Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 1, 4 Ianuali 1923 — KA MANAOLANA NO NA HAWAII. [ARTICLE]

KA MANAOLANA NO NA HAWAII.

0 ka manaolana o kekahi lahui e ikeia ana no ia ma na hana a na kanaka oia lahui. He manawa loihi ae nei ko kakou lohe mau ana, he lahui molowa ka lahui Hawaii, a mamuli oia molowa, aolo he waiwai 0 ka haawi ana aku ia lakou i na aina. Ma kekahi olelo ana, "heaha ka waiwai e haawi ai i ka aina i na kanaka molowa?" Malia paha ua hookauia mai keia mau hoino, mamuli io no o ka molowa o kekahi poe, aka, ua lilo nae na hoino ana i ka lahui holookoa 1 m ea paa mau i ka waha o na kanaka e hoino mau nei i na Hawaii. Aka, aole kakou he lahui molowa mai kinohi mai. AgJ e no hoi kakou he lahui molowa i keia la. He lahui kakou i maa i na l«alea, ame ka nohona hauoli mau ana, a i loaa keia haawina mamuli o ka maikai o ka nohona lahui ana. Ina kakou e nana ana i na kanaka kuemakanui, e ike ana kakou he lahui maa ole ia i ka noho hauoli mau ana. Aka, aole pela ka lahui Hawaii. He waipahe kona nanaina, a he kanaka oia i hiki e ku imua |o na anaina nunui me ka minoaka ma kona helehelena. Ua kuluma

keia haawiua i na kanaka Hawau, 110 ka mea aia iloko o lea koko. A ina he lahui puni hauoli kakou, aole ia he hewa, a aole no hoi he mea ia e hilahila ni kakou. 0 ka manao nae o keia kumuhana oia no ka ninau aiolowa o na kanaka Hawaii. Ina oukou e liele ana e nana i ka noho ana o na kanaka Hawaii ma ua aina malalo, mahope a mauka aku o Puoina, e ike ana oukou i ke auo o ka noho ana o ke kanaka Hawaii. E ike ana oukou i ka haawina mikiala hana iwaena 0 na kanaka e noho nei ma ia mau wahi. E ike ana oukou, ua aina i ke kanuia i na mea like ole, a ua maemae ka aina ke nana aku. Ke hoomanao nei ko oukou meakakau i ke kulana o keia mau aina 1 na la i hala aku. E lawe ana au ia oukou a i ka makahiki 1995, he 27 makahiki i hala aku la. Ia manawa ua maa mau au i ka h«le ma kela mau wahi, a malaila au i mahuka mai ai mai kela kaua o Leahi, me Wilikoki, i kekahi po o ka malama o lanuari, la 8. He kula lanakana kela ia mau la. He mau kuawa ke ulu ana, a lie wahi i manao oleia e hiki ana e nohoia e ke kanaka. O ka inoa oia wahi o Papokolea. E hooia mai ana he kula mauu maikai kela i ke au kahiko, a mamuli o ke kau mau ia e ke kolea, pela i loaa ai ia inoa. 1 keia la, aia he mau home Hawaii ke ku nei ma kela wahi, a ma ka nana aku ua hauoli ka noho ana o ua kanaka Hawaii ma ia mau aina. He oiaio no, aole e hiki ana e loaa ia lakou ke kila o kela mau apana aina e paaia mai la e lakou, a oia paha ka ninau ano hooemi iho i ka manao hana o ke kanaka. Aka, ke holopono na mea e hoolalaia nei, e hoao ia ana e hookomo mai i kela mau aina malalo o ka malu o na Komisina Home Hawaii. A ina e komo io' mai ana, e loaa ana ke kuleana i na kanaka e : noho nei malaila, e paa i ko iakou mau apana aina, me ke komo ole mai o ka maka'u e kailiia ae paha e ke aupuni, mamuli o ke koi a kekahi mea dala i ike i ka maikai o ka waiho ana o ka aina. I keia la aole o hiki i ke Komisina Aina Aupuni e hoole i ke kuaiia ana o kela mau aina, ina e koiia aku ana e hoolilo. Aka ina e hoihoiia ana kela mau aina malalo o ka malu 0 ke Komisina Home Hawaii, e hiki ana e paaia kela mau aina, a e loaa ana hoi ke kuleana i