| Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o MoauIa-Nui-Akea i Kaulana HE MOOLELO KAHIKO NO KA HULI KOOLAU O KAILUA AME WAIMANALO, KA NANEA O KE AU O KA MANAWA. Ia manawa i pa'i like ao ai ka -;-:& ;- ua poe kanaka noi, a ike aku keia. ua hele na aoao o ka papa- aina a lehau i na hoa ai, me ka -oho like ana ae i keia mau hopu- naolelo a Kahinihiniula e lohe nei, a o ka lakou pule paha ia: Ke welina mai nei ke kini olalo, Na hoahele i ka uka nahele o Puna He kahi ka nohua e Kauakahi, Ka nonoho a kane i ka papa lohi e Ka laulau lani pua a Kauahoa, Ka lau keehi-apo a ka manu, Ka eina a ka manu, Kaikoo o Halulu, Kaha i ke alopali o Kahake'a, Kaha no ka lani i ka papa ni'oni'o Nini o ni'o kapu palala ai noa, Na kuainoa la noa. A pau keia mau lalani maluna .-.- i ka puanaia e keia lahui kupa- naha, me ka haahula ana, ia mana- wa i kena mai ai ke kanaka me ke kookoo ia Kahinihiniula e ai, o na mea apau ua noa. Mamuli o ka nui o ke ala o na meaai, ua lilo ia i mea e mo 'ai ai - - pua o ka malihini. Ke haupa la, oia i na ono like ole, ; -IA aneane no hoi keia e maona, -. -77a i kau mai ai ka ono o ka wai i ko ia nei puu. Mamuli o keia ono i ka wai, ua i -..-ana iho la kana ai ana. Heaha ia au e kunana nei ka ;- iua! Puua ea, eia ko wai e inu ka "^ai niu haohao o na niu a Po, " wai loaa ole i na mea apau, ia oe '.:.-; e ka makou pulapula nau e inu i noa." I ka wa i haawiia mai ai o keia puniu e paa ana no me ka ili o ka niu opiopio, i hele a piha pono i ka wai. Hopu aku la o Kahinihiniula a paa i kona lima, me ka hapai ana : p i kona waha e inu; mamua o ka pa ana ae i kona lehelehe, ua lalau i-o la keia lima kino ole, a lele '.^a ua niu nei iwaho, a loheia aku ;.-: keia leo e olelo ana: "Ka, o ke kuha walewale o keia poe elemakule, o ia iho la ka hoi ka mea e hanai aku ai i ke kana- ka!" I ka lohe ana o ka mea nana i haawi mai i kela puniu, hina aku la oia ihope, me ka akaaka ana, a pane ae la: " Ka hoopunipuni no hoi, o ka wai ^in mai ka i ka lewa la, he wale ' ho la ka ia!" Lalau aku la kekahi o keia poe i ke olo huewai a ninini iho la iloko o kekahi puniu, i hele a noho ke aka, ke ike aku la o Kahinihini- ula, i ka hele o ka wai a aiai. "Eia ka wai e inu ai, o ka wai i ka pua o ka laau, na ko kehau i halihali mai a waiho i wai kapu, a nau e inu a noa ae." Hopu aku la no o Kahinihiniula, aiai ua hele mai la ka ono o ka wai a paapaa ka puu. Mamua o ke kau ana ae i kona waha, ua iho hou iho la no ka lima a lele ana iwaho, i ka haule ana aku iwaho, ua puia ae la ka hale i ke i-', a -wailukini a Kamapuaa, lohe hou ia aku la no ka leo no ka lua o ka manawa. ''Ka! o ka mimi kualena ka o keia poe elemakule la, o ka wai iho la ka ia e manao ai, waiakua no Mamuli o keia leo e pa-e nei, ua huli mai la ka mea e paa ana i ke kookoo a olelo mai la ia Kahinihini- ula he keu i'o hoi keia poe a ka hooluaiele i ka ono wai ou e ke ka- ma e kii aku oe e Malui i ka hue- wai o Kaula a lawe mai! " Ku ae la ke kanaka e noho ana ma ka aoao o ka mea nana ka olelo kena a puka aku la iwaho, a liuliu komo hou mai la iloko, me ka hii ana mai mamua