Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 49, 7 December 1922 — Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moaula-Nui-Akea i Kaulana HE MOOLELO KAHIKO NO KA HULI KOOLAU O KAILUA AME WAIMANALO, KA NANEA O KE AU O KA MANAWA. [ARTICLE]

Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moa-ula-Nui-Akea i Kaulana

HE MOOLELO KAHIKO NO KA HULI KOOLAU O KAILUA AME WAIMANALO, KA NANEA O KE AU O KA MANAWA.

"E a-ei ae hoi kaua ihope i ka hua"•a'i a Kahinihiniula me kona mau 11 e mea maamau no ia Kahinihini» ka hele ana e hui me kona mau -2 i la apau, a iaia e hoi mai i : ke ahiahi, e malama mau ana r.? -" 'i ke kapunawahine i ke kapuks,i : po apau, elike me ke kau--1 ka hala ana o ke anahulu po, a i kakahiakanui o ka la keu, ua ala r 4 ? o Kahinihiniula a iho aku la o ka mapuna, iaia i hiki ai ma o ke opu palapalai, lalau aku eia ia Makalei a kiola iho la : ko o ka wai, o ka wa no ia i • a.uku mai ai o ka»i'a apuni ka :: ..p .mau >"oho iho |a oia ilalo, lalau iho > : ka i'a i nele a pili ma kahi a 4 .aau e lana ana, ia wa i lohe aku .: r.:a i ka leo e hea mai ana i kona • • E Kaeihinihiula-o-Kalani e, e iho oe i hookahi i'a, i awa, oiaawale ae, alaila hopu aku i -• : koalaala na olua." I ka lohe ana o Kahinihiniula i "-.•-..a leo, hnli mai la oia e nana, ona ike mai i ke kino nona ia ■ ■■. i iho la oia iloko ona, "he kauv hoi keia, heaha la hoi, e hooko ' 3aJaa iho la oia i ka i'a i kau- . ia mai iaia e ka leo o ka mea ole, a waiho ae la ma ha'i, alar iii hopu iho la oia elua anae a paa i lima, lohe hou aku la oia i ka >- no ka lua o ka manawa i ka i mai: • Kapaeia ae ia mau i'a i ko lima rr.a ha'i, a hopu aku i ke kino hoo.i: ulii o Kahulipuna i ke ahi a >:• akua wahine.' Kahuli e nei i ka papa pahoehoe, •7 .' "a ke a, ka lehua o Kali'u, " ;riko lehua i ka lae o Leleiwi, ; oveolc i ka maka o Kanakea, iu ke kai o Pa'ikaka i ke ka'e .i. ". no ia kula lehna, aohe manu " o a. - ia i ko lima lalau iho i au mau . .. 3 heihoi pu aku ia Kamakalei . -o Haunnu i ko kupunawahine, a *?;• keia i'a, na'u ia e paa aku." I ka pau ana o ka olelo a mea V: r. o ole, hooko aku la o Kahini:.:r.īula elike me ke kauoha, lalau iho 3a oia ia Makalei a ka'ika'i ae iluna, o kona lima, me ke aea ana «e o kona poo ilana, ike mai la oia i 'ia a'i o ke ala anuenuo e ku aku" ar.a. Olelo mai la o Haumea iaia: "Ku iho malaila e ka hoololoho wai o ka irapuna, a pau kuu olelo, alaila kahoi, oiai e hele ana oe e hehihehi i ka houpo o Kaneluhonua, a hoi mai oe, alaila noa ko kapu a ko kupuaawahine i hoolaa ai, elike me kuu kauoha, a mahope iho o ia manawa e ku ai oe i ka moku o Oahu la "wa i hoopa mai ai kona lima i ke poo o ia laau a Kahinihiniula e hii nei i*liona mau lima me ka hoopuka ana ae i keia mau lalani: O hookuku, o ke poo o Ku, O Ku ia. o ka hulu manaiau O Lon# la o ka ualo a Kapa 'ikua, O ka opuahihi i ka palamea o ka lani, 0 ke ao poonui huna o Hainalau, Leu ka maka o ke kamani-ula i ka houpo o Kane. O Kane la i ke one lauena, O lulana i Manakamiumui, Ke kiowai a ke akua, 0 Makalei au o ka palai ula, Ka pe'akapu o Nuumea, Kri lani puhoho, halelo aaka, Xa ra keokeo hi J u ōole'a, •i holo ana iloko o Muliwaiolena, 1 ka makaha e o ke kapu, 0 Hunahuna lauki, T. makahuna e, e huna i na-10, Xa'u na pii aoa Kalani, wahine i ka pe'akua, :i Ku e, naia. 1 ka pau ana o keia mau olelo .*W Haumea, hookuu ae la kona lima i *:s paa ana i ke ptfo o ka laau Ma--:rr,ei e kaulana nei, ahiki i keia har.auna hou. Hoopa mai la kona lima ma ka nnohiwi o Kahinihiniula, me ka i ana r:ai: i ' • Ho! aku i ka hale, ahiki imua o ";o kupunawahine, haawi aku oe i ka • oolplohe wai o Nuumea iaia, nana i.i e ike iho i ka hoa noho ona, me olelo pu aku, e owili i ke kapa Mahuna, i pumehana ka noho ana j ka hale, a o keia i'a e waiho nei, ia e paa aku, hoi aku e hoorrakaukau ahiki.aku au." I ka pau ana o na oldlo a Hauhuli mai la o Kahinihiniula '..eo ka hale, me kela noonoo kailoko ona, me ka i ana iho: iTia ko ka paha keia wahine ma n wahi kokoke ia maua e noho * 2ole keia he wahine akua, he ine kanaka no keia, eia nae kuu kupuna- ~ ne he aiwaiwa no Kahiki." Kahinihiniula e noonoo nei ilo- - oaa i keia matt"olelo, o ia no ka

