Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 49, 7 December 1922 — Page 4

HOUIA HE KOA I KA PAHI E KA PILIPINO.

Mahope koke iho o ka hora umi-kumamalua o ka po Poaono a ao ae ke Sabati nei, i pauaho mai ai he haole koa. o F. F. Herring ka inoa, mamuli o na moku pahi i loaa iaia, ma kela po Poaono, i houia e kekahi Pilipino, ua paa ae nae ka mea houpahi i ka hopuia, a pela hoi me kekahi Pilipino okoa ae, i loaa aku ka pu panapana malalo o kona malu. I kulike ai me ka moolelo o kela hana houpahi, i hoomaopopoia, ua hele kela haole koa, me kekahi koa okoa iho, ma ka po o ka Poaono, i ka nana kiionioni, a i ka pau ana o ke kiionioni, na hele laua e ike i kekahi Pilipino, o Philipe ka inoa he hoaloha no ke koa i make aku la, ma kona wahi ma ke alanui Kukui. Oiai ka kela mau koa elua e ku ana ka Pilipino, ma ke alanui kauaoao. a e makaukau ana na koa e haalele aku i ko laua hoaloha, ia wa i oili mai ai he koa okoa aku, a kamailio mai la i kekahi mau olelo kuea ia Herring, o ka hoomaka no ia o ka hoopaapaa o kela mau koa Oiai ka laua e noke ana i ka hoopaapaa ia wa i holo mai ai he Pilipino o Inocencio Nerida ka inoa a komo ae la mawaena o na koa a elua e hoopaapaa ana, o kona hou aku la no ia i ka pahi ma ka umauma o Herring, me ka maopopo ole o ke kumu. Ua hoomaka kela Pilipino houpahi e holo, me kekahi Pilipino okoa aku noloko o kekahi hale hoolimalima e ku kokoke ana malaila, a iloko no hoi o ia manawa hookahi, i keleponaia aku ai i ka halewai, e hoouna mai i ke kaa makai, a iloko o ka manawa pokole loa, i hoea mai ai ka Makaikiu McDuffie ame kona puali makaikiu, me ka hoihoi awiwi ia ana aku o ke koa i poino noloko e ka halema'i o na poino ulia. Ma ka ninaninau pono ana a ka Makaikiu McDuffie, i na hoike i iko pono i kela haaa houpahi, i loaa mai ai iaia ka ike, no na Pilipino elua ua loaa aku kela mau Pilipino maloko o kekahi rumi hoolimalima, a malalo hoi o ka malu o Nerida, i loaa aku ai ka pahi i hele a hauka'e i ke koko, a malalo o ka malu o ka elua o na Pilipino, he pu panapana ka mea i loaa aku, me ka laweia ana ae o ua mau Pilipino nei e hoopaa maloko o ka halewai. Ua hoohala ka Makaikiu McDuffie, i kekahi manawa o ke Sabati ae, ma ka ninaninau a noii pono ana i na mea e pili ana i ka hana houpahi, pela hoi kona ninaninau pu ana i ka Pilipino o ka hopuia ana me ka pahi, a wahi a ka Makaikiu McDuffie, ua ae mai ka Pilipino, malalo o kona malu i loaa aku ai ka pahi i houia ai ka haole koa i make. a wahi a kela Pilipino, aole he maopopo iaia o ka mea i hanaia, no ka mea na ona oia, i ka wa i hanaia ai ka houpahi. No ka elua iho hoi o na Pilipino, aole oia i lihi launa aku, i ka hana houpahi, aka nae, ua hopuia oia, no kona ki ana i kana pu panapana ma ke alanui Muliwai.

HULI HOI HOU MAI NEI O KAUKA ATCHERLEY.