na kanaka e paa nei, e paa mau aku i ko lakou mau apana aina. Eia īeeia ke hoolalaia nei o ke Komiaina, a e hanaia aku ana i ka manawa kupono, ma keia mua aku. Ma na hana a na kanaka Hawaii e hana nei ma kela mau aina, e iko aku ai ka poe e hoole mau nei, aole e haawiia na aina i na kanaka Hawaii no ka molowa, e ike maka ai, aole ke kanaka Hawaii i hanau molowa ia mai. E ike ana lakou, 1 ka mikiala hana o na kanaka malaila. E ike ana lakou i ka maemae o ka noho ana. E ike ana lakou i ka ulu o na mea kanu ; me ka loaa ole o ka wai. E ike ana lakou, aole mamuli o na haawina pilikia o ka noho ana oia wahi no ka nele i ka wai a hoomolowaia mai lakou. Aole loa. A ma ka'u hoomaopopo iho e pau ana ka lohe hou ia ana o na olelo hoino, iua he poe manao kauliko lakou. Ma ka nana aku a ka poe ike mahiai, ke olelo nei lakou, ua poho wale ka luhi o na kanaka Hawaii, i ko lakou kanu ana i na mea loaa ole mai o na pomaikai. Aka ina o kela ikaika o lakou e hooluhi la ia lakou iho ma ke kanu ana i na mea like ole, a i hoohanaia e lakou ma kekahi mau mea e ohi nui ai i na pomaikai, e oi aku ana i ka pomaikai e loaa mai ana. O kekahi mea i koiia mai e hoike aku o ka ohelo-papa, (strawberry) paha ma ka olelo haole. Ua maikai ka lepo o kela wahi no ke leanu ana i keia mea, a aole no hoi ona makemake nui loa i ka wai. Eia keia huaai ke hooliloia mai nei ma ka makeke no 20 keneka o ka pahu uuku loa. He oihana kupono keia na na kanaka elemakule ame na keiki liilii. O ka hana nui o ka olii ana, a ina he mau keikMiilii kekahi 0 ka home, e lilo ana ka ohi ana i ' nrea uuku loa, Aolo he hana nui! ka hooulu ana i keia mea. A ke j manao nei kekahi kanaka loea ma j ke kanu ana i keia huaai, e loaa ana ka pomaikai i na kauaka e lawelawe ana i keia oihana ma kela mau aina. O ka hanai moa ia hana kupono no kela wahi. Ua ike no hoi kakou 1 ka pii o ke kumukuai o ka moa, ame kona hua. Ua ike no hoi kakou, aole o na moa koko emi o ka hanau ana ke koko moa kupono a kekahi kanaka e hoohana aku ai. Aka, ina e loaa ana na koko moa maikai, e hiki ai e nui ka hoolue ana mai o na hua, e oi aku ana ka pomaikai e loaa mai i na kanaka e noho nei ma kela mau aina. Ua hiki loa e ulu ka mauu alafafa ma kela |mau wahi me kahi wai hookiki ma iliwai. A k« ulu keia mauu, ua

loaa ia oe kekahi ai e nui ole ai na hoolilo, a he ai hoohanau nui mai i ka hua. Aolo nae o ola ana ko moa me keia mea wale no, aka, o ka hoohui me na kulina, huika, ame na ai e aku, ke alanui e loaa ai ka hanau nui ana mai o ko mau moa. He mau mea kupono keia na na ka naka nei ma kela mau aina e ike iho ai, a e hoomaopopo ai, no ka mae, aole i uui kupono ka aina no ka mahi ana amo ka hanai holoholona ana mawaho ae o na moa. Aka, o ka mea nui i ka manao 0 ko oukou meakakau, oia no ka hiki ana e hooia nku ma ko kakou aoao, hp lahui mikiala hana io no ka lahui Hawaii. A ina o haawiia ana ia lakou kekahi kakoo ana ma na mea hiki e loaa na aina ma ko lakou aoao, e hiki loa ana i na kanaka Hawaii e hoike mai i ko lakou kupono e hana no lakou iho. Mai manao mai oukou e ka lahui, eia kakou ke heluia nei e kekalii poo ma ka papa o ka lahui mikiala hana, aole loa. Ua laha aku, a ke manaoia nei e kekahi poe e noho nei me kakou keia mau olelo lioino 1 keia lahui. A mamuli o keia