o ke alo i kekahi huewai Ihiloa, e paa ana no me ke au o ke ka ipu maiwaena mai, pa- nee mai la o Maliu i ka huewai Ihi- loa mamua o ke alo o Kahinihiniula me ka olelo ana mai: "Eia ko huewai e inu, o ka wai kena i ka houpo o Kane, he uha'i ae no kou i ka nuku a inu oe." Akahi no a hoomanao ae o Kahi- nihiniula i na olelo a Haumea, no- laila hopu iho la oia i ke au o ka ipu e paa ana a owili ae la, me ka hoonioni ana i ka huewai, a hemo mai la ka umoki i paniia ai ka hue- wai he pupu oioi o kahakai. I ka ike ana mai o Kane i na ha- na a ke keiki, ninau mai la oia: ''Nawai ka pua o oe." "Na Kukuaimoku, na Hinamana- ^iau." wahi a Kahinihiniula. "Ua pono. ua hiki mai la oe, e lawe aku au ia oe e hoikeike i ka aina kapu o ke akua. oiai ua hehi iho la oe i ka pe'a kapu o Kukulu-o-kahiki a kana e noho la. "Oiai hoi, ua loaa ia o ka wai huna a ke kupa, a eia hoi oe e inu e, a ina like kakou." Hahau iho la oia ia Makuuka'o kela laau loa, a o kona kookoo alii hoi, ia wa i neenee aai ai kona mau hoa a pili me ia, lalau like iho la | i na puniu apu a inu ae la me na olelo kalokalo no ko keiki. A pau ka inu ana o lakou i ka wai a Kahinihiniula i maopopo ole ai oiai nae ua kena kona makewai kuuia iho la ka ahui o ka maia pala kapule, mailuna iho o ka hale ana e maopopo ole nei, ke poi o ka puna ko i pau i ke akiia. Lalau like iho la ua poe kanaka nei i ka maia ame ke ko a ai ae la, pela no hoi keia e ai pu nei me lakou. Pau ka ai ana a Kahinihiniula, ia wa i ninau mai ai ka mea e paa ana i ke kookoo; a o Kane hoi ke akua nui, a keia lahui i hoomana ai mai mua loa mai: "Maona ka Hinihini-kani-kuama- una i ka maka o ka uwila." "Ae, ua ai a piha i ka loaa a oukou na kamaaina," wahi a Kahi- nihiniula. "Aia ou mau hoa ke hoomakau- kau mai la i ka huakai a oukou, e hoi ai a noho, a lulana i Hawaii nui a Kane, hakina ka po, huaina ke ao, opiopi e mo ka piko i ka Ikuwai nei la noa." Hahau iho la oia i kona kookoo, o ka nalo aku la no ia o na mea apau, a nalo pu hoi me keia mau kanaka ekolu, koe kokoolua iho la laua nei mo Kane, ke poohuna i ke aouli, olelo mai la o Kane: ''Neenee mai a ma ka puka ne: o ka hale, huli aku iwaho." Hooko aku la o Kahinihiniula i ka leo kauoha, nee aku la oia ahiki ma ka puka me ka huli ana o ke alo iwaho. Olelo hou mai la o Kane iaia, mau ko maka i ka nana i ka aina, a na'u e hai aku i na mea apau i hoi oe ahiki imua o La'ila'ikalani, malu ka honua ka mea nana i kena ma: nei ia oe e hele mai e hehi i kuu houpo, i manalo ka hana waiakua a ko kumuhonua. "Ka i no paha kona lawe ana ia Ahilona, i mea e hookoia ai kona manao lili kuhalahala i ko kanaka, eia ka, mai ke kanaka no kana ha- na hoohoka, a ka mea e ola ai o ke kanaka, kupanaha no hoi na hana a keia kaikamahine a ka hookela- kela nui wale. "Aole hoi e hihi, o ka ewe ia i noho ai a ulu kalina, a nonolau ka puukiu'ki o ka papa honua i ke ao malama. Heaha la hoi, nana ia ka aina ana i kena mai nei ia oe, e hele mai a hehi i kuu houpo, i ike oe a hoi aku i ke alo o. Uliuli o Maihea. O hookumu ka po ia Kane, O ka po loa o ka po poko, O Hako 'iko 'i ka po o kini, Ka