Mahope iho o ke kaawale ana mai Hawaii aku nei no na makahiki he 12 ae nei i hala, i huli hoi mai ai o Kauka John Atcherley, ke kane a Mrs. Mary Haaheo Atcherley, no Honolulu nei, ma ka mokuahi Niagara o ke kipa ana mai no keia awa ma ka Poaono aku la i hala. Iloko o ka makahiki 1910, i haalele mai ai o Kauka Atcherley ia Honolulu nei, a holo aku la no Ame-rika me ka noho kauka poo ana no ka halema'i Isolation o Kapalakiko, no hookahi makahiki ame ka hapa. Mai Kapalakiko i holo aku ai oia me kona ohana, no Vanakuwa, oiai malaila, i kohoia mai ai oia i kauka poo maloko o ka halema'i St. George a no ka maikai ole o kona ola kino, ua noho hana oia maluna O ka mokuahi ka Empera o Rusia, e holoholo ana mawaena o na kai o Vanakouwa ame na awakumoku o ka Hikina. I ka manawa o ke kaua ma Eu-ropa, ua hookohuia oia i kauka poo no ke keena o na mokuluu ma Esquimalt, e ke Dke o Connaught, ka mea e noho kiaaina kenerala ana no Canada. Wahi a Kauka Atcherley, ua kamaaina mua oia i ke Duke o Con-naught, iaia i hoea mai ai no Hawaii nei i ka wa e noho moi ana o Liliuokalani; nolaila i kela halawai hou ana o laua, ua hoala hou ia mai kela ano hoaloha kahiko, ma ia ano, i loaa ai iaia kela kulana, a no na makahiki eha i noho hana ai oia maluna o na moku ma ka moana Akelanika e holoholo ana mawaena o Halifax ame Palani, a mawaena hoi o Bermuda ame Enelani. I ka manawa mua loa o ka hoea ana mai o Kauka Atcherley no Hawaii nei ua noho hana oia he kauka no ka halepaahao, a mahope mai, na hookohuia oia i kauka aupuni no Kohala, he kulana ana i paa ai no kekahi mau makahiki lehulehu. Iaia nae i hoea hou mai nei i keia manawa. e lawelawe aku ana oia i ka oihana kauka maanei, a he manaolana kona, o ka poe i kamaaina iaia ame kona mau hoaloha lehulehu aole lakou e hoohewahewa ana iaia, aka e mau ana no ko lakou kipa ana aku ma kona keena oihana.

HOOPOINOIA KE KELEKALAPA UWEA OLE MA WAHIAWA.

Ma ka po o ka Poakolu o ka pule aku la i hala, i hoea aku ai he eli. ma poe haole hana oluna o na mokuahi Wilhelmina ame Lurline, no Wahiawa ae nei, a hoopoino aku la i na meahana oloko o ke keena kelekalapa uwea ole o ka Hui Kelepona Mutual, o ka hopena nae i oili ae mamuli o kela hana a lakou, o ia ko lakou paa ana i ka hopuia e na kanaka o ke aupuni. Ma ka oleloia, ua hoea aku kela poe haole elima no ke keena kelekalapa ma Wahiawa, ma ka hora 11 o kela po Poakolu, ma ka manawa hoi, aole o Mr. Seymour ka haole nana e kiai ana i kela keena maloko olaila, ua hoi oia e ai i kona aina o kela hapalua po. Ma ka manawa i komo aku ai kela poe haole noloko o ke keena, ua hoomaka aku la lakou e wawahi i kekahi mau lako hale, me ka lu ana i na pepa waiwai apau iluna o ka papahele, alaila ninini aku la i ka inika ulaula iluna o kela mau pepa Aole ka malaila wale ae la no pau na hana kolohe a kela poe haole, aka kiiia aku la na wahi hoohui kelepona, e mokumoku, a he hookahi ka o kela poe i hoouna aku i kekahi mau manao ma ke kelekalapa uwea ole i na moku e holo ana ma ka moana. I ka pau ana o na hana hoopoino a kela poe haole maloko o ka hale kelekalapa, ua kau nui ae la ka maluna o ke kaa otomobile, o ka mea malama kelekalapa, me ka ma nao e lawe i kela kaa, i ka hiki ole ana nae ia lakou ke hooholo ua wawahiia aku la ko aniani pale omua, na kukui, ame kekahi mau wahi e ae o ko kaa. He kaa otomobile uuku ka e ku ana no malaila, ka lakou i lawe, me ka holo ana a haalele ma kekahi wahi o ke alanui, a maluna no o ko lakou kaa i huli hoi nui mai ai no ke kulanakauhale nei. Ma ka oleloia, ua hele ka kela poe haole a pau loa i ka ona, a he mau omole rama no ko lakou oluna o ke kaa, ma kela manawa a lakou e ko lohe ana i ke keena kelekalapa. Ma ka Poalima mai, i hoopukaia ai ka palapala hopu, no kela poe haole elima, a ma ka po ana iho o kela la, i hookoia aku ai ka pala pala hopu, me ka paa ana o ua poe haole kolohe nei, eia nae ua hookuu hou ia mai lakou, mamuli o na hooia mai ko lakou loio aku, no ko lakou hoea ae iloko o ka aha, i ka wa e hooloheia ai ka hihia.