manaoioia o keia mau mea, pela e lilo nei i mea paakiki ka loaa ana mai o na aina i na kanaka Hawaii. He oiaio uo paha, ua haule kekahi mau leānaka o kakou ma na kapa alanui, a ua haalele io no paha i na aina hookuonoono i laweia e lakou. He oiaio no paha, i ka loaa ana o kekalii mau aina i kekahi mau kanaka Hawaii, ua haawi &ku lakou na kekahi lahui okoa e hoohaija na aina. Aka, aole he hana kaulike ka hookau ana mai i keia hooino maluna o ka lahui Hawaii holookoa. Ua hiki no lioi ia hana ia kakou e hookau aku i keia haawina hookahi no maluna o na Amerika, no ka mea o lakou kekahi poe i lawe i na aina hookuonoono o Hawaii nei, a haalele iho a hoi aku i ko lakou aina makua no ka mea ua hoolilo aku lakou i na aina hookuonoono i haawiia mai ia lakou. A ua liaawi pu aku no hoi i ko lakou mau aina na kekahi lahui e aku e hoohanaia. Aka ke manao nei lakou he kaulike ole kela mau hoino ke hookauia aku maluna o lakou, alea, ia manawa hookahi no nae, ua hoopoina ia keia aoao 0 keia ninau, a o ka mea maamau o lea lahui Hawaii wale no keia o hoinoia nei. Aka, mai lilo kakou i poe e komo pu ana iloko o ia mau manao. O ka hana maikai ma ko kakou aoao, oia no ka paa o ka waha, a o ka hana me ka ikaika ma na mea e loaa ana ia kakou he mau pomaikai. E hoomanao iho e ke kanaka Hawaii, eia kakou iluna o ke kaupaona i keia mau la, a ke nanaia mai nei aole me ka maka oluolu, aka, me ko kuemaka nui. E huliia mai ana leo leakou mau leee, a o hoonuiia ae ana elike me ka mea hoonui ike a k?i haole. No ia mau kumu, e akahele kakou, a e hoomanawanui, me ka nana mau ana imua. Aole kakou e hoopoina i na haawina oliope 1 hala aku, aka, e lilo ia mau haawina i mau mea e alakai ana i ko kakou mau kapuai no keia mua aleu. Ina kaleou e kapeke iki ana i ko kakou manawa iluna o ke kau paona, e lilo ana ia kapeke ana i mea e haule ai kakou, a he mea paakiki loa ka loaa ana he kulana hou no kakou. Ua iko kakou i ka manao oia mea 0 ke kau ana iluna o ke kaupaona. Oia hoi eia kakou ko hoaoia mai nei ma keia mau hana e lawelaweia nei no ka loaa liou mai o na aina i hookaawaleia no ko kakou lahui, e ka Ahaplelo Makua o kakou. Aolo hou aku he manawa no ka hoao hou ia ana o kakou. O keia wale no ka manawa, aka, aole nae he makau o ko oukou meakakau no ka loaa ole ia kakou o na hooia ana i ka hiki ia kakou o keia liaawe 1 liookauia mai maluna o ko kakou mau hokua. Eia no au ke hilinai nei, e hiki ana no i ka lahui Hawaii ke ku iluna me ka maloeloe o na wawae, ame ka hiki ana ia kakou e hooia aku, eia no iloko o ko kakou mau aa koko ke kaho nei ke koko o ka lahui nana i hoolawa ia lakou iho me na mea e pono ai keia noho ana no kekahi mau kenekulia i hala aku. Eia no au ke hilinai nei, aole i okoa ae na kanaka Hawaii oia mau la i hala aku, mai na Hawaii o keia mau la e nee nei. A ke hooia aku nei no hoi, e kakali iki na kanaka e hoino mai nei ia kakou, a hiki i ka loaa ana ia kakou o ka manawa e hoike aku ai ua kuhihewa lakou, a o ke alanui wale no e loaa ai keia hooia ana, o ka hoomanawanui e ka lahui, a me ka moni ana i kaia mau hoino, ame ka hooikaika ana e hoike aku i k okakou manaolana no ko kakou lahui aloha. Oka ike ke ola, oke kuli ka make. He mau olelo oiaio keia, a ke o mau nei kona oiaio ahiki i ka apu ana o keia ao.