mano lehu i lelewale ka po, O Hanee aku o hanee mai, Hanee ke au ia hakinuu ka po, O aaki ka po o paele ka po, Hiki ka ulawaena ke kaha uli, O molehulehu o makilikili, O ke owakawaka nui a mu-no, Hoale ke au ka houpo o Kane, O Hoolono i ka uwalo, O malu i ka leo, O Kukamaloa ka heepumakoko, Ka hee hauna wela iloko o uia, --O ka pukui ka lalani o ke akua, Wahia ka la-ni. Iaia nei e noho ana ma ka puka e hoolono ana i keia mau olelo a kona hoa kokoolua, o keia hale, ike aku la oia i ka punohu pouli kualau e nee mai ana i ka moana, a kokoke e kau mai iluna o ka aina, a ia nei e noho nei, ia wa i mao ae ai ka ua kualau, a pau ao Ia ka pouli ana o ka ua. Ike aku la oia i keia wahi aina e waiho koke mai ana, aole i mamao loa mai ka aina, a ia nei e noho nei. Ike aku Ia keia i keia aina i piha i na meakanu apau i kanuia e ke kanaka, a iwaena o ka aina, e ku ana he puu a moe mai la he wahi awawa uuku, he kukui ka laau e ulu ana, a he aina nani hoi me ka mala'ela'e i ka maka ke nana. "Ike aku la oe i ka aina kapu?" wahi a Kane. "Ae ke iko nei au i keia wahi aina uuku, i piha i ka nani, eia nae aohe kuahiwi, a he wahi puu wale no ka'u e ike nei, me kahi oawa he kuikui ka laau ulu." "Ae," wahi a ka hoa olelo, "o ka puu au e ike la, o ka houpo o Kane ia, a o ka oawa au e ike la i ka ulu o ke kukui o Kahawaiolaa-kapu ia, a o ka mea hoi i kaupale ia ai, mai ko kanaka aku, elike me oe. "Auhea oe e ka moomoo a ka Niau-ula o Nuumea, aohe huakai e ae au i hele mai nei, e ike i ka pe'a kapu o Kukulu o Kahiki, hookahi no manao nui o ua wahine la, o ka huna ia oe, i ole oe e loaa i ka luna a ke alii, mamuli o ka hana epa a kela kaikamahine kolohe, no ka manao no aia iloko. "Ua loihi nae keia huakai au, ua ike iho la oe i ka mea i kauohaia mai ia makou, maanei la hoihoi aku au ia oe a kokoke i ko wahi i hele mai ai, aole e po ka la, noho oe i ke alo haliuliu o ka pali haawe kua o ko apaa. "Aia ou mau hoahele ua makau- kau. huli mai ko alo a nana mai ia'u." Huli aku la o Kahinihiniula elike me ko kauoha, ike aku la oia eha keia poo kanaka opiopio u'i o na helehelena, i like loa ko lakou mau ano kekahi me kekahi, e noho ana iloko o ka punohu uakoko, a he anu- enue ka waihooluu o ko lakou kapa e aahu ana. | Eu like mai la lakou a ku iluna, me ka olelo aua mai ia Kahinihini- ula, "ku ae a hele aku kakou i ka- hakai, kahi a ko mau hoahele e ka- kali mai la, no ka mea, eia no i ko kakahiaka." Ku ae la keia a helo pu aku la me lakou. Ia lakou nei i puka aku ai iwaho o ka hale, nana aku la keia i kahi aina a ia nei i hoohihi ai i ka nani, aole ua wahi aina nei, a he aina okoa keia e ku mai nei mamua i ane mamao no i ka ia nei ike aku. Ike mai la keia i ke kuahiwi o keia aina, a ike mai Ia no hoi i keia kualapa pali e moe kaola ana a pa- hupahu i ke kahakai, huli aku la nana i kahi a ka makani e pa mai ana, ike mai la oia i na moku manu i ke kai ame ke kualapa o Keaniani, hoomaopopo mai la oia i ko kowa o Nuuanu. Huli aku la oia a olelo i kona mau hoa e hele nei, "like hoi ka hiona o keia aina a'u e ike nei me Oahu nui." "Ae," wahi a lakou ma, "o ko