KUU KANE ALOHA UA HALA

Mr. Solomon Hanohano, Lunahooponopono, Aloha oe:— E oluolu oe e hookomo iho i keia manao kau maha a hoolelehauli i ike mai ai na kini lehulehu o kuu kane aloha i hala, ke ala hoi o na mea apau. Ma ka hora 2:30 p. m., Sabati o Oct. 29, 1922, ua kipa ae la ka anela o ka make, ma ka Bay View Home, kahi a maua me kuu kane e noho ana me ka nawaliwali o keia ola honua ana, Joe Kaimuha Kelii kuli, o Kalaupapa, Molokai. Ua lawe aku ka Haku i ka uhane a waiho iho la i ke kino lepo me au ame na hoaloha, e paiauma aku ma keia aoao o ka muliwai eleele o ka make. Ua hanania o Joe Kaimuha Keliikuli, mai ka puhaka mai o Keliikuli kane ame Kauwila wahine, ma ke awawa o Kaaawa, Koolauloa Oahu, i Aug. 20, 1869, a ua piha iaia na makahiki o keia hanu ana i na ea huihui o keia ola ana he 52 makahiki, 8 mahina ame 9 la. He luna ekalesia oia no keia Eka-lesia o Kanaanahou, Kalaupapa, a he lima akau kokua nui oia no keia Ekalesia, a he alakai himeni Kula Sabati hoi, ame na hana Hooikaika Kristiano, a ua nui kona minamina ia a ua lilo hoi kana mau hana maikai i kiahoomanao poina ole na keia panalaau, ame na hoahanau o keia ekalesia, Kula Sabati ame Ahahui Hooikaika Kristiano. He hoapaahana iloko o na hana o hooholomuaia ai ko ke Akua au-puni. Nolaila ke komo pu nei ma-kou ma ka auamo ana i na kaumaha ame na luuluu o keia ola ana, a na ka Makua Lani, e kokua mai ia kakou apau. Makou iho no, na hoapaahana ilo ko o ka Haku. REV. D. T. MAHIHILA, SAMUEL R. KAPUAA,

HE MELE NO HAALILIO.

Haaheo wale oe e Haalilio, Ka elele a ka lahui Hawaii. I elele mau oe na Hawaii, I ke Kapitala a o Wakinekona. A ka la ehiku o Novemaba, Lokahi na hoa makaainana. Na ke kelekalapa a i ha'i mai, Ua lanakila oe e Haalilio. Aole hopo iho na Demokarata, I ka elelo hiwahiwa a ka lahui. I Hawaii oe Moku o Keawe, Kahi ha'i ai na mea oiaio. A hoi mai a Oahu nei, Kahi hoonaauao ai ia oe. Ma kau mau hana e ikeia ai, Ua hana oe i ka pono kaulike. I kokuaia e na lani, I lanakila ai oe e Haalilio. Haina ka puana e o mai, Haalilio ka elele hele lanakila. Hakuia e ke Keiki o ka Ehukai o Puaena Waialua, Oahu.

KE KALAIWAA ANA AME KONA ANO.