wa i ku iho ai o ka punohu uakoko ma kahi ana e pii aku nei, i ka hanahanai pali e hoea aku ai i ka hale, me ka pi'o ana o ke anuenue mai ka ipuka mai o ka hale o Niula e noho ana, ahiki ilalo o ka mapuna o Halauwai. Oiai o Kahinihiniula e hoi nei iloko o ka punohu uakoko, ahiki i ( ka ipuka o ka hale, ike aku la oia 1 kona tutu e noho okuu mai ana ma ka puka, ia wa i ike mai ai kona kupunawahine ia Makalei e paa ana i ka lima o kana moopuna, mahamaha mai la oia me ka pahapaha ana mai o na olelo: "Ua hoi mai la ka oe e ka makaliula, Ka maka onohi o Haunuu a Kuhi, Ke aoa noho papio i ka welau, I#ka lihilihi o Laumiha la. E hoi e komo i Halealono, I Halahalakea i ka hale uki, O ki-pu o manauea, O kupou o ka pakii nui, 0 Hulipu ka moku la e na-lo." A pau keia mau olelo i ke kahukahuia e Niula, lalau mai la oia i ka hoololohewai o Makawao a hii ae la 1 kona lima, me ka noho hoope ana iho ilalo: "U," wahi a Niula; "hoi no hoi oe i ka hale nei, hele no hoi ka hoa noh® o kaua i ka huaka'i piilani a olua me ko Iwikua, aole nae hoi he olelo ana, ua hoi mai la no oe, pumehana wale ka nohona o ka uka puanuanu." Eu ae la oia -a ku iluna, hoihoi aku la ia Makalei ma kona wahi mau, me ka owili ana a paa iloko o ke kapa i hookaawaleia nona, a kau aku la iluna o ka holopapa i hanaia ma Ice kihi o ka hale.' Huli mai la oia me ka olelo ana mai i ka moopuna, "ua pau ko kapu kai i ka po nei, elike me ke kauoha ,a e kali kaua i leo kumuhonua i ka hiki mai i keia la, i po keia la, a i hoea ole mai, alaila aole oe i ma'ema'e no ko huaka'i liele, alaila maukoli hou kaua ia oe, i anahulu hou."

