Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 49, 7 Kekemapa 1922 — Page 2

KA L. T. LYMAN HOIKE, NO KA PULE I HALA

Eia malalo iho ka hoike a L. T . Lyman, no ka pule i Hala: "O na hana hoomaemae aina ua lawelaweia wale no ma na hana oki ame ke puhi ana i na lalaliilii ame ke oki wahie ana. Ua huhukiia he mau kumu i na la mua o ka pule, aka o ka hapanui o ka manawa ua hoohanaia ma kuhuhuki kumu wale no. "Hookahi Apana i wehe hou ia i keia pule, ka Apana 4, o Mrs. Joe Kaahu. O keia Apana ua paa i na kumu laau kiawe liilii wale no, a ua hiki no e huhukiia me ka lima ka hapa nui. Ua haawiia aku he aelike a hoomaemae i 2 eka ma ke $65.00 o ka eka hookahi. O ka hana a ka mea aelike oia no ka paeli aaa e like ka hohonu me ka hiki; e oki i na kumu nunui loa no ka eli ana: a e pupuhi i na lalaliilii a o na kumu kiki ole ke huhukiia mahope aku e huhukiia ai e ke kaa otomobila. ''Ma keia pule iho la i hoomaka ai na hana paa mau ana maluna o ka Apana aina hoao o ke Komisina, Apana Helu 20. He mau kanaka me na lbki ame ke kaa okomobila. kai hoiliwai iho la i kela hapa o ka aina mauka loa malalo iho o ka auwai hookahewai. Ua oi iki aku mamua o hookahi eka i pau i ka hoiliwaiia a ua kupono no ke kanu ana aku i ka mauu alfafa. Hookahi hapa eka paha i paa i ke kanuia me ka mP.au alfafa Peruvia. Ma ka nana aku me he mea la, e haule Kona ana makou a ua hookomoia na hua kanu. Aka, i ke kakahiaka Poaono nei ua loli ae la ka makani, a no ia kumu ua hoomoeia M paipuwai a ua hikiia ka wai ma-luna o na wahi a kanuia. "O na hana hooiliwai e oi aku ana ka hikiwawe ma keia pule ae. Ua oi aku ka palupalu o ka lepo a aole no hoi e nui loa ana ka hana hoiliwai e like me na wahi o ka pule i hala aku. Ma ko'u koho iho e pau ana ka hapalua o ka aina i ka makaukau no ke kanu ana i ka pau ana o keia pule, ina e mau mai ana ka maikai. "Ke hoomauia mai nei no ka palau ana o na aina ma Kalae a 9 pau ana paha i keia pule ae. E kanuia aku au ia mau aina i ka pi-nunu. "O ka laau o ka hale o George Maioho ame Harry Apo ua hoea mai nei i ikeia pule. Oia mau maka no nae o ka laau, a ua pulu no hoi E. hoomaka ana nae ke kukulu ana o oa haie i waena o keia pule ae i maloo iho ka papa. O ko'u manao mai maikai loa ina e hooloihi ia aku na la e kaulana ai keia la-:.--. aka aole e hiki e houlolohiia no ka mea aole i maopopo ke ano o kela mau la aku, a no ia kumu e kanaka ka hana i ka manawa i oleloia ae nei. " Ua loaa mai nei no hoi ka papa no ka hale moa. Aole e hiki ana e kukuluia keia hale a paa na hale noho i oleloia ae nei. "Ua hoolala iho nei au no ka wai o ka Apana Helu 20. Ke koi aku nei wau e kuaiia a e kukuluia i pahu wai laau-ulaula, aole e oi aku mamua o 10,000 a aole e emi iho malalo o 5,000 galani. Ua ku pono kela no na kumu he lehulehu a o ka oi aka o ka loaa o ka wai no ka pilikia pau ahi. Ua kukulu ia no ke Komisina he nanu hale ma-luna o keia apana aina. E kukuluia aku ana he mau hale hou aku. He nui na holoholona lio, ame hoki ke malamaia nei maloko o na hale ma keia wahi. E pono e loaa ka wai no keia mau holoholona. Eia ke 500 moa a ke kiko mai nei he lehulehu hou aku. Ke hoohana mauia nei ka wai i kela ame keia manawa, a ia ka manawa e hoohanaia ai ka wai e na hale ma kela aoao o ka laina paipu, e nele ana koia aoao i ka wai. I kekahi ma nawa palia e hoomaemaeia ana ka laina paipu, a i ole i kekahi mana wa e hoopaaia ana paha ka wai no kekahi mau kumu a ae, a e nele ana na holoholona i ka wai ole. E hoohanaia aku ana no hoi ka wai no ka hoopulu ana paha i na mea kanu, no ka hoemaka ana e hooulu i na mau alafafa opiopio a i ole no ke-