aina keia, aole e napoo ka la hehi oe i ka papa paa o Oahu-a-Iua, imua hoi o ko kumuhonua e kakali mai la." Ahiki lakou nei i ke kahakai, aia kona mau hoa ua makaukau, i ha- kalia iaia i ke kau iho iluna o ka papa heenalu o Kumaikala-la. (Aole i pau.) HE 4242 KA NUI O NA HANAU MALOKO O HONOLULU I KA 1922 Ina o ka heluna nui o na hanau 4242 i ka makahiki 1922 i pau iho la a he ola ku wale no aohe kauka'i ana aku e hookomo hou mai i mau lahui e i Hawaii nei, no ka hoolau- pa'i ana, no ka mea, e pii mau aku ana ka heluna lahui ma o ka ma- kolukolu la o na hanau, eia nae ua hoemi nui ia mai keia huina ma o ka nui la o na make iloko o ka makahiki. Iloko o na mahina he 12 o ka 1922 i newa aku la he 4242 ka huina nui o na hanau, 1545 ka huina nui o na paa mare, a 1598 ka nui o na ma- ke maloko o ke kulanakauhale o Honolulu, elike me ka hoike a ka Papa Ola Teritore ma o ka Luna- kakau Kope Papahelu Ia o na mare, hanau ame make, Miss M. Lester Lemon. No na mare, hanau ame make ame hanau hou noloko iho o ke ku- lanakauhale no ka makahiki i Lala no kela amo keia mahina e ikeia no elike me ia malalo nei: w K K a P P p p O -i W O P " O W e e Mahina Ianuari ..... 369 120 133 18 Feberuari ...380 86 119 15 Maraki ..... 395 119 168 15 Aperila ..... 347 109 136 20 Mei ........ 356 123 154 15 Iune ........ 369 151 110 20 Iulai ....... 333 149 136 20 Augate ..... 375 159 137 19 Sepatemaba .311 122 102 14 Okatoba ....337 137 131 10 Novemaba ..329 109 130 12 Dekemaba . .341 161 142 8 Huina nui.. 4242 1545 1598 186 NA LEKA I KII OLE IA MAI AHIKI I DEC. 30, 1922. Aea, Mrs. Ka- Keanu, James nani Keanu, Miss An- Aona, Clement nie Alakaihu, Mrs. Keaokela, F. Keliihue Kealoha, David Alohikea, Jim Keohokalole, Mrs. lsaia, J. D. M. Umi, Herbert K. Keopuhiwa, Miss Hanai, Rose Alice Heleua, Abraham Kekahio, Miss Hipa Kalei Florence Holoua, Joseph Kekahuna, Henry Kaainoa, Mrs. E. Clara K. Kekahuna, 3. L. Kaaikala, D. S. Kelikipi, Mrs. Kaaikiola, Wm. Keano Kaapuni, Benja- Keliiaa, John min Kiai, Chas, Wm. Kaiuwailani, Mr. Kiilau, Charles Kaili, Joe Kiniakua, Mrs. Kailio, Sam W. K. Kaimi, Wm. K. Kulaniakea, Spen- Kaua, Mr Ka- cer maka Kupahu, Geo. K. Kaui, George Kumoa, Mr. Kaukini, Henry Kupa, Mr. Kaulili, Miss Lehau, Mrs. Mary Irene Lupena, Wil- Kahele, Mrs. Mi- liam leka Makekau, Mrs. Kakalia, Mrs. Mileina Carrie Manoa, Mrs. Re- Kala, Joe becca Kala, Stephen Mia, Miss Norah Kalaukahi, Mrs. Moke, Mrs. Salai Liwana Moses John K. Kalama, N. Naehu, Miss Kaleo, Hama Bertha Kaleopaa, John Naauao, Asin Kaliolio. H. Nahalea, Miss Kalilimoku, Sam Rose E. & K . Napule, Sam Kalona, John Nawai, Mrs. Alice Kaluna, Sam Nahoanu, Haole Kamahele, John Nuuhiwa, Miss Kamakea, Joe . Hannah (2) Kamakele, Char- Paaluhi, Opio lie George Kamalani, Mrs. Pahu, John I Jonah Palimoo, John W Kaneaiakaehu, Pio, David Wm. (2) Pihanui, William Kaneakua, Mrs. Poonui, John. Esther Pomaikai, Mi- Kanekoa, Mr. & chael Mrs. J. H. Waikaloa, Jos . Kaninau, Mrs. Waikoloa, Mrs J Louise Waipa, Mrs. John Kealoha, Miss Agnes E ninau mai ma na leta i hoo- lahaia ke kii mai. D. H. MacADAM, Lunaleta. | |