"Aole no ka hoi i kana mai ua lohi ana o kau kapukai a nahili ka po loloa ia Manua," wahi a Kahinihiniula; "pehea no ka hoi kau kapukai ana ia'u i kakanalua ai kau olelo; anoai he manao no paha kou e hoapaapa ia'u, i hele ole au i ka huaka'i hehi i ke kapuhili onionio i ka houpo o 4ce akua?" "Aole pela e kuu moopuna, o ko huaka'i ua makaukau ia, a hookahi wale no mea nui i koe o ka hiki mai o Keahelaukanikoaie, a nana e hooiaio mai ia kaua ua maemae oe, e hiki ai ke hele i ka houpo o ka moku, a hehi i ka pe'a kapu o Kukuluokahiki.'' "Owai kau e olelo mai nei i ke alie laukanikoaie?" wahi a Kahinihiniula. ''Owai ka- hoi ka mea nana i kauoha mai ia oe e hoi mai a olelo ia'u e kapukai? Ka i no hoi o ko kumuhonua ia nana i hooko i kuu hilahila ia oe e ka moopuna, aia ka hoi i ka ula loa i ka aina o ko konohiki, au ame a'u e ai hookano nei, a o ia mea la o ia ko kumu e hiki ai oe ilaila, no ka mea, ua hooko iho nei au, elike me kana olelo a o kana koe. "Ina no hoi no kona hoea ole mai, alaila ua maopopo ia'u ka pau ole o ko haumia, o -ia ko'u mea i olelo aku nei ia oe e ka moopuna e maukoli hou." "Auwe no hoi oe o tutu e! 0 kou poina koke iho la no ka ia i ka punohu e ku nei i ka ipuka hale o kaua, ke alahele hoi o kela wahine aiwaiwa. Aia oia ilalo o ka mapuna, a nana i olelo mai nei ia'u e ho'iho'i mai au ia Makalei a waiho me oe." "Ua pono ia," wahi a Niula, "e makaukau ana oe no ko huaka'i, ke kauoha la ia oe e hoihoi mai i ka hoololohe kahuliwai o Nuumea. Aia aku nei ihea ua wahine nei au i haalele aku nei?" "Aia no ilalo o ka mapu#a, a nana i kauoha mai nei ia'u e hoi mua mai au e ai, o ia ka mea o'u i hopu mai nei i keia mau i'a, i koalaala na kaua." Ia laua e leuka olelo nei, ia wa laua i ike aku ai ia Haumea e hele mai ana i ka hale, me kela ohu mau no o ka wahine u'i, ahiki ma kahi a Niula ma e noho nei. laia i hiki mai ai a ku ma ka puka, kahea mai la oia i ke kamaaina: "E ka Niauula o ka maka lei 0 Neinei Kalani e, ua hoihoi mai I nei au i na mea apau a paa ia oe, i oiai ke kokoke loa mai nei ka huli 1 o olua nei. "E Kahinihiniula e, makaukau kahi koalaala o i kakahiaka, a waij ho ke o i ka houpo, alaila haalele J iho kaua i ko kupunawahine, alakai I aku au ia oe me ou mau hoahele i ! Kualanaau ke kuakahi o Kanewana." * j Komo aku la o Haumea iloko o ka | hale, a noho iho la iluna o ka nu 'a, i eia hoi o. Kahinihiniula ke le pulapu nei i ka wahie, a o ke tutu hoi e hana ana i na wahi leoalaala a Ka- j hinihiniula i hoihoi mai ai. j I ka a ana o ke ahi, pulehu ka i'a a mo'a, makaukau ka papaaina,' ia wa i ku ae ai o Haurtiea, a hele | mai la ma kahi o ka papaaina r | waiho ana, a noho iho la ma ka aoao j akau o ka puka. | ,f E Nnula e, eia au ke aha'i nei i ko luhi no ka manawa/a hoihoi mai au, a oiai maua e hele ana, ia wa e hiki mai ai ke konohiki a hui me oe. ""0 na'mea apau aia ia imua ou. a «ai hookanaka oe a hoi mai au me j ko luhi. ia wa e aookanaka ai oe i 1

ka ne-ki o Mokulana, nolaila malu no ke alahele o La'ila'i kalani." 0 aku la kona lima iwaho ma ka puka o ka hale, me ke kahea ana aku: "E ke awa hooulu moku i ke kai e, homai i i'a mawae no ke alahele o ka pulapula a oukou, na'u na ka onohi o ka maka o Unulau, lau kapuai o oukou e ke poohuna; e ike ia Kahinihiniula o ka lani—ina mai la i ke opu weuweu o Kukaukahi, e ike ia'u ia Hina Kukuaimoku." 1 ka _pau ana o ka olelo ana a Haumea, o ka wa ia i ike aku ai o Niula ame kana moopuna i ka i'a he awa e waiho ana mamua o kc alo o ke kamaeu o Nuumealani, huli mai la oia me ke kau ana iho i kona lima ma ka poohiwi o Kahinihiniula, oiai oia o noho kokoke aku ana, a olelo mai la: '' Ke hele nei kaua i keia alanui, a he mau hoahele okoa kou, aole oe e ike mai ana ia'u. Eia ka i'a paa oe i keia i'a i ko lima, i ka wa au e hele ai, a hui me ko mau hoahele, haawi aku oe i keia i'a ia Keoahimakaakua, no ka mea oia o oukwi ka mea nana e hoolana i na papa§ «u--kou. "Nolaila e ai me ke tutu, a hele aku kaua, no ka mea eia kapuai halululu ke pahupahu nei i ke one o Kahakahakea, e imi mai ana ia oe ame ko kupunawahine, na'u ia e hoolalau aku apau ka olua paina ana." Hook'o iho la o Kahinihiniula ma i ke kauoha apau, makaukau ka huakai no ke one kuakii o Kuholilea, kahi hoi e hui aku ai o ke keiki me kona mau hoa. (Aole i pau.) •+»