kahi mala mea ai paha. Ua hiki e kukuluia ka pahu malalo mai o ka auwai hookahe wai, a i ka ma-nawa uuku o ka wai, ua hiki e hoopihaia me ka wai pauma a i ole ua hiki e hoohuiia me ka wai kua hiwi, a wai ua hiki e hoohana-

a no na mea he lehulehu, i hoikeia maluna ae. "He mea pono e loaa i pahu wai 1,500 galani no ka Apana Helu l, no David Kamai. O kona hale ka hope loa o na lalani hale, a ua kukuluia ma ke kiekiena pali. I ka manawa e kiia ana ka wai maalo, aole he wai e loaa ana i kona hale. He ohana nui kona a ua pono loaa kekahi pahu wai o ke ano i hoikeia ae nei maluna. Ke koi nei wau e kuaiia i pahu wai o keia ano. Ke manao nei wau he mea pono e oaa i pahuwai o 1,000 galani no kela ame keia hale. O ka loaa ana o ka pahuwai no kela ame keia hale kekahi mea nana e hooemi mai ana na pilikia o keia mua aku i ka manawa e nohoia mai ai na apana aina apau. Ke manao nei no hoi wau he mea pono e loaa ka pahuwai o kela ame keia home no ka manawai i mea e hiki ai ke pale aku i na pilikia pau ahi. "O ka Apana 18, ko Albert Kahinu, ua nui kahi i paa i ke kanuia. Oia hoi na kana wahine i kanu. Ke ulu nei ka uala, ke pu, kulina, bine, ipuhaole ame na ohia. Ua maikai ke kulana o ka ulu ana o na mea apau. O keia mau mea a mu i kanu ia eia ma na wahi a mauka nei o ka aina malalo iho o ka auwaha wai, a ke hoopuluia nei keia mau mea kanu me ka pakeke wai halihali. O ka poe e kamailio nei i ka hiki ole e ulu na mea kanu ma Kalamaula, e pono e hele mai e nana i keia mau hana e lawelaweia nei no lakou iho a e ike ia Albert Kahinu ame kana wahine, a e lohe i na pane mai ia laua mai Ke kanu nei ka makuahine o Albert Kahinu he lehulehu wale o na mea kanu, i mea e hoemi mai ai i ka lilo o na mea ai. O keia makua hine o A. Kahinu, ua ola oia ma Molokai nei i ka hapanui o kona mau la. Ua hoike aku nei wau iaia na olelo e lawe heleia nei, 'ke hoi mai kekahi kanaka i Moloka nei e lawe mai oia i kona pahu kupapau,' ua manao o Mrs. Kahinu aia ka hupo ma ka aoao o ka poe na lakou keia mau olelo. O kekahi poe aia ko lakou mau apana pohaku malalo o ka auwaha wai ame na aina maikai ke hele mai nei e nana i ka makou mau hoopulu wai ana, me na paipu i hou pukapukaia, me ka manao e hoolawaia aku lakou me na paipu i hoohana muaia, a e hookomoia ma kahi o ku hawai no ka hoohana ana aku e hoopulu i na mala mea kanu Ina e hanaia ana elike me keia ke manao nei wau he mea pono e ku kuhua i wili makani a e kukuluia kekahi pahu wai i loaa ai ka ikai ka o ka wai. O na hoolala ana o keia mau mea i makemakeia ke ma no nei wau ua hiki loa ma kekahi mau wahi e kukuluia i mau holo-waa onokilika mawaho iho o ka hawai, a he mea pono e kukuluia i mea o keia ano ma ko kakou apa na i hiki ai e lilo i mea hoike aku i ka holopono o keia mau hana. Ina o loaa ana he mau paipu hoohana mua ia no keia mea i makemakeia no kekahi kumukuai haahaa kupo no, ke koi aku nei wau e kuaiia mai i mau tausani kapuai, i mau paipu nae o ekolu-hapaha iniha a hiki i ka elua iniha ka nunui. Ina e loaa ana he ekolu kaina paipu nunui ke manao nei wau e hiki ana ke kukuluia na paipu iluna a mai luna mai e hookahe ai i ka wai. Ke nee mua nei na moa me ka holopono. O ka awalike no keia pule, a hiki i keia la, he 67 hua o ka oi no ka la hookahi mamua o ka pule i hala. O na kiko mua ua pau. Ma ka nana aku, he mau keiki ikaika keia. Ua kiko mai hookahi moa i hoopaaia kona mau makua. Ke manaolana nei makou e holomua ana a e ola ana keia keiki moa a e hiki ana iaia ke hele aku i ke Kula Kiekie o Ha-waii i keia makahiki ae no ka hookuku ana i ka nui o kana mau hua ina e kupono ana kona ano no ka hanau ana. Ua oi aku ka hanau hua o na moa i hoopaaia ko lakou mau makua, mamua o na mea wahine e ae. O ka pololei, aole lakou i pau ka hanau ana mai ko lakou hiki ana mai. Eia maloko o na pahu hookiko hua ekolu he 25 a emi mai i ka 15 hua o ka pahu hookahi o na hua a na moa i hoopaaia ko lakou mau makua. E lawa pono ana kakou me keia mau moa maikai no keia mua aku. O ke kumu i loaa ai he hookahi wale no keiki o keia ano, no ka mea hookahi no a'u hua i lawe ae ai