(Hoomauia mai). E hoolilo ia lakou i opala, E hoopili pono i ka maka o ke ke 'i, Ma kuu wahi i makemake ai, Aole hoopaku-a i kuu ko'i, Pa no lele ka mamala, Ahiki i ka pau ana, Amama ua noa. Ua ike ae nei kakou mamua, ua hina ka laau ilalo, alaila, eli oe malalo o ke kumu o ka laau au i oki ai. O ko'u eli no ia a hohonu ka lua, ko'u waiho aku la no ia, a kanu i ka lepo a paa ka i'a ula, ame ka malo ula, a hoi i ka hale e kalua ai i ka puaa. Kaka ka wahie a nui, kau ka pohaku kena na kahuna e ho-a ke ahi o ka imu puaa, a o ka ho-a aku la no ia, a enaena kupono no hoi, a kau ka puaa i ka imu, na kekahi mau kanaka i pii pu ai me makou i hana ka puaa apau a kalua. Alaila, hele makou e oki i ka eulu; ua kapaia ka welau o ke koa he eulu iuka o ke kuahiwi. A moku no hoi, hoi i ka hale e kali ai i ka mo-a o ka puaa. A ua liuliu iki no hoi, mo'a ka puaa a ua makaukau hoi na pa laau i kalaiia, a laweia aku la kekahi palaau i hoomakaukauia no ka puaa. Kauia mai la iluna olaila ka puaa, a laweia mai la imua o na kahuna kalaiwaa; a na kekahi kahuna i pule; aole i pule ke kahuna i ka'u akua i koho ai e Lea, aka, ua pule like ia i na akua kalaiwaa ekolu, Lea, Mokuhalii, ame Kupaaikee. Penei ka pule ana: E Lea ka wahine kua waa, akua kalaiwaa, ame Mokuhalii, Kupaaikee, ua akua kane kalaiwaa, eia ka puaa, he puaa uku, mohai, alana ia oukou na Kalokuokamaile e haawi i ka ike a nui, ka ike maua, ka mana palena ole, a nolaila, ke aie nei oukou i ka puaa a Kalokuokamaile, amama, ua noa. Lalau aku la ke kahuna i ka i'o ihu o ka puaa, huelo, ame na pepeiao, a haawi mai la ia'u e ai, ame kekahi mau mea oloko o ka puaa; a noa ae la no hoi, ke ano o ke a'o kahuna kalaiwaa aua o ka wa kahiko, i ko'u a'o ana. Eia no kekahi loina o ke oki laau ana; ua hoakaka aku au mamua i ke oki ana o ka laau, o ka laau pi'o he laau maikai loa ia, o ke kalai kaele waa ana, no ka mea, e pau ana ka iho omua ame ka iho ohope, aole hoi e nakaka ka wa. No ka laau pololei hoi, he kakaikahi na laau paa o ka iho, a ina laau paa o ka iho, a ina i paa he laki loa ia. Aia no apau ka iho o ka laau, aole e nakaka, a waiwai ka huki ana i kahakai e hooluhi ai. Eia keia loina e pili ana i ka laau waa. Ina paha he laau maikai elima ka loa, a eono paha, e oki kakou i keia laau ilalo, a i ko ka kou oki ana a moku a waiho ka laau ilalo, a hoomaha kakou, a i lele mai he manu, o ka inoa o keia manu he elepaio; e lele mai ana keia manu ma ka eulu mai o keia laau. Iaia e hele maoli mai ana me he hele ana la no, a ke kanaka, ahiki i ke kumu i okiia ai, a huli hou ihope, a lele loa ka manu elepaio, alaila, maikai ka laau waa. Aka, ia huli hou ana ihope a kikokiko ma kana wahi e ku ana, alaila, ua maopopo i ka poe kahuna, he laau inoino a ua puhaia, aohe a kakou laau. Luhi makehewa ko kakou oki ana i keia laau, heaha hoi ka luhi o ko kakou oki ana? O ia ka olelo a ka poe i ike ole i na loina; a i ka wa e olelo mai ai ke kahuna e helo oe e oki ma kela wahi na puhaia; no ka mea, ua lele mai nei ka manu a kiko ma kela wahi, o ka laau waa a kakou; a ina hoopaakiki loa kakou, a e ake no a ike maka, e pololei ana ka olelo a ke kahuna, ua puha io no. Ea, kupaianaha maoli no ka hana a ke Akua o ka haawi ana i ka ike i keia mea kino uhane ole, a i hiki ole i ke kanaka ke ike ka mea uhane ola. Aole o ia wale, o ka manu no ia nana e hoike i ke ao ana; a he mele no ko keia laau hooluhi penei: Aloha au i ka makani hu'e kapa o Kapalama, Mai malama oe i ke kumupaa, O luhi oe i ak pikai, He makani hemo ole he unihipili, E ao luau wale no oe aole hemo, Eia iho no ka aumakua he loina nui. Aia na mea hana la i ke kuahiwi, O Mokuhalii no ke kahuna, O Lea no ka wahine kuauwaa, He inoa no Lea. (Aole i pau.)

KA MEAHOU MA HANA MAUI.

Solomon Hanohano, Aloha nui kaua: — E oluolu oe e hookomo iho i na meahou maikai malalo nei penei: Ke kulana o Hana, ma keia mua aku, he kulana ano nui kona e hiki mai ana, o ia keia he awakumoku maikai i keia wa. He nani na alanui e holo nei mai Hana, ahiki i Nahiku; a pela pu no hoi mai Hana aku ahiki i Kipahulu, i ka makani kaili aloha. Ke aa nei na kukui uwila iloko o na home. Kekahi ninau e kukuluia aku ana ka halewili halakahiki ma keia apana, ma keia mua aku.