ia pilikia a ua hoouna mai nei oia i na kope, no ka hoomau ana aku i kela moolelo, a' e puka mau aku ana ia, elike ma kahi kaawale o ka nupepa e loaa ana:—L. H.) Mahope ilio o kekahi manawa o ko īnakou haalele ana aku i ka lua o Maui, ua hiki mai makou iluna 0 ka puu Mamane. Maanei ua haalele max o Hauki von Tempsky ia i makou, a huli hoi hou oia no ke | kahua Waikekeehia, no ka hooma- 1 kaukau ana i meaai no ke ahiahi. Mamua o kona haalele ana mai, ua kono m&i oia ia makou, e kipa aku ma ke kahua no ka ai pu ana me ia ma keia ahiahi. He u'i a he nani maoli no ka hiohiona o na puu ke nana aku, o ka nui ame ka liilii, 1 ke ku mai ma o a maanei, ua kohu puuone ke ano i hoopuupuuia. He mau puu kiekio kekahi ua kohu mauna maoli .no, a he mau luapele kekahi eliko me ka lua o Maui ame Mauna Hina. Mai keia mau luapele mai i kahe ai ka pele i ke au kahileo e halii paa nei i kekahi mau wahi, oloko nei o Haleakala. Ke nana aku oe i keia mau puu, e ike ana oe i na waihooluu like ole o ka eleele, ka ulaula a pela wale aku. Iloko no o ke ano oneanea o kei» rtiau wahi, ua mau no ka hu'ihu'i, no ka mea, e nihi he'e ae ana no ka noe ame ke ao naulu iluna o na puu a hoomalunialu iho la i ka honua. Ua oleloia, o ka luapele o Haleakala o ia ka iuapele nui loa o ke ao nei, e a ole nei i keia manawa. He 10,032 kapuai ke kiekie o keia kuahiwi kilakila o Maui; he 6 a 7 mile ke akea, a he 20 mile a oi ke aōapuni. Hc 15 mile kuea ka huina iliaiAa o ka papaku oloko nei o ka lua. O na mea ano nui i ikeia iloko nei o Haleakala o ia no kēia:

Ka nui maoli no o ke ahu pohaku, he mau hanesi ka heluna, a kahiko i hana ai ma na wahi like ole oloko nei o ka lua; na kahua pa-pohaku, kohu kualiu ke ano o kela ame keia ano, o ka nui ame ka liilii; na kahua-hale; na alanui helewawae i hanaia ai e kanaka o ia mau la; na iwi o ka poe moelepo, i kanuia malalo o ke ahu pohaku, e kali ana i ka leo o ka anela no ka la e ola hou mai ai ka poe make; ka heiau i hanaia ai e Kaoao ame kekahi mau mea e ae o kela ame keia ano, he nui loa ke helu p&pa aku. Ulike me ka nee ana aku o keia moolelo huakai makaikai imua, e hoakaka aku no ka meakakau nei i keia mau mea i hoikeia ae nei maluna. He Hoakaka, Pokole no na Wahi Pana o ke Kuahiwi Haleakala ame ka Luaopele. Ma ka akau aku o Mauna Hina, e ku kilakila mai ana o Hanakauhi, kahi kiekie loa o ke kuahiwi Haleakala, o keia huli mai ke kowa Kaupo ahiki i ke kowa Koolau. He 8910 kapuai kona kiekie mai ka ilikai ae. He nohoalii keia no ka ohu ame ka noe. O keia kekahi wahi a ka poe kamaaina e pii ai maluna o na holoh'olonn, a kahi kupono no ka nana ana i ka puka ana mai o ka la i ke kakahiaka, mailoko. mai o ke ao naulu ame ka napoo ana aku o ka la i ke ahiahi. Ma ka hale hoomaha, ma ka huli Makawao kahi e nana mau ai ka po« malihini i keia hiohiona. Ua olelo ka poe makaikai honua, aohe wahi o ke ao holookoa nei e ike ai oe i ka hiohiona u'i lua ole o keia ano, a ma Haleakala wale no keia mea nani. Mai Hanakahi aku ahiki i ka pau ana o ka laina mauna o Haleakala, i ke kowa Koolau, ua kapa kahiko ia Trahi ma ka inoa o Lauulu. E pili kokoke loa ana me Mauna Hina, ma ke komohana, he -wahi puu ma ka inoa o Puu Kumu. Ua manao wale ia no, o keia ka makua, ke kumu hoi o na puu apau oloko nei o ka lua. Maluna iki aku o keia puu, i ka uhiwai e paa mai ana ame ka wailele e hiolo mai ana i na pali o Waikau no ia. Ilalo mai o ka honua paa, i ke alo o I"uu Kumu, o ka awawa kaulana ia o Hanakauhi. O keia ka home o ka pohaku o kela ame keia ano, e hana ai a lawa ka makemake. Ua nui ka pohaku maa maanei. He ekolu kahua pa-pohaku, a he ilua ahu poEaku, e waiho mai ana i ke komo ana akū no iloko o ke awawa. O kela kahua pa-pohaku he elua a ka elima kapuai ke kiekie, a he ehiku kapuai ka laula, ame umi-kumamalima kapuai ka loa. Oloko o keia kahua pa-pohaku, ua haliiia me ke one, lepo ame ka iliili. Pela ke ano o ke kahua pa-poha-kuuipau oloko nei o ka lua he uuku iki mai kekahi. Ke nana pono iho 6e i ke ano o keia kahua pa-pohaku, he kohu kuahu ke ano. O ka manae nui ame ka hana a kahiko i ai, i keia kahua pa^pohaku,

aole i maopopo i ka hanauna o keia la a he manao kohokoho wale no ka mea e loaa. (Aole i pau.) 2