mai ka moa helu ekahi o keia ano, aole nae i hiki e hoomaopopoia. Ma ka "Leleiona" e haalele ana i ka Poakahi, e hoouna aku ana makou i na huamoa mua no ka makeke ma Honolulu. O keia mau hua e hoounaia ana e a'u i ka makeke o ke Kulanakauhale a he 20 kakini mai na mua opio mai akahi no a hoolue hua. Aole i waeia keia mau hua, a e hoouna ia aku ana e like me ka mea i loaa ia makou. Aole EO i maemae loa keia mau hua, aka, nae ke hoopaa aku uei makou he mau hua hou. Ua hookaawaleia keia mau moa wahine nana mai keia mau hua no ia kumu he mau hua aelo. Ina aole e maikai ana kekahi o keia mau hua, ke hoopaa aku nei wau e ai no wau ia mau hua. O keia mau hua he mau hua hoao keia. Aole makou "e manao ana e lilo ana keia mau hua no na kumukuai kiekie loa, aka, nae ina aole e loaa ana ia makou he kumukuia i oi aku mamua o 85 keneka o ka kakini hookahi, ua hiki no ia makou e hoolilo aku ma Molokai nei. Ua hiki loa i ka makeke maanei ke Iawe i ka makou mau hua apau no 75 keneka o ke kakini hookahi. Ina e holomua ana keia hoao ana alaila ua hiki ia makou e hoomaemae ia waho o ka makou mau hua. He oiaio eia makou ke ohi nei he ekolu manawa o ka la, aka, me 20 moa wahine iloko o ka pa hookahi aole e maemae loa ana na hua. Malia paha he mea pono e lawe ae a e noonooia ka hoounaia ana o na hua i ka makeke o ke Kulanakauhale. Ua hiki ia makou e hoouna aku elua manawa o ka pule hookahi mai ka umi a ka iwakalua i ka manawa hookahi, e like me ka nui o na hua e koe mai ana mai ka poe e lawe nei i ka hua maanei. Ke noi nei wau ia Kapena Eddie e lawe aku i keia pahu hua ame kekahi leka a'u i ka Lunanui o kela Makeke. Malia paha e loaa ana no he makeke maikai ae mamua o keia, aka, ua manao wau he mea pono e hoounaia i ka makeke Kulanakauhale a e haawi aku i ka poe apau e make-make ana i keia mau hua. Ma keia hana aole e loaa ana he kueia mai ma keia hope aku i ka haawi wale no o ke aupuni, i ka hua i kekahi poe kakaikahi wale no. Ke makemake nei wau e loaa mai kekahi mau pahu hanau, mau pahu inuwai ame kekahi mau mea malalo iho nei: elua pahu hoouna hua o 10 kakini, ame elua pahu hoouna hua o 20 kakini. Ua makemake wau i mau oka laau no ka hale hanau. Manao wau ua hiki e loaa keia mau mea mai na hale olo papa mai. Ina e hiki ana e hoouna mai i na pahu ma ka Likelike a o ke oka laau ma ka "Leleiona." L. T. LYMAN. Mai kuhihewa mai nae kakou, ua loaa ka holomua i ka poe mua nana i lawe mai keia oihana a hookumu iho iloko o Hawaii nei. Aole loa. O na kanaka mua loa na lakou i hookumu i keia oihana, ua pau lakou i ke poho, a ua make ilihune kekahi poe o lakou. I keia la nae, ua pii ae ke kulana o keia oihana, a ke manao nei kekahi poe, he mau makahiki helu wale no koe, a e oi ae ana keia oihana mamua o ke kanu ko. Ua loaa keia kulana o ka hoomanawanuiia ana e kekahi poe i manaoio i kona holomua. A ua ike lakou i ka holomua io ana o keia mea a lakou i manaoio ai. O ka ike ana aku i ka holomua o keia oihana ke alanui e hiki ai ia kakou ke manaoio e holomua ana no hoi kakou. O ka ikaika ame ka hoomanawanui na haawina i makemakeia no na oihana apau a ko kanaka e makemake ai e komo aku e lawelawe. A ke manao nei au, ua loaa no keia mau haawina i na kauaka Hawaii.

Ua hele aku nei ke poo o ka hui halakahiki o kekahi hui ma Honolulu nei ame kona mau kanaka ike i ke ano o ka lepo maikai no ka halakahiki, a ua hooholo mai nei, o keia mau aina o na Home Hawaii, kekahi mau aina helu ekahi no ke kanu halakahiki ana. Ua noiia mai hei kekahi mau apana aina o Cooke ma e. aeia aku e hoolimalima i keia hui, a ke kaliia nei, no ka hoike mai a keia ohana ina paha lakou e makemake ana e hoolimalima aku i keia mau ailia halakahiki. I ka

NA ANOAI.

Ke ikeia aku nei ka nani o na aina i laweia e na kanaka Hawaii, ma Kalamaula Kai, mahope iho o ka hemo ana ae nei o na kiawe. Eia ka aina i waiho wale no kekahi mau haneri makahiki, a i hoopihaia me ka lepo mai ke kuahiwi mai, a i keia manawa he 4 kapuai a oi aku ka hohonu o ka lepo momona: Ina e komo aku ana na kanaka e kanu ko, aole e nele ka ohi i na pomaikai he nui wale.

I keia maIama ae, a i ole i ka malama mua paha o keia makahiki ae, e hoomaka ana ke anaia ana o na aina mauka o Hoolehua ame Palaau, i maopopo ai na wahi kupono i ke kanu halakahiki. Ma kekahi mau wahi o Hoolehua, ua palauia he 40 a oi eka, a e hoaoia ana e kanu halakahiki, kulina, pineki, pi-nunui, amo kekahi mau mea okoa iho, ma ke ano e hoao ana ina paha e hiki e ulu pono keia mau mea malaila. I ka manawa e ikeia ai na mea kanu e hiki ana e hoouluia me ka holopono, alaila, e weheia aku ana kela mau aina, o aneane paha 4,000 eka no ke kanu ana ia mau mea.

Eia ka oihana kanu halakahiki iloko o na lima o na Kepani. Ua hele mai lakou i Hawaii nei me ka ike mua ole i ka ulu ana o keia mea o ka halakahiki, A o ka ike i loaa ia lakou, ua Ioaa ia mahope o ko lakou noho ana mai nei me kakou. Aole no lakou na aina a lakou i lawelawe ai i keia oihana, aka, ua laweia mai lakou ma ke ano he. mau limahana. Ina ua hiki i keia lahui He hooikaika a loaa keia ike ia lakou mahope o ko lakou hiki ana mai i ko kakou aina nei, pehea hoi e hiki ole ai i na kanaka Hawaii ke komo aku e lawelawe i keia oihana no lakou iho? Ke manao nei au , e hiki ana no. O ka mea wale no a kakou a na kanaka Hawaii e koi aku nei, oia no ka haawi ia mai o na aina, ame ka lona ia kakou o kahi e hooliloia aku ai na hua o ko kakou luhi.

Ke hoolalaia nei e, weheia na aina o Hoolehua ame Palaau, ke ikeia ka holopono o keia mau hana hoao, kanu halakahiki, kulina, pineki, ame pi-nunui. O na hoolala ana, oia no ka haawi ana mai i 30 eka a hiki i ke 40, no ka ohana hookahi. Alaila, i 5 a 10 eka halakahiki, a o ke koena iho o na eka no kekahi mau mea okoa aku e ikeia ana ka holomua. Eia keia mau aina mauka, e aneane ana e nana iho i kela aoao hikina o ka aina. Ua hoike mau kekahi poe ike i ka nana lepo, ua hiki e holomua ka halakahiki ame ke kulina.

Ke weheia keia mau aina, ke ma-nao nei ko oukou meakakau e lawe i kekahi apana a e hoi iluna o ka aina, no ka hooiaio ana aku i na kanaka e kanalua mai nei, i ke kuhihewa, o ko lakou mau manao. He manaolana ko ko oukou mea-kakau e wehe koke ia mai ana keia mau aina, a e ike mai na kanaka Hawaii i keia mea, a i ka weheia ana mai o ka aina, ua komo iloko o lakou ka makemake, e waiho mai i ka lakou mau noi aina.

O ka'u wale no e koi aku nei i na kanaka Hawaii, e hoiliili i kahi waihona o keia mau la, a e waiho ma kahi e hiki ai e lilo ole a i ka weheia ana mai o na aina ma Molokai, e lalau aku na lima me ka hikiwawe no ka mea, ina aole kakou e makaala ana, e nele ana oukou E hoomanao i ke ao a kahiko, "O ke kuli ka make, a o ka lohe ke ola". Aole e mau ana kahi hana e loaa nei ia oe. A ina no hoi oukou e nana iho aua, aole he wahi koena maopopo o keia mau makahiki loihi o ka hana ana no kou mau haku. Nolaila no keaha hoi kakou e hoao ole aku ai e loaa kekahi aina no ka imi ana aku i na pomaikai ma ia alanui. Ina aole i hiki ia oe ke hoike mai i na pomaikai o kou hooikaika ana ma keia kulana au e paa nei, alaila heaha kau e makau nei.

Ina e hiki ana e hanaia mai na hana e ikeia aku ai he pomaikai pili mau kekahi i ke kanaka e mahi ana i kona aina, alaila, ua hiki loa i ke kanaka ke komo aku e lawelawe i keia mau oihana. No ka aina, ke manao nei ko oukou mea-kakau aole he kanalua o ka ulu o na mea e kanuia aku ana. No ke kumu, ma kekahi aoao mai o keia mau aina, ua kanu ia e ka ohana Cooke no 12 makahiki he mau eka kulina mai ke 40 a hiki aku i ka 250. Ua ohi keia ohana i ke kulina me ka holomua o na hana i hanaia. Ina ua hiki ia lakou ke lawelawe i keia oihana maluna o ka aina i kulike no me na aina o na kanaka Hawaii, a na na kanaka Hawaii no i kanu a i malama keia mau eka kulina, alaila, pehea iho la hoi e kanalua ai kakou i ka holomua o keia oihana ina he mau kanaka Hawaii no hoi ke lawelawe ana.

HE HANA HOOPOMAIKAI ANEI KA HOONAAUAO ANA I NA KEIKI I KA OIHANA MAHIAI?

Iloko o keia mau la o ka hoonaauao kiekieia ana o na keiki ma na kula aupuni, he ninau ano nui keia maluna ae. I keia" mau la ke a 'o ia nei na keiki o ka aina i na oihana like ole; ke kauka lapaau; ke kauka hana niho; ke kauka lomilomi; ka malama buke; ka oihana hana kaa otomobile, a ma keia oihana, ua komo pu aku na hana mikanika like ole; ka hanui amo ka malama holo-holona; ka mahiai; ka loio; ke alakai ana i ka oihana kalepa, a pela aku. O keia mau oihana apau ke a'o ia mai nei ma na kula kiekie o kakou, a ke lilo nei keia hoonaauaoia ana o na keiki, i auhau nui kaumaha maluna o na makaainana o ka aina. Ke manaoia nei e kekahi hapa o na kanaka naauao o ka aina, he mea ku i ka pono ame ka hooholomua ana i ka aina ke a'o ia ana o ka kakou mau keiki i keia mau oihana like oe, no Ua mea, e like me ka naauao o kela keiki a kanaka paha, pela no ka nui o kona waiwai i ka aina, A malalo o keia mau manao ana, ame keia mau hakilo ana, ua komo aku la na kula kiekie o ka aina e a'o i keia mau oihana like ole i na keiki. O ka ninau nae a kakou, he oihana hoopomaikai mai anei ka oihana mahiai i ke kanaka e a'o ana a e lawe ana ia oihana i hana nana no na la o kona ola ana. Ke ku mai nei na hana ame na pomaikai a ka poe mahiai i mau hoike no ka hooia aoa mai, he oihana hoopomaikai i'o no i ke kanaka o lawe ana ia oihana. Ka mua, o na kanaka mahiai na kanaka kuokoa loa o ka aina. Aole e loaa ana ka ke kauka oihana, aia wale no a ma'i kekahi kanaka, a o na kanaka mahi na kanaka ola kino maikai loa. Aole no hoi e loaa ana ka oihana a i ole hana paha a kekahi loio, aia wale no a hemahema kekahi kanaka ma kona aoao, a i ole, lawe paha i ke a'o a ka hupo. He oiaio ua piha no ka honua i na kanaka o ia ano, a pela no o mau ai ka loaa i na loio o ka haua na lakou. O na mikanika, e loaa ana ka lakou hana a e lilo aua lakou i poe kuokoa, no ka mea, he nui ka makemakeia o na mea hoohana hooemi hana, no ka mea o ka mama ana mai ame ka holomua o na oihana like ole na naea e makemake nui ia nei keia mau la. O na oihana apau ke nana aku nei i ka poe mikanika no ka holopono o ka lakou mau hana. O ka oihana kumukula, kekahi oihana maikai, aka, ke lilo nei ka manao o kekahi poe mahope o ke dala, a ke poina nei i ka waiwai nui o keia oihana. O ka oihana kahunapule kekahi oihana ano nui o ke au kahiko o hoopoinaia nei mamuli o ka uuku o ka uku. A pela kakou e helupapa ai i na oihana like ole, a e loaa aua no ia kakou na kumu kupono o ka hoonaauao ana i na keiki a kakou ma ia mau oihana, aka, aole o ia ka manao o keia kalaimanao ana. O ka kakou kumuhana, o ia no na pomaikai o ka oihana mahiai. O Hawaii nei, he aina mahiai keia. Eia ke mahi nei kakou i ke ko ame ka halakahiki, ke kope, ka laiki, ka maia, ke kalo, ka uala maoli ame kahiki, ke kulina ame kekahi mau mea e iho. O na oihana pookela nae o keia mau la, o ia no ke ko ame ka halakahiki. A o na mea o ae, aole he nui, ua lawa nae kakou ma kekahi mau mea a ua lawa ole nae ma kokahi. O ke kopaa ame ka halakahiki, i kukuluia keia mau oihana mamuli o na pomaikai e loaa mai nei maiwaho mai. Pela ka maia, a me ke kope i na la i hala aku, aka, i keia la, o ka maia wale no keia e hoouna nui ia nei, a he wahi kope uuku loa paha. Mamuli keia o ka emi o na kumukuai o ke kope, a o ka oihana maiia hoi, ua emi mai ma-muli o ka lilo o na aina i lawelaweia no ia oihana no kekahi mau mea okoa aku. O ka pilikia o keia aina o Hawaii nei, aole i lawa na meaai i hoouluia ma keia mau paemoku, no ka hoolawa ana mai i na kanaka e noho nei maluna o kona papalina, a mamuli o keia nele, ke lilo nei kakou i lahui e kuai ana i keia mau mea mawaho aku o ko kakou mau palena, a na ia hana i hooemi mai i ko kakou waiwai. O na aupuni waiwai loa o ke ao nei, he mau aupuni lakou e hooulu ana a e hana ana i na mea apau e lawa ai ka noho ana o ko lakou mau makaainana. O na aupuni hoi e lawelawe wale ana no i na oihana kakaikahi, aole lakou he mau aupuni waiwai. O ke aupuni e hoolawa ana i kona mau makaainana i ka ai, a oi aku mamua o ka hiki ia lakou ko ai, a e loaa ana kekahi koena no ka hoouna ana aku i na aina i nele ia mau mea, e lilo ana ia aupuni i aupuni kuokoa, elike no hoi me ke kanaka i kanu i na mea e lawa ai kona oihana a i hanai paha i na holoholona e lawa ai kona ohana; a o na koena ua hiki iaia ke hoolilo aku no ke kuai ana aku i na mea ona i hema-

hema; pela no ke aupuni i lawa i na mea e pono ai kona mau makaainana. A elike no hoi me ke kanaka e hana ana i na mea e lawa olo ai kona ohana, pela no hoi ia kanaka B kauka'i aku ai na ha'i e hana ia mau hana a o kana e hana ai o ka imi i dala no ke kuai ana aku i na mea i loaa ole iaia. Mamuli o keia mau pilikia i hoike hope ia aku la, pela kakou e ike iho ai e ka poe heluhelu, o ka oihana mahiai io no ka oihana e pomaikai ai kakou. Ka mua, no ka mea o na waiwai i hemahema o kekahi aina, o ia ka oihana e hoowaiwai mai ai i ke kanaka e komo aku ana e lawelawe ia oihana. Ua ike ae nei kakou he mau oihana ano nui i'o no ko Hawaii nei, aka, o ka apiki, ko komo nui nei kakou e lawelawe i na oihana e hoolawa ana ia waho, a ke hoohemahema nei kakou i na oihana no ka pomaikai o kona mau makaainana. I keia la, ke hoolilo nei o Hawaii he mau miliona dala no na meaai e lawa ai kakou, aka nae, o ka apiki, ke olelo nei kakou he aina mahiai ko kakou. Ua olelo ae kekahi Kenerala kiekie o ka Pualikoa Amerika ma Hawaii nei, ina e paaia ke komo ana mai o na moku lawe meaai i Hawaii nei, ina paha mamuli o kekahi kaua, a oi aku keia paaia ana maluna o hookahi mahina, e mako ana na kanaka i ka wi no ka ai ole. He kulana kupilikii keia no ka aina. A mamuli o ia kupilikii, ua hoikeia mai ia kakou e ka poe lehulehu, he oihana ano hoopomaikai ka oihana mahiai, ame ka oihana hooulu holo-holona. I na la mamua aku o ke komo ana mai o na kanaka o ko na aina e, ame ke a'o ia ana mai o na naauao like ole, ma kekahi he mau mea maikai, a o kekahi no hoi, aole i lilo i mau mea maikai na na kanaka Hawaii, ua noho iho keia mau paemoku me ke komo ole mai o kekahi mau mea no ka pomaikai o. ka noho ana o na kanaka Hawaii. He mea keia i ikeia mo na mokupuni like ole o keia mau paemoku. Ua lawa kela mokupuni ame keia mokupuni i na mea apau. He oiaio no paha elike me ka uuku o ka naauao o ia mau la, pela no i uuku ai na mea i makemakeia. Aole o kakou mau halelaau, e koi mai ana i mau kukui uwila, ame na piano. E kuke ana no ko kakou mau kupuna maluna o na ahi i hoala mawaho aku o ka hale. Aka, o ka mea nae e hooia mai ana i ko lakou naauao kamahao, o ia no ko lakou imi ana i na mea apau e lawa ai ka noho ana o na makaainana. Ua hooulu iho lakou i ka lakou mau meaai apau. Ke kalo, ka uala, ke ko, ka maia, ka ulu, ka uhi, a i na la o ka nele i ka ai, ua kiiia aku na hapuu o ke kuahiwi, a mai keia mau mea mai, ua lawa na kanaka i ka ai. No ka aahu hoi, ua kuku kela ame keia wahine o ka uoho home. ana i ko lakou mau kihei, ame na malo o na kane; na pa-u ame na kapa moe. A aole he ohana i noho nele ia mau la, no ka mea, ua lako ka aina me keia mau mea apau e loaa ai ka noho oluolu ana. E ike mai kakou aole ka oihana mahiai he oihana i hilahilaia e na Alii o kakou o ia mau la. Ke kanaka nui loa o ka aina ka moi, ua komo like aku lakou e a'o i na makaainana e lawelawe i keia oihana, no ka ike ana he oihana e hoolawa mai ai i ke kanaka i ka mea oi aku o keia uoho honua ana, o ka ai. A o ia kulana waiwai uo o keia oihana ia mau la i hala wale aku o Hawaii kuauli nei, o ia waiwai no ahiki mai i keia la. O ke kumu nui o ka pii o ka poi ka ai hoi a na Hawaii, o ia no ke kaa ana aku nei o ka hoouluia aua o keia mea iloko o ka lima o ka poe o ko na aina e. Ina kakou e naua aku ana i na kanaka o na kuaaina e kanu mai nei no i ka lakou kalo, e ike ana kakou, ua lawelaweia ia hana me ka maalahi loa, ame ka ohi ana o ke kanaka i kekahi waiwai ano nui mamuli o ia luhi ona. I keia la hoi, elike me ka pii a oi aku mamua o ke kupono o na mea e loaa ai ke ola i ke kanaka, ke konoia mai nei kakou e na kanaka Hawaii, e ike i keia mau mea. He oiaio no aole paha kakou e lawa ana i na aina no kela ame keia kanaka Hawaii, aka nae o na kanaka e loaa ana na aina, e pono lakou e ike i ka waiwai ame ka hoopomaikai a keia mea o ka oihana mahiai. A i ko kakou ike ana i keia haawina, e hoao kakou e a'o aku, a 1 olo e koi aku i ka kakou mau keiki, a ke manao nei no au, e hookikina aku ia lakou, e lawe i keia oihaina a e hoonaauao ia lakou ma na mea e hiki ai e loaa na pomaikai. Ke a 'o ia mai nei na keiki o keia mau la e ike i ka momona o ka lepo, kahi e kanuia aku ai na mea kanu. Ke a'o ia mai nei i na mea e kanu ai i lilo i mea e hoomomona ae ai i ka lepo. Ke a'o ia mai nei e ike i ke ano maoli o ka lepo, a maloko hoi o ka lepo na mea e hoike mai ana i na mea e kupono ai e kanuia aku iloko ona. A i ka ike ana o ke keiki i keia ike, e a'o ia aku ana oia i ka manawa kupono e kanu ai i na meakanu like ole, no ka mea, i

kekahi manawa, e komo nui mai ana na meaai like ole o ko na aina e, a o ka hoao ana o kekahi e kanu a oo ia mau mea i ka manawa e nui ana ia mau mau mea, he kulana hoopili kia mai ia i ka moa kanu a mahiai hoi. E a'o ia mai aua no hoi ka Ike ma keia mau kula kiekie o kakou e hoike mai ana i ka meakanu oi aku o ke kupono no ka lepo o kona aina. Pola no ka ike hooulu holoholona ma keia mau paemoku o kakou. I ke au kahiko o ko kakou maa kupuna, ua iko lakou i ka hooulu ana i na puaa, na moa, ame na ilio, ame na ^a o ke kai. Ua ike lakou he mau holoholona hoopilikia keia i ka mea-kanu, a ua hookomoia ka aha iloko o ka ihu o na puaa, i hiki ole ai ia lakou ke eku wale aku i ka aina i kanuia. O na moa hoi, ua okiia kekahi mau maiuu, a i ole maiao paha ' i hiki ole ai ia lakou e helu wale aku i ka meakanu. Ua hanaiia na ilio ai, me ka poi wale no, a ua hoo paaia ma kahi paa i hele ole aku e ai i na mea kupono ole. I keia la, ke a'o ia mai nei na keiki i ke ano o na koko puna e hiki ai e hikiwawe ai ka ulu ana o ke kino, amo na meaai kupono o ulu hikiwawe ai. O kekahi mau koko, ua oi aku ka mea e ai ai mamua o ke kupono. O kekahi hoi aia walo no me ka makaala e hiki ai e ola, a o ka hemahema iki loa ka meu nana e hoopilikia mai, a pau i ka make. O ka puaa hoa la ka hiki e loaa ka hame maikai amo ka bacon manoanoa maikai. Pehea la e nui ai ka hanau o kau mau puaa. A no ka moa hoi, o ke koko hea la ke koko hanau nui mai i ka hua. O ke koko hea la ke koko waiwai e hanai ai. l ka manawa hea la ka manawa pii loa o ka huamoa. A i keia mau H^ o ka naauao, ua laweia mai na h huamoa a iloko o na pahu e hookikoia ai. Ka malama ana i keia mau keiki moa mahope o ke kiko ona mai. A he nui wale aku na mea e a'o ia mai nei na keiki maluna o keia oihana, ka oihana hooulu i na holoholona. O ke kanaka mahiai, e mahi ana oia a e hooulu ana i na meaai he lehulehu wale, aole wale no nana amo hona ohana, aka, no ke kuai aku ina he mahuahua aku e pau ole aku ai ia lakou i ka ai ia. A o ke-

kahi hoi e hooulu ana i na mea na na holoholona. O na koena a ke-

kahi poo "holoholona e lawa ana ke-

kahi mau holoholona e aku. A o ke kanaka i a'o ia ma keia oihana e ike ana oia i ka mea kupono e ka nu ai a e hooulu ai ma kona apana aina. O keia naauao ke loaa wale nei i na keiki o keia la. A ke a'o pu ia mai nei i ka hooulu ana ame ka malama ana i na mea kanu oi aku o Hawaii nei, ke ko ame ka halakahiki. O ka naauao oi aku paha e a'o ia mai nei, o ia no ka ike ana i na ma'i like ole e loaa nei i na meakanu, amo ka loaa pu ana o na mea nana e hoopau aku i keia mau ma'i. O kekahi hoi ua laweia mai maloko o na puolo like ole. O ka naauao e a oia mai ana no ka lapaau ana i keia ka pilikia no aia ma ko kakou nono. ana me ke kanu ana o ia mau mea. Ua hala na la o ka hiki ana e ulu wale mai na moa kanu me ka pau ole i kekahi mau mea hoopilikia. Ua okoa ae ke kulana o ka aina i keia manawa. A o ia mau mea ulu wale me ka paakiki e hiki ai e ulu i keia manawa. Nolaila o keia naauao o makemakeia aku nei, he mea kupono e haawiia mai i na keiki a kakou, a ke haawiia mai nei me ka uku ole. O mau ma'i, he naauao e a'o pu ia mai o ia hoi ka loaa ole o ka hoomanawanui ia kakou ame na keiki a kakou. Ke ku mai nei na kula, a ke komo nui aku nei na keiki a ka poe o ko na aina e, a o ka kakou mau keiki hoi, ke holo wale mai nei ' o ma na alanui, a e hana ana paha ::. i ka uwapo, ka hana hiki wale no i kela ame keia ke hana. O ka na ;; "-- ao loaa wale nae, ua hooleia aku ke komo ana aku e lawe mai. Aole anei kakou e ka lahui i hiki mai i kahi e ku ae ai iluna a e o^i i na pomaikai o ko kakou aina, e pau wale nei i na keiki o ko na aina e. Ke hiamoe nei anei kakou. Ina pela, o ke ala ae ka'u e makemake nei a e koi aku nei ia kakou apau.

Aole loa he kanalua ana no ka aina. Aole no hoi he kanalua ana no ke kanaka e hoi aku ana e lawelawe i keia oihana. Aole ke kanu kulina a i ole kanu halakahiki i-'' mau oihana hiki ole i ke kanaka Hawaii. O ka mea wale no ma ka aoao o ke kanaka Hawaii i make-

makeia, oia no ka ikaika ame ka hoomanawanui. A he mau haawina keia i loaa i ke kanaka Hawaii, a he kanalua ana ma keia mea. A ina e hiki ana i ke kanaka Hawaii ke ike aku me ka maopopo lea '' e hiki ana iaia e ohi i na pomaikai o kona luhi, ma o ka loaa ana mai o ka uku kupono no ia luhi, ke manao nei no au, e loaa ana i^ kanaka hawaii kupono no ka la^ ana ae i keia mau aina. O ko wale no e koi aku nei mai lawe w -'- ' kakou i na olelo hoino me ka ike amaka ole i ka oiaio oia mau mea.